ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Transkript

1 ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ 7 Öğrenme - öğretme sürecinde kalıcı ve etkili davranış değişikliği sağlamanın en etkili yolu araç ve gereç kullanmaktır. Bu sürece ne kadar duyu organı katılırsa öğrenme o kadar kalıcı olur bu süreçte araç ve gereç kullanımı ön plana çıkmaktadır. Öğretim sürecinde araç-gereçlerini kullanmak, öğretim programlarının uygulamada başarılı olmasına da yardımcı olmasının yanı sıra dersi sıkıcılıktan kurtararak dersin işlenmesini daha zevkli hale getirir, zaman kullanımını önemli ölçüde azaltır ve derslerin verimini artırır. GÖRSEL ARAÇ - GEREÇLER İŞİTSEL ARAÇLAR A. Üç boyutlu araç - gereçler < < Numuneler < < Modeller B. Basılı gereçler C. Yazı ve gösterim tahtası D. Hareketsiz resimler E. Tepegöz ve tepegöz saydamları F. Slayt G. Soyut görsel semboller < < Grafikler < < Tablolar < < Şekiller < < Haritalar A. Radyo B. Teyp ve kompakt disk GÖRSEL - İŞİTSEL ARAÇLAR A. Televizyon B. Video C. Bilgisayar D. Çoklu ortamlar E. Gösterim Araçları (Elmo, Data Show ve LCD Panel) 262

2 Araç - gereçler, görsel, işitsel ve görsel - işitsel olmak üzere üç grupta sınıflandırılabilir. GÖRSEL ARAÇ - GEREÇLER A. ÜÇ BOYUTLU GEREÇLER Numuneler ve Modeller Numuneler ve modeller, öğrencilerin bütün duyu organlarını kullanarak yaşantı geçirmelerini sağlayan araç-gereçlerdir. Numuneler doğal ortamdan alınıp sınıfa getirilmiş cisimlerdir. Doğadan toplanan yapraklar, taş çeşitleri, hayvanlar ve böcekler, kimyasal maddeler vb. numunelere örnek verilebilir. İnsan vücudu, kalp modeli. Öğrenciler numunelere dokunarak, koklayarak, tadarak maddeleri tanıyabilirler. Bunlar, özellikle somut kavramların öğretilmesinde etkili olarak kullanılır. Sınıfta bir kavrama ait ne kadar çok numune bulundurulursa, öğrencinin belleğindeki kavramla ilgili şema o kadar genişler. Numuneler özellikle, Hayat Bilgisi ve Fen Bilgisi derslerinde sıkça kullanılan öğretim araç - gereçleridir. B. Basılı Gereçler Basılı gereçler, en eski ve en yaygın biçimde kullanılan eğitim kaynaklarından biridir. Kitap, dergi, gazete v.b. öğeler basılı gereçler kapsamına girmektedir. Basılı gereçlerin en önemli üstünlüğü, bireyin herhangi bir bilgiyi defalarca tekrar etmesine ve bağımsız çalışmasına olanak sağlamasıdır. Bu nedenle, zor ve karmaşık bilgilerin öğrenilmesinde basılı gereçlerden etkili olarak yararlanılır. Diğer araç-gereçlere göre daha ucuz ve kolayca taşınabilir olmaları basılı gereçlerin en önemli üstünlüğüdür. C. Yazı ve Gösterim Tahtası Yazı ve gösterim tahtası eğitim ortamında en kolay ve en sık kullanılan araçtır. Bu araç geleneksel sınıfların vazgeçilmez bir öğesidir. Hemen hemen tüm sınıflarda bir yazı ve gösterim tahtası bulunur. Eskiden renginden ötürü kara tahta olarak adlandırılan yazı tahtası, daha sonraları yeşil renge boyanmış ve günümüzde bu yeşil tahtaların yerini beyaz tahtalar almıştır. Beyaz tahtaların yüzeyi özel bir plastikle kaplıdır. Bunları kullanırken tebeşir yerine özel kalemler kullanılır. D. Hareketsiz Resimler UYARI UYARI Model ve numuneler öğretim aracı olarak kullanıldıklarında somut ve görülebilir bilgi sunmada en etkili araçlardır. Numune gerçek objenin bir parçasıdır. Model ise gerçek objenin kopyasıdır. Fotoğraflar ve çizgi resimler, hareketsiz resimler kapsamındadır. Fotoğraf ve resimler, öğretim sürecinde doğrudan kullanılabileceği gibi, tepegöz saydamlarına ve slaytlara aktarılmak suretiyle de kullanılabilir. Resimler özellikle, kavram ve olguların öğretilmesi sırasında, öğrencilerin sözel sembollerle ifade edilen bilgileri zihinlerinde canlandırmalarına yardımcı olur. Ayrıca, resimler dil öğretiminde öğrencilerin konuşma ve yazma becerilerinin geliştirilmesinde de etkili olarak kullanılabilir. 263

