ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI NASIL BİR MESLEK, NASIL BİR GELECEK?

Transkript

1 YG SLY S ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI NASIL BİR MESLEK, NASIL BİR GELECEK? PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - NİSAN 2016

2 NASIL BİR MESLEK, NASIL BİR GELECEK? Meslek seçimi; insanın tüm hayatını etkileyen ve yaşam tarzını, yaşam koşullarını, çevresini, ilişkilerini, kısaca tüm dünya görüşünü belirleyen çok önemli bir karardır. Kişi bu kararı verirken iyi düşünmeli, acele etmemeli, kendisini güçlü ve zayıf yönleriyle iyi tanımalı, istediği meslekle kişilik özellikleri, yetenekleri ve ilgilerinin uyum içinde olması gerektiğini bilmelidir. Bireylerin, kişilik yapılarına uygun meslek konusunda etkin bir karar vermeleri gerekmektedir. Sadece yüksek gelir sağlama düşüncesiyle istenilmeyen bir alanda yapılan meslek seçimi, gelecekte yapılacak işten doyum almayı engelleyecektir. Yanlış bir kariyer seçimi ve yanlış bir işe başlama bireyin yaşamının daha ilk aşamasında problemlere neden olacaktır. Bu nedenle meslek seçerken mesleklerin ekonomik imkânlarının çok olması, popüler olması gibi özellikleri, kişilerin ilgi duymadıkları alanlara yönelmeleri yönünde önemli tuzaklardır. Bu açıdan neyi istediğinizi bilerek, gelecekte gerçekleştirmek istediğiniz kariyer hedeflerinizi de düşünerek meslek seçimi yapmak, hayatınızla ilgili oldukça önemli bir karardır. Doğru meslek seçiminin çoğunlukla bireyin kişisel özellikleriyle ilgili olduğu iddia edilse de bu konuda pek çok subjektif faktörün (aile, arkadaş vb. çevre baskısı, mesleğe biçilen toplumsal değer, mesleğin ekonomik itibarı) bireyin doğru seçim yapmasını engellediği bilinmektedir. Bireylerin üniversitede okuyacağı bölümü ya da fakülteyi çoğu zaman ebeveynleri seçmektedir. Mesleklerin gerek ekonomik imkânlarını gerek toplumsal saygınlıklarını dikkate alan ebeveynler, çocuklarının ilgi alanlarını dikkate almaksızın onlar adına karar verebilmektedir. Sosyalleşmenin yetersiz olduğu toplumlarda, bireysel karar verebilme yeteneği gelişmeyen ve çoğunlukla kendisi adına alınan kararları onaylama yetisiyle yetişen bireyler, kendileri için yapılan tercihler konusunda duyarsız kalabilmektedir. Bu noktada, bireyin seçimlerini gerek alacakları eğitim gerekse seçecekleri meslek kendi kararlarıyla almasının önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple siz, kendi kariyerinizi kendiniz seçmeli, başkalarının sizin yerinize kariyer seçimi yapmasına izin vermemelisiniz. Kişinin kendisine uygun meslek seçmesinin önemi vurgulanırken unutulmaması gereken husus, bireyin kendisini iyi tanımasıdır. Birey kişilik yapısını, ilgi alanlarını ve yeteneklerini dikkate alarak bir mesleğe yönelmelidir. Örneğin beşeri ilişkileri oldukça iyi olan bireylerin halkla ilişkiler, insan kaynakları, öğretmenlik gibi alanlara; teknik işlere kabiliyeti yüksek olan bireylerin mühendisliklere; sanatsal yetenekleri ağır basan bireylerin ise konservatuvar ve buna benzer bölümlere yönelmeleri uygun olacaktır. Kişilik özellikleri ile meslek seçimi arasındaki ilişki konusunda bilimsel çalışmalar da bize yön vermektedir. Kişilik özelliklerine yönelik meslekleri örneklendirelim: Gerçekçi bir kişilik

