KOBİ LERE ÖZEL İş Sağlığı & Güvenliği

Transkript

1 KOBİ LERE ÖZEL İş Sağlığı & Güvenliği K I L A V U Z U

2 I. GİRİŞ: PERYÖN OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONUSUNDA KOBİ LERİN YANINDAYIZ II. REHBERİN SUNUMU: KONULAR VE İNCELENMESİ I. BÖLÜM: GENEL İLKELER VE KURALLAR 4. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA DEMOKRASİ VE KATILIMCILIK I. NEDEN DEMOKRATİK VE KATILIMCI YAPILANMAYA İHTİYAÇ VAR? II. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ NASIL BELİRLENECEK? III. TEMSİLCİYE YAKLAŞIM NASIL OLMALI? IV. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN GÖREVLERİ NEDİR? V. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN EĞİTİMİ VI. ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ I. ÖNLEM AL, DENETLE VE UYARLA II. ÖNLEMLERİN GENİŞ ÇİZİLEN KAPSAMI: HER TÜRLÜ ÖNLEM! III. RİSKLERDEN KORUNMA İLKELERİ NELERDİR? SAYILI KANUN YÜKÜMLÜKLERİNİN UYGULANMASINDA KAPSAMA GİREN ÇALIŞANLARIMIZ KİMLER? I. İŞÇİLER, MEMURLAR VE SÖZLEŞMELİ PERSONEL II. KİMLER KAPSAM DIŞINDA KALACAK? III. ÇIRAK KİME DENİR? IV. STAJYER KİME DENİR? SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA BELİRLEYİCİ BİRİM OLARAK İŞYERİ I. TÜM YÜKÜMLÜLÜKLER İŞVEREN VEYA İŞLETME DEĞİL, İŞYERİ ESAS ALINARAK BELİRLENECEK! II. İŞYERİ NERESİDİR? 5. KÜÇÜK İŞ YERLERİNİN DURUMU: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN DESTEKLENMESİ I. KİM DESTEKTEN YARARLANABİLECEK? II. 10 İŞÇİ NASIL TESPİT EDİLECEK? III. İŞVEREN NEREYE BAŞVURACAK? IV. DESTEK MİKTARI NE KADAR OLACAK? V. DESTEK NASIL ÖDENECEK? VI. İŞVERENİN SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA BORCU VARSA? VII. KAÇAK İŞÇİLİĞE DİKKAT: DESTEKLER 3 YIL DURDURULABİLECEĞİ GİBİ VERİLENLER FAİZİ İLE BİRLİKTE GERİ ALINACAK! 6. İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? I. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN KOBİ LERİN DURUMU: İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? 7. İŞVERENİN HUKUKİ, İDARİ VE CEZAİ SORUMLULUĞU I. İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU 2

3 II. İŞVERENİN SGK KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU: KURUMUN RÜCU HAKKI III. İŞVERENİN CEZAİ SORUMLULUĞU IV. İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN ALT İŞVEREN VE GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ I. ALT İŞVEREN KİME DENİR? II. ASIL İŞVERENİN DE BİRLİKTE SORUMLULUĞU III. MUVAZAAYA DAYALI ALT İŞVERENLİK IV. GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ NEDİR? V. ALT İŞVEREN-GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ VE 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ II. BÖLÜM İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 1. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİ ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI 2. İSG KATİP PROGRAMI I. TANIMLAR II. ADIM ADIM İSG KÂTIP PROGRAMI III. ÖNEMLI HATIRLATMALAR 3. İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. TANIMLAR II. KIMLER İSGB KURMAKLA YÜKÜMLÜDÜR? III. İSGB NASIL KURULUR? IV. İSGB KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ OLMAYAN İŞLETMELER NE YAPMALI? V. İSGB VE OSGB LERDE BULUNACAK ASGARİ MALZEME LİSTESİ 4. RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. TANIMLAR II. İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ III. RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ IV. RİSK DEĞERLENDİRMESİ AŞAMALARI V. RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNTEMLERİ VI. RAMAK KALA OLAY 5. ÖLÇÜMLER I. İŞ YERINDE HANGI ÖLÇÜMLER YAPILMALIDIR? II. İÇ ORTAM HAVA ÖLÇÜMLERI III. TOZ ÖLÇÜMLERİ TOZDAN KORUNMA YÖNTEMLERI RISK DEĞERLENDIRMEDE HANGI HUSUSULAR DIKKATE ALINIR? TOZ ÖLÇÜMLERI NASIL YAPILMALIDIR? ÇALIŞANLARIN BILGILENDIRILMESI VE EĞITIMI NASIL OLMALIDIR? IV. GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMLERİ V. TITREŞIM ÖLÇÜMLERI VI. İŞ EKIPMANLARINDA YAPILAN ÖLÇÜM VE TESTLER VII. AYDINLATMA ÖLÇÜMLERİ 3

4 VIII. TERMAL KONFOR ÖLÇÜMLERİ 6. ACİL DURUM YANGINLA MÜCADELE VE İLK YARDIM I. İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ II. YETERLİ KİŞİ GÖREVLENDİRMELİ III. İŞYERİ DIŞINDAKİ KURULUŞLARLA İRTİBAT IV. YANGIN VE YAPILACAKLAR V. İLK YARDIM ODALARI VI. ÖRNEK ACİL DURUM PLANLARI 7. TAHLİYE I. TAHLİYE KONUSUNDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER NELERDİR? II. CİDDİ VE YAKIN TEHLİKE III. ACİL ÇIKIŞ YOLLARI VE KAPILARI NASIL DÜZENLENMELİ? 8. SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? I. SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? II. İŞVEREN SAĞLIK GÖZETİMİ İÇİN NELER YAPMALI? III. SAĞLIK GÖZETİMİNİN KAPSAMI NEDİR? IV. RAPORLARIN İŞYERİ HEKİMİNCE DÜZENLENMESİ İLKESİ V. MESLEK HASTALIĞI NEDİR? VI. MESLEK HASTALIĞI TANISINI KİM KOYAR? VII. İŞVEREN MESLEK HASTALIĞI TESPİT EDİLİRSE NE YAPMALIDIR? III. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞININ BİLDİRİLMEMESİ SONUCU SORUMLULUK IV. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM FORMU UYGULAMASINA GİRİŞ V. İŞ KAZASI BILDIRIM FORMU KAYDETME İŞLEMLERI VI. İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ VII. MESLEK HASTALIĞI BILDIRIM KAYDETME İŞLEMLERI VIII. MESLEK HASTALIGI BILDİRİM GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ IX. İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ X. MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ XI. İLETİŞİM 10. ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ I. BAŞKA İŞYERLERİNDEN GELEN ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ II. BİLGİLERE ULAŞIMIN SAĞLANMASI ZORUNLULUĞU III. EKRANLI ARAÇLARIN KULLANIMINDA HANGİ KONULARDA BİLGİ VERİLMELİ? IV. İŞ EKİPMANLARI KULLANIMI KONUSUNDA ÇALIŞANLAR NASIL BİLGİLENDİRİLECEK? V. İŞVERENİN KATILIM SAĞLAMA VE BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ: OSGB LER İLE İLGİLİ YÜKÜMLÜLÜKLER VI. TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE HANGİ KONULARDA VE NE ŞEKİLDE BİLGİLENDİRME YAPILMALIDIR? VII. GÜRÜLTÜ KONUSUNDA ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ VIII. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR KONUSUNDA BİLGİLENDİRME IX. ASBESTLE ÇALIŞMALARDA BİLGİLENDİRME 9. İŞ KAZASININ BİLDİRİMİ I. BİLDİRİM VE BİLDİRİM SÜRELERİ II. İŞ KAZASININ VE MESLEK HASTALIĞININ TANIMI 11. ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ I. ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİNİN ÖNEMİ II. EĞİTİMLER HANGİ ARALIKLARLA TEKRARLANMALI? 4

5 III. EĞİTİMİ KİM VERECEK? IV. ALT İŞVEREN İŞÇİLERİ VE GEÇİCİ İŞÇİLERİN EĞİTİMLERİ KİM TARAFINDAN VERİLMELİ, NASIL DENETLENMELİ? V. ÖZEL OLARAK EĞİTİM VERİLMESİ GEREKEN ÇALIŞANLARIMIZ KİMLER? VI. EĞİTİM SÜRESİ NE KADAR OLMALI? VII. EĞİTİM KONULARI NELERİ İÇERMELİ? VIII. EĞİTİM SONRASI SERTİFİKA VERİLMELİ Mİ? IX. EĞİTİM NASIL YAPILACAK? X. ÇALIŞANLARIN MESLEKİ EĞİTİMİ: KİMLER MESLEKİ EĞİTİM ALMALI? MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE XI. MESLEKİ EĞİTİM NASIL BELGELENDİRİLECEK? XII. HİJYEN EĞİTİMİ NEDİR? OLUŞTURULACAK? IV. İSG KURULLARINA KİMLER KATILACAK (MALI)? V. YÖNETMELİKTE SAYILMAYAN KİŞİLER KURULDA YER ALABİLİR Mİ? VI. ALT İŞVEREN VARSA KURULLAR NASIL OLUŞTURULACAK? VII. KURUL ÜYELERİNE ÖZEL EĞİTİM VERİLMESİ GEREKLİ Mİ? VIII. İSG KURULUN GÖREVLERİ NELERDİR? IX. KURUL KARARLARI NASIL ALACAKTIR? III. BÖLÜM ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 12. ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI I. TEMSİLCİLERE SAĞLANMASİ GEREKEN İMKÂNLAR NELERDİR? II. DESTEK ELEMANLARİ İLE ÇALİŞAN TEMSİLCİLERİNİN ÖNCEDEN GÖRÜŞLERİNİN ALİNMASİ GEREKEN KONULAR HANGİLERİDİR? III. HAKLARIN KISITLANAMAMASI İLKESİ 1. ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ I. GENEL İLKELER II. ARAÇLARI VE KORUYUCU DONANIMLARI DOĞRU KULLANMAK III. İŞVERENE TEHLİKEYİ HABER VERMEK IV. İŞBİRLİĞİ 13. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ SEÇİLMESİ I. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ NASIL BELİRLENECEK? II. İŞVERENİN YAPMASI GEREKENLER NELER? III. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ ADAYLARININ BELİRLENMESİ NASIL YAPILACAK? IV. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN YETKİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ NELERDİR? V. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN EĞİTİMİ NE ŞEKİLDE OLMALI? 14. İSG KURULU KURULMASI I. İSG KURULLARININ ÖNEMİ II. HANGİ İŞYERLERİNDE KURUL OLUŞTURMAK GEREKİYOR? III. İŞVERENE AİT BİRDEN FAZLA İŞYERİ VARSA KURULLAR NASIL 2. BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİ KULLANMA YASAĞI I. İŞYERİNE ALKOL ALINARAK GELİNEBİLİR Mİ? II. İŞVEREN ALKOL UYGULAMALARINI PROSEDÜRE BAĞLAMALI MI? 3. ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI I. NE ZAMAN ÇALIŞMAKTAN KAÇINILABİLİR? CİDDİ VE YAKIN TEHLİKE ÖLÇÜTÜ II. KURUL ACİLEN TOPLANMALI III. ÇALIŞANIN ÜCRET HAKKI SAKLI IV. TEHLİKE ÖNLENEMEZ İSE V. ÇALIŞANIN HAKLI NEDENLE FESİH HAKKI 5

6 4. ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ DURUMU: FESİH VE DİSİPLİNER YAPTIRIMLAR I. İŞ SÖZLEŞMESININ HAKLI VEYA GEÇERLİ NEDENLE FESIH HAKKI II. ÖRNEKLER III. DİSİPLİN CEZALARI IV. BÖLÜM İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ VE DOKÜMANTASYON 1. İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ I. YÖNETİM SİSTEMLERİNİN İSG BAKIMINDAN ÖNEMİ II. ILO: OSH 2001 YÖNETİM SİSTEMİ III. OHSAS SİSTEMİ IV. UYGULAMA V. İZLEME VE ÖLÇME VI. GÖZDEN GEÇIRME 6

7 Değerli KOBİ ler, Ülkemiz; hızlı büyüyen dinamik ekonomisi, benzersiz girişimci profili ve genç işgücüyle çok önemli fırsatları barındırıyor. Günümüzde, modern yönetim sistemlerinin iş dünyasına hızla adapte edildiğini gözlemliyoruz. Bu sistemlerin doğasında bulunan toplam kalite, kurumsal yönetim, insan yönetimi gibi odağına insanı alan uygulamalarla daha sık karşılaşıyoruz. Ancak insana değer vererek işimizi büyütme, geliştirme ve kâr etme hızımız, iş kazalarını önleme hızımızın oldukça gerisinde kalıyor. Ülkemizde iş kazalarını önleme uygulamalarının eksikliği, her gün 200 e yakın iş kazasına ve her yıl kişinin kaybına neden oluyor. Cumhuriyetimizin 100. yılına az bir zaman kala, dünya ve Avrupa da hâlâ iş kazasında ilk sıralarda yer alıyoruz. PERYÖN ve Garanti Bankası olarak, bu kabul edilemez gerçeği pozitif yönde değiştirmeyi amaçlayarak 6 ay önce harekete geçtik. İş hayatındaki en önemli değerin insan olmasından hareketle, KOBİ ler için İş Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzu nu oluşturduk. Kılavuz, PERYÖN İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışma Grubu tarafından, bilimsel veriler ışığında büyük bir titizlikle hazırlandı. KOBİ lerimizin İş Sağlığı ve Güvenliği konusundaki tüm ihtiyaçlarını karşılayacak bir bilgi seti oluşturuldu. Elinizdeki çalışmanın, Türkiye de iş kazalarının önüne geçilmesi ve iş kazalarını önleme kültürü oluşması açısından, büyük katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Umuyoruz ki bu kültürün oluşması, evrensel ve vazgeçilemez bir hak olan yaşama hakkı nı her şeyin üzerinde tutacak, iş kazalarından etkilenen insan sayısını minimum seviyelere indirecek. Sağlıklı, mutlu ve güvenli bir çalışma ortamına hep birlikte ulaşabilmek dileğiyle Saygılarımızla, Yiğit Oğuz Duman PERYÖN- Türkiye İnsan Yönetimi Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Nafiz Karadere Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı 7

8 TEŞEKKÜRLER Rehberimiz, İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda uzman bir ekiple hazırlanmıştır. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Erdem Özdemir liderliğinde yapılan bu çalışmaya katılan ve destek veren değerli arkadaşlarımıza buradan tekrar teşekkürlerimizi sunuyoruz; DOÇ DR. ERDEM ÖZDEMİR ÖĞRETİM ÜYESİ MARMARA ÜNV. HUKUK FAKÜLTESİ ALPER BELGEN HSSE EXPERT YANKI EĞİTİM VE DANIŞMANLIK HİZM. LTD. ŞTİ GÜL GÖKTEPE KALİTE SİSTEMLERİ UZMANI ARZUM ELEKTRİKLİ EV ALETLERİ A.Ş. SUNA SARITAŞ İNSAN KAYNAKLARI DANIŞMANI YAHYA KEMAL KÖSALI HSSE EXPERT S&Q MART KALİTE GÜVENLİK A.Ş LEVENT IŞILDAK ORTAK TEGES TESİS GELİŞTİRME SERVİSLERİ LTD. ŞTİ AHMET İLKER AVDEL İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI İETT ERSİN DEMİRCİ İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI İETT İSMAİL ÇAVUŞ İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI İETT DOLUNAY COŞKUN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MÜDÜRÜ İETT YEŞİM YILMAZ PERSONEL UZMANI ECZACIBAŞI BAXTER A.Ş. DERYA ÜSTÜNDAĞ ÇEVRE VE İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI ECZACIBAŞI BAXTER A.Ş. NESLİHAN YAŞİNKILIÇ İNSAN KAYNAKLARI AVİVASA A.Ş. 8

9 GİRİŞ: PERYÖN OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONUSUNDA KOBİ LERİN YANINDAYIZ I. GİRİŞ: PERYÖN OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONUSUNDA KOBİ LERİN YANINDAYIZ Avrupa Birliği standartları esas alınarak hazırlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu getirdiği yeniliklerle Türkiye nin gündemine oturdu. İş kazalarını önleme kültürünün yeterince gelişmemiş olduğu ülkemizde yüksek AB düzeyinin öngörülmesi tartışmaları da beraberinde getirdi. Kanunlar belki kolayca değişebiliyor ama kültürün değişmesi bu kadar kolay değil. Kanuna göre, işverenler mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmak durumunda olacaklar. İşverenin yükümlülüğü bununla da sınırlı değil. İşverenler, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izlemek, denetlemek ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlamakla da yükümlü olacaklar. Kanun tamamen Avrupa Birliği modeli esas alınarak getirildiğinden, işletmenin kendi özel kurallarını kanunkoyucu tarafından çizilen genel çerçeveye göre belirlemesi söz konusu olacak. Bunun ise gerçek anlamda katılımcı bir sistemle gerçekleştirilmesi mümkün. İşverenin karşısına çıkacak işçi temsilcilerinin özgürlüğü, kendini ifade gücü bu noktada hayati önem taşıyor. Uzmanların, hekimlerin söylediklerini işverene dinletebilmeleri çok önemli. Kanunun getirdiği en önemli yenilik, işletmenin büyüklüğüne bakılmaksızın hekim ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma yükümlülüğü: Artık 50 den az işçi çalıştıran işyerleri de iş güvenliği uzmanı çalıştıracak. 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde tarihten sonra işin sanayiden olup olmadığına bakılmaksızın uzman çalıştırmak zorunluluğu başladı. Buna göre, 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/7/2016 tarihinde, 50 den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/1/2014 tarihinde, diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra ( ) tehlike sınıfına göre iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi bulundurmak zorunda olacaklar. Özellikle bu konu Kanunun hayata geçirilmesi bakımından en kritik nokta: Zira istatistikler, iş kazalarının ağırlıklı olarak küçük ve orta çaplı işyerlerinde gerçekleştiğini 9