3 E. Tepegöz ve Tepegöz Saydamları Tepegöz çok kullanışlı olan öğretim araçlarından biridir. Tepegözün en önemli özelliği, saydam üzerindeki resim ve yazıları büyüterek bir perdeye ya da duvara yansıtmasıdır. Bu özelliği nedeniyle tepegöz, hemen hemen tüm eğitim basamaklarında ve kalabalık sınıflarda kolaylıkla kullanılabilir. Eski bir teknolojidir. F. Slayt Slayt makineleri de, fotoğraf negatiflerini duvara ya da perdeye yansıtan araçlardır. Bu araçlar resimleri büyüttüğü için kalabalık gruplarda rahatlıkla kullanılabilir. Ancak slaytlar karanlık ya da loş odalarda net bir biçimde izlenebilir. G. Soyut Görsel Semboller Grafikler, tablolar, şekiller ve haritalar öğrenmeyi somutlaştıran, ayrıca yeni bilgilerin uzun süreli belleğe kodlanmasını sağlayan soyut görsel araçlardır. Bunlar canlı ve cansız varlıkları, olayları olduğundan farklı bir biçimde temsil ederler. Grafikler, tablolar ve şekiller, daha çok birden fazla kavram, olay ve olgu arasındaki ilişkiyi göstermek amacıyla kullanılır. İŞITSEL ARAÇLAR A. Radyo, kulağa hitap eden ve büyük kitleleri etkileyen bir iletişim aracıdır. Radyo,sadece işitme duyusunu etkilediği için oldukça soyut yaşantılar sağlayan bir öğretim aracıdır. B. Teyp ve kompakt disk de radyo gibi kulağa hitap eden iletişim araçlarıdır. Bu araçlar belli konuların öğretimine ilişkin olarak önceden özel biçimde hazırlanmıştır. Bu araçlar ile öğrencilere çeşitli yönergeler verilerek onların öğretim sürecinde etkin olmaları amaçlanmıştır. Çoklu ortamların eğitsel yararları şöyle sıralanabilir: GÖRSEL - İŞİTSEL ARAÇLAR A. Televizyon, teknolojinin en önemli buluşlarından birisidir. Bütün dünyada bilimin gelişmesi, haberleşmenin uluslararası boyutta sürat kazanması televizyon sayesinde gerçekleşmiştir. Yeterli araç-gereci olmayan ve laboratuvarı bulunmayan okullarda fen bilgisi derslerinde televizyondan yararlanılarak konuların işlenmesi mümkündür. B. Video Teknolojinin ürünü olarak ortaya çıkan araçlar, eğitim ortamlarında kullanılarak öğrencilere daha inandırıcı ve kalıcı bilgilerin verilmesini olanaklı kılmaktadır. Bu araçlar sayesinde sınıf dışındaki olgu ve olayların sıcağı sıcağına sınıf ortamına getirilmesi mümkün olmaktadır C. Çoklu Ortamlar: Bilgisayarların, video kamera, tarayıcı, telefon ya da diğer elektronik araçlar ile ilişki kurabilmesine ve bu araçlar ile bilgi alış verişi yapabilmesine olanak sağlayan çok ortamlı sistemler eğitimde etkili olarak kullanılmaya başlamıştır. Çok ortamlı sistemin amacı, bir kişisel bilgisayar kontrolünde ses, görüntü, metin, müzik ve animasyon (canlandırma) teknolojilerini birleştirmek ve ihtiyaçlar doğrultusunda bu bilgilerden faydalanmaktır. Bu sistemde, öğrencilerin edilgin bir biçimde ders dinlemeleri yerine, etkin ve etkileşimli olarak konuya katkıda bulunmaları mümkün olmaktadır. Çoklu Ortamların Yararları < < Çoklu ortamlarda ses, görüntü, metin, müzik ve canlandırma teknikleri birlikte kullanılabildiğinden, öğrencinin birden fazla duyu organına hitap edilir ve öğrenme kolaylaşır. < < Öğrenci, öğrenme ortamında etkin kılınarak öğrenmeye ilişkin ilgi ve güdüsü artırılır. < < Öğretmenin yükünü azalacağı için öğrencilere daha fazla zaman ayırması mümkün olur. 264