3 genelliklemekanikle iç ya da dışilgilendikleri motivasyon tipinden olabiliriz. Bu motivasyon tipleri yapısına sahip bireylerin, ve somutbirine işleredaha değeryatkın verdikleri için mühendislik doğuştandır. gibi alanlara; araştırmacı yapıdaki bireylerin ise bilim adamlığı, kimyagerlik gibi alanlara ilgi duydukları görülmektedir. Sanata eğilimi olan bireylerin, müzik, tiyatro, reklam, tasarım gibi Bu nedenle kolay kolay değişmez. İç motivasyon kaynakları güçlü çocukta çalış-ma alışkanlıkl alanlara; sosyal gelişmesi eğilimli bireylerin, çalışma, kaynakları kaynakları uzmanlığı,güçlü öğretmenlik gibi çok yön daha kolaysosyal olmasına karşın,insan dış motivasyon çocukta daha ihtiyaç vardır. alanlara; girişimci kişiliğe sahip bireylerin, işletme yöneticiliği, hukuk, politika gibi alanlara; geleneksel yapıdaki bireylerin ise bankacılık, büro işleri ve muhasebe gibi kurallı ve düzenli iş Çalışma alışkanlıkları ile ilgili geçmiş yaşantılar: Çocukalanlarına yöneldikleri ileri sürülmektedir. ların geçmişten gelen çalışma alışkanlıkları da bir başka Kariyer, mesleğimizi yaparken koyduğumuz hedefler iş deneyimi kazanırken gerekli etkendir. Özellikle küçük yaşlarda, kısadoğrultusunda süreli ama düzenli çalışmalarla geliştirilmesi çalışma alışkanlığı sürecidir. zameğitimleri alıp bireysel ve mesleki açıdangereken kendimizi gerçekleştirme En iyi kariyer seçimi; anında kazandırılmamışsa sonraki yıllarda sonuç almak çok bireyin istek, ihtiyaç, ilgi ve yeteneklerini en uygun noktada buluşturan seçimdir. Böyle bir karar daha zordur. Alışkanlık oluşturmak gerçekten de uzun süre sonucunda çalışan, yüksek bir sınıftan performansla sürdürürken işe olan tatmin duygusu da ister.daha Özellikle birinci itibarenişini çalışma alışkanlığının artar. Kendisiningeliştirilmesi önemli olduğunu, anlamlı bir işson yaptığını, değer yarattığını düşünür. Bu durum, için çaba harcamak derece önemlidir. bireyin kendisini işine daha fazla adamasını Anne-babanın ders çalışma ile ilgili ve çatışmacı tavrı: gösterdiği çabalarla daha yüksek sonuçlar Anne-babalar, kendi kişilik özellikleri ve önceliklerine göre çocuklardan beklentiler oluştururl etmesini sağlar. İş yaşamında başladığı anne-babanın öncelik beklen-tilerdenelde biri çocuğunun ders çalışmasıdır. Beklediği düzeyde de düşünülen kariyer kavramının, bireyin daha iş mayan çocuğu karşı-sında anne-babalar, kimi zaman üzülmekte, kimi zaman kaygılanmakta, zaman da öfke-lenebilmektedir. Bu süreci akıl odaklı de duygu odaklı yöneten yaşamına adımdeğil atmadığı dönemlerde özellikle anne-bab çocukları-nın içinde bulunduğu durumu anlamak yerine tepkisel yaklaşımlar eğitim görmeyi düşündüğü alanı seçme,sergilerse karar süreç içinden çıkılmaz bir hale gelir. vermeonlar sürecinde yaşamına girmeye başladığıbilir. Anca Çocuğun ders çalışmasını beklemek doğal. da aslında çalışmaları gerektiğini düşünülmektedir. Dolayısıyla kariyeri, mayalım ki hayatımızda doğru olduğunu düşündüğümüz ve bildiğimiz haldebireyin bizim de yapm ya da yapamadığımız çok şey var. iş yaşamına girişiyle başlayan bir süreç olarak nitelendirmek, geleneksel bir bakış açısını Yrd. Doç.Dr. Okt ortaya koymak olacaktır. Meslek ve kariyer zaman zaman aynı anlamda kullanılsa da iki farklı kavramdır. Kariyer, meslekten daha geniş bir anlama sahip olduğu için meslek yerine kariyer kavramını kullanmak daha uygundur. Bu açıdan meslek seçimi yerine, kariyer seçimine odaklanmaktan bahsetmeliyiz. Meslek seçimi ve kariyer seçimi arasındaki bu farkı gösteren en kritik konu, meslek seçimi sırasında dikkate aldığımız zaman dilimidir. Üniversitede bölüm tercihi yaparken mesleğe odaklanmak, daha kısa vadeli ve durağan bir tercihi ifade ederken kariyer seçimine odaklanmak, meslek seçimini de kapsayan daha uzun vadeli bir bakışı açısını içermektedir. Bu bakış açısını şöyle örneklendirebiliriz: Kişiler başlangıçta bir meslek seçseler bile zaman içinde mesleklerini değiştirebilmekte, yeni tercihler ve