10 GİRİŞ: PERYÖN OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONUSUNDA KOBİ LERİN YANINDAYIZ gösteriyor. Kazaların yaklaşık % 70 lik bir oranının 50 den az işçi çalıştıran işyerlerinde gerçekleştiği ifade ediliyor. Dolayısıyla bu nitelikte işyerlerinde iş güvenliği kültürünün yerleştirilmesi ülkemiz bakımından hayati önem taşıyor. Burada da önemli bir sorunla karşılaşıyoruz: Küçük ve orta çaplı işyerleri oldukça karmaşık bir yapı taşıyan hükümleri nasıl uygulayacaklar? İşte bu noktada PERYÖN olarak sorumluluk üstlenmemiz gerektiğini düşündük ve çalışmalarımızı başlattık. Artık Güvende Miyiz? konulu seminer çalışmamızla ilk adımımızı attık ve işverenlerimizi bilgilendirmeye çalıştık. Yoğun katılım gerçekten bir çok şirketin olayı ne kadar ciddiye aldığını gösteriyordu. Şimdi de elinizde tuttuğunuz KOBİ niteliği taşıyan işletmeler için 6331 sayılı Kanunun uygulama rehberini hazırlamanın mutluluğunu yaşıyoruz. Bilimadamlarından ve uygulamanın içindeki profesyonellerden oluşan bir çalışma gurubumuzun hazırladığı bu rehberin, KOBİ lerin her an elinin altında tutacağını düşünüyoruz. KOBİ lerimize yol gösterici olmanın çok önemli bir sosyal sorumluluk olduğunun farkındayız. Her şeyden önce iş kazalarının azaltılmasının insani bir boyutu olduğu bizce tartışma dışı bir konu. İnsan hayatının ve sağlığının para ile ölçülebilir bir değeri olmadığına yürekten inanıyoruz. İş kazalarının ve meslek hastalıkları ile mücadele ayrıca ülke ekonomimize de önemli bir katkı sağlayacak. Kaza ve hastalıklardan doğan kayıp işgünleri, yapılan sağlık harcamaları dikkate alındığında, bu mücadelenin gerekli olduğu açık şekilde görünüyor. Bu mücadelede ön sıralarda olmak, her zaman olduğu gibi öncülük etmek bizim için önemli. Türkiye de İnsan Yönetimi alanında kurulmuş ilk sivil toplum kuruluşu olan PERYÖN (Türkiye İnsan Yönetimi Derneği) 3 bine yaklaşan üye sayısı ile özel sektörde istihdam edilen yaklaşık 2,5 milyon çalışan ve 1147 kuruma ulaşarak İnsan Yönetimi alanındaki profesyonellerin gereksinimlerine 40 yıldır hizmet sunuyor. İstanbul Merkezi ne bağlı 5 bölgede şubesi bulunan PERYÖN olarak, istihdama katkı sağlayan, mesleki gelişimi destekleyen platformların oluşturulmasına öncülük ediyoruz sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu bir milat niteliğinde oldu. Artık yeni bir döneme giriyoruz ve ülke olarak alışkanlıklarımızı değiştirmemiz gerekecek. Öncelikle şunu belirtmekte yarar var: Bilimsel olarak böyle bir değişime karşı çıkmak bizce mümkün değil. Söz konusu olan insan hayatı ve sağlığı olduğunda, bunu korumak için yapılması gereken hiçbir şey lüks sayılamaz. Ancak, Kanunun para cezalarına 10

11 GİRİŞ: PERYÖN OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONUSUNDA KOBİ LERİN YANINDAYIZ ilişkin hükümlerini ise ağır nitelikte bulduğumuzu belirtmeliyiz. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından bu cezaların karşılanmasının mümkün olamayacağız kanısındayız. Hemen her eylem çok ağır cezalarla yaptırımlandırılmış. Biz, İSG sorunlarının ağır cezalar yerine gönüllü katılım, teşvik ve en önemlisi eğitim ile çözümlenmesinin daha doğru olacağına inanıyoruz. Eğitim konusunda Çalışma Bakanlığı nın, Üniversitelerin, Sivil Toplum Kuruluşlarının çok yararlı çalışmalarını görüyoruz. Ancak, Kanunun kapsamına giren işletme sayısına baktığımızda önümüzde yapılacak çok iş, bilinçlendirmemiz gereken çok kişi olduğunu söyleyebiliriz. Biz PERYÖN olarak elimizden gelenin en iyisi yapmaya, sosyal sorumluluğumuzu en iyi şekilde yerine getirmeye çalışacağız. İnsanımıza ve KOBİ lerimize güveniyoruz. Bugün dünyanın bir çok ülkesinde ekonomik kriz yaşanırken, ülkemizi ayakta tutan ve geliştiren kurumlarımıza destek olmanın bir misyon olduğu kanısındayız: Başta da ifade ettiğimiz gibi PERYÖN olarak KOBİ lerimizin yanındayız. Elinizdeki çalışmanın, Türkiye de iş kazalarının önüne geçilmesi ve iş kazalarını önleme kültürü oluşması açısından büyük katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Bu kültürün oluşması, evrensel anlamda vazgeçilemez bir hak olan yaşama hakkı nı her şeyin üzerinde tutacak ve iş kazaları nedeniyle yitirilen insan sayısını da azaltarak minimum seviyelere indirecek. Sağlıklı, mutlu ve güvenli bir çalışma ortamını hep birlikte sağlayabilmek dileğiyle Saygılarımızla, 11

12 REHBERİN SUNUMU: KONULAR VE İNCELENMESİ II. REHBERİN SUNUMU: KONULAR VE İNCELENMESİ Rehberimiz dört bölümden oluşmaktadır; İlk bölümde genel olarak işverenin yükümlülüğü incelenecek ve 6331 sayılı Kanunun uygulanması bakımından bilinmesi gereken kavramlar açıklanacaktır. Yine bu bölümde işverenin sorumluluğunun hukuki, idari ve cezai boyutlarını incelemeyi uygun gördük sayılı Kanun ağır para cezaları getirmiş bulunmaktadır. Dolayısıyla, işverenin yasal sorumluluklarının kapsamı konusunda bilinçli olması son derece önemlidir. Önlem almayan işverenin hapis cezası ile ve çok yüksek tazminatlarla karşılaşması olasılık dahilindedir. Rehberimizin ikinci bölümünde ise, işverenlerin yükümlülükleri tek tek incelenecektir. KOBİ lerimizin bu kısımda yer alan yükümlülükleri açıklamaları da dikkatle takip ederek yerine getirmeleri gerekmektedir. Üçüncü bölüm, çalışanların hak ve yükümlülüklerine ayrılmış bulunmaktadır. Çalışanların yasal hak ve yükümlülüklerini bilmeleri gerektiği gibi, işverenin de bu konuda Bilgilendirme yapması gerekmektedir (Bkz. II. Bölüm, Bilgilendirme Başlığı altındaki açıklamalar). Yine burada işverenin uygulaması gereken disiplin ve fesih esaslarına da yer verilmiş bulunmaktadır. Dördüncü bölümde ise, İSG uygulamaları bakımından da ışık tutabilecek olan kalite sistemi uygulamaları ile dokümantasyona yer verilmiştir. 12

13 I. BÖLÜM: GENEL İLKELER VE KURALLAR I. BÖLÜM GENEL İLKELER ve KURALLAR

14 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ ÖNLEM AL, DENETLE VE UYARLA 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ I. ÖNLEM AL, DENETLE VE UYARLA İşverenin yükümlülükleri 6331 sayılı Kanunda, öncelikle genel yükümlülükler başlığı altında belirtilmiştir. İşverenin genel yükümlülüğü; işveren mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşveren, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar şeklinde belirlenmiş bulunmaktadır. İşverenin genel yükümlülükleri üç ana başlık altında incelenebilir: Önlem alma yükümlülüğü, Önlemlerin işlerliğini denetleme yükümlülüğü, Önlemleri yeniliklere uyarlama yükümlülüğü Söz konusu önlem al, denetle ve uyarla dediğimiz sistem, OHSAS modellerini uygulayan işverenler bakımından yabancı değildir. Kalite sistemlerinde de buna çok benzer yapılanmalar söz konusudur (Bu konuda çalışmamızın IV. bölümünde ayrıntılı şekilde bilgi verilecektir). Buna göre öncelikle her türlü önlem alınacak, daha sonra bunların işlerliği denetlenecek, uygunsuzluk varsa düzeltilecektir. Yine değişimler söz konusu olması durumunda, önlemler değişikliklere uyarlanacaktır. Bu süreç bir döngü şeklinde devam edecektir. Bu noktada kalite yönetim sistemlerinin de ayrılmaz parçası olan planlama kavramının da özellikle AB hukukunda altının çokça çizildiğini, hatta bu döngünün parçası halinde kabul edildiğini de belirtmek gerekmektedir. İşveren, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar 14

15 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ ÖNLEMLERİN GENİŞ ÇİZİLEN KAPSAMI: HER TÜRLÜ ÖNLEM! ÖRNEK: Risk değerlendirmesi yönetmeliğine göre, işveren risk değerlendirmesini yapacak (önlem alma yükümlülüğü); risk değerlendirmesini aşağıdaki durumlarda yenileyecektir (uyarlama yükümlülüğü): İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması, İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. Üretim yönteminde değişiklikler olması. İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması Görüldüğü üzere işverenin değişen koşullara uyarlama yükümlülüğü olarak ifade edebileceğimiz bu yükümlülük risk değerlendirmesi yönetmeliği ile somutlaştırılmış bulunmaktadır. İşverenin uyarlama yükümlülüğü yerine getirmemesi durumunda ortaya çıkacak iş kazası veya meslek hastalığından sorumlu tutulacak; ayrıca idari ve cezai yaptırımlarla da karşılaşabilecektir. II. ÖNLEMLERİN GENİŞ ÇİZİLEN KAPSAMI: HER TÜRLÜ ÖNLEM! 6331 sayılı Kanuna göre işverenlerin yükümlülüğü mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşvereni işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar şeklinde belirlenmiş bulunmaktadır. Dikkat edilecek olursa, kanun her türlü tedbir demektedir. Bu son derece bilinçli bir ifade olup, aynı şekilde 4857 sayılı İş Kanununda da benimsenmiş bulunmaktaydı. İşverenler artık kendilerinin küçük veya ekonomik yönden zayıf olduğunu iddia ederek sorumluluktan kurtulamayacaklardır. Her türlü tedbir in anlamı ise şudur: İşverenler artık kendilerinin küçük veya ekonomik yönden zayıf olduğunu iddia ederek sorumluluktan kurtulamayacaklardır. Küçük ya da büyük her türlü işveren bilimin ve teknolojinin mümkün kıldığı önlemleri almakla yükümlü olacaktır. İşverenin ekonomik güçsüzlüğü, İSG konusunda yatırım yapmaması için mazeret oluşturmayacaktır. 15

16 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ RİSKLERDEN KORUNMA İLKELERİ NELERDİR? Her türlü önlem ilkesi hukukumuza artık kesin ve kalıcı biçimde yerleşmektedir. Zira Yeni Borçlar Kanunumuzda da eskisinden farklı olarak bu ifadeye açıkça yer verilmiş bulunmaktadır. Gerçekten eskisi Kanunda ( ) işverenin yükümlülüğü hakkaniyet dairesinde alınacak tedbirlerle sınırlı idi. Yani işveren hakkaniyet gereği elinden geleni yaptıysa sorumluluktan kurtulabiliyordu. Bunun ise çok dar bir sorumluluk olduğu açıktır. Nitekim Yargıtay da eski Borçlar Kanunu hükmünü bu şekli ile uygulamamış, risk esasına dayalı kusursuz sorumluluk ilkesi üzerine kararlarını inşa etmiştir. Yeni Borçlar Kanunumuz ise, önlem alma standartlarını yükselterek hem her türlü önlem ifadesine yer vermiş, hem de son derece isabetli bir biçimde mobbing (psikolojik taciz) ve cinsel tacize karşı işvereni önlem almakla yükümlü kılmıştır. Borçlar Kanununa göre; (m. 417), İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir. III. RİSKLERDEN KORUNMA İLKELERİ NELERDİR? 6331 Sayılı Kanunda da belirtildiği üzere işverenler yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeleri göz önünde bulunduracaktır: Risklerden kaçınmak, Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek, Risklerle kaynağında mücadele etmek, İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek, Teknik gelişmelere uyum sağlamak, Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek, Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek, Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek, Çalışanlara uygun talimatlar vermek 16

17 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ RİSKLERDEN KORUNMA İLKELERİ NELERDİR? ÖRNEK: GÜRÜLTÜNÜN ÖNLENMESİ Yukarıda belirtilen ilkelerin bir öncelik-sonralık ilişkisi içinde olduğunu da önemle belirtmek gerekir. Buna göre işveren önce risklerden kaçınacak, kaçınması mümkün değilse, maddede sırayla belirtilen önlemleri alacaktır. Örneğin işyerinde gürültü varsa, öncelikle bu sorunu ortadan kaldırmaya çalışacaktır. Bunun için gürültünün kaynağına inecektir. Gürültüyü tamamen ortadan kaldıramaz ise bunu azaltmaya çalışacak, örneğin yeni teknolojilerden de istifade ederek bunu gerçekleştirecektir. Öncelikle toplu korunma tedbirlerine yer verecektir. Bu noktada en son aşamada işçiye kişisel donanım (örneğin kulaklık) verilerek çözüm aranacaktır. Başka bir anlatımla, işyerinde gürültü varsa, işveren bu sorunun çözümüne işçiye kulaklık vermekle başlamayacaktır. Maddede belirtilen tüm unsurları deneyecek, tehlikeyi en aza indirgeyecek, bunlara rağmen devam eden gürültüye karşı koruma olarak kulaklık verecekir. Nitekim Kişisel Koruyucu Donanimlarin Işyerlerinde Kullanilmasi Hakkinda Yönetmeliğin ( RG 2 Temmuz 2013, 28695), Kullanım kuralları başlığını taşıyan 8. maddesine göre, maddelerde belirtilen koşulları sağlayan kişisel koruyucu donanımlar, Ek-3 te belirtilen işlerde ve benzeri işlerde, toplu korunma yöntemleri ile risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Görüldüğü üzere, Yönetmelik de belirttiğimiz öncelik-sonralık ilişkisini son derece açık bir biçimde ifade etmiş bulunmaktadır. 17

18 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ İŞÇİLER, MEMURLAR VE SÖZLEŞMELİ PERSONEL SAYILI KANUN YÜKÜMLÜKLERİNİN UYGULANMASINDA KAPSAMA GİREN ÇALIŞANLARIMIZ KİMLER? I. İŞÇİLER, MEMURLAR VE SÖZLEŞMELİ PERSONEL 6331 sayılı Kanun, kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve lar genç çalışan olarak kabul edilecektir. II. KİMLER KAPSAM DIŞINDA KALACAK? Kanuna göre, Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri, Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri, Ev hizmetleri, Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar, stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacaktır. Dikkat edilecek olursa burada, işçi değil, çalışan deyimi kullanılmıştır kanuna göre çalışan Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi ifade eder. Bu deyim işçileri, memurları ve diğer sözleşmeli personeli kapsamaktadır. Kanun ayrıca genç çalışan kavramına da yer vermektedir. Buna göre, on beş yaşını bitirmiş ancak on sekiz yaşını doldurmamış çalışan- 18

19 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ ÇIRAK KİME DENİR? Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan iş yurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetlerinde bu Kanun hükümleri uygulanmayacaktır. Dikkat edilecek olursa, bağımsız çalışanlar İSG Kanunu kapsamına alınmamışlardır. Yine, ev hizmetlerinde çalışanlar da Kanun kapsamı dışındadır. Örneğin evin temizlikçisi, Kanun kapsamına girmemektedir. Bununla birlikte iş sözleşmesi ile çalışan ev hizmetlileri, Borçlar Kanununun koruyucu hükümleri kapsamına girmektedir. Nitekim BK m.417 ile işverene her türlü tedbiri alma yükümlülüğü getirilmiş olup, ev hizmetleri ile ilgili olarak da işverenin tedbir alma zorunluluğu mevcuttur. III. ÇIRAK KİME DENİR? Kanun ayrıca çırakları kapsamına almaktadır. Kanunda çırak kavramının tanımı yapılmamıştır. Buna göre çıraklık ve stajyerlik kavramlarının bu statülere ilişkin özel hükümler uyarınca belirlenmesi gerekmektedir. Çıraklıkla ilgili temel tanımlar 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununun 3 üncü maddesinde yer almaktadır. Buna göre; Aday Çırak: Çıraklığa başlama yaşını doldurmamış ve çıraklık döneminden önce kendisine işyeri ortamı tanıtılan, sanat ve mesleğinin ön bilgileri verilen kişiyi; Çırak: Çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişiyi ifade eder. Aday çırak ve çıraklar öğrenci statüsünde olup, öğrencilik haklarından yararlanır. Bunlar işyerinde çalışan işçi sayısına dahil edilmezler. İlköğretim okulunu bitirmiş olanlar, bir mesleğe hazırlık amacı ile çıraklık dönemine kadar işyerlerinde aday çırak olarak eğitilebilirler. Çırak olabilmek için, 14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış olmak, en az ilköğretim okulu mezunu olmak ve bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olmak gerekir. Ancak, 19 yaşından gün almış olanlardan daha önce çıraklık eğitiminden geçmemiş olanlar, yaşlarına ve eğitim seviyelerine uygun olarak düzenlenecek mesleki eğitim programlarına göre çıraklık eğitimine alınabilir. IV. STAJYER KİME DENİR? i. Tanım ve kapsam İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu ayrıca stajyerleri de kapsamına almaktadır. Kanunda stajyerin tarifi yapılmamıştır. Buna göre çıraklık ve stajyerlik kavramlarının bu statülere ilişkin özel hükümler uyarınca belirlenmesi gerekmektedir. Çıraklara ilişkin olarak değerlendirme yapmak daha kolay görünmektedir. Zira yukarıda da belirttiğimiz gibi çırakların statülerine ilişkin somut yasal düzenlemeler vardır; ancak stajyere ilişkin genel bir yasal tanım bulunmamaktadır. Stajyerler bir meslek hakkında kurumsal bilgilere sahip olan ancak işyerindeki uygulamaları izleyerek mesleki bilgilerini geliştiren kişiler olarak tanımlanırlar. Stajyerlerin esas çalışmaları eğitime yöneliktir. Bu nedenle stajyerler işçi sayılmazlar ve kural olarak bu kişilere ücret ödenmesi gerekmez. 19