4 D. Gösterim Araçları (Elmo, Data Show ve LCD Panel) Elmo, data show ve LCD panel yazılan yazıların veya çizilen resimlerin duvara büyütülerek gösterimine yarayan teknolojilerdir. Elmo mutlaka bir televizyon ile kullanılması gerekir, Data show ve LCD panelin mutlaka bir bilgisayar ile kullanılması gerekir. Elmo için özel bir kâğıda gereksinim bulunmamaktadır. Çünkü Elmo şeffaf olan kısma kitap, kâğıt gibi her şeyi gösterir. Elmo; istenilen her an kullanılabilir fakat mutlaka bir televizyona gereksinim bulunmaktadır. Data Show ve LCD panel teknolojilerinde ise sunum yapmak için özel bir kağıda veya kitaba gerek yoktur. Her ikisi ile yapılan sunumlarda bilgisayara bağlantı yapılır. Bilgisayarda sunulmak istenilen bilgiler, Data Show ya da LCD panel sayesinde duvara yansıtılır. Data show ve LCD panel arasındaki fark, LCD paneli kullanmak için tepegöz e ihtiyaç vardır. Sunumlarda, LCD panel tepegözün üzerine yerleştirilerek sunulması istenen bilgiler tepegözün lensleri yardımıyla sunulur. Bunları kullanmak için sunucular genel olarak Power Point sunum programı kullanılır. Bunlar, bilgisayardaki çizimlerin ve renklerin kalitesini kaybetmeden sunulabilir. Öğretim Araç ve Gereçlerinin Özellikleri < < Basit, sade ve anlaşılır olmalıdır. < < Dersin öğrenim kazanımlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır. < < Dersin konusunu oluşturan içeriğin tümünü değil, yalnızca özet bilgiyi kapsamalıdır. < < Görsel özellikler (resim, grafik vb.) Önemli noktaları vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırılıktan uzak olmalıdır. < < İçerisinde kullanılan yazılı metin ve görselişitsel öğeler öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve gerçek hayatıyla tutarlık göstermelidir. < < Öğrenciye alıştırma-uygulama olanağı sağlamalıdır. < < Olabildiğince gerçek hayatı yansıtmalıdır. < < Her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır. < < Dayanıklı olmalı, tek seferde zarar görmemelidir. < < Gerektiğinde kolayca geliştirilmeli ve güncellenebilmelidir. Öğretim Araç - Gereçlerinin Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Öğretme - öğrenme sürecinde kullanılacak araçgereçler,rastgele seçilip kullanılmazlar. Öğretim araçgereçlerinin seçiminde bazı etmenler göz önünde bulundurulur. Bu etmenler şöyle sıralanabilir: < < Öğrencilerin özellikleri < < Konunun özellikleri < < Öğretimin amaçları < < Öğrenci sayısı < < Fiziksel koşullar < < Öğretmenin özellikleri 265

5 A. Öğrencilerin Özellikleri Eğitim ortamlarında kullanılan araç-gereçlerin, öğrencinin gelişim düzeyleri ve hazır bulunuşluk durumlarına uygun olması gerekir. Örneğin somut işlemler döneminde bulunan ilköğretim birinci basamaktaki çocuklar için araç-gereç seçerken, onların yaparak-yaşayarak öğrenmelerine olanak sağlayacak modeller, numuneler, resim, şekil gibi somut görsel araç-gereçler tercih edilmelidir. Öğrencilerin yaşları büyüdükçe, sözel ve yazılı semboller, soyut görsel araç-gereçler kullanılabilir. Öğrencilerin gelişim düzeylerinin yanısıra, hazırbulunuşluk düzeyleri de öğrenmede önemli rol oynar. Kullanılan gerecin içeriğinin, öğrenci düzeyine ve hazırbulunuşluk durumuna uygun olması gerekir. Örneğin, nükleer enerji ile ilgili olarak hazırlanmış güzel bir eğitici program, bu konuda hazırbulunuşluk düzeyi uygun olmayan izleyiciler için sıkıcı ve anlaşılmaz olabilir. D. Öğrenci Sayısı Öğretim araç ve gereçlerinin seçiminde sınıftaki öğrenci sayısı da önemli rol oynar.sınıf mevcudunun az olduğu durumlarda hemen hemen tüm öğretim araç ve gereçlerinden yararlanılabilir. Ancak kalabalık sınıflarda model ve numuneler, televizyon, video ve radyo etkili bir biçimde kullanılamayabilir. Bu durumlarda genellikle resim ve yazıların büyütülerek duvara yansıtılmasını sağlayan, tepegöz, filim, slayt gibi araçlar kullanılır. E. Fiziksel Koşullar Öğretim araçlarının kullanılmasında sınıftaki fiziksel koşullar da önemli rol oynar. Örneğin televizyon, video, tepegöz gibi araçların kullanılabilmesi için sınıfta uygun bir yerde elektrik prizinin olması gerekir. Karanlık ortamda kullanılabilecek, filim,slayt makinesi gibi araçlar için de sınıfta perde bulunması gerekir. B. Konunun Özellikleri Araç seçiminde göz önünde bulundurulması gereken diğer bir ölçüt de, öğretilen konu alanının özellikleridir. Örneğin, fen bilgisi dersinde basit bir deneyi, deney araçları kullanarak göstermek genelde en etkili yoldur. Ancak deney pahalı ya da tehlikeli ise, aynı deney öğrencilere video filmi, bilgisayar programı vb. ile öğretilmelidir. F. Öğretmenin Özellikleri Öğretim araçları büyük ölçüde öğretmenin rehberliğinde kullanıldığı için, seçilen araç-gerecin öğretmen tarafından kullanılabilmesi gerekir. Bunun için öğretmen,kullanmada kendisini yetersiz hissettiği araçlar yerine, rahatça kullanabileceği ve öğrencileri kolayca yönlendirebileceği araç ve gereçleri tercih etmelidir. C. Öğretimin Amaçları Öğretim araç ve gereçlerinin, öğretim amaçlarına ulaşmak amacıyla kullanıldığı hiçbir zaman unutulmamalıdır. Kullandığımız araç ve gereçlerin dersin amaçlarına uygun olması gerekir. 266

