1. ÜNİTE BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI. Üniteye Hazırlık

Transkript

1 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları 1. ÜNİTE BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI Üniteye Hazırlık 1. Son yıllarda yapılmış olan en önemli buluş sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Günümüzde, hayatımızın vazgeçilemez teknolojisi sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla sınıfta tartışınız. 3. Teknolojik gelişmelerin varabileceği en son noktaları hayal ederek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 11

2 Bilgi ve İletişim Teknolojisi A. BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Günlük hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? 2. Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız. 1. Donanım Yazılım Bilişim Teknolojisi Bilgisayar, kendisine verilen bilgiler üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimlerine gönderen bir elektronik alettir (Resim 1.1). Bilgisayarı oluşturan birimler temelde iki gruba ayrılır. Bunlar donanım ve yazılım birimleridir. Donanım: Bilgisayarı oluşturan parçaların her birine donanım denir. Yazılım: Bilgisayar donanımının uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlayan ve programcılar tarafından yazılan kod parçalarıdır. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler son yıllarda baş döndürücü bir hızla ilerlemekte olup yeni çıkan her ürünü takip etmek mümkün olmamaktadır. Teknolojideki bu hızlı ilerleyiş bilgisayarı oluşturan yazılım ve donanım ürünlerinin de her geçen gün maliyetlerinin düşmesine sebep olmaktadır. 2. Bilgi ve İletişim Teknoloji Ürünlerinin Tanıtımı Bilişim teknolojisinde yaşanan gelişmeler sadece bilgisayar alanında değil, insan faktörünün olduğu her türlü iş kolunda kendini göstermektedir. Bu gelişmelere paralel olarak yeni iş kolları oluşmuş ve istihdam sayıları her geçen gün artmıştır. İnsanların hayatını kolaylaştıran bu gelişmelerin büyük bir bölümü 1980 li yılların sonrasında yaşanmıştır. Bilgisayar teknolojisiyle birlikte tıpta, eğitimde, mühendislikte, iletişimde, banka sektöründe ve daha birçok iş kolunda gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler günümüzde devam etmektedir. 3. Bilgisayar Çeşitleri Bilgisayarların kullanıldıkları alanlara ve iş ortamlarına göre boyut ve kapasiteleri farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara göre bilgisayarları şöyle sıralayabiliriz: a. Ana Bilgisayar: Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan çok güçlü bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar diğer bilgisayarlara hizmet vermelerinden dolayı kapasiteleri ve hızları çok büyük olan, diğer bir deyişle sunucu bilgisayarlardır (Resim 1.2). Resim 1.1: Bilgisayar Ek Bilgi Bilgisayarı oluşturan temel iki birim vardır: Bunlardan biricisi donanım, ikincisi ise yazılımdır. Resim 1.2: Ana bilgisayar 12

3 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları b. Mini Bilgisayar: PDA (Personel Dijital Assistant) olarak da adlandırılan mini bilgisayarlar, kullanıcının kendine ait işlemlerini yapabilecek kapasite ve hıza sahip olan bilgisayarlardır. Boyutları çok küçük olan bu mini bilgisayarlar normal bir bilgisayarın yaptığı işlemleri minimum seviyede yapabilmekte ve yapılan işlemleri kaydedebilmektedir (Resim 1.3). c. Ağ (Network) Bilgisayarı: Bir ağa bağlı olarak çalışan bilgisayarlara ağ bilgisayarı veya terminal bilgisayar denir (Resim 1.4). Resim 1.3: Mini bilgisayar Ağa bağlı bütün bilgisayarlar kendi kaynaklarını ortak olarak kullanabildikleri gibi dosya paylaşımı da yapabilirler. Resim 1.4: Ağ bilgisayarı ç. Kişisel Bilgisayar: Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan bilgisayar türüdür. PC (Personel Computer) olarak da ifade edilir (Resim 1.5). Genellikle evlerde kullanılmasının yanı sıra ofislerde ve iş ortamlarında da rahatlıkla kullanılmaktadır. Resim 1.5: Kişisel bilgisayar d. Dizüstü Bilgisayar: Bu tür bilgisayarlar boyutlarının küçüklüğü, taşınabilir olmaları ve belli bir süre itibarıyla enerjiye ihtiyaç duymamalarından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Kişisel bilgisayarların yapabildiği birçok işlemi yapabilmekte ve her geçen gün bu özellikleri artmaktadır (Resim 1.6). Resim 1.6: Dizüstü bilgisayar 4. Bilgisayarlar Arasındaki Farklılıklar Günümüzde kullanılan bilgisayarları birbirinden ayıran belli başlı özellikler vardır. Bu özelliklerin başlıcaları kapasite, hız ve maliyet olarak ifade edilebilir. Şimdi bu özellikleri inceleyelim: a. Kapasite: Bu özellik bilgisayarın byte (bayt) Ek Bilgi olarak saklayabileceği veri miktarını gösterir. Bilgisayarlar kullanıldıkları alanlara göre kapasiteleri Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sıfır (0) ve bakımından birbirinden farklılık göstermektedirler. bir (1) lerden meydana gelen bu Örneğin, bir şirketin ana bilgisayarının kapasitesi Tb bitlerin sekiz tanesinin bir araya (Terabyte) larla ifade edilirken evimizde kullandığımız gelmesiyle byte oluşur ve her karakter bir (1) byte tır. kişisel bilgisayarımızın kapasitesi Gb (Gigabyte) lar seviyesindedir. Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sekiz adet bitin bir araya gelmesiyle oluşan veri yapısına ise byte denir. 13

4 Bilgi ve İletişim Teknolojisi b. Hız: Bilgisayarın hızı denilince ilk akla gelen donanım elemanı işlemcinin hızıdır. Bir bilgisayarda hızı belirleyen faktör yalnızca işlemci değildir. Bununla beraber RAM in hızı, anakart veri yolunun hızı ve sabit diskin hızı da bilgisayarın hızını etkileyen faktörlerdendir. Hız birimi MHz (Megaherzt) olarak ifade edilir ve 1 saniyede yapılan işlem sayısını gösterir. c. Maliyet: Bilgisayarın maliyeti; kapasitesi, hızı ve boyutlarına göre farklılık göstermektedir. Bir bilgisayar alırken öncelikle bilgisayarı nerede, hangi amaç doğrultusunda ve ne tür programlarla kullanacağımıza karar vermeliyiz. Yapacağımız işe ve kullanacağımız programlara göre bilgisayarların maliyetleri değişiklik gösterir. ç. Genel Kullanıcıları: Bilgisayar tasarımları ve kapasiteleri yapılırken insanların ihtiyaçları göz önüne alınmış ve bununla birlikte farklı alanlarda, farklı boyut ve kapasiteye sahip bilgisayarlar ortaya çıkmıştır. Piyasa her iş ve amaca uygun bilgisayar bulmak mümkündür. Örneğin, evde veya okulda kullanmak için masaüstü bilgisayar ideal iken sürekli seyahat hâlinde olan kişiler için dizüstü bilgisayar çözüm olmaktadır. 5. Uçbirim (Giriş/Çıkış, I/O) Aygıtları a. Programlanabilir Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunan programlanabilir uçbirimlerdir. Akıllı uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan bağımsız işlem yapabilirler. b. Programlanamaz Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunmayan programlanamaz uçbirimlerdir. Akılsız uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan bağımsız işlem yapamazlar. 6. Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Donanım Birimleri a. Merkezî İşlem Birimi (CPU): Bir bilgisayarın en önemli donanım elemanı işlemcisidir. İşlemci bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimlerine gönderen elektronik bir alettir (Resim 1.7). Bilgisayarın hızı denilince aslında anlatılmak istenen şey işlemcinin hızıdır. İşlemciler son yıllarda hız olarak büyük boyutlara ulaşmışlardır. Saniyede milyarlarca işlem yapabilmektedirler. Resim 1.7: İşlemci b. Sabit Disk (Hard disk): Bilgisayarda yapılan işlemlerin depolanıp kaydedildiği, manyetik disklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş hafıza birimidir (Resim 1.8). Çeşitli boyut ve kapasiteye sahip sabit disk bulmak mümkündür. Günümüzde sabit disklerin kapasiteleri büyük oranlarda artmış, buna rağmen gelişen teknolojiyle birlikte maliyetleri çok düşmüştür. Çalışma Etkinliği İnternet üzerinden son yıllarda çıkan işlemci ve sabit diskler hakkında bilgi toplayınız. Resim 1.8: Sabit disk 14