20 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ SİSTEMİNİN İLKELERİ TÜM YÜKÜMLÜLÜKLER İŞVEREN VEYA İŞLETME DEĞİL, İŞYERİ ESAS ALINARAK BELİRLENECEK! SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA BELİRLEYİCİ BİRİM OLARAK İŞYERİ I. TÜM YÜKÜMLÜLÜKLER İŞVEREN VEYA İŞLETME DEĞİL, İŞYERİ ESAS ALINARAK BELİRLENECEK! İşyeri kavramı, 6331 sayılı Kanun uygulanmasında kilit bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira kanunun hemen her yükümlülüğü işyeri ölçütü esas alınarak belirlenmiş bulunmaktadır. Nitekim İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulu kurma zorunluluğu olup olmadığı, hekim ve uzman sayısı işyerindeki işçi sayısına göre belirlenecektir. Tahliye, yangın planları işyeri esas alınarak yapılacaktır. ÖRNEK: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik uyarınca, (madde 5) İşverene bağlı, fabrika, müessese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden çok işyeri bulunduğu hallerde 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu her bir işyerinde ayrı ayrı kurul kurulacaktır. Bu durumda ihtiyaç duyulması halinde kurullar arasında koordinasyon ve bilgi alışverişi işverence sağlanacaktır. İşveren, birden çok işyerinin her birinde kurulacak kurulların çalışma usullerini düzenlemek, iş ve görüş birliğini sağlamak amacıyla bu işyerlerine ait iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili raporların, en az üç ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanlarca incelenmesini sağlayacaktır. Ayrıca bu raporları göz önünde tutarak alınması gereken tedbirleri tespit edecek ve uygulanmasını sağlayacaktır. II. İŞYERİ NERESİDİR? 6331 sayılı Kanunda, işyeri kavramının ise, genel olarak 4857 sayılı Kanuna paralel biçimde getirildiği görülmektedir sayılı Kanunun 3. maddesine göre işyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu ifade eder. 20

21 6331 SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA... NEDEN DEMOKRATİK VE KATILIMCI YAPILANMAYA İHTİYAÇ VAR? 4. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA DEMOKRASİ VE KATILIMCILIK I. NEDEN DEMOKRATİK VE KATILIMCI YAPILANMAYA İHTİYAÇ VAR? 2003 yılında çıkan 4857 sayılı iş Kanununa kadar, gerek uygulama gerekse de akademik çalışmalar hep kaza sonrası sonuçlara odaklanmış, kazaların önlenmesi konusu yeterince gündeme gelmemiştir. Bu süreçte, yürürlükte olan 1475 sayılı İş Kanunu, Borçlar Kanunu ve İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hukuksal çerçeveyi çizen başlıca hükümler olmuştur tarihinde çıkan ve işverenin önlem alma yükümlülüğünü deyim yerindeyse hakkaniyet ile sınırlandıran Borçlar Kanunu, Yargıtayca bu şekilde dar bir biçimde yorumlanmamıştır. Yüksek Mahkeme ve öğreti Borçlar Kanununda (örtülü) boşluk olduğundan hareket ederek işverenin sorumluluğunu kusursuz sorumluluk ilkesine dayandırmıştır. Risk nazariyesine dayalı kusursuz sorumluluk esasına göre, tehlikeli bir iş yapan kimsenin kusursuzluğunu ileri sürerek kazanın sonuçlarından kurtulabilmesini mümkün olmamaktadır. Nitekim Yüksek Mahkemede kanunda açık bir düzenleme olmamasına karşın yorum yoluyla bunu kabul etmiş ve uzun yıllar kararlarında bu esasları uygulamıştır sayılı Kanun ve İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğünün oluşturduğu hukuksal çerçeve ise katılımcı bir modelden son derece uzak olmuştur. Bu süreçte de kurulması gereken İş Sağlığı Ve İş Güvenliği Kurulları vardır; ancak bunlar sadece istişari (danışma) nitelik taşımıştır. Yani işveren bunların kararlarını isterse uygulamış, istemezse uygulamamıştır. Nitekim çoğu zaman bu kurullar tamamen kâğıt üzerinde kalmış, hatta neredeyse hiç işletilmemiştir. Bu süreçte iş sağlığı ve iş güvenliği tüzüğü özellikle hukuk ve ceza davalarında işverenin kusurunun belirlenmesi noktasında temel referans norm olmuştur. Son derece ayrıntılı ve kazuistik bir yapıya sahip olan bu tüzüğe göre, işverenin almak zorunda olduğu önlemler her türlü ayrıntısıyla düzenlenmiştir. Ancak 4857 sayılı Kanun farklı bir model benimsemiş, iş sağlığı ve iş güvenliği konusunda Avrupa Birliği hukukunun temel esaslarını adapte etmiştir. Avrupa Birliği modelinde ise, iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili kuralların önceden devlet tarafından tüm ayrıntısıyla belirlenebileceği kabul edilmemektedir. Zira teknolojide değişiklikler olmakta her geçen gün yeni riskler, önceden genel düzenleyici işlemlerle düzenlenmesi mümkün olma- 21

22 6331 SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA... NEDEN DEMOKRATİK VE KATILIMCI YAPILANMAYA İHTİYAÇ VAR? yan önlemlerin planlanması gerekli bulunmakladır. Buna göre AB modelinde genel bir çerçeve çizilmiş, bu çerçevenin içeriği ise işverene doldurulmaya bırakılmıştır. Buna göre işveren işyerinin sübjektif özelliklerine göre, gerekli olan önlemleri belirleyecektir. Ancak işverence yapılacak bu belirleme, işverenin inisiyatifine de bırakılmamıştır. Katılımcı bir yapının kurulması hayati önem arz etmektedir. Burada çalışan temsilcileri özgürce görüşlerini ifade edecektir. Teknik uzmanlar ve tıp alanında uzman işyeri hekimi devreye girecek bilimsel görüşlerini serbestçe dile getirecektir. İşveren ise bu kişiler benim işime karışıyor diye düşünmeyecek; fikir ayrılığına da düşse tüm bu fikirleri değerlendirmeye alacak ve yapılması gerekeni yapacaktır. rin özgürce ifade edilebildiği bir ortamda gereken önlemlerin alınabilmesi mümkün bulunmaktadır. İşverenim her konuda tek yetkili konumda olduğu bir sistem içinde, 6331 sayılı kanun getirdiği model tamamen dayanaksız kalır ve eskisinden de geriye gidiş gerçekleşir. Zira mevcut yönetmelikler eski tüzüğe göre, ayrıntı içermemektedir. İşyerleri bu yönetmeliklerin içini kendi işyerlerine özgü kurallarla doldurmazlar ise, ciddi bir hukuki boşluk oluşur. Böyle bir boşluk durumunda kaza olması durumunda da işverenin hukuki ve cezai sorumluluğunun gündeme gelmesi kaçınılmaz olur. Belirtmek gerekir ki, işverenleri bu konuda özel düzen- lemeler yapmakla zorunlu kılan önemli bir düzenleme İş Sağlığı Ve İş Güvenliği Kurulları Hakkındaki Yönetmelikte de yer almaktadır. İş Sağlığı Ve İş Güvenliği kurulunun görev ve yetkileri arasında en başta İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamak, işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak ve yönergenin uygulanmasını izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak sayılmaktadır. Buna göre her işverenin kendi İş Sağlığı Ve İş Güvenliği yönergesini hazırlaması gerekecektir. Bunun taslağı kurulda hazırlanacak, işveren veya yetkili işveren vekilinin onayı ile yürürlüğe girecektir. Sistemin işlemesi, bu bağlamda demokratik yapının işyerinde içselleştirilmesine bağlı bulunmaktadır. Ancak görüşle- 22

23 6331 SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA... ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ NASIL BELİRLENECEK? II. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ NASIL BELİRLENECEK? 6331 sayılı Kanuna göre işverenler 1 ile 6 arasında çalışan temsilcisi belirlemek zorundadır. İşyerinde çalışan temsilcisinin seçilmemiş olması durumunda işveren para cezası ile karşı karşıya kalacaktır. Kanuna göre; (m. 20) İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, çalışan temsilcisini görevlendirmelidir. Çalışan temsilcisi sayısı; 2ile 50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 1 51 ile 100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde ile 500 çalışanı bulunan işyerlerinde 6 kişidir. Kanuna göre, birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenecektir. İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak da görev yapar. Dikkat edilecek olursa, işyerinde sendika olması durumunda otomatik olarak, sendika temsilcileri çalışan temsilcisi sıfatını kazanmaktadır. Böyle bir durumda başka işçilerin çalışan temsilcisi olarak seçilmesi ya da atanması mümkün değildir. III. TEMSİLCİYE YAKLAŞIM NASIL OLMALI? Temsilcinin zaman zaman işverenin hoşuna gitmese de, işçilerin düşüncelerini serbestçe yansıtabilecek bir kişi olması çok önemlidir. Katılımın anlamı da, işverenin kendine yakın kişilerle iş sağlığı ve iş güvenliği süreçlerini yönetmesi değildir. Demokratik kültürde farklı fikirlerin olması işin doğası gereğidir. Ancak bu konudaki fikir ayrılıkları, karşılıklı uzlaşma, empati kurma, karşısındakinin de haklı olabileceğini düşünme suretiyle, saygı çerçevesinde ortak bir noktaya ulaşma suretiyle çözümlenecektir. Demokrasi de zaten budur. IV. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN GÖREVLERİ NEDİR? i. Genel görevleri ii. Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcileri ve destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için işveren tarafından gerekli imkânlar sağlanır. Temsilcinin İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurullarındaki Görevi Yönetmeliğe göre Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilci İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kuruluna üye olarak katılacaktır. Kurul kararlarının işveren bakımından bağlayıcı 23

24 6331 SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA... ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN EĞİTİMİ olduğu dikkate alındığında, çalışan temsilcisinin konumunun önemi daha da iyi anlaşılmaktadır. V. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN EĞİTİMİ 6331 sayılı Kanunun 17. maddesinde çalışan temsilcilerinin özel olarak eğitilmesi hükmü öngörülmüştür. Yine, Çalışanların İş Sağlığı Ve İş Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliğin Özel politika gerektiren grupların ve özel görevi bulunan çalışanların eğitimi başlıklı 7. maddesine göre ise, Destek elemanlarına ve çalışan temsilcilerine, görevlendirilecekleri konularla ilgili de eğitim verilir hükmü yer almaktadır. Buna göre eğitim konularının sözü geçen kişilerin niteliklerine göre özelleştirilerek uygulanması gerekecektir. VI. ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI 6331 sayılı Kanun 18. maddesinde, çalışanların da İSG konularına aktif bir şekilde katılmasını sağlamak üzere önemli hükümlere yer vermiştir. Buna göre, işveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya iki ve daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika temsilcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıdaki imkânları sağlayacaktır: a) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması, b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması, Kanuna göre, işveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin aşağıdaki konularda önceden görüşlerinin alınmasını sağlayacaktır; a) İşyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi, b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi, c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi, ç) Çalışanların bilgilendirilmesi, d) Çalışanlara verilecek eğitimin planlanması. 24

25 6331 SAYILI KANUNUN UYGULANMASINDA... ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI Çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında, yetkili makama başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamayacaktır. 25

26 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA... KİM DESTEKTEN YARARLANABİLECEK? 5. KÜÇÜK İŞ YERLERİNİN DURUMU: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN DESTEKLENMESİ I. KİM DESTEKTEN YARARLANABİLECEK? Kanuna göre, kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri faydalanabilecektir. Ancak, Bakanlar Kurulu, ondan az çalışanı bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilecektir. Uygulamada, Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınacaktır. Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan primlerden kaynak aktarılmak suretiyle, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilecektir. II. 10 İŞÇİ NASIL TESPİT EDİLECEK? Yönetmeliğin 4. Maddesine göre (m.4/2), çalışan sayısının ondan az olup olmadığının tespitinde; aynı işverenin/alt işverenin Türkiye genelinde birden fazla tescilli işyerinin bulunması halinde, aynı işveren/ alt işveren tarafından 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında Türkiye genelinde az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalıştırılan toplam sigortalı sayısı esas alınacaktır. İşverenden iş alan alt işverenlerce çalıştırılan sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilecektir. İşyerinde çeşitli nedenlerle ay içinde çalışması bulunmayan ve ücret ödenmeyen sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilecektir. Yönetmelik taslağına göre, Her bir ayda Kuruma verilmiş asıl ve ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısından, iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısı düşülecektir. Ay içinde işe giren veya işten çıkan sigortalılar da hesaplamaya dahil edilecektir. Ancak; 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler çalışan sayısının tespitinde dikkate alınmayacaktır. III. İŞVEREN NEREYE BAŞVURACAK? Yönetmeliğe göre kapsama giren işverenlerce destekten yararlanmak için başvuru yapılacaktır (6/4). Yapılacak başvuru ve ödeme ile ilgili uygulamaya ilişkin diğer hususlar Bakanlığın uygun görüşü doğrul- 26

27 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA... DESTEK MİKTARI NE KADAR OLACAK? tusunda Kurum tarafından belirlenecektir. Yönetmeliğe göre, Genel Müdürlük sözleşme yapan ve ödeme kapsamında olan işyerlerinin dördüncü maddede belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde tespit edilmesini sağlamak amacıyla Kuruma İSG-KA- TİP e erişim yetkisi sağlayacaktır (6/1). Kurum, kapsama giren işverenlere sağlanan hizmetin bedelini, beşinci maddede belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde; üçer aylık dönemler halinde hesaplar. Dönem sonundaki tutarları takip eden ikinci ayın sonunda işverene ödeyecektir (6/2). IV. DESTEK MİKTARI NE KADAR OLACAK? Yönetmelik hükmüne göre (5/1), Ondan az çalışanı bulunan işyerlerine yapılacak iş sağlığı ve güvenliği hizmet bedelleri işyerinin tehlike sınıfı ve Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilen sigortalı sayısı ile sigortalıların çalıştıkları gün sayısı esas alınarak her bir işyeri için ayrı ayrı tespit edilecektir. Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için verilecek iş sağlığı ve güvenliği hizmet bedelinin sigortalı başına günlük miktarı 16 yaşından büyük sigortalılar için belirlenen prime esas kazanç alt sınırının günlük tutarının sırasıyla % 1,4 ve %1,6 sı olarak belirlenmiştir (5/2). Yine Yönetmeliğe göre ağlanacak iş sağlığı ve güvenliği hizmet bedelinin tutarı, ikinci fıkrada belirtilen yüzdelerin aylık prim ve hizmet belgesi ile bildirilen prim ödeme gün sayısı ile çarpılması suretiyle tespit edilecektir (5/3). V. DESTEK NASIL ÖDENECEK? Yönetmeliğe göre kapsama giren işverenlerce destekten yararlanmak için başvuru yapılacaktır (6/4). Yapılacak başvuru ve ödeme ile ilgili uygulamaya ilişkin diğer hususlar Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda Kurum tarafından belirlenecektir. VI. İŞVERENİN SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA BORCU VARSA? Kuruma yasal süresi içerisinde ödenmemiş prim ve prime ilişkin borcun bulunması halinde, destek tutarları bu borca mahsup edilecektir (6/3). VII. KAÇAK İŞÇİLİĞE DİKKAT: DESTEKLER 3 YIL DURDURULABİLECEĞİ GİBİ VERİLENLER FAİZİ İLE BİRLİKTE GERİ ALINACAK! Kanuna göre, yapılan kontrol ve denetimlerde; istihdam ettiği kişilerin sigortalılık bildiriminde bulunmadığı tespit edilen işverenlerden, tespit tarihine kadar yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumunca tahsil edilecek ve bu durumdaki işve- 27

28 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA... İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN KOBİ LERİN DURUMU: İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? renler, sağlanan destekten üç yıl süreyle faydalanamayacaktır. Uygulamaya ilişkin olarak ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye, uygulamayı yönlendirmeye ve doğabilecek sorunları çözmeye Bakanlık yetkili olacaktır. 6. İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? I. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN KOBİ LERİN DURUMU: İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? İş sağlığı ve iş güvenliği alanında dönüm noktası, esasen 4857 sayılı İş Kanunu olmuştur sayılı Kanuna kadar, gerek uygulama gerekse de akademik çalışmalar kaza sonrasına odaklanmış iken, gözler kaza öncesine çevrilmiş, tedbir alınması süreçlerinin yasal altyapısı oluşturulmuştur sayılı Kanun, İş Kanununun getirdiği model üzerine oturmakla birlikte, bundan temelde kapsam yönünden ayrılmaktadır. Gerçekten yeni İSG Kanunu, çok geniş bir çerçeve içinde uygulama alanı bulacaktır sayılı Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır (m.2) sayılı Kanun yasalaşma sürecinde özellikle, küçük ve orta çaplı işyeri bakımından tartışma konusu olmuştur. Nitekim küçük işyerlerinin kanunun getirdiği yükümlülüklere kendilerini nasıl adapte edebileceği hala ciddi bir sorundur. Büyük, hatta kurumsal bir nitelik kazanmış işyerlerinde dahi tam anlamıyla bu kültür yerleşmemiş iken, küçük işyerlerinde kanunun getirdiği kapsamlı kuralların uygulanması güçlük arz edecektir. Küçük işyerlerinin durumunu dikkate alan kanunkoyucu, kanunun hükümleri arasında bir sınıflandırma yapmış, özellikle maddi yönden yük getirecek olan İSG profesyonellerine ilişkin hükümlerin işyeri tehlike sınıf ve işyerinin büyüklüğü ölçütlerine göre kademeli bir şekilde yürürlüğe gireceğini düzenlemiştir. Buna göre, işyerinin tabi olduğu yasal yükümlülükler ve 6331 sayılı kanunun İSG profesyonelleri ile ilgili hükümlerinin yürürlüğü iki aşamada belirlenecektir: İlk olarak işyerinin tehlike 28