6 ÖĞRETIM ARAÇ - GEREÇLERININ TEKNIK ÖZELLIKLERI Araç Türü Görsel Renk Ses Hareket Etkileşim Dokunma Gerçek eşyalar - modeller Yazılı materyaller Görsel (Fotoğraf, resim, çizim, grafik vb.) Gösteri tahtaları (bülten, çok amaçlı) Tepegöz saydamları Slayt ve film şeritleri Ses araçları (kaset, CD, DVD) Video film Televizyon Bilgisayar Yazılımı Multimedya Öğretimde Araç - Gereç Kullanmanın Sağladığı Yararlar < < Öğrenmede öğrencilerin ilgilerini uyandırır ve yeni ilgilerin doğmasına yardımcı olur. < < Öğrencilere, dikkatlerini belli bir konu üzerinde toplama ve karar verme yeteneği kazandırır. < < Konuların çeşitli yönlerden açıklanmasını ve canlandırılmasını sağlar. < < Derslerin canlı ve etkili olarak işlenmesini olanaklı kılar. < < Konuların gereği gibi incelenmesine ve öğrenilmesine yardım eder. < < Öğretimde öğrenmeyi kolaylaştırır ve amaca kısa yoldan ulaşılmasını sağlar. < < Öğrenmede öğrencileri araştırma, inceleme, deney ve gözlem yapma, dinleme ve okuma gibi çeşitli etkinliklere yöneltir. < < Öğrencilerin ilgi ve gereksinimlerine uygun çeşitli etkinliklerde bulunmalarını, yaparak ve yaşayarak öğrenmelerini sağlar. < < Görme, işitme ve dokunma gibi birden çok duyu organına hitap ederek öğrencilere çeşitli yaşantılar kazandırır, doğru ve tam öğrenmeyi sağlar. < < Öğretimde ezberciliği önler, yaratıcı ve yapıcı düşünmeye olanak verir. < < Öğretimde öğrencilerin, gerçek yapı ve durumlardan sembollere geçişinde kolaylık sağlar. Öğretim Materyali Hazırlarken Göz Önünde Tutulması Gereken Noktalar < < Öğretim materyali mutlaka amaçlı ve planlı bir seçim olarak hazırlanmalı ve kullanılmalıdır. < < Öğretim materyali dersin hedef ve davranışlarına uygun olmalıdır. < < Öğretim materyali öğrenci grubunun özelliklerine, hazır bulunuşluk düzeyine (bilgi, yetenek, güdülenmişlik) uygun olmalıdır. Materyalde kullanılacak nesneler (yazı, resim, şekil vb..) öğrencilerin özelliklerine uygun, kolayca kavranabilecek özellikte olmalıdır. < < Öğretim materyali içerik açısından basit, sade ve anlaşılır olmalıdır. < < Öğretmenin materyali kullanmadaki amacı öğ- 267