5 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları c. Giriş Çıkış Birimleri: Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan ve girilen bu bilgilerin bilgisayar tarafından işlendikten sonra, tekrar dış ortama çıkarılması için kullanılan donanım elemanlarına giriş/çıkış birimleri denir. En çok kullanılan giriş birimleri klavye ve faredir. Çıkış birimi ise genellikle ekrandır. Aşağıdaki tabloda çok kullanılan giriş ve çıkış birimleri listelenmiştir. Giriş Birimleri Klavye Fare Scanner (Tarayıcı) Mikrofon Ekran (Dokunmatik) Kamera Optik okuyucu Hafıza kartları CD - DVD okuyucular Çıkış Birimleri Hoparlör Yazıcı Çizici Hafıza kartları Ekran CD - DVD yazıcılar Tablo 1.1: Giriş - çıkış birimleri ç. Hafıza Tipleri RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişilebilir Bellek): Bilgisayarın ana belleği olarak da ifade edilen RAM bir tür geçici bellektir (Resim 1.9). Bilgisayarın açılması esnasında işletim sistemi ve gerekli olan bazı uygulama programları dosyaları RAM belleğe yüklenir. Buradaki amaç işletim sisteminin RAM üzerinden hızlı bir şekilde çalışabilmesini sağlamak ve sabit diske erişimi minimuma indirmektir. Bu sayede sabit diske erişim azalacağından zamandan büyük tasarruf sağlanır. Bilgisayar kapatıldığı anda RAM deki bilgiler silinir. Resim 1.9: RAM ROM (Read Only Memory Sadece Okunabilir Bellek): Üretici firma tarafından üzerine yüklenmiş olan yazılım bulunur. Bu yazılımın kullanıcı tarafından değiştirilmesi mümkün değildir. O yüzden sadece okunabilir bellek adını almıştır. d. Taşınabilir Depolama Araçları: Bilgisayarlara harici olarak dışarıdan, genellikle USB bağlantı noktasından bağlanan araçlara taşınabilir depolama araçları denilmektedir. Kapasitelerine ve boyutlarına göre piyasada birçok veri taşıma aracı bulunur. Bunlar USB sabit diskler, hafıza kartları ve flash bellekler olarak ifade edilebilir. e. Çevresel Cihazlar: Bilgisayara dış ortamdan bağlanarak bilgisayar içerisine bilgi girilmesini ve bu bilginin tekrar işlendikten sonra dış ortama aktarılmasını sağlayan donanım elemanlarına çevresel cihazlar denir. Genellikle en çok kullanılan çevresel cihazlar klavye, fare, ekran, yazıcı, kamera ve hoparlör gibi çevresel donanım araçlarıdır. f. Günlük Hayatta Bilgisayarlar: Bilgisayarlar günlük hayatımızın vazgeçilmezleri arasındadır. Okulda, evde, iş yerinde, haberleşmede, ulaşımda, sağlıkta ve aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayarları görmek mümkündür. Gelecek, bilgi ve bilgisayar üzerine inşa edilen bir çağ olacaktır. 15

6 Bilgi ve İletişim Teknolojisi 1. Evdeki bilgisayarlar: Bilgisayarın ilk defa piyasaya çıktığı yıllarda, ev kullanıcıları için bu cihaza sahip olmak çok büyük bir maliyet gerektiriyordu. Gelişen teknolojiyle birlikte birçok firmanın bilgisayar üretmeye başlaması buna paralel olarak da fiyatlarının büyük oranda düşmesi bu cihazların evlerimize girmesini sağlamıştır. 2. İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: Günümüzde her işletme bünyesinde bilgisayar kullanımını görmek mümkündür. Büyük veya küçük bütün işletmeler bilgisayarın avantajlarından faydalanmaya başlamışlardır. Eğitimde bilgisayar kullanımı son yıllarda daha da artmış, kurulan bilişim teknolojisi sınıfları vasıtasıyla toplumun her kesiminde bilgisayar kullanımı yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır (Resim 1.10). Resim 1.10: Okulda eğitim Çalışma Etkinliği İnternet üzerinden bir araştırma yaparak bilgisayarın hangi iş kollarında, ne oranda kullanıldığı hakkında bilgi edininiz. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağıdakilerden hangisidir? A) RAM B) Yazılım C) İşlemci D) ROM E) Sabit disk 2. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir? A) Scanner B) Hoparlör C) Kamera D) Mikrofon E) Oyun çubuğu 3. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimi değildir? A) Klavye B) Fare C) Ekran D) Yazıcı E) Mikrofon 4. Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar aşağıdakilerden hangisidir? A) Ana bilgisayar B) Mini bilgisayar C) Ağ bilgisayarı D) Dizüstü bilgisayar E) Kişisel bilgisayar 16

7 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM Konuya Hazırlık 1. Ülkemizde bilgisayar okuryazarlığı hangi seviyededir? Araştırınız. 2. Bilgisayar kullanımı sırasında nelere dikkat edilmelidir? Araştırınız. 1. Değişen Bir Dünya Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler her alanda kendini hissettirmekte ve hayatın vazgeçilmezleri arasındaki yerini pekiştirmektedir. İlk üretildiği yıllarda kimse bilgisayarın bu kadar yaygın olarak kullanılacağını tahmin edemezdi. Günümüzde aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayar kullanılmaktadır ve insanların hayatlarını büyük oranda kolaylaştırmaktadır. Bilgisayar iletişim alanında da bir çığır açmıştır. İnternet üzerinden yapılan görüntülü ve sesli sohbetler, dosya transferleri ve elektronik ticaret sayesinde bulunduğumuz yerden tüm ortamlara ulaşabilmekteyiz. a. Bilgi Toplumu Kavramı: Gelişen teknolojiye paralel olarak iletişimde yaşanan gelişmeler dünyayı küçük bir köy hâline getirmiştir. Günümüzde dünyanın değişik bir yerinde meydana gelen olaylar anında bizlere ulaştırılmakta, görüntülü ve sesli olarak izleyebilmekteyiz. Yine çok uzaklardaki sevdiklerimizle görüntülü ve sesli olarak anlık haberleşme imkânlarına sahibiz. Bu tür gelişmeler ve bunların toplumun tamamına yayılmaya başlaması bilgi toplumunu meydana getirmiştir. b. Bilgi Otoyolu Kavramı: Bu kavram ülke içerisindeki iletişim hatları üzerinden geçen bilginin yoğunluğunu ve hızını ifade eder. Bu bilgiler görüntülü, sesli ve dosya transferleri şeklinde olabilir. Bir ülkenin bu iletim hatları ne kadar yoğun kullanılırsa ülke içerisindeki bilgi paylaşımı da o denli artmış olur. c. Elektronik Ticaret Kavramı: Günümüzde bilgiye ulaşmak ve bilgiyi paylaşmak o kadar kolay hâle gelmiştir ki bu kolaylıklar elektronik ticaret (e-ticaret) kavramını meydana getirmiştir (Resim 1.11). Elektronik ticaret sayesinde birçok ürüne kolaylıkla ulaşabilir, bunlar arasında karşılaştırma yapabilir ve istediğiniz herhangi bir ürünü satın alabilirsiniz. Bu durum alıcılar için çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi ürün satışı yapan şirketlerin de zaman, mekân ve insan gücünden tasarruf etmelerini sağlar. Aynı anda binlerce kişiye ulaşıp satış yaparlar. Bu da kazançlarının artmasını sağlar. Elektronik ticaretin yaygınlaşması birtakım sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu sorunların en önemlisi bilgi hırsızlığı yani kredi kartı bilgilerinin başka kişilerin eline geçmesidir. Ek Bilgi Resim 1.11: Elektronik ticaret İnternet üzerinden alışveriş yaparken kredi kartı güvenliğinize dikkat ediniz. Bilgisayarınızda güncel güvenlik programları kurulu olmasını sağlayınız. 17