29 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA... İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN KOBİ LERİN DURUMU:İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? sınıfı saptanacak, ikinci olarak ise işyerindeki işçi sayısı ile birlikte ele alınarak değerlendirme yapılacaktır. Tehlike Sınıfı başlığını taşıyan 9. maddeye göre; işyeri tehlike sınıfları; tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 83 üncü maddesine göre belirlenen kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün Başkanlığında ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, Bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile tespit edilir (f.1) sayılı Kanunun 9. maddesinde ikinci olarak, işyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl işin dikkate alınacağı hükme bağlanmıştır. Buna göre işyerinde birden fazla faaliyetin yürütülmesi halinde, asıl iş niteliğinde olan faaliyet esas alınacak, yardımcı işler bakımından asıl işin tabi olduğu kurallar uygulanacaktır. İSG Hizmetleri İSG Profesyonellerinden (İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli) hizmet alma Kamu Kurumları 1 Temmuz 2016 Buna göre; işverenin yasal yükümlülükler bakımından durumunu değerlendirebilmesi iki adımda gerçekleşecektir. İlk olarak, işveren işyerinde yapılan asıl iş in ne olduğunu tespit edecektir. İkinci adımda ise, yukarıda belirtilen tebliği inceleyecek ve buna göre tehlike sınıfını saptayacaktır. Yapılacak tespite göre, işverenin tabi olacağı yükümlülükler aşağıdaki şekilde olacaktır: 50 den az çalışanı bulunan Az tehlikeli İşyerleri 1 Temmuz 2016 Tehlikeli ve çok tehlikeli isyerleri 1 Ocak 2014 Diğer İşyerleri 1 Ocak 2013 Maddede sözü geçen tebliğ tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinin Ek-1 inde yer alan İşyeri Tehlike Sınıfları Listesi 29 Mart 2013 (28602 RG) ile değiştirilmiştir. 9, 31, 33, 34, 35, 36, 37, 39 ile geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8 inci maddeler Kanunun diğer maddeleri Kanunun yayımı tarihinde (30 Haziran 2012) yürürlüğe girmiştir 1 Ocak 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir 29

30 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPILANMASINDA... İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN KOBİ LERİN DURUMU:İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA GİRİYOR? Bu çerçevede özellikle vurgulanması gereken nokta, İSG Profesyonellerinden hizmet alma yükümlülüğü henüz başlamamış işletmelerde asgari gerekler olarak tanımlanan risk değerlendirmesi, acil durum planı ve iş güvenliği eğitimlerinin yapılmasının zorunlu olduğudur. İşveren asıl işinin ne olduğunu tespit ettikten sonra yukarıdaki tabloya göre yükümlülüklerini belirleyecektir. 30

31 KÜÇÜK İŞ YERLERİNİN DURUMU: İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU 7. İŞVERENİN HUKUKİ, İDARİ VE CEZAİ SORUMLULUĞU I. İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU i. Sorumluluğun Niteliği 2003 yılında çıkan 4857 sayılı iş Kanununa kadar, gerek uygulama gerekse de akademik çalışmalar hep kaza sonrası sonuçlara odaklanmış, kazaların önlenmesi konusu yeterince gündeme gelmemiştir. Bu süreçte, yürürlükte olan 1475 sayılı İş Kanunu, Borçlar Kanunu ve İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hukuksal çerçeveyi çizen başlıca hükümler olmuştur. Özellikle ceza ve hukuk davalarında kusurun saptanması süreçlerinde, anılan Tüzük başlıca hukuk kaynağı olarak uygulanmış ve burada yer alan normların ihlali kusur olarak değerlendirilmiştir. Hukuksal planda ise, işverenin sorumluluğunun hukuki dayanağını (eski) Borçlar Kanununun 332. maddesi oluşturmuştur. İş sahibi, akdin hususi halleri ve işin mahiyeti noktasından hakkaniyet dairesinde kendisinden istenilebileceği derecede çalışmak dolayısıyla maruz kaldığı tehlikelere karşı icabeden tedbirleri ittihaza ve münasip ve sıhhi çalışma mahalleri ile işçi birlikte ikamet etmekte ise sıhhi yatacak bir yer tedarikine mecburdur hükmü ile işverenin önlem alma yükümlülüğünü deyim yerindeyse hakkaniyet ile sınırlandıran Borçlar Kanunu, Yargıtayca getirdiği kusurlu sorumluluk esasına göre yorumlanmamış, bir süre sonra öğreti ve uygulamada Borçlar Kanununda bir örtülü boşluk olduğundan hareket ederek işverenin sorumluluğunun kusursuz sorumluluk ilkesine dayandırmıştır. ii. Yargıtay Kararları: Kaçınılmazlık ve Kusursuz Sorumluluk Risk nazariyesine dayalı kusursuz sorumluluk esasına göre, tehlikeli bir iş yapan kimsenin kusursuzluğunu ileri sürerek kazanın sonuçlarından kurtulabilmesini mümkün olmamaktadır. Nitekim Yüksek Mahkemede kanunda açık bir düzenleme olmamasına karşın yorum yoluyla bunu kabul etmiş ve uzun yıllar kararlarında uygulamıştır. İşverenin sorumluluğunun kusurlu ya da kusursuz sorumluluk olarak değerlendirilmesi, özellikle kazanın kaçınılmaz olduğu durumda ortaya çıkan zarara kimin katlanacağı sorusuna verilecek yanıt bakımından önem kazanmıştır. Yargıtay 21. Hukuk Dairesinin tarihli kararı kusursuz sorumluluk ve kaçınılmazlık kavramlarının uygulanması ba- 31

32 KÜÇÜK İŞ YERLERİNİN DURUMU: İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU kımından bu bağlamda emsal gösterilebilecek nitelik taşımaktadır. (Esas Numarası: 2006/4889, Karar Numarası: 2006/7175). Buna göre; Mahkemece esas alınan kusur raporunda, iş kazasının % 100 kaçınılmazlık nedeniyle oluştuğu bildirilmiş, tazminat raporu düzenlenirken ise kusursuz sorumluluk ilkesinden yola çıkılarak % 100 kaçınılmazlık nedeniyle davalı % 100 kusurlu imiş gibi değerlendirme yapılmıştır. Kaçınılmazlık; hukuksal ve teknik anlamda, fennen önlenmesi mümkün bulunmayan başka bir anlatımla, işverence mevzuatın öngördüğü tüm önlemlerin alınmış olduğu koşullarda dahi önlenmesi mümkün bulunmayan durum ve sonuçları ifade eder. Bir olayın tamamen kaçınılmazlık sonucu meydana geldiğinin saptanması halinde hakim, işverenin sorumluluğunu, Borçlar Kanunu nun 43. maddesini göz önünde tutarak hakkaniyet ölçüsünde saptamalıdır. İşçi-işveren arasındaki bu tür davalarda tarafların ekonomik ve sosyal durumlarının göz önünde bulundurulması halinde; işverene biraz daha fazla sorumluluk verilmesi; sosyal hukuk devleti ilkesi gereği düşünülebilir. Yargıtay ın yerleşik uygulaması da bu yöndedir. Oysa dava konusu olayda, % 100 kaçınılmazlık bulunmasına karşın hakim hesap bilirkişisinin önerdiği ve % 100 oranında işverene sorumluluk yükleyen oranı aynen kabul etmiş ve davalı işvereni kaza sonucu meydana gelen davacı zararının tamamından sorumlu tutmuştur. Bu tür bir sorumluluk paylaşımı ise (eski) Borçlar Kanunu nun 43. maddesine aykırıdır. Yargıtay, kaçınılmazlık durumunda da işverenin sorumlu olacağını, ancak tazminattan (eski) BK m.43 hükmüne göre indirim yapması gerektiğini kabul etmiştir. Yargıtay 21. Hukuk Dairesi, 2004 yılında verdiği bir kararda, kaçınılmazlık durumunda işverene % oranında sorumluluk yükletmenin uygun olacağını açıklamıştır. Yargıtaya göre, Bir olayın tamamen kaçınılmazlık sonucu meydana geldiğinin saptanması halinde hakim, işverenin sorumluluğunu, Borçlar Kanunu nun 43.maddesini gözönünde tutarak hakkaniyet ölçüsünde saptamalıdır. Her iki taraf yönünden % 50 şer sorumluluğun paylaştırılması ilk bakışta uygun görünebilirse de, işçi-işveren arasındaki bu tür davalarda tarafların ekonomik ve sosyal durumlarının gözönünde bulundurulması halinde, işverene biraz daha fazla sorumluluk verilmesi, sosyal hukuk devleti ilkesi gereği düşünülebilir. Bu durumda, işverene % oranında bir sorumluluk takdir etmek hakkaniyete uygun düşecektir. Yargıtay ın yerleşik uygulaması da bu yöndedir. Oysa dava konusu olayda, % 100 kaçınılmazlık bulunmasına karşın, mahkemece % 33 oranında işverene sorumluluk yüklenmiştir. Bu tür bir sorumluluk paylaşımı ise Borçlar Kanunu nun 43. maddesine aykırıdır (Y.21HD, , 899/1629, Kazancı Mevzuat ve İçtihat Bilgi Bankası, 32

33 KÜÇÜK İŞ YERLERİNİN DURUMU: İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU iii. Değişen Çizgi: Kaçınılmazlığın Sorgulanması Ve Kusurlu Sorumluluk Yargıtay kararlarında görülen önemli bir değişim, kaçınılmazlığın sorgulanması şeklinde olmuştur. İş Sağlığı ve güvenliği alanındaki bilimsel çalışmalara uygun olarak, Yüksek mahkeme de kaçınılmazlığın artık istisnai nitelikte olabileceğini kabul etmeye başlamıştır. Birçok dosya, kaçınılmazlığın yeniden sorgulanması gerekçesi ile bozulmuştur. Örneğin, Yargıtay 21. Hukuk Dairesi nin tarihli kararında, dosyadaki kayıt ve belgelerden olay, davacının davalı Şirkete ait Armutlu İnşaatlarında kalıpçı ustası olarak çalışırken duvar üzerine tabiyenin hazırlanması için beton çivisi çakarken çivinin başının kırılarak sol gözüne isabet etmesi sonucu sol gözünün yaralanması şeklinde olmuştur. Alınan 1. makine mühendisi iş güvenliği uzmanı raporunda olayın kötü tesadüf sonucu olduğu %100 oranında kaçınılmazlık bulunduğu rapor edilmişse de bu raporun iş güvenliği yasanının 77. maddesine uygun olduğu söylenemez. Bu raporda işverenin kusurunun olup olmadığı yeterince araştırılıp ortaya konmamıştır. Bu nedenle İş Güvenliği Yasasının 77. maddesinde uygun olarak konularında uzman 3 kişilik bilirkişi heyetince kusur raporu alınarak verilen raporu dosyadaki bilgi ve belgelerle birlikte değerlendirerek sonucuna göre karar verilmelidir sonucuna ulaşılmıştır (Y.21 HD, E: 2008/5624 K: 2008/18632, Karar Tarihi: , Yargıtayın bu yaklaşımı, bizce de çağın gelişimine uygun ve isabetli olmuştur. iv. Yeni Borçlar Kanunu: Açıklık Kazanmayan Bir Sorumluluk Modeli 2012 Temmuz ayında yürürlüğe giren Yeni Borçlar Kanunumuzun 417. maddesinde, işverenin hukuki sorumluluğu düzenlenmiştir. Buna göre, İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir. Ancak Borçlar Kanununun 71. maddesi de önemli ölçüde tehlikeli işletmeler bakımından devreye girebilecek ve kusursuz 33

34 İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA... İŞVERENİN SGK KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU: KURUMUN RÜCU HAKKI sorumluluğu tekrar gündeme taşıyacak bir hüküm niteliğinde görünmektedir. Buna göre; Önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletmenin faaliyetinden zarar doğduğu takdirde, bu zarardan işletme sahibi ve varsa işleten müteselsilen sorumludur. Bir işletmenin, mahiyeti veya faaliyette kullanılan malzeme, araçlar ya da güçler göz önünde tutulduğunda, bu işlerde uzman bir kişiden beklenen tüm özenin gösterilmesi durumunda bile sıkça veya ağır zararlar doğurmaya elverişli olduğu sonucuna varılırsa, bunun önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletme olduğu kabul edilir. Özellikle, herhangi bir kanunda benzeri tehlikeler arz eden işletmeler için özel bir tehlike sorumluluğu öngörülmüşse, bu işletme de önemli ölçüde tehlike arz eden işletme sayılır. Belirli bir tehlike hâli için öngörülen özel sorumluluk hükümleri saklıdır. Önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletmenin bu tür faaliyetine hukuk düzenince izin verilmiş olsa bile, zarar görenler, bu işletmenin faaliyetinin sebep olduğu zararlarının uygun bir bedelle denkleştirilmesini isteyebilirler. Söz konusu hükümler birlikte değerlendirildiğinde, işveren sorumluluğunun yine belirsiz bir alana sürüklendiği söylenebilecektir. Burada; önemli ölçüde tehlike arz eden işletmeler bakımından kusursuz sorumluluk esaslarının uygulanacağı görüşü yayınlanan bilimsel çalışmalarda dile getirilmektedir. Önemli ölçüde tehlike arz eden işletmenin kapsamı son derece belirsiz ve sübjektiftir. Bu konuda 6331 sayılı Kanun ve Tehlike Sınıfları Tebliği nin referans alınıp alınmayacağı tartışılabilir. Bu yaklaşım da kendi içinde tartışmaları doğurur. Zira tehlikeli ve çok tehlikeli sınıftan hangisi bu kapsama girecektir. Sadece çok tehlikeli mi girecek yoksa her iki gurup da mı dahil edilecektir? Tüm bu soruların yanıtlarını önümüzdeki yıllarda mahkemeler aramak durumunda olacaktır. II. İŞVERENİN SGK KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU: KURUMUN RÜCU HAKKI i. İşverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi İş kazasına neden olan işveren, ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumuna karşı rücu davasında da sorumlu olabilecektir. Kurum sigortalıya yaptığı yardımları işverenden geri isteyebilecektir Sayılı Kanununun 21. maddesine göre; İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiple- 34

35 İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA... İŞVERENİN CEZAİ SORUMLULUĞU rinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır. ii. İş kazasının zamanında bildirilmemesi 5510 sayılı Kanuna göre, iş kazasının, 13 üncü maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sürede işveren tarafından Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurumca işverenden tahsil edilir. iii. Sağlık raporu alınmaması durumunda 5510 sayılı Kanuna göre, çalışma mevzuatında sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir rapora dayanılmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı nedeniyle, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir. iv. Üçüncü Kişilerin Kusuru İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücu edilir. III. İŞVERENİN CEZAİ SORUMLULUĞU İş kazası neticesinde işçinin yaralanması veya ölümü etmesi sonucu işverenin cezai sorumluluğu 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun taksirle yaralama ve taksirle öldürme hükümleri çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu noktada taksir, bilinçli taksir ve kast kavramları önem kazanacaktır. Taksir, neticeyi öngörmemektir. Bilinçli taksir, öngörülen neticeyi istememektir. Olası kast, öngörülen neticeyi kabullenmektir. Kast; suçun, neticenin bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemlerini almayan işverenin doğabilecek iş kazasını da öngörebileceği kabul edilebilmektedir. Buna göre, işveren tarafından iş kazasının gerçekleşmesi istenmese dahi gerekli önlemleri almadığında, iş kazasının öngörüldüğünden dolayı işveren bilinçli taksirle sorumlu olabilecektir. Özellikle İSG uzmanı ve hekimin yazılı olarak belirttiği önlemler yerine getirilmez ise bu durum işverenin sorumluluğu saptanırken 35

36 İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU dikkate alınacaktır. Yine İSG Kurul kararlarının uygulanmamasında da işveren bakımından benzer bir sorumluluk söz konusu olabilecektir. IV. İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU i. İdari para cezaları İşverenin 6331 sayılı Kanunda yer alan yükümlülüklerini ihlal etmesi idari para cezası yaptırımıyla da karşılaşacaktır yılı için yeniden değerleme oranı da dikkate alınarak, idari para cezaları aşağıdaki şekilde oluşmaktadır: 36