7 retim ortamını öğrenci için daha anlamlı ve etkin kılmaktır. Fazla ayrıntılı, karmaşık, anlaşılması zor bir materyal öğrencinin belleğinde anlamlı kodlamaların oluşmasına hizmet etmeyecektir. O nedenle böyle bir materyal öğretmenin amacına hizmet edemez. < < Dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır. Öğretim materyali bütün bir içeriği öğrenciye aktarmak amacıyla hazırlanmaz. Amaç içeriğin ana temalarını öğrenciye sunmak; konunun anlaşılması zor olan yanlarını öğrencinin kafasında somutlamaya çalışmak olmalıdır. < < Görsel özellikler materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalıdır. < < Ancak amaca hizmet etmeyen, gereğinden fazla kullanılan görsel-işitsel öğe öğrencinin dikkatini dağıtabilir; öğrenme güdüsünü ortadan kaldırabilir. Örneğin bir sunumda kullanılan bir efektin ya da bir sesin sunumun her aşamasında tekrar edilmesi öğrencinin dikkati çekmekten çok dikkatini dağıtma rolü oynar. < < Materyal içindeki unsurlar birbirleri ile uyumlu ve bütünlük içinde olmalıdır. < < Yazılı metinler ve görsel işitsel öğeler, öğrencinin gelişim ve öğrenim özelliklerine uygun olmalıdır. Öğrencinin hayatı ile tutarlılık göstermelidir. < < Öğretim materyali öğrencinin gerçek hayatı ile öğretim ortamı arasında bir köprü kurabilmektir. Bu yüzden öğretim materyalinin içerdiği her türlü görsel-işitsel öğe öğrencinin yakın çevresinde gördüğü ve anlamlaştırdığı gerçek nesneleri yansıtmalıdır. < < Gerçek hayatın sınıf ortamına taşınamayacağı durumlarda gerçek hayata en yakın modeller seçilmelidir. < < Öğrenciye alıştırma ve uygulama imkânı sağlanmalıdır. < < Öğretim materyali öğrenciyi öğrenme etkinliğine katacak, öğrencinin derse katılımını destekleyecek özelliklerde olmalıdır. < < Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır. < < Her materyal bütün öğrencilerin kullanabileceği ve yararlanabileceği türden olmalıdır. < < Materyaller, öğretmenler kadar öğrencilerin de kullanabileceği kadar basit, kullanışlı olmalıdır. Hazırlanacak materyali, öğrenci öğretmenin rehberliği olmadan da kullanabilmelidir. < < Tekrar kullanılmaya yatkın, dayanıklı olmalıdır. EDGAR DALE IN YAŞANTI KONISI Edgar Dale, somuttan soyuta doğru üst üste dizilmiş yaşantıların hangi öğretim araç, yöntem ve teknikleriyle kazandırabileceğini belirlemiştir. Duyu organlarıyla elde edinilebilecek somut yaşantılar koninin tabanında, azalan duyu organlarıyla edinilebilecek soyut kavramlar koninin yukarısında verilmiştir. Bireyleri kendi kendine edinebilecek yaparak öğrenme ürünü, yaşantılar konisinin tabanında, başkalarının yardımıyla edinilebilecek koninin yukarısındadır. Duyu organlarından gözle edinilen yaşantılar koninin alt katlarındadır. Ayrıca basit yaşantılar koninin tabanında, karmaşık yaşantılar koninin yukarılarındadır. Dale nin yaşantı konisinden yola çıkarak öğretim ortamının düzenlenmesinde, öğretim materyallerinin hazırlanmasında şu dört temel ilke göz önünde tutulmalıdır: 1. Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımız sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğreniriz ve öğrenmelerimiz o kadar kalıcı olur, geç unuturuz. 2. En iyi öğrendiğimiz şeyler kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir. 3. En iyi öğretim somuttan soyutta ve basitten karmaşığa doğru gidilendir. 4. Öğrenilenlerin çoğu gözlerin yardımı ile olur. 268