8 Bilgi ve İletişim Teknolojisi 2. İyi Bir Çalışma Ortamı a. İyi Bir Çalışma Ortamının Faydaları: İyi bir çalışma ortamı, yapılan işin verimini artırır, çalışanı yormaz ve zaman açısından da tasarruf sağlar. Bu nedenle çalışma ortamı kişinin istekleri doğrultusunda hazırlanmalı, onu rahatsız edecek ve çalışmasını aksatacak yerleşim düzeninden kaçınılmalıdır. b. Bilgisayarda Çalışırken Çalışmaya Ara Vermenin Önemi: Sürekli çalışmak insanın dikkatini olumsuz etkiler. Bunu önlemek için belli zaman aralıklarında çalışmaya ara vererek insanın bedenini dinlendirmesi gerekir. Bu süre bilgisayar başında yapılan çalışmalar için saatlik bir sürede 5-15 dakikalık dinlenmeler şeklinde olabilir. Bu sayede beden ve ruh dinlenerek yeni bir çalışmaya hazırlanmış olur. c. Ekran: Çalışma ortamında insanı en çok rahatsız eden faktörlerden birisidir. Çünkü ekrandan yayılan ışınlar insanı olumsuz etkiler. Uzun süre ekran başında kalmak baş ve göz ağrısı yapar. Bunu önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir: Ekran ışığı çok fazla veya çok az olmamalıdır. Ekranla göz arasındaki uzaklık cm olmalıdır. Ekran yüzeyinin temizliğine dikkat edilmelidir. Bir saatlik kullanımdan sonra 5-15 dakikalık dinlenme süreleri verilmelidir. Ekrana ışığın direkt olarak gelmemesine dikkat edilmelidir. Ekranın çözünürlüğü gözü yormayacak düzeyde olmalıdır. ç. Koltuk: Bilgisayar başında çalışırken insanı rahatsız eden en önemli konulardan biri de bel ve boyun ağrılarıdır. Uygun şekilde oturmama veya uygun koltuğu kullanmamadan kaynaklanan bu tür sağlık sorunları ilerde ciddi rahatsızlıklara sebep olabilir. Bunu önlemek için yükseklik ve sırt ayarı yapılabilir bir koltuk kullanılmalı, koltuğun kol ve ayak desteği bulunmalı, kendi etrafında dönebilmelidir. d. Klavyeyi Yerleştirme: Klavye yerleşimi yapılırken de kol ve bileklerin rahatsız olmamasına dikkat edilmeli, mümkünse klavye altlığı kullanılarak bu tür rahatsızlıklar giderilmelidir. Uzun süre klavye kullanımı sonucu bilek, kol ve parmaklarda rahatsızlıklar meydana gelebilir. Belli aralıklarla dinlenme sağlanarak bu rahatsızlıklar giderilebilir. e. Yeterli Işık: Çalışma ortamında ışık miktarı çok fazla veya çok az olmamalıdır. Kişiyi rahatsız edecek ışık düzeyinden kaçınılmalı, ışığın direkt olarak göze temas etmesi engellenmelidir. Işığın ekrana yansımasını önleyici tedbirler alınmalı, gerektiğinde uygun perdeler kullanılmalıdır. f. Havalandırma: Çalışma ortamındaki havalandırma yeterli miktarda yapılmazsa ortamda oluşan karbon dioksit oranı artar. Bu da dikkatin azalmasına ve verimin düşmesine sebep olur. Bu yüzden çalışılan ortam belli dönemlerde havalandırılmalı, içerdeki oksijen oranının artması sağlanmalıdır. Ayrıca çalışma ortamı uygun sıcaklıkta olmalıdır. Ortamın çok soğuk olması üşümeyi artırıp verimi düşürebileceği gibi çok sıcak olması da terlemeyi artırarak aynı şekilde verimi düşürür. 3. Sağlık ve Güvenlik a. Elektrik Kablolarının Güvenilirliği: Bütün elektrikli aletler güç ihtiyaçlarını prizler vasıtasıyla kablo üzerinden temin ederler. Kablo üzerinden geçen akım insan için çok tehlikeli olmakla birlikte bazen ölümcül olaylara sebep olmaktadır. Bu sebeple kablo güvenliği birinci derecede önemlidir. Yandaki sayfada kablo güvenliği açısından önemli olan hususlar açıklanmıştır: 18

9 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları Elektrik kablolarının hasarlı, yırtılmış veya delik olmamasına dikkat edilmelidir. Elektrik kablolarının ve prizlerin topraklı olmasına dikkat edilmelidir. Genelde TSE standardı olan kablolar kullanılmalıdır. Mümkünse nemin olmadığı bir ortam tercih edilmelidir. Resim 1.12: Elektrik kablosu b. Güç Noktalarının (prizlerin) Fazla Yüklenmesini Önleme: Evimizde kullandığımız prizler belli bir güce kadar dayanma kapasitesine sahiptir. Dayanma gücünü aşacak şekilde prizlere fazla aygıt bağlanırsa prizlerde erimeler ve tesisat kablolarında yanmalar meydana gelebilir. Bu da çok büyük yangınların çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle evdeki prizlere çok fazla aygıtın bağlanmamasına dikkat edilmelidir. c. Hatalı Kullanıma Bağlı Ağrılar: Bilgisayar kullanımına bağlı olarak birtakım bedensel ağrılar oluşabilir. Bu ağrılar genellikle bel, boyun, ayak ve eklem ağrılarıdır. Bu ağrıları azaltmak için kullandığımız masa yüksekliğinin uygun seviyede olmasına dikkat etmeliyiz. Ayrıca sandalyemiz ortopedik olmalı, sırt ve kol desteği bulunmalıdır. Klavye düzeninin bilekleri yormayacak şekilde olmasına ve ekranın gözümüzle uygun açıda bulunmasına özen gösterilmelidir. ç. Hatalı Kullanıma Bağlı Göz Problemleri: Bilgisayar ekranı uzun kullanımlar sonucunda gözlerde ciddi sorunlar meydana getirmektedir. Bu sorunlar genelde gözde yanmalar, kaşıntı, bulanık görme, sulanma, kızarıklık şeklinde olmaktadır. Bu sorunları önlemek için uygun ekran ışığı ayarlanmalı ve ekran ile göz arasındaki mesafenin korunmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca belli aralıklarla gözler dinlendirilmelidir. d. Duruş Bozuklukları: İyi bir duruşta bel ve sırt bölgeleri koltuk tarafından tam olarak desteklenmeli, dirsekler bedene 90 lik bir açıda olmalı, ayaklar yere düz basmalı ve ekran göz seviyesinin altında bulunmalıdır (Resim 1.13). DEĞERLENDİRME SORULARI Bel ve sırt desteği olmalı. Dirsek 90 derece olmalı. Monitörün üst kenarı göz seviyesinin hafifçe altında olmalı. OTURMA Uyluklar yere paralel olmalı. Ayak yere düz basmalı. Resim 1.13: Bilgisayar başında düzgün bir oturuş biçimi 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi iyi bir çalışma ortamı için gerekli olmayan bir özelliktir? A) Klavye yerleşimi B) Yeterli ışık C) Havalandırma D) Geniş alan E) Kullanılan ekran 2. Bilgisayar kullanımı sırasında oluşabilecek sağlık sorunları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Göz problemi B) Duruş bozukluğu C) İşitme problemi D) Bel ağrıları E) Boyun ağrıları 3. Bilgisayar başında bir saatlik çalışma sonrası ne kadar zamanlık dinlenme yeterli olur? A) 5-15 dk B) dk C) dk D) dk E) dk 4. Bilgisayar ekranının verdiği zararlarla ilgili bir araştırma yaparak bunu sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 19