4 fırsatlarla karşı karşıya gelebilmektedirler. Bu yüzden meslek seçimini, yaşam boyu devam eden bir karar verme süreci olarak kabul etmeliyiz. Kariyer geliştirme olarak ifade edilen bu süreci, kişilerin iş hayatlarında zaman zaman yeni tercihler yapacakları ya da yapmak zorunda kalacakları bir yolculuk olarak görmekte yarar vardır. Buna göre, üniversiteye girişte yapılan tercih çok önemli olmakla birlikte, kişilerin bu tercihin sadece bir başlangıç olduğunu, sonraki yıllarda sık sık tercihlerle karşı karşıya kalacaklarını bilmeleri önemlidir. İş hayatının ilerleyen yıllarında karşınıza çıkacağı düşünülen bu tercihler, üniversiteye girişte yapılan tercihten daha kolay ve daha az riskli değildir. Sizce şu iki durumdan hangisi daha kolay? Mesleğini sevmeyen ve değiştirmek isteyen kişinin yeni bir mesleğe geçmesi mi, üniversiteye girişte bölüm seçmek mi? İş hayatında deneyim kazanmış kişilere bu soruyu sorduğunuzda size muhtemelen meslek değiştirmenin daha zor ve riskli olduğu cevabını verirler. Bu yüzden seçilecek mesleğin sadece bugünkü durumunu dikkate almak yerine, sonraki yıllarda da başka alanlara geçişi kolaylaştıracak nitelikte olmasına dikkat edilmelidir. Kariyer geliştirmenin gelişimsel bir süreç olarak ele alınmasında yarar vardır. Bu süreç, üniversitede okunacak bölümün seçimini, üniversitede bölümler arası muhtemel yatay geçişler ile iş hayatında iş yeri ve meslekler arası geçişi de dikkate alan bütüncül bir yaklaşımı içerir. Yine bu yaklaşım, zaman içinde kişinin geliştiğini, istek ve beklentilerinde değişiklikler olduğunu varsayar. Kariyer geliştirme yaklaşımı meslek seçimini, yaşam boyu devam eden dinamik bir süreç olarak kabul eder ve kişinin her zaman istihdam edilebilir olmasını sağlayacak bilgi ve becerilerle donanmasının önemini ve gerekliliğini vurgular. Üniversiteye girişte tipik bir bölüm seçme süreci şöyle işlemektedir: Öncelikle alınan puana göre girilebilecek yerlerin araştırılması, üniversitenin/bölümün eğitim kalitesinin ve eğitim kadrosunun değerlendirilmesi, mezun olunduktan sonra bölümün sağlayacağı imkânların değerlendirilmesi ve tercihlerin yapılması. Üniversiteye girişteki tercih sürecinde bazı temel sorunların yaşandığı görülmektedir. Bu sorunlardan en önemlisi, tercih yapacak bireyin kendi kişiliğini hemen hemen hiç dikkate almamasıdır. Bu yaklaşım, sonuçları uzun vadede ortaya çıkacak çok tehlikeli bir duruma işaret etmektedir. Kişilik özellikleriyle uyumlu olmayan ancak puanı ya da saygınlığı yüksek olduğu için seçilen bir bölüm hem öğrencilik yıllarında hem de iş hayatında sürekli yeni arayışlar, alanına yoğunlaşamama, zaman kaybı, tatminsizlik ve verimsizlik gibi sonuçları doğurmaktadır. Bu tespit, geçmiş kuşaklarla kıyaslandığı zaman, bugünlerde tercihte bulunacak nesil için daha fazla geçerli olacaktır. Bölüm seçimi sırasında karşımıza çıkan ikinci temel sorun, iş dünyası ve meslekler hakkında gerçekçi bilgiye sahip olmadan