8 Karmaşıklığa Soyuta Sözel sembollerle edinilen yaşantılar Görsel sembollerle edinilen yaşantılar Radyo, plak, şerit, resimlerle edinilen yaşantılar Gözle Gözle ve kulakla Az sayıda duyu organıyla edinilenden Başkalarının yardımıyla edilinene Başkalarının yardımıyla Hareketli resimlerle edinilen yaşantılar Televizyonla edinilen yaşantılar Gözle ve kulakla Sezgiler yardımıyla edinilen yaşantılar Basitten Somuttan Kendi kendine edinilen Geziler yoluyla edinilen yaşantılar Gösteriler yoluyla edinilen yaşantılar Dramatizasyonla edinilen yaşantılar Model ve numunelerle edinilen yaşantılar Doğrudan doğruya edinilen maksatlı yaşantılar Bütün duyu organlarıyla Çok sayıda duyu organıyla edinilenden Kendi kendine edinilenden GÖRSEL TASARIM 1 Gereçlerin etkinliği geliştirilmesinde belirli görsel tasarim, ilke ve öğelerin doğru kullanımına bağlıdır. GÖRSEL TASARIMIN TEMELLERİ Öğrenme sürecine destek verecek eğitsel materyallerin tasarlanmasında üzerinde dikkatle durulması gereken aşamalardan biri görsel tasarımdır. Materyalin belirlenen amaçlar doğrultusunda mesajı istenilen şekilde iletebilmesi, tasarım öğelerinin doğru kullanılmasına ve tasarım ilkelerine sadık kalınmasına bağlıdır. Tasarım öğeleri Görsel tasarım öğeleri çizgi, şekil, alan, boyut, doku ve renkten oluşur. 1 adlı kaynaktan özetlenmiştir Çizgi Çizgi gözü belirli bir alanda yada bir alan etrafında hareket ettirerek dikkati bir yol boyunca sürükleyen veya bir noktaya çeken tek boyutlu bir yapıdır. y İşlem, yön ve hareket gösterir, y Şekilleri ayırma ve birleştirme işlerini yapar, y Üzerine kurgu yapılabilecek temel yapı taşlarıdır. Yatay çizgiler Dikey çizgiler Köşegen çizgiler durgunluk hissi verir. güç gösterir, yukarı bakma hissi verir. kuvvetli biçimde hareket ve dinamizm hissi verir. 269

9 Örnek: Yatay Çizgi Şekil Şekil bir yüzey üzerine yaratılan iki boyutlu biçimlerdir. Farklı şekiller bir araya gelerek anlamlı bir bütün oluşturabilirler. Şekiller kimi zaman herhangi bir cismin sadece kenar çizgileri ile görüntülenmesinde kullanılırlar. Bunu siluet olarak ifade etmek de mümkündür. Şekiller, siluet gibi detaylı olmayan kavramların ifade edilmesinde kullanılabildiği gibi mimari çizimlerde görülen karmaşık yapıları da meydana getirebilirler. Alan Alan, boş veya dolu olarak ikiye ayrılır. < < Kapalı(Dolu) alan: gösterilmek istenen resim, yazi, çizim vb. kapladığı alandır.verilmek istenen mesaj buradadir. < < Açık(Boş) alan: verilmek istenen mesajin amacın gerçeklestirilmesinde ikinci dereceden etkilidir. < < Bir tasarımda boş alanların dağılımı, görsel öğelerin yerleştirilmesi kadar önemlidir. Görsel ögeler ve kelimeler etrafinda bırakılan boş alanlar kalabalık, karışık duygusuna engel olur. < < Bir alan çizgilerle olusturulabilecegi gibi, sadece bir gölge veya renkle de olusturulabilir. Bir alanda geometrik şekiller, soyut şekiller veya Boyut 270

10 271 Materyal Tasarımları

11 < < Boyut hakkındaki yargımız, çevreleyen cisimler hakkındaki bilgimize bağlıdır. < < Boyut algısı, algılanan uzaklıkla ve algılanan uzaklıktaki boyutla ilişkilidir. < < Renk ve gri derecesi boyut algısını etkiler. < < Görselin boyutuna, istendik mesajı nasıl iletebileceğine dayalı olarak karar verilmelidir. Objelerin büyüklüğünün doğru olarak algılanabilmesi için tanıdık başka bir obje ile ölçeklendirilmesi gerekir. Doku ve Desen < < Pek çok görsel, çizgi ve şekiller dahil olmak üzere iki boyutludur. < < Bu görsellerde doku ve desen kullanılarak üçüncü bir boyut eklenebilir. < < Doku, görselin hem daha gerçekçi gözükme- 272

12 sine, hem de zeminle cisim arasında oluşan farklılık sayesinde daha rahat algılanmasına yardımcı olur. < < Malzemelerin özelliğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Düz, pürüzlü, mat, parlak saydam ve renkli malzemeler olabilir. (Örneğin; asetat, renkli karton, kağıt vb.) < < Desen üç boyutlu cisim ve materyallerin bir özelliğidir. Dokunma hissini uyararak konuyla ilgili daha yalın bir fikir verir. < < Desen «önem» fikri vermek, ayırmak veya bütünleştirmek amaçlı kullanılabilir TASARIM İLKELERİ Öğretim materyalinde görsel sözel ve çekicilik katan öğeler belirlendikten sonra bunların nasıl bir biçimsel düzenleme ile yerleştirileceğine karar verilmelidir. Bu açıdan bütünlük, denge, vurgu, hizalama ve yakınlıkla ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Oran-ölçek < < Objelerin büyüklüğünün doğru algılaması için tanıdık bir < < başka obje ile ölçeklendirilmesi gerekir. < < Bir objenin diğer objeler ve bütün ile arasındaki ilişkiye < < göre objenin büyük, orta, küçük, ağır, hafif olduğu gibi duygular yaratabilir. Renk Renk görsel materyallerde önemli bir unsur olmakla birlikte etkililiği bilinçli kullanılmasına bağlıdır. Günümüz eğitim teknolojileri kapsamında kullanılan araç gereçler özellikle yansıtım (projeksiyon) cihazları materyallerdeki renk kullanımını daha da önemli hale getirmektedir. Yanlış tema ve renk tercihleri materyalin kullanımını olumsuz yönde etkilemekte, özellikle okunabilirlik açısından sorunlara yol açmaktadır. Materyallerdeki renk kullanımları konusunda tasarımcılara yardımcı olacak birtakım araçlar ve uygulanabilecek yöntemler bulunmaktadır. Bu araçlar ve yöntemler basit bir şekilde sıcak ve soğuk renklerin geçişini gösteren renk çemberleri formatında olabilir.. 273