10 Bilgi ve İletişim Teknolojisi C. DONANIM Konuya Hazırlık 1. Merkezî işlem biriminin iç yapısı hakkında bilgi edinerek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Ekranların çalışma sistemleri hakkında araştırma yaparak bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. Merkezî İşlem Birimi a. Merkezî İşlem Birimi Kavramı: Merkezî işlem birimi (CPU) bilgisayar içerisinde meydana gelen her türlü aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinden sorumlu olan elektronik bir aygıttır (Resim 1.14). Merkezî işlem birimi başlıca üç bölümden oluşur. Bu bölümler; aritmetik mantık birimi, kontrol birimi ve bellek birimidir. Her birimin kendine ait özel görevleri olmakla birlikte bu birimler birbirleri arasında bilgi akışı sağlar. b. Merkezî İşlem Birimi Hız Kavramı: Bilgisayarda hızı meydana getiren başlıca donanım elemanı merkezî işlem birimidir. Merkezî işlem biriminde hız, MHz olarak ifade edilir ve işlemcinin 1 saniyede yapabildiği iş sayısını gösterir. Örneğin, bir işlemci Resim 1.14: CPU 800 megahertzlik bir hıza sahipse saniyede 800 milyon işlem yapıyor demektir. Bilgisayarda yalnızca işlemcinin hızı baz alınarak sistemin hızının işlemcinin hızı olduğunu söylemek doğru olmaz. Çünkü sistemde çalışan diğer donanım elemanları da bilgisayarın hızını önemli ölçüde etkiler. c. Aritmetik Mantık Birimi: İşlemci içerisinde bulunan bu bölümün görevi, işlemciye gönderilen aritmetiksel ve mantıksal işlevleri yaparak istenen yere tekrar göndermektir. ç. Kontrol Birimi: İşlemci tarafından yapılan işlemlerin doğruluğunu kontrol eden bölümdür. Bu bölüm giriş-çıkış birimlerini denetleyerek hafıza ile ilgili işlemleri ve komutların yorumlanması görevlerini üstlenmiştir. d. Ön Bellek (Cache Memory) ve Hızlı Hafıza Erişimi: İşlemci hızı ile ana bellek (RAM) hızı birbirinden farklı özelliklere sahiptir. İşlemci genellikle ana bellekten daha hızlı işlem yapar. Ana bellekten işlemciye gönderilen bilgi işlemcinin hızına yetişemediği için işlemcinin ana belleği belli bir zaman beklemesi gerekir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için işlemcinin içerisine ön bellek birimleri yerleştirilir. Ön bellek ana bellekten daha hızlı çalışır ve işlemcinin boşta kalmasını önler. Genellikle işlemcide L1 ve L2 adıyla iki tane ön bellek birimi kullanılır. L1 ön bellek birimi işlemci üzerinde, L2 ise anakart üzerinde bulunur. Bu belleklerin boyutları 256 Kb ile 4 Mb arasında değişir. 2. Giriş (Input) Araçları Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan donanım elemanlarıdır. Bu donanımlar genelde en çok kullanılan giriş birimleri olup türleri yandaki sayfada verilmiştir: 20

11 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları a. Fare: Bilgisayar donanımları arasında en çok kullanılanı fare (mouse) dir. Farenin icat edilmesiyle birlikte çok büyük bir devrim yaşanmış ve bilgisayar kullanımı kolay hâle gelmiştir. Zaman içerisinde fareler gelişerek farklı özelliklere ve çalışma sistemlerine kavuşmuşlardır (Resim 1.15). b. Klavye: Üzerinde harf, rakam ve özel karakterler bulunan, bilgisayara veri girişini sağlayan elektronik bir donanım birimidir (Resim 1.16). Resim 1.15: Kablosuz fare Klavyeler standart klavyeler ve multimedya klavyeler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Multimedya klavyelerin üzerinde özel fonksiyona sahip tuşlar bulunur ve bu tuşlar sayesinde birçok işlem klavye üzerinden tek bir tuşa basılarak yapılır. Klavyeler harf dizilişlerine göre F ve Q olmak üzere iki gruptur. Genelde Türkçenin dil kurallarına göre düzenlenmiş olan klavye tipi F klavyedir. Q ise daha çok İngilizceye uygun olarak tasarlanmıştır. Resim 1.16: Klavye c. Tarayıcı (Scanner): Dış ortamda bulunan resimleri, yazıları, dokümanları, çizim ve grafikleri bilgisayar ortamına aktarmak için kullanılan giriş birimine tarayıcı denir (Resim 1.17). Resim 1.17: Tarayıcı ç. Dokunmatik Altlık (Touchpad): Genelde dizüstü bilgisayarlarda fare yerine kullanılan dokunmatik altlık, dokunuşları hissederek bunları ekran üzerinde bulunan imlece iletir ve imlecin hareketini sağlar (Resim 1.18). Resim 1.18: Dokunmatik altlık d. Oyun Çubuğu (Joystick): Bilgisayarda yüklü olan bazı oyunları gerçeğe yakın bir şekilde oynamak için kullanılan donanım elemanına oyun çubuğu denir (Resim 1.19). 3. Çıkış (Output) Araçları a. Ekran: Bilgisayarda oluşturulmuş görüntü dış ortama ekran sayesinde aktarılır. Ekranın görüntü kalitesi, üzerinde bulunan nokta sayısıyla ifade edilir. Bir ekranda ne kadar çok nokta (pixel) varsa görüntü kalitesi o kadar nettir. Ekran özellikleri belirtilirken genellikle ekranda bulunan Resim 1.19: Oyun çubuğu noktalar arasındaki mesafeler verilir. Bu mesafelerin küçük olması noktaların birbirine yaklaşmasını ve görüntü kalitesinin artmasını sağlar. Ekranlar için söylenecek diğer bir özellik de boyutlarıdır. Köşeden köşeye olan uzunluklar ekran boyutlarını verir ve inç (1 inç= 2.54 cm) olarak ifade edilir. 21

12 Bilgi ve İletişim Teknolojisi CRT (Cathode Ray Tube) ekran: Üzerinde bulunan bir elektron tabancası sayesinde ekranın ön yüzünde görüntü oluşmasını sağlayan ekran türüdür (Resim 1.20). Günümüzde artık çok yaygın olarak kullanılmamaktadır. Ek Bilgi Günümüzde iki tür ekran kullanılmaktadır. Bunlardan biri CRT türü ekran, diğeri ise LCD türü ekranlardır. Resim 1.20: CRT LCD (Liquid Crystal Display) ekran: Ekranın ön kısımlarında bulunan sıvı kristalin ışığı yansıtma mantığından hareketle yapılmış bir ekran türüdür (Resim 1.21). Hafif oluşu ve az yer kaplaması son zamanlarda ilgiyi bu ekranlara yöneltmiştir. Dezavantajları ise maliyetinin yüksek oluşu ve yoğun ışıkta görüntü kalitesinin düşmesidir. Resim 1.21: LCD ekran b. Yazıcı: Ekrandan sonra en çok kullanılan çıktı birimi yazıcıdır. Yazıcılar ekranda gördüğümüz şekil, yazı, grafik ve resim gibi nesnelerin kâğıda veya kâğıt benzeri bir maddeye basılması için kullanılır. Yazıcılar baskı teknolojilerine göre gruplandırılırlar. 1. Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazıcı türleri içinde en yaygın olarak kullanılanıdır (Resim 1.22). İğneli yazıcı olarak da bilinir. Nokta vuruşlu yazıcıların yazma kafası, bir matris şeklinde dizilmiş küçük iğnelerden oluşur. Resim 1.22: Nokta vuruşlu yazıcı 2. Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkep püskürtmeli yazıcılar da nokta matrisli yazıcılardandır (Resim 1.23). Ancak bu yazıcılar şerit kullanmazlar. Bunun yerine resmi ve karakterleri oluşturmak için vuruşsuz bir yöntem kullanırlar. Ek Bilgi Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan yazıcılar arasında lazer yazıcılar gelmektedir. Bunların dışında nokta vuruşlu ve mürekkepli yazıcılar da kullanılmaktadır. Resim 1.23: Mürekkep püskürtmeli yazıcı 3. Lazer yazıcılar: Lazer yazıcılar vuruşsuz bir yöntem kullanırlar (Resim 1.24). Lazer yazıcılarda kullanılan baskı yöntemi fotokopi makinesindekine benzer. Lazer yazıcılar satır satır yazmak yerine sayfa sayfa yazarlar. Lazer yazıcı bütün sayfayı bir kerede basmak için geniş bir bellek kullanır. Resim 1.24: Lazer yazıcı 22