37 İŞLETMELER NE ZAMAN KANUN KAPSAMINA... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU Maliye Bakanlığı Tarafından Belirlenen Yeniden Değerleme Oranına Göre Hesaplanmış 6331 Sayılı İSG Kanunu ndaki İdari Para Cezaları Kanun Maddesi MADDE 4 - İşverenin genel yükümlülüğü MADDE 6 - İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri MADDE 8 - İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları Ceza Maddesi 26/1-a 26/1-a Kanun Maddesinde Sözü Edilen Fiil 4/1-a İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili tedbir almamak, organizasyonu yapmamak, gerekli araç ve gereçleri sağlamamak, sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen şartlara uygun hale getirmemek ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmamak. 4/1-b İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini izlememek, denetlememek ve uygunsuzlukları gidermemek Miktar 2014 YILINDA UY- GULANACAK CEZA MİKTARI (TL) (Yeniden Değerleme Oranı % 3,93) Açıklamalar Türk Lirası / her yükümlülük için Türk Lirası / her yükümlülük için 26/1-b 6/1-a İş güvenliği uzmanı çalıştırmamak Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) 26/1-b 26/1-b 26/1-b 26/1-b 26/1-c 6/1-a İşyeri hekimi çalıştırmamak Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) 6/1-a Diğer sağlık personeli çalıştırmamak Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) 6/1-b İSG hizmetleri için görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç-gereç-mekân sağlamamak. 6/1-c İSG hizmetlerini yürütenler arasında koordinasyonu sağlamamak. 6/1-ç Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirmemek. 6/1-d Görevlendirilen kişileri, hizmet alınan kuruluşları, başka işyerlerinden gelen çalışanları ve bunların işverenlerini İSG riskleri konusunda bilgilendirmemek. 8/1 İş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin hak ve yetkilerini kısıtlamak Türk Lirası Türk Lirası Türk Lirası / her tedbir için Türk Lirası Türk Lirası / uzman ve hekim için ayrı ayrı 26/1-c 8/6.İşyeri sağlık ve güvenlik birimini kurmamak Türk Lirası 37

38 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU Maliye Bakanlığı Tarafından Belirlenen Yeniden Değerleme Oranına Göre Hesaplanmış 6331 Sayılı İSG Kanunu ndaki İdari Para Cezaları Kanun Maddesi Ceza Maddesi Kanun Maddesinde Sözü Edilen Fiil 2013 Miktar 2014 YILINDA UY- GULANACAK CEZA MİKTARI (TL) (Yeniden Değerleme Oranı % 3,93) Açıklamalar MADDE 10 - Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma MADDE 11 - Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım MADDE 12 - Tahliye MADDE 14 - İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 15 - Sağlık gözetimi MADDE 16 - Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 17 - Çalışanların eğitimi 26/1-ç 26/1-ç 26/1-d 26/1-d 26/1-e 26/1-e 26/1-e 10/1 Risk değerlendirmesi yapmamak veya yaptırmamak. 10/4 Risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaları yapmamak. Acil durumları belirlememek, acil durumlar için tedbir almamak, acil durum planlarını hazırlamamak, destek elemanı görevlendirmemek, araç gereç sağlamamak, acil durumlarda işyeri dışındaki kuruluşla irtibatı sağlayacak düzenlemeyi yapmamak. Ciddi ve yakın tehlike durumunda; çalışanların işi bırakarak güvenli yere gitmelerini sağlamamak. Zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini istemek. Müdahalede bulunan çalışanları yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutmak. 14/1 İş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutmamak, ramak kala olaylar ve iş kazaları ile ilgili incelemeler yaparak ilgili raporları düzenlememek. 14/2.İş kazalarını ve meslek hastalıklarını 3 iş günü içinde SGK ya bildirmemek. 14/4.Sağlık hizmeti sunucularının iş kazalarını, yetkili sağlık hizmet sunucularının meslek hastalıklarını en geç 10 gün içinde SGK ya bildirmemesi Türk Lirası Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) Türk Lirası Türk Lirası / her yükümlülük için Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) Türk Lirası / her yükümlülük için Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) Türk Lirası / her yükümlülük için Türk Lirası Türk Lirası 26/1-f 15/1 Çalışanlara sağlık gözetimi yaptırmamak Türk Lirası / her çalışan için 26/1-f 15/2 Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar için sağlık raporu almamak Türk Lirası / her çalışan için 26/1-g Çalışanları bilgilendirme yükümlülüğüne uymamak Türk Lirası / her çalışan için 26/1-ğ Çalışanlara eğitim verme yükümlülüğüne uymamak Türk Lirası / her çalışan için 38

39 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU Maliye Bakanlığı Tarafından Belirlenen Yeniden Değerleme Oranına Göre Hesaplanmış 6331 Sayılı İSG Kanunu ndaki İdari Para Cezaları Kanun Maddesi MADDE 18 - Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması MADDE 20 - Çalışan temsilcisi MADDE 22 - İş sağlığı ve güvenliği kurulu MADDE 23 - İş sağlığı ve güvenliğinin koordinasyonu MADDE 24 - Teftiş, inceleme, araştırma, müfettişin yetki, yükümlülük ve sorumluluğu MADDE 25 - İşin durdurulması MADDE 29 - Güvenlik raporu veya büyük kaza önleme politika belgesi Ceza Maddesi 26/1-h 26/1-ı 26/1-ı 26/1-ı 26/1-i 26/1-j. 26/1-k 26/1-l 26/1-l 26/1-m Kanun Maddesinde Sözü Edilen Fiil Çalışanların görüşlerini alma ve katılımlarını sağlama yükümlülüğüne uymamak. 20/1 İşyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarına göre çalışan temsilcileri görevlendirmemek. 20/3 İşveren tarafından çalışan temsilcilerinin öneride bulunma ve tedbir alınmasını isteme hakkını ihlal etmek. 20/4 Çalışan temsilcilerinin ve destek elemanlarının haklarını kısıtlamak ve gerekli imkanları sağlamamak. İş sağlığı ve güvenliği kurulunu oluşturmamak, alt işverenin bulunduğu hallerde uygun kurulu oluşturmamak, kurullar arasında koordinasyonu sağlamamak. 23/2 Yönetim tarafından birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezlerinde İSG konusundaki koordinasyonu sağlamamak, tedbir almaları için işvereni uyarmamak. 24/2 Ölçüm, inceleme ve araştırma yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim kurumları ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin kontrol ve denetiminin yapılmasına engel olmak. İşyerinin bir bölümünde veya tamamında verilen durdurma kararına uymayarak durdurulan işe devam ettirmek. 25/6 İşin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödememek veya uygun başka iş vermemek Miktar 2014 YILINDA UY- GULANACAK CEZA MİKTARI (TL) (Yeniden Değerleme Oranı % 3,93) Açıklamalar Türk Lirası / her aykırılık için Türk Lirası Türk Lirası Türk Lirası / hakları kısıtlanan her birey için Türk Lirası / her aykırılık için Türk Lirası Türk Lirası Türk Lirası Türk Lirası / ihlale uğrayan her çalışan için Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) Büyük kaza önleme politika belgesini hazırlamamak Türk Lirası Güvenlik raporunu hazırlayarak Bakanlığa sunmadan işyerini faaliyete geçirmek. İşletilmesine Bakanlıkça izin verilmeyen işyerini faaliyete geçirmek Türk Lirası Türk Lirası Durdurulan işyerinde faaliyete devam etmek Türk Lirası 39

40 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU Maliye Bakanlığı Tarafından Belirlenen Yeniden Değerleme Oranına Göre Hesaplanmış 6331 Sayılı İSG Kanunu ndaki İdari Para Cezaları Kanun Maddesi Ceza Maddesi Kanun Maddesinde Sözü Edilen Fiil 2013 Miktar 2014 YILINDA UY- GULANACAK CEZA MİKTARI (TL) (Yeniden Değerleme Oranı % 3,93) Açıklamalar MADDE 30 - İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler 26/1-n 30 uncu madde de öngörülen yönetmeliklerdeki hükümlere aykırı hareket etmek Türk Lirası / her hüküm için Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde) 40

41 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU Maliye Bakanlığı Tarafından Belirlenen Yeniden Değerleme Oranına Göre Hesaplanmış 6331 sayılı Kanunun 24. maddesi gereğince 4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak İdari Para Cezaları Kanun Maddesi Ceza Maddesi Konu 2013 Miktar 2014 YILINDA UYGULANACAK CEZA MİKTARI (TL) ( Yeniden Değerleme Oranı % 3,93) Açıklamalar MADDE 92 - Yetkili makam ve memurlar 107/1-a Çağrıldıkları zaman gelmemek, ifade ve bilgi vermemek, gerekli olan belge ve delilleri getirip göstermemek, İş Müfettişlerinin 92/1fıkrada yazılı görevlerini yapmak için kendilerine her çeşit kolaylığı göstermemek ve bu yoldaki emir ve isteklerini geciktirmeksizin yerine getirmemek Türk Lirası MADDE 96 - İşçi ve işverenin sorumluluğu 107/1-b İfade ve bilgilerine başvurulan işçilere işverenlerce telkinlerde bulunma, gerçeği saklamaya yahut değiştirmeye zorlama veyahut ilgili makamlara ifade vermeleri üzerine onlara karşı kötü davranışlarda bulunmak Türk Lirası MADDE İş hayatının denetim ve teftişi ile ilgili hükümlere aykırılık 107 İş Müfettişlerinin teftiş ve denetim görevlerinin yapılmasını ve sonuçlandırılmasını engellemek Türk Lirası Not: 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin yedinci fıkrasındaki İdarî para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır. Bu suretle idarî para cezasının hesabında bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınmaz hükmü gereğince 1 TL nin küsuru dikkate alınmamıştır. 41

42 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... İŞVERENİN İDARE KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU ii. İşin Durdurulması İşverenin yükümlülüklerini ihlali, bazı durumlarda işin durdurulması sonucunu da doğurabilecektir. Kanunun 25. maddesine göre, İşyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur. a.) İşi durdurmaya yetkili makam Kanunda da belirtildiği üzere, iş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet, iş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili iş müfettişinin tespiti üzerine gerekli incelemeleri yaparak, tespit tarihinden itibaren iki gün içerisinde işin durdurulmasına karar verebilir. Ancak tespit edilen hususun acil müdahaleyi gerektirmesi hâlinde; tespiti yapan iş müfettişi, heyet tarafından karar alınıncaya kadar geçerli olmak kaydıyla işi durdurur. a. Kim yerine getirecek? İşin durdurulması kararı, ilgili mülki idare amirine ve işyeri dosyasının bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne bir gün içinde gönderilir. İşin durdurulması kararı, mülki idare amiri tarafından yirmidört saat içinde yerine getirilir. Ancak, tespit edilen hususun acil müdahaleyi gerektirmesi nedeniyle verilen işin durdurulması kararı, mülki idare amiri tarafından aynı gün yerine getirilir. b. Karara itiraz nasıl olacak? İşveren, yerine getirildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde, yetkili iş mahkemesinde işin durdurulması kararına itiraz edebilecektir. İtiraz, işin durdurulması kararının uygulanmasını etkilemeyecektir. Mahkeme itirazı öncelikle görüşecek ve altı iş günü içinde karara bağlayacaktır. Mahkeme kararı kesindir. c. İşverenin işin durdurulmasına neden hususları gidermesi İşverenin işin durdurulmasını gerektiren hususların giderildiğini Bakanlığa yazılı olarak bildirmesi hâlinde, en geç yedi gün içinde işyerinde inceleme yapılarak işverenin talebi sonuçlandırılacaktır. d. Ücret ödeme yükümlülüğü Kanuna göre, işveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlü olacaktır. 42

43 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... ALT İŞVEREN KİME DENİR? SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAKIMINDAN ALT İŞVEREN VE GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ I. ALT İŞVEREN KİME DENİR? Alt işveren kavramına 4857 sayılı İş Kanununda yer verilmiş bulunulmaktadır. Buna göre, bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Görüldüğü üzere, asıl işveren alt işveren ilişkisinden söz edebilmek için ortada öncelikle bir asıl işveren bulunması gerekir. İşveren işçi çalıştıran kişi olduğuna göre, asıl işverenden bahsedebilmemiz için işçi çalıştıran bir kişinin varlığını aramak gerekecektir. Alt İşverenlik Yönetmeliğine göre, alt işveren, kendi işyeri için Kanunun bildirim yapmakla yükümlüdür. Alt işveren, işyerinin tescili için şekli Bakanlıkça belirlenen işyeri bildirgesi ile birlikte Yönetmelikte belirtilen belgeleri Bölge Müdürlüğüne verir. Bir işyerinde her ne suretle olursa olsun asıl işveren-alt işveren ilişkisinin kurulması yeni bir işyeri kurulması olarak değerlendirilir. İşyeri bildirgesi ile birlikte; a) Tüzel kişiler için Ticaret Sicil Gazetesi sureti, b) İmza sirküleri, c) Alt işverenlik sözleşmesi ve ekleri bölge müdürlüğüne verilir. Yönetmeliğe göre, Bölge müdürlüğünce, 5 inci maddenin birinci fıkrası uyarınca bildirimde bulunan alt işverenin işyeri tescil edilerek işyeri için bir sicil numarası verilir. İşyeri bildirgesinde beyan edilen bilgilerin ve eklenmesi gereken belgelerin eksik veya gerçeğe aykırı olması hâlinde işyerinin tescili yapılmaz. Alt işveren tanımı SGK mevzuatı bakımından da önem taşımaktadır sayılı Kanunun 12. maddesi 6. fıkrasında Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denir şeklinde tanım getirilmiştir. SGK mevzuatına göre ise, alt işverenin işyeri bildirgesi vermesine ve işyeri dosyası açtırmasına gerek olmayıp, asıl işverenin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, işverenle aralarında yaptıkları sözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan 43

44 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... ASIL İŞVERENİN DE BİRLİKTE SORUMLULUĞU alacağı özel bir numara ile asıl işverenin kayıtlı olduğu dosyadan bildirir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde, alt işverenin, mevzuattan doğan yükümlülüklerini asıl işverene ait işyeri sicil numarasına ilave olarak verilecek üç haneli alt işveren numarası ile asıl işverenin işyeri dosyası üzerinden yerine getireceği, alt işveren adına farklı bir işyeri dosyası açılmayacağı belirtilmiştir. Bu yönetmelik ile alt işverenlere işyeri bildirgesi verme yükümlülüğü getirilmemiştir. Yönetmeliğin 29. maddesi gereği, işverenden iş alan alt işverenler, kanundan doğan yükümlülükleri başlamadan önce, işyeri bildirgesi hariç, gerçek kişi alt işverenler yönünden kendilerinin, tüzel kişi alt işverenler yönünden ise tüzel kişiliği temsile yetkili kişilerin imza sirkülerini ve asıl işverenle yapmış olduğu sözleşmenin bir örneğini SGK na vererek tescil edilirler. Alt işverene, asıl işveren sicil numarasına üç haneli bir kod eklenerek oluşan bir sicil numarası verilir. Alt işveren yükümlülüklerini asıl işverenin dosyası üzerinden kendine ait kodla yerine getirir. II. ASIL İŞVERENİN DE BİRLİKTE SORUMLULUĞU Kanuna göre, bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. Buna göre işçi, alt işveren başvurabileceği gibi, asıl işverene de işçilik alacaklarının tahsili için başvurabilir. Ya da uygulamada görüldüğü üzere, her ikisine de husumet yönelterek dava açar. III. MUVAZAAYA DAYALI ALT İŞVERENLİK Alt işverenlik uygulamasının kötüye kullanılması, özellikle sadece bordro şirketi olarak tabir edilen gerçek dışı alt işverenlik uygulamalarının yaygınlaşması, kanunkoyucuyu özel düzenlemeler getirmeye sevk etmiştir sayılı İş Kanununa göre, asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz. Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisinin muvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem görürler. İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez. 44

45 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ NEDİR? IV. GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ NEDİR? Geçici iş ilişkisi 4857 sayılı İş Kanunu nun 7. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre geçici iş ilişkisi genel anlamıyla bir işverenin iş sözleşmesi ile bağlı işçisini onun onayını almak koşuluyla iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici bir süre için bir başka işverene vermesidir. İş Kanununa göre, işveren, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi; holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde veya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluyla başka bir işverene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devrettiğinde geçici iş ilişkisi gerçekleşmiş olur. Bu halde iş sözleşmesi devam etmekle beraber, işçi bu sözleşmeye göre üstlendiği işin görülmesini, iş sözleşmesine geçici iş ilişkisi kurulan işverene karşı yerine getirmekle yükümlü olur. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren işçiye talimat verme hakkına sahip olup, işçiye sağlık ve güvenlik risklerine karşı gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. Geçici iş ilişkisi altı ayı geçmemek üzere yazılı olarak yapılır, gerektiğinde en fazla iki defa yenilenebilir. İşverenin, ücreti ödeme yükümlülüğü devam eder. Kanunun 7. maddesinde geçici iş ilişkisi kurulan işverenin İSG sorumluluğuna da yer verilmiş bulunmaktadır. Buna göre, geçici iş ilişkisi kurulan işveren, işçinin kendisinde çalıştığı sürede ödenmeyen ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden işveren ile birlikte sorumludur. V. ALT İŞVEREN-GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ VE 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ i. Kurulların Koordinasyonu ve Birlikte Kurul Oluşturma Kanunda ayrıca asıl işveren alt işveren ilişkisinin bulunduğu durumlarda, İSG Kurullarının kurulması ve işletilmesine ilişkin esaslara da yer verilmiş bulunmaktadır. Buna göre, 6 aydan fazla süren asıl işverenalt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde; Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanacaktır. Bu düzenlemenin amacı aynı coğrafi alan içinde oluşturulmuş iki kurulun birbirinden habersiz ve kopuk biçimde faaliyet göstermesini ve karar alıp uygulamasını önlemektir. Zira iki kurulun eşgüdüm olmadan faaliyet göstermesi bunların etkili olmalarına engel oluşturur. Bu noktada eşgüdümü sağlama görevi, asıl işverene yüklenmiştir. 45