13 Denge < < Denge, görselin göz tarafından algılanan ağırlığı ile ilgilidir. < < Öğretim materyalleri üzerinde denge, yatay ve dikey eksenin her iki tarafına görseli oluşturan öğelerin eşit olarak dağıtılması ile oluşturulur. < < Dengenin olmadığı görselde öğeler birbirinin üzerine veya ekranın bir tarafına yığılmış biçimde gözükür. Bir görsel merkezden ikiye bölündüğünde tasarim her iki tarafta da birbirinin yansıması ise denge formal (simetrik) dir. 274

14 Bütünlük < < Her görsel unsur bir mesaj iletmek için yerleştirilmelidir. < < Yararı olmayan hiçbir yazı, şekil, resim vb. unsur bulunmamalıdır. < < Şekillerin çok kalabalık olması algılamayı zorlaştırır. Bir görsel ağırlık olarak her iki tarafta eşit olmakla beraber iki tarafta kullanılan öğeler birbirinden farklı ise oluşan denge nformal (simetrik olmayan) dır. Dengenin informal şekilde sağlanması materyale belirli ölçüde hareketlilik kazandırabilmektedir. Vurgu Denge nin kullanılmadığı (dengesiz) materyal < < Materyal de kullanılan görsellerin belirli bir bölümüne dikkat çekilmek istenebilir. < < Öğeyi ilgi merkezi haline getirebilmek için kullanılan farklı teknikler bulunmaktadır. < < Ok ve benzeri yön gösteren çizgilerin ve şekillerin kullanılması. < < Odaklanılacak öğenin farklı şekilde boyutlandırılması. < < Farklı renk ve doku kullanımları. 275

15 Ahenk < < Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır. Parçalar bir araya geldiğinde ortaya çıkacak bütünlük duygusudur. < < Ahenk, bir bakıma bütünü oluşturan parçaların birbiri ile olan ilişkisine bağlı olarak ortaya çıkan uyumdur. Diğer Tasarım İlkeleri Sıralama: < < Kompozisyonda göz bir objeden diğerine rahatça kayabilmelidir. < < Öğretim materyalinde çizgi, şekil, form, garfik, resim ve renk, yazı öğelerinin sıralanmaşekli önemlidir. < < İnsanlar yatay veya dikey hizalanan öğeleri, sıralanmayan öğelerden daha kolay algılar. Hizalama: < < İnsanlar düzenli bilgileri düzensiz bilgilere göre daha kolay öğrenir ve hatırlarlar. < < Hizalama, görsel materyallerin daha kolay algılanmasında, öğeler arasında kurulan ilişkilerin daha rahat anlaşılmasında önemli rol oynar. < < Materyal içinde düzenli bir şekilde yerleştirilmiş öğeler öğrenmede de kolaylık sağlar. < < Öğeler arası hizalamanın yanı sıra tüm öğelerin materyale göre hizalanmasına da özen gösterilmelidir. 276