13 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları c. Çizici (Plotter): Plotter kelimesi plot yani pafta kelimesinden gelir. Ülkemizde geniş formatlı yazıcı anlamına gelmektedir (Resim 1.25). Adından da anlaşılacağı gibi bilgisayar çıktılarını geniş formatta basabilirler. A1 boyutundan başlayarak A0 üzerine kadar baskı yapabilirler. 60 ebatında bir plotter bu sayede 150 cm genişliğine kadar döküm verebilmektedir. ç. Hoparlör: Bilgisayar ortamında oluşturulmuş veya dışarıdan bilgisayara aktarılmış sesin dış ortama aktarılması için kullanılan donanım elemanıdır (Resim 1.26). Farklı şekil, boyut ve güçlere sahip hoparlörler piyasada kolaylıkla bulunabilir. Resim 1.25: Çizici (plotter) d. Konuşma Sentezleyici (Speech Synthesizer): Bilgisayarda kayıtlı olan yazıların sese dönüştürülerek dış ortama aktarılmasını sağlayan yazılımlara konuşma sentezleyici veya speech synthesizer denir. DEĞERLENDİRME SORULARI Resim 1.26: Hoparlör 1. Aşağıdakilerden hangisi merkezî işlem biriminin bölümlerinden biridir? A) Aritmetik mantık birimi B) Com1 C) Lpt D) LCD E) Com2 2. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar da kullanılan bir fare türü değildir? A) Optik fare B) Paralel fare C) Kablosuz fare D) Ps/2 fare E) Seri fare 3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazıcı değildir? A) Nokta vuruşlu B) Lazer C) İnkjet D) Scanner E) Mürekkep püskürtmeli 4. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir klavye türü değildir? A) S Klavye B) Q Klavye C) F Klavye D) Standart klavye E) Multimedya klavye 23

14 Bilgi ve İletişim Teknolojisi Ç. DEPOLAMA Konuya Hazırlık Bilgisayar ortamındaki bilgilerin kaydedilmesini sağlayan donanım elemanlarının neler olduğunu araştırınız. 1. Hafıza Depolama Araçları a. İç ve Dış Sabit Disk (Hard Disk): Bilgilerin bilgisayar ortamında kaybolmadan saklanması gerekmektedir. Bu bilgiler sabit disk denen ve üst üste konmuş disklerin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir donanım biriminde saklanır. Sabit diskler; iç sabit diskler ve dış sabit diskler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. İç sabit diskler, kasa içerisinde sabit olarak bulunan yani sökülmesi çok kolay olmayan disklerdir ve çalışmaları için anakarta bağlı olmaları gerekir (Resim 1.27). Resim 1.27: İç sabit disk Dış sabit diskler ise bilgisayara dışarıdan genellikle USB bağlantı noktasından bağlanan cihazlardır (Resim 1.28). Bu diskler taşınabilme özelliğine sahip oldukları için kolayca sökülüp farklı bir ortamdaki bilgisayara rahatlıkla bağlanabilirler. b. Zip Disk (Zipdisk): Başlangıçta 100 Mb olan kapasitesi, sonraki versiyonlarında önce 250 Mb a daha sonra 750 Mb a yükseltilmiştir. Şu anda kapasiteleri 2 Gb a kadar ulaşmıştır. Günümüzde zip diskler yerini Flash Diskler, CD ve DVD sistemlerine bırakmıştır. Resim 1.28: Dış sabit disk Ek Bilgi Zip diskler kapasitelerinin büyüklüğüne rağmen çok fazla yaygınlaşmamıştır. Günümüzde kullanımı yok denecek kadar azdır. c. Bellek Kartları (SD, CF, MMC, Memory Stick) SD kartlar (Resim 1.29): Geliştirilmiş kopya koruma sistemi sunmaktadır. Bu kopya koruma sistemi, yazma koruması ile karıştırılmamalıdır. Buradaki koruma sistemi telif haklarıyla ilgilidir. Örneğin, telif haklı bir müzik dosyasını sadece kendi bilgisayarınızda kopyalayabilirsiniz. SD kartların okuma hızları kapasiteleri ile doğru orantılı olarak artar. SD kartlar, Compact Flash tan daha küçüktür ve bu yüzden kullanım alanları zamanla genişlemiştir. Resim 1.29: SD Kart 24 Compact Flash: Compact Flash Kartlar özellikle dijital fotoğraf makinelerinde sıkça tercih edilen bir standarttır. Dijital SLR fotoğraf makinelerinde genellikle Compact Flash tercih edilir. Yüksek yazma hızları, bu kameralarda kullanımını yaygınlaştırmıştır. Yaygınlaşmasının bir diğer se- Resim 1.30: Compact Flash

15 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları bebi ise performansın Compact Flash üzerindeki kontrolcü ile artırılabilmesi ve ihtiyaçlara göre düzenlenebilmesidir. Compact Flash kartların üretim tarihleri, onların performansı hakkında bir fikir verebilir. MMC-standardı: Multimedia kartlar ebat olarak SD kartlar ile uyumludurlar. Genellikle SD hafıza kartı için uyarlanmış aygıtlar ile problemsiz çalışırlar (Resim 1.31). MS (memory stick): Bu bellek modelinin geniş bir kullanım alanı olmakla birlikte farklı yapı ve kapasitelerdeki tipleri de mevcuttur. Memory stick pro modeli daha çok kapasite ve hız istenen alanlarda, Memory stick mikro modeli ise yüksek hız ve kapasite istenmeyen alanlarda tercih edilmektedir (Resim 1.32). ç. Taşınabilir Bellek (USB Flash Disk): Flash bellekler, güç kesintisinde dahi içerdiği bilgileri kaybetmeyen ve tekrar tekrar yazılıp silinebilen bir bellek çeşididir (Resim 1.33). Flash belleklerin yapısı RAM lere, kullanımı sabit disklere benzer. Flash belleklerin yapısı mekanik değil elektroniktir. İçerisinde hareket eden bir parça yoktur. Bu özelliklerinden dolayı bu tarz bellekler solid-state yani durağan olarak adlandırılırlar. Resim 1.31: MMC kart Resim 1.32: Memory Stick kart d. CD-ROM, DVD-ROM: CD-ROM (Compact Disc Read-Only Memory) üzerindeki bilgiler silinip değiştirilememektedir (Resim 1.34). Ancak günümüzde defalarca (yaklaşık 3000 kez) yazılıp silinebilen CD-RW larda mevcuttur. CD-ROM sürücülerde müzik CD leri de dinlenebilir. Bir CD sürücü alırken veri transfer hızı büyük olanlar tercih edilmelidir. Günümüzde yaygın olarak 52 hızlı CD-ROM sürücüler satılmaktadır. Standart bir CD- ROM a 650 Mb veri depolanabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla 700 Mb veri depolanan CD-ROM lar da yaygınlaşmıştır. Resim 1.33: USB Flash Disk DVD (Digital Versatile Disc ya da Digital Video Disc) ilk önceleri Digital Video Disk anlamına geliyordu. Bunun temel nedeni, ilk uygulamaların video alanında ortaya çıkmış olmasıdır. Fakat bir süre sonra veri saklama uygulamalarının da önemli olduğu anlaşılmış ve DVD Digital Versatile Disk (Çok yönlü sayısal disk) anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Hızla ilerleyen bilgisayar sektöründe geliştirilen yazılımların giderek daha fazla kapasiteye ihtiyaç duymaları, DVD-ROM sürücülerinin ortaya çıkmasında en büyük etken olmuştur. Üstelik bunu 17 Gb a kadar çıkarmak mümkündür. Yani hareketli görüntülerden oluşan 481 dakikalık bir veri tek bir medyaya kaydedilebilir. Kapasitelerinin yanında hızları da CD-ROM larla kıyaslanamayacak kadar yüksektir. Resim 1.34: CD-ROM sürücü Resim 1.35: DVD-ROM sürücü 25