46 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... ALT İŞVEREN-GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ VE 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ Dikkat edilecek olursa, kurul oluşumu için, alt işveren ilişkisinin 6 aydan fazla süreli olması aranmaktadır. Buna göre arızi nitelikte, temizlik, bakım, onarım gibi işlerde alt işveren çalışması durumunda alt işverenlerin İSG kurullarında temsiline ilişkin hükümler uygulanmayacaktır. Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atayacaktır. Yani alt işverenin 50 den az işçisi varsa, kurul oluşturması gerekmeyecek ancak bu halde de asıl işverenin kuruluna temsilci gönderecektir. Kanuna göre, işyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurul ile iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atayacaktır. Burada da asıl işverenin 50 den az işçisi varsa, kurul oluşturmayacak, ancak kurul oluşturan alt işverene temsilci gönderecektir. Kanuna göre, Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulacaktır. ii. Eğitim durumunu denetleme yükümlülüğü Kanuna göre, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamayacaktır. Kanuna göre, geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli eğitimin verilmesini sağlayacaktır. iii. Bilgilendirme yükümlülüğü Kanuna göre, işveren işçileri işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler, kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar, ilk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler konusunda bilgilendirecektir. Başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların bu bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli bilgileri işveren verecektir. Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine göre ise, işyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilecektir. 46

47 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... ALT İŞVEREN-GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ VE 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ iv. Risk Değerlendirmesi Sürecindeki Yükümlülükler Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine göre, her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapacak veya yaptıracaktır. Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanacaktır. Yönetmeliğe göre, asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetleyecek ve bu konudaki çalışmaları koordine edecektir. Yönetmelik aynı zamanda dokümantasyona ilişkin yükümlülükler de getirmektedir. Buna göre, alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verecektir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izleyecek, denetleyecek ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlayacaktır. Yasal Dayanaklar 6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu 4857 sayılı İş Kanunu 6098 sayılı Borçlar Kanunu 6111 sayılı Kanun 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği 26/12/2012 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinin Ek-1 inde yer alan İşyeri Tehlike Sınıfları Listesi 29 Mart 2013 (28602 RG) ile değiştirilmiştir İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik, RG İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, RG İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, RG İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik Taslağı Kaynakça / Linkler S. Süzek: İş Hukuku, İstanbul 2012 F. Papağan, İş Kanunu Kapsamında İş Kazalarının İşveren Açısından Sonuçları, av.tr/?q=node/94 L. Akın,: İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından İşveren ve Vekillerinin Hukuki, İdari ve Cezai Sorumlulukları ÇEİS. İş Sağlığı Ve Güvenliği Sempozyumu L. Akın: İş Kazasından Doğan Maddi Tazminat. Yetkin Yay E. Akyiğit: İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde Devlet Desteği, Sicil İHD, Mart 2013, Z.G. Balkır: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda İşverenin Yönetim Sorumluluğu, Sicil İHD, Aralık 2012, T. Centel, Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi: İş Sağlığı ve Güvenliğinde Merkezi İlk Yapılanma, Sicil İHD, Aralık 2012, 5-9. Ö. Ekmekçi: Asıl İşveren Alt İşveren İlişkisinde İSG Uygulamaları ÇEİS. İş Sağlığı Ve Güvenliği Sempozyumu N. Gerek: iş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun Düşündürdükleri, Sicil İHD, Aralık 2012, M. Kabakçı: 6331 Sayılı Kanunun İş Sağlığı ve Güvenliği Anlayışı ve Risklerden Korunma İlkelerinin (m.5) İşlevi, Sicil İHD, Mart 2013, M. Şen: İşverenin İşçiyi Koruma ve Gözetme Borcu Kapsamında İşçinin Kişiliğinin Korunmasına Aykırılık ve Sonuçları, Sicil İHD, Aralık 2012,

48 II. BÖLÜM İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ II. BÖLÜM İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

49 İŞVERENİN HUKUKİ, İDARI VE CEZAİ... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI 1. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİ ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI i. Yükümlülüğün Yasal Temeli 6331 sayılı Kanuna göre, (m. 6), mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirecektir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilecektir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilecektir. Buna göre, işverenler artık işin niteliğine bakılmaksızın, ister hizmet ister sanayi olsun İSG profesyonellerini istihdam etmek durumunda olacaklardır. Yukarıda da incelendiği üzere, 50 den az işçi çalıştıran işletmeler bakımından çalıştırma yükümlülükleri, tehlike sınıf derecesine göre belirlenecektir. ii. OSGB nedir? Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi, Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimi ifade eder. OSGB, bir tür İSG hizmet taşaronu olarak adlandırılabilir. İşveren hekim ve uzmanı kendi bünyesinde çalıştırabileceği gibi (in-house), bu hizmeti dışarıdan OSGB ler üzerinden de satın alabilir. iii. OSGB nasıl kurulur? OSGB kurulabilmesi ve hizmet sunabilmesi için tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan en az bir; a) İşyeri hekimi, b) İş güvenliği uzmanı, c) Diğer sağlık personeli istihdamı zorunludur. OSGB lerde tam süreli görevlendirilenler, başka bir OSGB de 49

50 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI veya işyerinde aynı unvanla veya Bakanlıkça yetkilendirilen eğitim kurumlarında eğitici unvanıyla görev alamaz. OSGB ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve personel sayısına yetecek asgari büyüklükte; işyeri hekimi tarafından kullanılmak üzere en az 10 metrekarelik bir muayene odası, 15 metrekarelik ilkyardım ve acil müdahale, 10 metrekarelik iş güvenliği uzmanı odaları ile 12 metrekarelik bekleme yeri, uygun büyüklükte arşiv odası ve en az bir tuvalet ve lavabodan oluşur. OSGB ler, sözleşme yaptıkları işyerlerine sunulacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, işyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısına göre belirlenen sürelerden az olmamak kaydı ile yürütür. iv. OSGB ler nerede yetkilidir? OSGB lerin yetki aldıkları adresin bulunduğu il sınırları dışında hizmet verebilmeleri için o ilde şube açmaları zorunludur. Şube açmak istediklerinde bu Yönetmelikte belirtilen şartları sağlarlar. Ancak niteliği gereği birden fazla ilde yürütülmesi gereken raylı sistem, yol ve nakil hattı inşası veya bakımı ve onarımı gibi işlerde hizmet alınan OSGB nin işin yapıldığı illerden herhangi birisinde yetkilendirilmiş olması yeterlidir. OSGB ler yetkilendirildikleri il sınırı içerisinde izinsiz şube açamayacağı gibi herhangi bir şekilde irtibat bürosu da açamazlar. Şube açmak istediklerinde Yönetmelikte belirtilen şartları sağlarlar. 31 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan (Sayı: 28545) İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile OSGB lerin yetki sınırları genişletilmiştir. Buna göre (m.2); OSGB ler kuruldukları il ve sınır komşusu illerde hizmet sunmaya yetkilidir. Sınır illerin dışında hizmet verilebilmesi için, bu Yönetmelikte belirtilen şartları sağlayarak o illerde şube açılması zorunludur. Ancak, tapu kütüğüne mesken olarak kayıtlı binalarda yer alan bölümlerin tamamının yetkili idarelerce işyeri olarak ruhsatlandırılmış olması şartıyla bu bölümlerde OSGB kurulabilir. v. OSGB Nerede Faaliyet Gösterir? OSGB lerin, işyerlerine hizmet verdikleri sürece yetki aldıkları adreste, açık ve faaliyette bulunması esastır. Günlük çalışma süresi içinde verilen hizmet ve faaliyetler konusunda yetkili bir kişinin OSGB de hazır bulunması sağlanır. OSGB, 10/2/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelikte belirtilen niteliklere uygun şekilde oluşturulur ve Yönetmelikte belirtilen araç ve gereçlerle donatılır. OS- GB lerin iş merkezi, iş hanı ve alışveriş merkezleri gibi binalarda kuruluyor ise binaların, İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak 50

51 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin acil çıkış düzenlemesine ilişkin hükümlerine uygunluğu yeterli kabul edilir. OSGB ler tapu kütüğüne işyeri olarak kayıtlı bölümleri hariç mesken olarak kullanılan çok katlı binalarda ve işyeri olarak kayıtlı olsa dahi bodrum katlarda kurulamaz. OSGB lerin zemin katta veya müstakil binalarda kurulması esastır. OSGB lerde adres veya unvan değişikliği yapılması halinde 30 gün içinde yetki belgesinin yenilenmesi talebiyle Genel Müdürlüğe başvuru yapılır. Bu başvurular ilk başvuru işlemlerine tabidir. Şirket ortaklarında değişiklik olması halinde, durum 30 gün içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir. Yeni şirket ortaklarının ilgili mevzuat hükümlerinde belirtilen şartlara uygun olmaması halinde durumun düzeltilmesi amacıyla Genel Müdürlükçe şirkete 30 gün süre verilir. İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunmak üzere OSGB lerce görevlendirilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından saklanması gereken onaylı defter suretleri, OSGB arşivinde tutulur ve istenmesi halinde denetime yetkili memurlara gösterilir. Kendilerinden talep edilmese dahi, sözleşme süresi sonunda bütün kayıt ve dosyalar OSGB lerce işverene teslim edilir. İSGB ve OSGB ler iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması sırasında işin normal akışını aksatmamaya özen gösterirler. vi. Devir Yasağı Yönetmeliğe Göre, OSGB ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını başka bir kişi veya kuruma devredemezler. vii. İSG-KATIP Üzerinden Bildirim OSGB lerce istihdam edilen kişilere ilişkin sözleşmeler İSG-KATİP üzerinden beş işgünü içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması amacıyla işyerlerinde görevlendirilen kişilerin, doğum, hastalık ve yıllık izin gibi zorunlu nedenler sebebiyle değiştirilmesi ve değişiklik süresinin 30 günü geçmesi halinde, durum Genel Müdürlüğe bildirilir. İş Kanunundaki çalışma süreleri saklı kamak kaydıyla, işyerine hizmetin sunulması için hesaplanan zorunlu süre bölünmek suretiyle birden fazla kişi görevlendirilemez. Sözleşme ve görevlendirme belgeleri üç nüsha halinde ve Yönetmelikteki eklerine uygun olarak aşağıda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde düzenlenir. OSGB ile işveren arasında Yönetmeliteki örneğine uygun sözleşme düzenlenir ve nüshalardan biri işveren tarafından, biri OSGB tarafından saklanır. Son nüsha beş işgünü içinde işveren veya OSGB tarafından Genel Müdürlüğe bildirilir. OSGB, sözleşme yaptığı işyerine hizmet verecek işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelini, bu konuda ayrıca bilgilendirir. 51

52 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI viii. Uzman ve Hekimlere Sağlanması Gereken Olanaklar Nedir? Kanuna göre, işverenler görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar (m.6-b). Bu maddede geçen zaman unsurunun özellikle önemli olduğunun altı çizilmelidir. Zira uygulamada İSG uzmanları aynı zamanda işyerinde başka bir görevde de çalışabilmektedir (örneğin makine mühendisi). Bu durumda işverenin bu kişiye uzmanlık görevini yapabilmesi için yeterince zaman sağlaması gerekmektedir. Aksi takdirde uzman kâğıt üzerinde kalır ve İSG sistemi daha baştan çöker. Tekrar altı çizilmelidir ki; Kanunun en büyük riski yükümlülüklerin kâğıt üzerinde kalmasıdır. İşverenler bu kanunu sadece cezalardan kaçmak için yapılması gerekenler listesi gibi görmemeli, insan hayatı ve sağlığının önemli dikkate alarak ciddiyetle ve kararlılıkla fiilen hayata geçirmelidir. ix. İşveren, Hekim, Uzman ve OSGB lerin Belirttiği Önlemleri Yerine Getirmek Zorunda Mıdır? Mevzuata Uygun-Yazılı Tedbirleri Yerine Getirme Zorunluluğu Kanuna göre işveren, işyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlamalı ve görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirmelidir. Buna göre uzmanın ve hekimin belirttiği önlemler işverenlerce uygulanacaktır. Uzmanın onaylı deftere işleyeceği hususlar, işverence ayrıca kabul edilmesine gerek kalmaksızın işveren bakımından bağlayıcılık kazanacaktır. 52

53 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI Onaylı defter nedir? İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğinin 9. maddesinde, uzman, iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek durumundadır hükmüne yer verilmiştir. Yönetmeliğin 11. maddesinde ise, İş güvenliği uzmanı, görevlendirildiği işyerinde yap ılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile 9 uncu maddede belirtilen hususlara ait faaliyetlerini, işyeri hekimi ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar hükmü yer almaktadır.buna göre, her iki hüküm birlikte değerlendirildiğinde, uzman alınması gereken tedbiri onaylı deftere yazarak işverene tebliğ edebilecektir. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinin İş sağlık ve güvenlik kayıtları ve onaylı deftere ilişkin yükümlülükleri başlığını taşıyan 7. maddesine göre ise Onaylı defter işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri, Genel Müdürlük veya noterce her sayfası mühürlenmek suretiyle onaylanacaktır. Onaylı defter yapılan tespitlere göre iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ile işveren tarafından birlikte veya ayrı ayrı imzalanacaktır. Onaylı deftere yazılan tespit ve öneriler işverene tebliğ edilmiş sayılacaktır. Onaylı defterin asıl sureti işveren, diğer suretleri ise iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi tarafından saklanacaktır. Defterin imzalanması ve düzenli tutulmasından işveren sorumlu olacak; teftişe yetkili iş müfettişlerinin her istediğinde işveren onaylı defteri göstermek zorunda olacaktır. Buna göre, İşveren ise kendisine tebliğ edilen önlemleri yerine getirmek durumundadır. Aksi halde olabilecek bir iş kazasından doğacak sorumluluk işverene ait olacaktır. x. İşyerimizde Çalıştıracağımız Uzman Hangi Sınıftan Olmalıdır? 6331 sayılı Kanuna göre, İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranacaktır. 53

54 6331 SAYILI KANUN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI 31 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile uzmanların çalışabileceği alanlar iş tecrübeleri dikkate alınarak genişletilmiştir. Belirli süre hizmeti olanların çalışma yetkisi başlığını taşıyan geçici 2. maddeye göre Üç yıllık mesleki tecrübe ve (C) veya (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip iş güvenliği uzmanları; sektörel düzenleme kapsamında kendi meslek dallarına uygun işlerin yapıldığı işyeriyle sınırlı olmak üzere, bütün tehlike sınıflarındaki işyerlerinde görevlendirilebilirler. Bu hüküm, maddenin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren yedi yıl geçerlidir. Bu süre içinde işyerinin tehlike sınıfına uygun belge almayan veya alamayan iş güvenliği uzmanları için söz konusu görevlendirmeler kazanılmış hak sayılmaz. Yönetmeliğe göre, yapılan düzenleme kapsamında, işyerinde yapılan asıl iş esas alınmak üzere iş güvenliği uzmanlarının meslek dalı ile işyeri tehlike sınıfının ilgisi NACE Rev. 2 Altılı Ekonomik Faaliyet Sınıflaması dikkate alınarak Bakanlıkça belirlenecektir. Yine, bu madde kapsamında görev yapmak isteyenler, üç yıl içinde müracaat etme hakkına sahiptirler. Bu kişiler, Sosyal Güvenlik Kurumundan alınan ve en az üç yıl süreyle ikinci fıkrada belirlenen işyerlerinde çalıştıklarına dair en az 750 günlük prim ödeme kayıtlarını gösteren hizmet dökümüyle birlikte yapacakları sözleşmeleri Genel Müdürlüğe bildireceklerdir. Bu kapsamda görevlendirilenler bu maddenin yürürlüğü süresince haklarını kullanabileceklerdir xi. Uzman, Hekim ve Diğer Sağlık Personeli Kaç Saat Çalışacak? Kanuna göre, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurması gerekecektir. Bu durumda, çalışanların tabi olduğu kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresi dikkate alınacaktır. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 12. maddesine göre 11 Ekim 2013 Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle yapılan değişiklikler işlenmiştir); a) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan başına yılda en az 60 dakika.. b) Diğer işyerlerinden: 54

55 UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI 1) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 6 dakika. 2) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 8 dakika. 3) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 12 dakika. (2) Az tehlikeli sınıfta yer alan (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 2000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 2000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 2000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (3) Tehlikeli sınıfta yer alan (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 1500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 1500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 1500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 1000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının (Değişik ibare:rg-11/10/ ) 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (5) İş güvenliği uzmanları sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunar. (Değişik ikinci cümle: RG-11/10/ ) Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. xii. İşyeri hekimlerinin çalışma süreleri nasıldır? İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 12. maddesine göre; a) 10 dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışan başına yılda en az 25 dakika. 55

56 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI b) Diğer işyerlerinden, 1) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 4 dakika. 2) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 6 dakika. 3) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 8 dakika. (2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 2000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 2000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 2000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (3) Tehlikeli sınıfta yer alan 1500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 1500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 1500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir işyeri hekimi görevlendirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar işyeri hekimi ek olarak görevlendirilir. (5) İşyeri hekiminin görevlendirilmesinde sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunulur. Birden fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz. xiii. Uzmanların görevleri nelerdir? İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 9. Maddesinde İş güvenliği uzmanlarının görevleri sayılmış bulunmaktadır. Buna göre öncelikle uzman işyerinde Rehberlik hizmeti verecektir. İş güvenliği uzmanı, işyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunacaktır. 56

57 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI Uzman, iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek durumundadır. Uzman, işyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunacaktır. Ayrıca, işyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmayan, ancak çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak da uzmanın görevleri arasında belirtilmiş bulunmaktadır.. Risk değerlendirmesi konusunda da uzmana görevler yüklenmiş durumdadır. Buna göre, uzman, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak durumundadır. Uzman ayrıca Çalışma ortamı gözetimi görevini de yerine getirecektir. Yönetmeliğe göre, çalışma ortamının gözetiminin yapılması, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulamalarını kontrol etmek uzmanın görevleri arasındadır. Uzman ayrıca, işyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara katılmak, bu konuda işverene önerilerde bulunmak, uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanması çalışmalarına katılmak, bu konuyla ilgili periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını ve acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini izlemek ve kontrol etmekle de görevli kılınmıştır. Uzmanın bir diğer görevi ise, Eğitim, bilgilendirme ve kayıt olarak tanımlanmıştır. Yönetmeliğe göre, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek uzmanın görevidir. Uzman, çalışma ortamıyla ilgili iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve çalışma ortamı gözetim sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği halinde hazırlamakla görevlidir. Uzman yine, çalışanlara yönelik bilgilendirme faaliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmekle görevlidir. Ayrıca gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek de uzmanın görevleri arasındadır. 57