5 bölüm ya da meslek tercihi yapılmasıdır. Bölüm ve meslek tercihinde büyük ölçüde belirleyici etmen, ilgili bölümün puan sıralamasındaki yeridir. Seçim sürecinde daha bilinçli tercih yapanlar bile mesleğin geleceği, sunacağı fırsatlar ve sağlayacağı muhtemel gelir düzeyi gibi bilgileri dikkate almakta, kendilerinin aslında kim olduğunu ikinci plana atmaktadırlar. Doğru bir kariyer planı oluşturmak için kişilik özelliklerinizi, değerlerinizi, yetenek ve becerilerinizi, güçlü ve zayıf yanlarınızla birlikte kendinizi tanımanız, üzerinde en fazla düşünmeniz gereken konulardan biridir. Kariyer planınızı oluştururken bunları göz önünde bulundurmalı, hepsini birlikte değerlendirmelisiniz. Kişilik özelliklerinizin yanı sıra beklentileriniz, hayal ettiğiniz çalışma ortamı ve çalışma koşulları gibi faktörleri de belirlemelisiniz. Aşağıdaki konular üzerinde kendinizi keşfetmeye yönelik bir çalışma yapabilirsiniz: * Kişilik özelliklerinizi ve davranışlarınızı analiz edin. * Yeteneklerinizi, becerilerinizi, tavırlarınızı ortaya dökün. * Güçlü ve zayıf yanlarınızı yazın. * Kendinize şu soruları sorun: Neleri iyi yapabiliyorum? Neleri yapmaktan hoşlanıyorum? Yapabildiklerim ve yapamadıklarım neler? Hoşlanmadığım konular ve işler neler? * Edindiğiniz deneyimlerde kazandığınız başarıları ve uğradığınız başarısızlıkları listeleyin. * Kazandığınız başarılardaki davranışlarınızı, düşüncelerinizi, aktivitelerinizi not edin. Bunlar, gelecek başarılarınızın anahtarı olacaktır. * Karşılaştığınız başarısızlıklardaki davranışlarınızı, düşüncelerinizi, aktivitelerinizi not edin. Bunlar, gelecekte tekrarlayacak başarısızlıkları önleyecek ve sonraki başarılarınızın anahtarı olacaktır. Belirle-diğiniz değerlerin düşünceleriniz, davranışlarınız, hedefleriniz ve düşlediğiniz kariyer ile uyumlu olup olmadıklarını kontrol edin. * İdeal çalışma ortamınızı belirleyin. Masa başı işler mi tercih edersiniz, açık havada çalışmak mı sizi mutlu eder? * Grup çalışmalarına yatkın mısınız, yoksa bireysel çalışmalarda daha fazla başarılı olduğunuzu mu düşünüyorsunuz?

6 Meslekleri araştırırken aşağıdaki konular üzerinde düşünebilirsiniz: * Seçmek istediğiniz meslekleri listeleyin ve bunlarla ilgili araştırma yapın. * İlginizi çeken mesleklerin çalışma koşulları, çalışma düzeni, çalışma saatleri, fiziksel çevresi, gelir düzeyi hakkında araştırma yapın. * Mesleğin piyasadaki yeri ve geleceği ile ilgili araştırma yapın ve hedeflerinizi ne kadar gerçekleştirebileceğinizi düşünün. * Mesleki kuruluşlar ve meslek üyeleri ile bağlantıya geçerek mesleğin inceliklerini öğrenebilirsiniz. * İstediğiniz mesleği yapan kişilere ulaşarak bilgi alın. Bu kişilerden yaptıkları işi size ayrıntılı olarak anlatmalarını rica edin. Bu şekilde, hayal ettiğiniz işin pratikte ne tip uygulama alanları bulunduğunu öğrenebilirsiniz. * Tercih ettiğiniz mesleklerle ilgili staj, gönüllü çalışma, proje odaklı çalışma, dönemsel çalışma imkânlarını araştırın ve fırsat bulduğunuzda deneyin. * Sahip olduğunuz kişisel özelliklerle mesleğin ve sektörün gerektirdiği yeterlilikleri karşılaştırın. Kaynak: Prof. Dr. Nihat Erdoğmuş (İstanbul Şehir Üniversitesi Öğretim Üyesi) Kariyer Gelişim Merkezi- Koç Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Kariyer Gelişimi ve Mesleki Rehberlik (MEB)