16 Bilgi ve İletişim Teknolojisi e. Disket: Disket, üzerine bilgi yazılabilen, yazılı bilgi okunabilen manyetik ortamdır (Resim 1.36). Bilgisayardaki küçük boyutlu verilerin bir başka bilgisayara taşınması ya da yedeğinin alınması için disket kullanılır. Disketlerin bilgi depolama kapasitesi sınırlıdır. 3,5 inçlik HD (high density) özellikli disketlerde 1,44 Mb lık veri saklanabilir. DD (double density) özellikli disketlerde ise 720 Kb lık bilgi saklanabilir. f. Hafıza Depolama Araçlarının Hız, Maliyet ve Kapasite Bakımından Resim 1.36: Disket Karşılaştırılmaları: Hafıza depolama araçları günümüzde çok gelişmiştir. Bunlar arasında son zamanlarda kapasitesi en yüksek seviyeye ulaşmış olanı flash disklerdir. Flash diskler 1 Gb ile 32 Gb arasında değişen boyutlarda bulunmaktadır. Yine USB sabit diskler de 500 Gb üzerinde bilgi depolama kapasiteleri sayesinde yerlerini pekiştirmektedirler. Sabit diskler ise artık Tb (terabyt) ile ölçülebilir seviyelere ulaşmışlardır. Resim 1.37: RAM bellek 2. Hafıza Çeşitleri a. Rastgele Erişim Belleği (RAM): İşletim sisteminin, çalışan uygulama programlarının veya kullanılan verinin işlemci tarafından hızlı bir biçimde erişebildiği yerdir (Resim 1.37). RAM, bilgisayarlardaki CD-ROM, disket sürücü veya sabit disk gibi depolama birimlerinden daha hızlıdır. Bilgisayar, çalıştığı sürece RAM faaliyetini devam ettirir, bilgisayar kapandığı zaman ise RAM de o an depolanmış olan veriler silinir. RAM e Random Access yani rastgele erişimli denir. Veriler sistem tarafından belleklere sık ve belirli bir düzen dâhilinde gönderilmez ya da alınmazlar. Verilerin RAM de saklanması daha önce de belirtildiği gibi sistem çalışır durumda kaldığı sürece mümkündür. Yani sabit disklerde olduğu gibi var olan bilgilere sistem kapandıktan sonra tekrar ulaşılamaz. İşletim sistemi işlem yapacağı zaman, istenilen veriler bellekte yazılı oldukları adreslerden geri alınırlar. b. Salt Okunur Bellek (ROM): ROM, bilgisayarın çalışması için gerekli olan temel komutların depolandığı yerdir. Bu komutlar; işlemlerden geçirilmek için RAM içinde ve dışında veri taşıması, manyetik medyalar üzerinde verilerin kalıcı olarak depolanması, bilgilerin ekran üzerinde gösterilmesi, klavyeden girilen komutların yorumlanması gibi işlemleri içerir. ROM aynı zamanda, bilgisayar açıldığı zaman bilgisayarın çalışıp çalışmadığını tespit etmek için birtakım testleri yerine getirir. ROM un bir parçası olan ve ROM BIOS olarak adlandırılan birim, bir bilgisayarın açılışını başlatan yerdir. Resim 1.38: ROM bellek 26

17 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları 3. Hafıza Ölçümü a. Bilgisayar Hafıza Ölçü Birimleri: Bilgisayarda kullanılan her karakterin bir sayısal kodu vardır. Bu sayısal kod sayesinde bilgisayar hangi tuşa basıldığını hesaplayarak o sayısal koda karşılık gelen karakteri ekrana basar. Karakterler 8 bitlik bir bilginin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. b. Ölçü Birimleri İşlemleri: Bilgisayardaki hafıza ölçü birimleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Hafıza Ölçü Birimleri 8 Bit 1 Byt (Bayt) 1024 Byte 1 Kb (Kilobayt) 1024 Kb 1 Mb (Megabayt) 1024 Mb 1 Gb (Gigabayt) 1024 Gb 1 Tb (Terabayt) 1024 Tb 1 Pb (Petabayt) 1024 Pb 1 Eb (Eksabayt) Çalışma Etkinliği Aşağıdaki hafıza değerlerini MB olarak yazınız Kb =... Mb 720 Kb =... Mb 2 Gb =... Mb 10 Gb =... Mb 2048 Kb =... Mb 360 Kb =... Mb 4. Bilgisayar Performansı Bilgisayarın performansı denilince ilk akla gelen donanım birimi işlemcidir. Performans üzerinde sadece işlemcinin rolünün olduğunu söylemek doğru olmaz. İşlemcinin yanında RAM bellek boyutu, sabit disk hız ve kapasitesinin de bilgisayar performansına çok büyük etkisi vardır. Şimdi performansı etkileyen donanım elemanlarını inceleyelim: a. CPU Hızı: Bilgisayarın hızını etkileyen en önemli donanım elemanı işlemcidir. İşlemci zaman içinde çok büyük gelişmeler göstererek hızını her geçen gün daha da artırmaktadır. Günümüzde saniyede milyarlarca işlem yapabilen çift çekirdeğe sahip işlemciler mevcuttur. Bilgisayarımıza takılı olan işlemci hızını ve markasını öğrenmek için masaüstünde bulunan Bilgisayarım simgesi üzerinde farenin sağ tuşuna tıklanır ve açılan münüden Özellikler komutu seçilir (Resim 1.39). Resim 1.39: İşlemci ve bellek kapasitesi penceresi Çalışma Etkinliği Siz de kullandığınız bilgisayara ait RAM ve işlemci boyutlarını öğreniniz. 27

18 Bilgi ve İletişim Teknolojisi b. RAM Bellek Büyüklüğü: RAM bellek büyüklüğü de bilgisayarın hızını etkileyen önemli faktörlerden biridir. Günümüzde bellek miktarları 256 Mb, 512 Mb, 1 Gb ve 2 Gb kapasitelerindedir. Bellek büyüklüğü yanında belleğin çalışma hızı da performans açısından önemlidir. Bilgisayarımızdaki bellek büyüklüğünü yine işlemcide olduğu gibi Bilgisayarım simgesi üzerinde sağ tuş yaparak Özellikler komutundan öğrenebiliriz (Resim 1.39). c. Sabit Disk (Hard disk) Hız ve Kapasitesi: İşlemci ve bellek kadar olmasa da sabit diskin performans açısından önemi küçümsenemez bir yere sahiptir. Sabit disk içindeki disklerin belirli bir dönüş hızı vardır ve bu dönüş hızı işlemciye bilgilerin ne kadar hızda gelebileceğini ifade eder. Genellikle piyasada 5400 RPM (1 dakikadaki dönüş hızı) ve 7200 RPM lik dönüş hızına sahip sabit diskler bulunmaktadır RPM lik sabit diskler 3,5 lik olup genelde masaüstü bilgisayarlarda, 5400 RPM lik sabit diskler ise 2,5 lik olup dizüstü bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir bellek kartı değildir? A) SD B) CF C) MMC D) MT E) MS 2. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde hem CD hem de DVD yazıcı verilmiştir? A) DVD-RW B) CD-RW C) DVD-ROM D) CD-ROM E) DVD 3. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi bir hafıza çeşidi değildir? A) RAM B) ROM C) SDRAM D) REM E) DDRAM 4. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi direkt olarak bilgisayar hızını etkilemez? A) CPU hızı B) Ses kartı C) Bellek büyüklüğü D) Sabit disk hızı E) Bellek hızı 5. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde 2 Mb lık bellek biriminin Kb olarak karşılığı doğru verilmiştir? A) 1024 Kb B) 4096 Kb C) 2048 Kb D) 512 Kb E) 256 Kb 28