58 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI İş Güvenliği Uzmanı, İlgili birimlerle işbirliği de yapacaktır. Buna göre, işyeri hekimiyle birlikte iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak bu kapsamdaki görevlerin başında gelmektedir. Uzman bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planını işyeri hekimiyle birlikte hazırlayacak, ayrıca, bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışacaktır. Uzman, çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamayacak ve bu kişilerle işbirliği yapacaktır. xiv. İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri Nelerdir? İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 10. maddesinde uzmanların yetkileri de sayılmaktadır. Buna göre, Uzman, işverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden hayati tehlike arz edenlerin, iş güvenliği uzmanı tarafından belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne bildirmekle yetkilidir. Uzman ayrıca, işyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işin durdurulması için işverene başvurmakla yetkilidir. Uzman, görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmekle, görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmakla yetkilidir.. Yönetmeliğe göre, tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen işgüvenliği uzmanları, çalıştıkları işyeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iş güvenliği uzmanının ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. Dikkate edileceği üzere Yönetmelik uzmanların kişisel gelişmelerine de önem vermiş ve eğitim faaliyetlerine katılmalarını bu şekilde teşvik etmiştir. 58

59 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI xv. İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri Nelerdir? İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde uzmanların yükümlülükleri belirtilmiştir. Buna göre, iş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. Yönetmelikte kanunda yer alan esaslar tekrarlanmış ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur hükmüne yer verilmiştir. Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen iş güvenliği uzmanının yetki belgesinin geçerliliği altı ay süreyle askıya alınacaktır. Bu konudaki ihmalin tespitinde kesinleşmiş yargı kararı, malullüğün belirlenmesinde ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 25 inci maddesindeki kriterler esas alınacaktır. xvi. Diğer sağlık personeli kimdir? Kaç saat çalışmalıdır? İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğe göre, diğer sağlık personeli, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen işyeri hemşireliği belgesine sahip kişileri, ifade eder sayılı Kanuna göre, tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. Buna göre işyeri hekiminin kısmi süreli olarak istihdam edilmesi durumunda diğer sağlık personelinin de istihdamı gerekecektir. xvii. İşyeri hekimlerinin görevleri nedir? İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğe göre işyeri hekimi, işyerinde bulunması halinde diğer sağlık personeli ile birlikte çalışır. İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında bir çok görevi bulunmaktadır. Buna göre işyeri hekimi öncelikle, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapacaktır. Bu süreçte iş sağlığı ve güvenliğiy- 59

60 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI le ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirecektir. İşyeri hekimi risk değerlendirmesi konusunda da görevler üstlenmiştir. Buna göre hekim, İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmakla görevlidir. İşyeri hekimi, işçilerin sağlık gözetimi konusunda çalışanları bilgilendirmek ve onların rızasını almak, sağlık riskleri ve yapılan sağlık muayeneleri konusunda çalışanları yeterli ve uygun şekilde bilgilendirmekle görevlidir. İşyerinde sağlığa zararlı risklerin değerlendirilmesi ve önlenmesi ile ilgili gece postaları da dâhil olmak üzere çalışanların sağlık gözetimini yapmak, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi sonuçlarını belirtilen aralıklarla düzenlemek ve işyerinde muhafaza etmek işyeri hekiminin görevleri arasındadır. İşyeri hekiminin, eğitim, bilgilendirme ve kayıt konusunda da yükümlüleri mevcuttur. Hekim, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmekle yükümlü olacaktır. Hekim ilgili birimlerle işbirliği de yapacaktır. Buna göre, sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği içinde çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını değerlendirmek işyeri hekiminin görevi arasında bulunmaktadır. Yine, hekim üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışacaktır. Yönetmeliğe göre, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Yönetmeliğine göre meslek hastalığı ile ilgili sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkili hastaneler ile işbirliği içinde çalışmak, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan çalışanların rehabilitasyonu konusunda ilgili birimlerle işbirliği yapmak da hekimin görevleri arasında bulunacaktır. Hekim ayrıca, işyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamayacak ve bu kişilerle işbirliği yapacaktır. xviii. İşyeri hekiminin yetkileri nelerdir? İşyeri hekimi, işverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden hayati tehlike arz edenlerin, işyeri hekimi tarafından belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafın- 60

61 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI dan yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne bildirmek yetkisine sahiptir. Yine, İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi halinde işin durdurulması için işverene başvurmak da hekimin yetkileri arasında bulunmaktadır. xix. İşyeri hekiminin yükümlülükleri nedir? İşyeri hekimleri, görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. İşyeri hekimi, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile işyeri hekiminin görevleri başlıklı dokuzuncu maddede belirtilen hususlara ait çalışmalarını, iş güvenliği uzmanı ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazacaktır. İşyeri hekimi, meslek hastalığı ön tanısı koyduğu vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk edecektir. xx. İşyeri Hekimleri ve İş Güvenliği Uzmanlarının Mesleki Açıdan Bağımsız Mıdır? İş güvenliği uzmanlarının görevlerini tam bir bağımsızlık içinde yerine getirmeleri büyük bir önem taşımaktadır. Kanuna göre, (m.8) ; İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür. xxi. Uzman işvereni Bakanlığa şikayet edebilir mi? Kanuna göre, İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirecektir. Bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu Bakanlığın yetkili birimine bildirecektir. Buna göre işverenlerin, uzman ve hekimin tavsiyelerini dikkate almamaları durumunda Bakanlığa şikayet edilmeleri söz konusu olabilecek; bu durumda idari yaptırımlarla karşılaşabileceklerdir. 61

62 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... UZMAN VE HEKİM ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TEMEL ESASLARI xxii. Uzman ve Hekimlerin Sorumluluğu nedir? Kanunda uzmanların sorumluluğu ile ilgili esaslara da yer verilmiş bulunmaktadır. Buna göre, Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur. Kanuna göre, çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınabilecektir. 62

63 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Tanımlar 2. İSG KATİP PROGRAMI I. Tanımlar İSG-KÂTİP: İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt Takip İzleme Programı İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi sözleşme bildirimlerine ilişkin iş ve işlemlerin daha etkin ve hızlı şekilde yürütülmesi amacıyla İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü nce İSG-KATİP programı hazırlanmış ve e-bildirge yöneticileri kullanıcılarına açılmıştır. İşveren, ortak, vekil, muhasebe ve işveren türlerine ait yetkiler kaldırılmış olup sadece e-bildirge yöneticileri sisteme giriş yapabileceklerdir. Sistemin kullanılabilmesi ve iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirebilmesi amacıyla; Görevlendirme yapılacak işyerinin e-bildirge Yöneticisi nin SGK kayıtlarında tanımlanmış olması, Bu kişilerin e-devlet şifreleri aracılığıyla isgkatip.csgb.gov.tr/logout.aspx adresinden İSG-KATİP sistemine giriş yaparak, görevlendirilecek iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimini T.C. Kimlik numaraları vasıtasıyla sistem havuzundan seçmeleri, İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı sözleşmelerinizi isg-kâtip sistemiyle elektronik ortamda yapmanız gerekmekte bulmaları halinde sözleşmelerini onaylamaları gerekmektedir. Ayrıca, daha önce onayı alınmış ve geçerliliği devam eden sözleşmelerin de İSG-KATİP sistemi üzerinden bildirilmesi ve yenilenmesi gerekmektedir. Sistem üzerinden seçilen iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin, yine aynı sistem üzerinden e-devlet şifreleri ile sisteme giriş yapıp uygun 63

64 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Adım Adım İsg Kâtip Programı II. Adım Adım İsg Kâtip Programı a) aspx adresinden program ana sayfasına girin. 64

65 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Adım Adım İsg Kâtip Programı 65

66 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Adım Adım İsg Kâtip Programı b) e- bildirge yetkilsinin TC kimlik numarası ve e- devlet şifresi ile sisteme giriş yapın. 66

67 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Adım Adım İsg Kâtip Programı c) Görevlendirme-Sözleşmeler başlığı altında Yeni kutucuğunu seçerek sözleşme yapacağınız iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekiminin TC kimlik numarasını girerek gerekli kontrolleri yaptıktan sonra sözleşmeyi onaylayın. 67

68 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Önemli Hatırlatmalar III. Önemli Hatırlatmalar Ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alan işyerleri için, ilgili ortak sağlık ve güvenlik biriminin sözleşme girişini yapmasının ardından işyerinin isg kâtip sisteminden gerekli kontrolleri yaparak sözleşmeyi onaylaması yeterlidir. Yukarıda yer alan işlemlerin yapılmış olması, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme bildirimlerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ne bildirilmiş olması olarak kabul edilecek olup, bu işlemden sonra herhangi bir evrak işlemi yapılmasına ihtiyaç bulunmamaktadır. Ancak, daha önceden onay alınmış sözleşme veya görevlendirme belgelerinin fesih veya başka bir nedenle geçerliliğini yitirmesi halinde işveren tarafından durumun beş iş günü içinde İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ne yazılı olarak bildirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, görevlendirme yapılamaması durumunun, ilgili işyerlerinin Tehlike Sınıfları Tebliğine uygun bir tehlike sınıfı seçilmemiş olması ya da görevlendirilen iş güvenliği uzmanının işyerlerinin tehlike sınıfına uygun sertifikasının olmamasından kaynaklanacağı bilinmelidir. NOT: Uygulamanın çalışabilmesi için aşağıdaki hususlara ayrıca dikkat edilmesi gerekmektedir: 1. Uygulamanın çalışabilmesi için; Mozilla Firefox 14+, Google Chrome 21+, Safari 5+, Internet Explorer 9+, Opera 12+ internet tarayıcılarına (web browser) ihtiyaç duyulmaktadır. 2. Tehlike sınıfı bildirimlerinin, e-bildirge yoluyla ve İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ- NE İLİŞKİN İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI TEBLİĞİ uygun şekilde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılmış olması gerekmektedir. Bildirim yapmayan işyerlerinin sistem üzerinden işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi mümkün değildir. Sözleşmelerin isg kâtip üzerinden yapılmasıyla bakanlığa bildirim yapma yükümlülüğü de yerine getirilmiş olur 68

69 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE... Tanımlar 3. İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. Tanımlar İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB): İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birim Diğer sağlık personeli: İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni veya çevre sağlığı teknisyeni II. Kimler İSGB Kurmakla Yükümlüdür? Belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda (az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 veya daha fazla çalışanı olan, tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla çalışanı olan, çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde); işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurar. III. İSGB Nasıl Kurulur? İSGB; en az bir işyeri hekimi ile işyerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi ile oluşturulur. Bu birimde işveren diğer sağlık personeli de görevlendirebilir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla işveren tarafından işyerlerinde kurulacak olan iş sağlığı ve güvenliği birimlerinde aşağıdaki şartlar sağlanır: a) İSGB, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve çalışan personel sayısına uygun büyüklükte bir yerde kurulur. Bu birimin asıl işin yürütüldüğü mekânda ve giriş katta kurulması esastır. b) Bu birimlerde sekizer metrekareden az olmamak üzere bir iş güvenliği uzmanı odası ile işyeri hekimi tarafından kullanılmak üzere bir muayene odası ve 12 metrekareden az olmamak üzere bir ilkyardım ve acil müdahale odası bulunur. Tam zamanlı görevlendirilecek her işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı için aynı şartlarda ayrı birer oda tahsis edilir. 69

70 İSG KÂTİP PROGRAMI İSGB Nasıl Kurulur? Belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurar c) İSGB ler Ek te belirtilen araç ve gereçler ile donatılır ve işyerinde çalışanların acil durumlarda en yakın sağlık birimine ulaştırılmasını sağlamak üzere uygun araç bulundurulur. (3) İSGB nin bölümleri aynı alanda bulunur ve bu alan çalışanlar tarafından kolaylıkla görülebilecek şekilde işaretlenir. İSGB ler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulmasına katkıda bulunulması amacıyla; a) İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsayacak şekilde, çalışma ortamı gözetimi konusunda işverene rehberlik yapılmasından ve öneriler hazırlayarak onayına sunulmasından, b) Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile yapılacak sağlık gözetiminin uygulanmasından, c) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bilgilendirilmeleri konusunda planlama yapılarak işverenin onayına sunulmasından, Bu birimlerde sekizer metrekareden az olmamak üzere bir iş güvenliği uzmanı odası ile işyeri hekimi tarafından kullanılmak üzere bir muayene odası ve 12 metrekareden az olmamak üzere bir ilkyardım ve acil müdahale odası bulunur ç) İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumların belirlenmesi, acil durum planının hazırlanması, ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyonu ile ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasından, 70

71 İSG KÂTİP PROGRAMI İSGB Kurma Yükümlülüğü Olmayan İşletmeler Ne Yapmalı? d) Yıllık çalışma planı, yıllık değerlendirme raporu, çalışma ortamının gözetimi, çalışanların sağlık gözetimi, iş kazası ve meslek hastalığı ile iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin bilgilerin ve çalışma sonuçlarının kayıt altına alınmasından, e) Çalışanların yürüttüğü işler, işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları ve maruziyet bilgileri ile işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi sonuçları, iş kazaları ile meslek hastalıkları kayıtlarının, işyerindeki kişisel sağlık dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklanmasından, f) İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri ile İlgili Yönetmelik ile İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik kapsamında hizmet verdikleri alanlarda belirtilen görevlerin yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesinden, sorumludurlar. IV. İSGB Kurma Yükümlülüğü Olmayan İşletmeler Ne Yapmalı? İşyeri sağlık ve güvenlik birimi kurma yükümlülüğü olmayan işletmelerde, tam süreli iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme yükümlülüğü olmasa dahi işveren, görevlendirdiği kişi veya OSGB lerin görevlerini yerine getirmeleri amacı ile asgari olarak belirli koşulları sağlamakla yükümlüdür. Buna göre; 50 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde işveren, İşyeri hekimi ile diğer sağlık personeline ve iş güvenliği uzmanına 8 metrekareden az olmamak üzere toplam iki oda temin eder. İşyerinde ayrıca acil durumlarda çalışanların en yakın sağlık birimine ulaştırılmasını sağlamak üzere uygun araç bulundurulur. 50 den az çalışanı olan işyerlerinde işveren, işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin iş sağlığı ve güvenliği hizmetini etkin verebilmesi için çalışma süresince kullanılmak üzere uygun bir yer sağlar. Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları gibi yerlerde bulunan ve 50 den az çalışanı olan işverenlerin yürütecekleri iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için; koordinasyon yönetim tarafından sağlanmak üzere ortaklaşa kullanılabilecek bir mekân oluşturulabilir. Oluşturulacak mekândan hizmet sunulacak toplam çalışan sayısı 50 den az olması durumunda üçüncü fıkra, 50 den fazla olması durumunda ise ikinci fıkra hükümlerine uygunluk sağlanır. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi için işveren tarafından ayrılan çalışma yerlerinin bölüm ve birimlerinin aynı alan içerisinde bulunması esastır. Bu bölüm ve birimlerin bulunduğu yerler çalı- 71

72 İSG KÂTİP PROGRAMI İSGB VE OSGB LERDE BULUNACAK ASGARİ MALZEME LİSTESİ şanlar tarafından kolaylıkla görülebilecek şekilde işaretlenir. Tam süreli işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi zorunlu olmayan hallerde, işyerinde bu maddeye göre oluşturulan ve belirtilen şartları karşılayan birim, düzenlenen sağlık raporları bakımından İSGB olarak kabul edilir. V. İSGB VE OSGB LERDE BULUNACAK ASGARİ MALZEME LİSTESİ a) Steteskop, b) Tansiyon aleti, c) Otoskop, ç) Oftalmoskop, d) Termometre, e) Işık kaynağı, f) Küçük cerrahi seti, g) Paravan, perde v.b, ğ) Muayene masası, h) Refleks çekici, ı) Tartı aleti, i) Boy ölçer, j) Pansuman seti, k) Dil basacağı, enjektör, gazlı bez gibi gerekli sarf malzemeleri, l) Keskin atık kabı, m) Manometreli oksijen tüpü (taşınabilir), n) Seyyar lamba, o) Buzdolabı, ö) İlaç ve malzeme dolabı, p) EKG cihazı r) Negatoskop s)tekerlekli sandalye, ş) 15/2/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmeliğe göre bulundurulması zorunlu tutulan temel acil ilaçlar, aşılar ve antiserumlar. Not 1: Birden fazla işyeri hekiminin bir arada çalıştığı birimlerde, yukarıdaki tıbbi cihaz ve malzemelerden (a) dan (h) bendine kadar (h bendi dahil) olanlar her işyeri hekimi için ayrı ayrı bulundurulur. Not 2: Birimler, tıbbi atıklar ve çöpler için 22/7/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak gerekli tedbirleri alır. 72

73 İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ... TANIMLAR 4. RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ I. TANIMLAR Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi. Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü. Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay. Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar. Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli. Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışan. Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişi. II. İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ i. Temel esaslar İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. 73

74 İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ... İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere (risk değerlendirmesi ekibine) risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder. ii. Birden Fazla İşveren Olması Durumunda Risk Değerlendirmesi Çalışmaları Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir. Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa bildirir. iii. Asıl İşveren ve Alt İşveren İlişkisinin Bulunduğu İşyerlerinde Risk Değerlendirmesi Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır. b) Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır. 74