16 Diğer Tasarım İlkeleri Yakınlık: < < Eğitim materyallerinde belirli bir kavramı ifade edebilmek, mesajı iletebilmek için birden fazla öğe kullanılabilir. Bu öğelerin arasındaki ilişkiyi öğelerin birbirleri arasındaki uzaklıkları ve yakınlıkları belirler. < < Birbirleri ile yakın öğeler ilişkili uzak olan öğeler ise ilişkisiz olarak anlamlandırılırlar. bir defada sadece bir resim kullanılmalıdır. Bir sonraki resmi kullanmadan önce önceki kaldırılmalıdır. < < Bilinmeyen nesnelerin boyutunu göstermek için ölçek yada bilinen nesnelerden yararlanılmalıdır. < < Görseller ortamdaki bütün öğrencilerin ayni anda görebilmeleri için yeterince büyük olmalıdır. Basitlik ve Sadelik: < < Görseller mümkün olduğunca basit olmalıdır. < < Gerçek resimler yerine basit çizgi resimler, karikatürler, çizelgeler ve diyagramlar kullanılmalı. < < Çok fazla ayrıntı ya da gerçeğe yakınlık öğrenmeyi güçleştirmekle kalmaz, öğrencinin nelerin önemli olduğu konusunda dikkatlerini dağıtır. < < Resim, fotoğraf, grafik gibi öğelerin kullanımı ne çok soyut ne de çok gerçekçi olmalıdır. < < Öğretim amaçlı bir görsel materyal tasarlarken, nesnelerin gerçeklik derecesinden çok anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmektedir. Diğer Tasarım İlkeleri < < Boyut açısından öğenin daha iyi ifade edilebilmesi için ölçek kullanılabilir. < < Rakamsal bilgilerin aktarılmasında grafiklerden faydalanılmalıdır. < < Görsellerde metin miktarı sınırlandırılmalıdır. Ayrıca metinler için çok fazla yazı tipi kullanılmamalıdır. < < Kavramlar arasındaki farklılıkları göstermek ve karşılaştirmalar için görseller yan yana yerleştirilmelidir. Eğer karşılaştırma yapılmıyorsa Eğitsel Materyallerde Görsel Tasarım Görsel öğelerin eğitsel materyallerde anlatılmak istenen kavrama örnek oluşturması açısından mümkün olduğunca çok kullanılması tavsiye edilmektedir. Her bir görselde (örneğin her bir yansıda) tek bir kavramın sunulmaya çalışılması uygun olacaktır. Karmaşık görsel öğelerden çok basit öğeler tercih edilmeli, görsellerde yer alan metin kullanımı en alt seviyede tutulmaya çalışılmalıdır. Resim, Fotoğraf ve Grafik Kullanımı Bu öğelerin kullanımı ne çok soyut ne de çok gerçekçi olmalıdır. Gerçek resimler (fotoğraflar) yerine karikatürler, çizimler ya da diyagramlar kullanılmalıdır. Bu şekilde çok fazla ayrıntıya girerek öğrencinin dikkatinin dağılması ve odaklanılacak ana konudan uzaklaşması önlenebilir. Öğretim amaçlı bir görsel materyal tasarlarken, nesnelerin gerçeklik derecesinden çok anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmektedir. Boyut açısından öğenin daha iyi ifade edilebilmesi için ölçek kullanılabilir. Rakamsal bilgilerin aktarılmasında grafiklerden faydalanılmalıdır. 277

17 Metin Kullanımı Görselin genelinde aynı tip yazı tipinin kullanılmasına gayret gösterilmelidir. Belirli bir noktaya dikkat çekilmesi amacıyla altı çizili, kalın, renkli ya da italik yazı tipi tercih edilebilir. Sürekli büyük harf ya da yazı tipi efektleri (altı çizili, italik vb.) kullanılması okunabilirliği azaltacaktır. Bu tür kullanımdan kaçınılmalıdır. Biçim Görsel, mümkün olan en sade şekilde hazırlanmaya çalışılmalıdır. Görsel içinde kullanılan öğelerin dengeli bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir. İnsan gözüne uyum sağlayacak şekilde, özellikle yansıtılan materyallerde yatay kullanıma dikkat edilmelidir. Görsel, farklı ışık koşullarında ve değişik uzaklıklardan okunabilir olmalıdır. Anlatılmak istenen kavramı en iyi şekilde özetleyecek başlıklar tercih edilmelidir. Uzun paragraflar içeren hikâyesel anlatımdan çok, maddeler halinde özet bilgilere yer verilmelidir. Materyal içinde yer alan uzun metinler öğrencilerin dikkatini dağıtacak ve sıkılmalarına yol açacaktır. Görsel içindeki metinlerin rahat okunabilmesi için, geri plan ile yazı tipinin renk açısında zıtlık göstermesine ve metin boyutunun uygun şekilde kullanılmasına dikkat edilmelidir. Renk Kullanımı Dikkat çekilmek istenilen öğelerin renk seçimlerinde parlak ve canlı renklere ağırlık verilmelidir. Bir bütünü oluşturan öğelerin (örneğin bir sunumu oluşturan yansıların) her birinde aynı temanın (zemin rengi, yazı tipi rengi vb.) kullanılmasına özen gösterilmelidir. Görsellerdeki renk sayısı kısıtlanmalıdır. Renk kullanımında aşırıya kaçmak, görselin rahat takip edilebilmesini engelleyebilir. 278