19 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları D. YAZILIM Konuya Hazırlık 1. Bilgisayarınızda yüklü olan bir müzik dosyasını nasıl dinlersiniz? Araştırınız. 2. Bilgisayar üzerinde çalışan yazılımlar ile ne gibi iş ve işlemlerimizi yapabiliriz? Araştırınız. Yazılım: Bilgisayarlar üretildikleri anda içlerinde herhangi bir bilgi barındırmadıkları için bir işlevleri yoktur. Bilgisayarlara belirli yazılımlar yüklenerek işlem yapabilecek hâle getirilirler. Kısaca yazılım bilgisayara ne yapması gerektiğini söyleyen kod parçalarıdır. 1. Yazılım Çeşitleri Bilgisayar yazılımları farklı özelliklere sahip olup her yazılımın kendine ait özel bir işlevi vardır. Bu yazılımlar yaptıkları işlere göre gruplandırılırlar. Üç farklı bilgisayar yazılımı mevcuttur (Şema 1.1). Bunlar, işletim sistemleri, uygulama programları ve programlama dilleridir. Şimdi bu yazılımları inceleyelim. Bilgisayar Yazılımları İşletim Sistemleri Uygulama Programları Progralama Dilleri Şema 1.1: Bilgisayar yazılımları a. İşletim Sistemi Yazılımları: İşletim sistemi, bilgisayar sistemimizde bulunan çevre elemanları ile yazılımlarınızın haberleşmesini sağlayan yapılardır. İşletim sistemi de bir çeşit yazılımdır. Bilgisayarın açılışı esnasında hafızaya yüklenen ve yüklendikten sonra diğer yazılımların çalışması için temel olan yazılımdır. Bu yazılım daha düşük seviyeli erişimlerle donanımın kontrolünü, kaynakların kullanımını ve paylaşımını sağlar. İşletim sistemi bilgisayarın her türlü altyapı çalışmalarını düzenler, çeşitli aygıtların birbirleriyle anlaşmasını sağlar. Bu sayede çeşitli uygulama yazılımları, güven içinde çalışıp kullanıcıya hizmet edebilirler. Bu yüzden bir bilgisayarın donanım özellikleri kadar işletim sistemi de önemlidir. b. Uygulama Yazılımları: Kullanıcıların belli başlı bazı işlemleri yapmalarına imkan veren yazılımlardır. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama, geliştirme yazılımları kullanılır. Uygulama yazılımları belli bir amaca yönelik olarak hazırlandığı için farklı bir iş için kullanılamaz. Örneğin, Microsoft firmasının hazırlamış olduğu Word yazılımını sadece kelime işlem işleri için kullanabiliriz. Bu programı kullanarak müzik dinleyemeyiz veya film izleyemeyiz. Her alana ait farklı uygulama yazılımları mevcuttur. c. Programlama Dilleri: Genel amaçlı veya özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları programlama dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına imkân veren her türlü sembol, karakter ve kurallar topluluğudur. Programlama dilleri insanlarla bilgisayarlar arasında tercümanlık görevi yapar. 29

20 Bilgi ve İletişim Teknolojisi Düşük seviyeli diller: Bilgisayarların ilk dönemlerindeki programlama dilleri, kullanımı çok zor olan makine dili ve assembly dilleriydi. Makine dili geliştirilen ilk programlama dilidir ve ilk kuşağı temsil eder. Makine dilinde yazılan tüm komutlar 0 ve 1 lerden oluşmaktadır. Bütün talimatlar en detaylı şekilde tanımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi kullanılarak kodlama yapılır. Yüksek seviyeli diller: Üçüncü kuşak da denilen yüksek seviyeli programlama dillerinin öğrenilmesi daha kolaydır. Program yazılması daha az zaman alır ve daha iyi sonuçlar sağlayan programlama dilleridir. Yüksek seviyeli dillerden birinde yazılan bir kaynak, program makine diline çevrilmek zorundadır. Dönüştürme işini gerçekleştiren programa derleyici (compiler) denir. Basic, Cobol, Fortran ve Pascal dilleri bu kategorideki programlama dillerine birkaç örnek oluşturmaktadır. 2. Sistem Geliştirme Kavramı Bir işi yapmaya başlamadan önce o işe ait bilgilerin iyi bilinmesi ve iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Sistem geliştirme kavramı bu noktada devreye girer ve işin planlama aşamasında en ufak bir ayrıntının bile gözden kaçırılmaması gerekliliğini ifade eder. İşler adımlar hâlinde yapılırken bu adımlar arasında herhangi eksiklik olmamasına ve her şeyin zamanında yapılmasına özen gösterilir. a. Yöntemleri: Bir işi yapmak için birden fazla yöntem bulunabilir. Bulunan bu yöntemler arasında bize en uygun olanını belirlemek ve bu yönde işlemlere başlamak durumundayız. Bize en uygun yöntemi belirlerken zaman olarak kısalığına, işe uygun olup olmadığına, maliyetine ve alabileceğimiz sonuca göre bir karar vermeliyiz. b. Araştırma ve Analiz Etme Süreçleri: Bu aşamada yapmamız gereken sistemin ihtiyaçlarını belirleyerek sistemin ne yapması gerektiğini iyi analiz etmektir. Bu aşama sırasında bir algoritma hazırlayarak yapılması gereken işlemleri net bir şekilde görebiliriz. Algoritma hazırlamak bize neyi, ne zaman yapmamız gerektiğini göstererek karışıklıktan kurtulmamıza yardımcı olur. c. Programlama ve Test Etme Süreçleri: Bu aşama son aşama olup hazırlamış olduğumuz yöntem ve algoritmaya göre problem programlama dillerine girilir. Girilen bu bilgiler programlama dilleri vasıtasıyla test edilir ve sonuçları görmemiz için çıktı birimlerine gönderilir. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazılım grubu değildir? A) İşletim sistemi B) Programlama dilleri C) Anakart D) Uygulama programları E) Üst düzey diller 2. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir programlama dili değildir? A) Access B) Pascal C) Cobol D) Fortran E) Delphi 3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi sistem geliştirme kavramı içerisinde yer almaz? A) Yöntemleri B) Araştırma - analiz C) Cevaplama D) Test etme E) Sonuç 4. Aşağıdakilerden hangisi bir uygulama programı değildir? A) Basic B) Word C) Powerpoint D) Excel E) Winamp 30

21 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları E. BİLGİSAYAR AĞLARI Konuya Hazırlık 1. Bilgisayarlar arası veri transferi nasıl sağlanmaktadır? Araştırınız. 2. Farklı ortamlarda bulunan iki insan bilgisayar üzerinden aynı anda nasıl oyun oynayabiliyorlar? Araştırınız. Bir ortamda bulunan bilgisayarların birbirleriyle iletişimini sağlamak, dosya paylaşımlarını aktif hâle getirmek ve kaynaklarını ortak kullanıma açmak için oluşturulan sisteme ağ denir (Resim 1.40). 1. Türleri a. Yerel Alan Ağı (LAN) ve Ağ Topolojisi Kavramı: Yerel alan ağları (local area network) bilgisayar sistemlerinin belli bir alan içerisinde, devlete veya özel bir kuruma ait Resim 1.40: Ağ yapısını gösteren temsilî resim resmî iletişim hatları kullanılmadan kurum veya şahısların kendi imkânları ile tesis ettiği kablo veya elektromanyetik dalgalar yardımıyla birbirlerine bağlanması şeklinde oluşturulan ağ yapılarıdır. Bir ağ yapısının yerel alan ağı olarak sayılabilmesi için ağ içerisinde bulunan bilgisayarların birbirlerine olan mesafeleri dikkate alınmaz. Bazen bir yerleşke içerisinde 50 km mesafeye fiber optik kablolar yardımıyla hat çekilebilir. Bu hattı kurum ya da şahıs kendi imkânları dâhilinde tesis ettiği ve bilgisayarın tanımlama numarasını aynı yönlendiriciden sağladığı için yapının adı yerel alan ağı olacaktır. Yerel ağlar yapılandırılırken kullanılan belli başlı topolojiler vardır. Bunlar yol (bus), halka (ring) ve yıldız (star) topolojileridir. Doğrusal yerleşim (bus topoloji): Bus topolojisi tüm bilgisayarların aynı kabloya bağlı oldukları sistemdir (Resim 1.41). Kablonun her iki ucuna sonlandırıcı adı verilen 50 ohm luk dirençler takılır. Bu topoloji hem mantıksal hem de fiziksel olarak varlığını sürdürmektedir. Kurulumu kolaydır. En büyük Resim 1.41: Doğrusal topoloji dezavantajı ise kablonun herhangi bir noktasında meydana gelen kopukluktan dolayı tüm sistemin çökmesidir. Yıldız yerleşim (star topoloji): Bilgisayarların hub (hab) a göre yerleşim biçimleri yıldıza benzediği için bu ismi almıştır (Resim 1.42). Her bilgisayar diğer bilgisayardan bağımsız olarak bir kablo sayesinde hub a ulaşır. Böylece bir bilgisayarın ağ sisteminde meydana gelen sorun diğer bilgisayarların çalışmasını engellemez. 31

22 Bilgi ve İletişim Teknolojisi Çalışma Etkinliği Atölyenizde bulunan bilgisayarların nasıl bir topolojiyle düzenlendiğini, bu topolojinin avantaj ve dezavantajlarını defterinize not ediniz. Resim 1.42: Yıldız topolojisi Halka yerleşim (ring topoloji): Ring topoloji, Token-Ring adı verilen ilk başta IBM in geliştirdiği, sonraları IEEE ve ISO tarafından geliştirilmeye devam eden ağ sisteminin kullandığı yapıdır (Resim 1.43). Sistemde veri aktarımını sağlayan bir sinyal sürekli olarak sırayla tüm sistemleri dolaşmaktadır. Token adı verilen bu sinyal tek tek halka şeklindeki tüm sistemlere uğradığı için ring/ halka terimi kullanılmaktadır. Ring b. Geniş Alan Ağı (WAN): WAN lar geniş alanları kapsar. Şehirler veya ülkeler arası ağlardır. Değişik tipte LAN lar birleşerek WAN ları oluştururlar. Bu LAN ların birleşmesi için birtakım özel aletler kullanılmaktadır. Bunlar link antenleri, uydu bağlantıları, tekrarlayıcılar ve geçitlerdir. WAN sisteminin üzerinde on binlerce kullanıcı ve bilgisayar çalışabilir. Resim 1.43: Halka topolojisi 2. Bilgisayarda Ağ Bağlantıları Bir ağ sistemini oluşturan yapı içerisinde çeşitli ağ donanım aygıtları bulunur. Bu donanım aygıtları ethernet kartı, kablolar, jacklar, hub, swicth, bridge, router ve modem gibi aygıtlardır. a. Ağ Bağlantısı Terimleri Ağ Adaptör Kartları: Ethernet kartı (Network Interface Card NIC) bilgisayarın bir bilgisayar ağına bağlanabilmesi için bilgisayara takılan bir karttır (Resim 1.44). Yerel bir ağdaki (Local Area Network LAN) kişisel bilgisayarlar ve iş istasyonları ethernet ya da token ring gibi LAN veri transfer teknolojileri için dizayn edilmiş bir ağ arabirimi içerir. Switch: Network sistemlerinde, LAN içerisindeki aygıtların ortak kullanım için birbirine bağlanmasını sağlayan ve LAN içerisindeki cihazlardan gelen veri paketlerini filtreleyerek sadece ilgili porta gönderen cihazdır. Resim 1.44: Ethernet kartı Resim 1.45: Switch 32

23 Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları Hub: Bir ağ sisteminde bilgisayarların birbirleriyle iletişimini ve dosya transferini sağlayan donanım birimidir (Resim 1.46) Repeater: Repeaterlar elektronik sinyalleri güçlendiren aygıtlardır Resim 1.47). Repeater bir sinyali aldığında onu orijinal gücüne ve durumuna getirir. Repeaterlar fiziksel olarak çalışan aygıtlardır. Sinyaller belli bir mesafe yol katettiğinde zayıflarlar. Anlaşılmaz hâle gelen bu sinyaller daha uzak yerlere gönderilmek üzere repeaterdan geçirilirler. Router: Farklı ağlardaki cihazların birbirleriyle haberleşmelerini router temin eder (Resim 1.48). Router yönlendirme yaparken gelen paketin hedef IP adresine bakar. Eğer gidilmek istenen network routera direkt bağlı bir network ise paket Resim 1.47: Repeater o ara yüze yönlendirilir. Resim 1.46: Hub Modem: Modemler bilgisayardaki verileri yani digital sinyali, analog sinyale çevirerek kablo üzerinden iletilmesini sağlayan cihazlardır. b. Bilgisayarda Telefon Ağı Kullanımı: İnternet üzerindeki haberleşmelerin büyük bir bölümü telefon hatları kullanılarak sağlanmaktadır. Telefon hatlarının yetersiz olduğu yerlerde uydu haberleşmesi sistemi kullanılarak bağlantılar sağlanır. Eski fax-modem bağlantı sistemlerinde İnternet e bağlanıldığında telefon hatları meşgul olurken son yıllarda çıkan adsl bağlantı sistemlerinde bu sorun ortadan kalkmıştır. c. Public Switched Data Network (PSDN): Veriler hareket noktalarından varış noktalarına gönderilmeden önce parçalara ayrılarak kodlanırlar. Varış noktalarında ise tekrar bir araya getirilerek anlamlı bilgi oluştururlar. Bu duruma paket anahtarlama veri ağı (PSDN) denir. ç. Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı (ISDN): ISDN mevcut analog telefon şebekesinin sayısal alternatifidir. Normal bir telefon hattı gibi bir telefon numarası çevirip hem sayısal hem de analog hatlara ulaşım sağlanabilir. ISDN teknolojisini alışılmış analog hatlardan ayıran en önemli özellik tamamen sayısal temiz bir ses kanalı sağlamasının yanında, aynı anda veri (data) iletişimine de izin verebilmesidir. Integrated Services Digital Network sözcüklerinin baş harflerinden oluşmuştur ve Tümleşik Hizmetler Sayısal Şebekesi olarak Türkçeleştirilmiştir. d. Uydu İletişimleri Terimleri: Uydu sistemleri tek yönde veri iletir (Resim 1.49). Yani bu sistemler yalnız kullanıldığında sadece veri alma (download) yapabilmektedir. Veri göndermek (upload) için başka bağlantılara ihtiyaç vardır. Bu bağlantılar dial-up, kablo modem, ISDN ya da benzeri başka bağlantılardır. Uydular kullanılarak ses, görüntü ve veri aktarımı yapılabilir. Resim 1.48: Router e. Kablo Net ve DSL (Sayısal Abone Hhattı) Bağlantılar: Dijital Subscriber Line (dijital abone hattı) anlamına gelen DSL, Resim 1.49: Uydu haberleşmesi temsilî resmi mevcut olan telefon hattının daha etkili olarak kullanılması için sayısal kodlama tekniği ile kişiye geniş bant imkânı sağlamaktadır. Yani telefon hattında kullanılan bakır telefon kabloları üzerinden yüksek hızda ve kesinti yaşanmadan İnternet bağlantısı sunulmasını sağlar. 33