75 İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ... RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder. Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. iv. Çalışanların Bilgilendirilmesi İşyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir. Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları. d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. kuruluşlardan hizmet alabilir. Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir. İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar. III. RİSK DEĞERLENDİRMESİ EKİBİ İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve 75

76 İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ... RİSK DEĞERLENDİRMESİ AŞAMALARI IV. RİSK DEĞERLENDİRMESİ AŞAMALARI i. Genel İlkeler Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır. ii. Tehlikelerin Tanımlanması Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri. b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. c) Üretim süreç ve teknikleri. ç) İş ekipmanları. d) Kullanılan maddeler. e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler. f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar. g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. i) İşyerinin teftiş sonuçları. j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar. Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir. Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında 76

77 İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ... RİSK DEĞERLENDİRMESİ AŞAMALARI bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler. b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler. ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler. d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler. e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler. g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler. h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır. iii. Risklerin Belirlenmesi ve Analizi Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar 77

78 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RİSK DEĞERLENDİRMESİ AŞAMALARI görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. iv. Risklerin Kontrolü Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. 1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. 2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır. Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır. Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır. 78

79 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNTEMLERİ v. Dokümantasyon Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. vi. Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. V. RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNTEMLERİ Risk değerlendirmesi için işletmelerin yapısı, ihtiyaçları, faaliyet gösterdikleri sek- 79

80 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNTEMLERİ tör vb. kriterlere göre geliştirilmiş yüzlerce yöntem bulunmaktadır. Etaylarda farklılık göstermekle birlikte tüm yöntemlerin özünde yukarıda değinilen aşamalar doğrultusunda önleyici yaklaşım sergilemek vardır. Ülkemizdeki mevzuat gerekleri göz önünde bulundurulduğunda en uygun yöntemin riskin olasılık, frekans ve şiddetini sayısal olarak değerlendiren Kinney Yöntemi olduğu genel olarak kabul görmektedir. Bu yöntemin tecrübeli ve uzman kişilerden oluşan, yukarıda belirtilen ekiple uygulanması ve profesyonel destek alınması beklenen faydanın sağlanması açısından kritik önem taşımaktadır. Ayrıca işletmenin geçmiş dönemlerdeki iş kazası ve meslek hastalıklarıyla ilgili kayıtları ve bilgi birikimi de çalışmalara önemli katkılar sağlayacaktır. Kinney Yöntemi nde göz önünde bulundurulan değişkenler ve kullanılan ölçekler aşağıda yer almaktadır. Olasılık: Frekans (Sıklık): Şiddet: Olasılık değerlendirilirken, faaliyet esnasındaki tehlikelerden kaynaklanan zararın gerçekleşme olasılığı sorgulanır ve puanlandırılır. Frekans değerlendirilirken, faaliyet esnasında tehlikeye maruz kalma sıklığı sorgulanır ve puanlandırılır. Şiddet değerlendirilirken, faaliyet esnasındaki tehlikelerden kaynaklanan zararın çalışan ve veya ekipman üzerinde yaratacağı tahmini etki sorgulanır ve puanlandırılır. Olasılık Olasılık değeri Beklenir, kesin 10 Yüksek/oldukça mümkün olası 6 Olası 3 Mümkün fakat düşük 1 Beklenmez fakat mümkün 0,5 Beklenmez 0,2 Frekans Frekans değeri Hemen hemen sürekli 10 Sık 6 80

81 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNTEMLERİ Ara sıra 3 Sık değil 2 Seyrek 1 Çok seyrek 0,5 RİSK DEĞERİ= OLASILIK x FREKANS x ŞİDDET RİSK DEĞERİ RİSK DEĞERLENDİRME SONUCU Aşağıda Kinney yöntemiyle yapılmış örnek bir risk değerlendirmesi tablosunu bulabilirsiniz. Şiddet Şiddet değeri Birden fazla ölümlü kaza 100 Öldürücü kaza 40 Kalıcı hasar, yaralanma, iş kaybı 15 Önemli hasar, yaralanma, dış ilkyardım ihtiyacı Küçük hasar, yaralanma, dahili ilk yardım Ucuz atlatma < R 200 < R < 400 Tolerans gösterilemez risk (hemen gerekli önlemler alınmalı / veya işin durdurulması, tesisin, binanın kapatılması vb. düşünülmelidir.) Esaslı risk (kısa dönemde iyileştirilmelidir birkaç ay içerisinde ) 70 < R < 200 Önemli risk (uzun dönemde iyileştirilmelidir yıl içerisinde ) 20 < R < 70 Olası risk Gözetim altında uygulanmalıdır R < 20 Önemsiz risk (önlem öncelikli değildir.) 81

82 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNTEMLERİ Yukarıda kısaca bahsedilen uygun yöntemin yanında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nca, işyerlerine yapılacak risk değerlendirmelerine ve bu değerlendirmenin işverenlerin kendileri tarafından yapılması (iş güvenliği uzmanı bulundurma zorunluluğu olmayan işyerleri için) konusunda yol gösterecek kontrol listeleri yayınlanmaktadır. Bu kapsamda, apartmanlarda ve kuaförlerde risk değerlendirmesi rehberleri yayınlanmış olup diğer alanlar için çalışmalar devam etmektedir. Söz konusu rehberlere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın duyurular sayfasından ulaşılabilir. ( csgb.portal?page=duyuru&id=duyuru44) Aşağıda kuaförlerde risk değerlendirmesi için yayınlanmış rehberden bir bölümü bulabilirsiniz. 82

83 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY VI. RAMAK KALA OLAY i. Ramak Kala Olay nedir? 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi başlıklı maddesinde (Madde 14) İşveren; Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler ve İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. denilmektedir. Burada İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olay Ramak Kala Olay olarak adlandırılmaktadır. Ramak kala olay; sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinin 4. maddesinde işyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay olarak tanımlanmaktadır. Ramak kala olayı henüz bir yaralanma veya hasar ile sonuçlanmamış yani gözle görülür bir hasara ya da yaralanmaya sebep olmayan potansiyel bir tehlike ya da olay olarak da tanımlayabiliriz. Günlük hayatta ramak kala yerine kıl payı, ucuz atlatma tehlikeli hadise ya da near miss terimleri de kullanılmaktadır sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinin Tehlikenin Tanımları başlıklı 8. maddesinde tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır denilmekte ve ramak kala olay kayıtları tutulacak kayıtlar arasında sayılmaktadır. Yine aynı yönetmeliğin Risk değerlendirmesinin yenilenmesi başlıklı 12. maddesinde Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir ve aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir denilerek bu durumlar arasında ramak kala olay meydana gelmesi de sayılmaktadır. ii. Nasıl Önleyebiliriz? İşyerinde meydana gelen küçük çaplı kazalardan, gelecekte meydana gelebilecek riskli durumlar tahmin edilerek gerekli ön- 83

84 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY leyici tedbirler alınabilir. Literatürde Heinrich yasası olarak bilinen ve örgütsel risk yönetiminde kullanılabilecek kaza sebepleri piramidine göre her büyük kaza için 29 küçük kaza ve 300 e yakın başarısızlık bulunur. Bu yasadan çıkarılacak sonuç şu olabilir: Küçük kazalar veya başarısızlıklar aslında büyük bir kaza veya riskli durumun habercisi olabilir. Olabilecek kazaları önlemenin en iyi yolu kazaya ramak kala durumlarını doğru tespit edebilmek, ucuz atlatılmış olan bu tür olaylarla ilgili düzeltici önlemler almaktır. Bu nedenle yasada (6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu) ve yönetmelikte (28512 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) risk değerlendirmesi kapsamında İşyerinde meydana gelen an- 84

85 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY cak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtların ve ramak kala olay kayıtlarının tutulması gerektiği belirtilmektedir. Kayıtların tutulması, nedenlerin belirlenmesi, nasıl önlenebileceğinin tespit edilmesi, çalışma ortamında ya da üretim süreçlerinde bir yanlışlık olup olmadığının farkedilmesi açısından önemlidir. Bu tür durumların kayıt altına alınabilmesi amacıyla işyerlerinde ramak kala olay formları kullanılmaktadır. (Örnek Form Ek:1 Ramak Kala Olay Bildirim Formu) Olaylar ya da kazalar kendiliğinden olmaz, bir nedeni vardır, bu nedenler neler olabilir, nasıl önlenebilir? Olaylar/kazalar işyerinde güvenli olmayan eylem ve koşulların bir sonucu olarak gerçekleşir. Tek bir nedene değil genellikle birden fazla nedene bağlı olarak gerçekleşirler. Tehlikesiz olduğu düşünülen pek çok ortam çeşitli riskler içeriyor olabilir. İşverenin farketmediği durumlar olabilir, bu nedenle olası durumların çalışanlar tarafından bildirilmesi çok önemlidir. İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinde ramak kalanın tanımı çalışanlarla paylaşılmalı, gerçekleşen olayların paylaşılmasının önemi mutlaka anlatılmalıdır. Ramak kala olayların neler olduğunu anlatan kısa cümleler, durumu anlatan ilgi çekici görsel kullanılan broşür hazırlanıp iş sahalarına asılabilir, elektronik ortamda paylaşılabilir. Olası bir kaç risk aşağıda sıralanmıştır: İşyerindeki makina ve araçların uygun muhafaza edilmemesi, Ekipmanların yanlış muhafaza edilmesi veya topraklanması, Tehlikeli yerlerde parmaklık veya korkuluk bulunmaması, İş sahalarındaki yetersiz temizlik, İş sahası içindeki yanlış depolanmış materyaller iii. Hangi olaylar Ramak Kala olarak değerlendirilebilir? Ramak Kala olaylar neler olabilir diye düşündüğümüzde gün içinde yeterli önlemlerin alınmaması nedeniyle hemen herkesin başına gelebilecek olaylardır aslında. Aşağıdaki durumlar bu tür durumlara örnek olarak değerlendirilebilir. İş ortamında yerden çıkan bir nesneye ayağın çarpması, İş sahası içinde keskin bir nesneye çarpmak, bir yığına takılmak ve sendelemek 85

86 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY Kırık priz, fiş veya ezik kablo olması durumunda çay kahve makinesi, ısıtıcı ve vantilatör gibi elektirikli aletlerin çalıştırılması Yerlerin ıslak olması nedeniyle çalışanın ayağını kayarak düşme tehlikesi atlatması. Yeterli aydınlatmanın sağlanmaması nedeniyle çalışanların çarpma düşme tehlikesi atlatması Kabloların yerde boş bırakılması nedeniyle çalışanların elektirk çarpması ya da ayağının takılarak düşme tehlikesi atlatması Yüksek raflardan alınması gereken klasör, dosya ya da malzemelerin düşürülerek yaralanma tehlikesi atlatılması Yüksek yerlerden alınacak malzemeler için merdiven yerine koltuk, masa, dolap rafı kullanılması nedeniyle düşme tehlikesi atlatılması. Örnek Olay 1: Bir işçi ağır bir ekipmanı el arabasına koymaya çalışmaktadır. Aracın tekerleklerine herhangi bir durdurucu takoz koymaksızın bu işlemi gerçekleştirmesi nedeniyle el arabası hareket etmeye başlar. Parçayı ayağına düşürme ihtimali oldukça yüksektir. Örnek Olay 2: Bir işçi tezgâh üzerinde tamir yapmaktadır. Bu esnada zemine ve tezgah üzerine yağ saçılmakta ve dökülmektedir. Çalışırken aniden ayağı kayar ve düşer. Bir Ramak Kala Olayla karşılaştığımızda neler yapmalıyız? Öncelikle bildirilen ramak kala olayının nasıl gerçekleştirildiği araştırılmalıdır. Bilgi veren kişinin kim olduğu, nerede gerçekleştiği, kimin başına geldiği, ne zaman gerçekleştiği, kısa tarifi, sonuçta neler olduğu öğrenilmelidir. Bunun için hazırlanan ramak kala olay bildirim formları kullanılır. Formdaki bilgiler doğrultusunda çalışanlarla görüşülmeli, olayın olduğu yer ve çalışma ortamı gözlemlenmelidir. Olayın esas nedenlerinin ne olduğu tespit edilmelidir. Olaylara bakıldığında sebep sa- 86

87 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY dece tek bir neden değil birbiriyle bağımsız pekçok neden olabilmektedir. Bu nedenle olası organizasyonel (planlama, iç düzen, denetim, eğitim eksiklikleri), teknik (yetersiz kontrol, arızalı araç gereç, gürültü, materyal eskimesi) ya da beşeri (bilgi eksikliği, yanlış çalışma alışkanlıkları, unutkanlık, talimatlara uymama) nedenler gözden geçirilmelidir. Toplanan tüm veriler analiz edilerek düzenleyici önlemler belirlenmelidir. Aşağıdaki birkaç örnek durumda neler yapılabileceği belirtilmiştir. Kayma ve Düşme: Çalışanların, yerlerin ıslak olması halinde kayıp düşme tehlikesi atlatması - Yerlerin temiz tutulması, ıslak bırakılmaması, yeni temizlenen yerlere uyarı konması, açıkta duran kabloların ayağa takılmaması için toplanması sağlanmalıdır. Sonrasında düzenleyici önlemlerin uygulanıp uygulanmadığı kontrol edilmelidir. Yüksekte çalışma: Çalışanların yüksekten düşerek yaralanma tehlikesi atlatması - Yüksekte çalışılan bütün işler için küçük ve büyük kilitli ve ayaklı merdiven alınmalı ve çalışanların bunu kullanması sağlanmalıdır. 87

88 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY Ramak Kala Bildirim Formu Örneği Bölüm 1 (Çalışanlar / Tedarikçiler / Ziyaretçiler Tarafından Doldurulacaktır. ) ( İş Sağlığı ve Güvenliği Acısından Farkedilen Tehlikeleri ve Oluşan Ramak Kala Durumlarının Raporlanmasında Kullanılacaktır. ) 88

89 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... RAMAK KALA OLAY Bölüm 2 (İş Sağlığı Güvenliği Sorumlusu Tarafından Doldurulacaktır) Bu Form Doldurulduktan Sonra İş Sağlığı ve Güvenliği Sorumlusu Tarafından Saklanacaktır. Tehlike/ Ramak Kala İçin Planlanan Faaliyet İçin Yapılan Doğrulama Kayıtları (Doküman,Fotograf v.s. Forma Ekli Olarak Saklanacaktır) 89

90 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... İş Yerinde Hangi Ölçümler Yapılmalıdır? 5. ÖLÇÜMLER I. İş Yerinde Hangi Ölçümler Yapılmalıdır? İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre işletmelerde risk analizleri doğrultusunda yapılacak ölçümler belirlenmeli ve yapılmalı, daha sonrada raporlandırılarak sınır değerler üzerinde olan (insan sağlığını tehdit eden) yerlerde gerekli aksiyonlar alınıp ortam çalışmaya uygun hale getirilmelidir. Çalışma ortamının durumuna gore farklı ölçümlerde yapılabilir. Örneğin asbest ölçümleri, elektromanyetik ölçümler gibi. Bu ölçümler genel olarak aşağıdaki gibidir; Ortam Havası Ölçümü Ortam Havası Maruziyet Ölçümü Ortamda Gaz Ölçümü Ortamda Gaz Maruziyet Ölçümü Ortamda VOC Ölçümü Ortamda VOC Maruziyet Ölçümü Ortamda Partikül Madde Ölçümü Ortamda Partikül Madde Maruziyet Ölçümü İç Ortam Gürültü Ölçümü Gürültü Maruziyet Ölçümü Titreşim Ölçümü Termal Konfor (Sıcaklık, Nem, Hava Akım Hızı) Ölçümü Elektrik Topraklama Ölçümleri Kaldırma Ekipmanları Testleri Basınçlı Kaplar Su Sebillerinin Periyodik Kontrolü Jeneratörlerin Bakımı Asansörlerin Bakımı II. İç Ortam Hava Ölçümleri III. TOZ ÖLÇÜMLERİ TOZ, çeşitli büyüklükteki katı tanecikler için kullanılan genel bir sözcüktür. Daima hava veya başka bir gaz içinde karışım halinde bulunur. Bunların tane büyüklüğü genellikle 300 mikronun altındadır. Özgül ağırlığı az olan maddelerde bu büyüklük 1 mm ye kadar çıkabilir. Görüş sahasını azaltmakta, çalışanları rahatsız etmekte, iş randımanını düşürmekte, meslek hastalıklarına sebep olmaktadır. İşveren, her türlü tozun meydana geldiği işyerlerinde çalışanların toz maruziyetini önlemek ve çalışanların toz ile ilgili tehlikelerden korunması için gerekli tüm koruyucu ve önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür. 90

91 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... Tozdan Korunma Yöntemleri Tozdan Korunma Yöntemleri a) İkame yöntemi uygulanarak, toz oluşumuna neden olabilecek tehlikeli madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan maddelerin kullanılmasını, e) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim yapılmasını, f) İşyerlerinde oluşan atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatına uygun olarak bertaraf edilmesini, e) Alınması gereken önleyici tedbirleri, f) Varsa daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları. Toz ölçümleri Nasıl Yapılmalıdır? b) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonunun yapılmasını ve toplu koruma yöntemlerinin uygulanmasını, c) Toz çıkışını önlemek için uygun mühendislik yöntemlerinin kullanılmasını, ç) İşyerlerinin çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre, ihtiyaç duyulan yeterli temiz havanın bulunmasını, d) Alınan önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda çalışanlara tozun niteliğine uygun kişisel koruyucu donanımların verilmesini ve kullanılmasını, sağlanır. Risk Değerlendirmede Hangi Hususular Dikkate Alınır? a) Ortamda bulunan tozun çeşidi, b) Ortamda bulunan tozun sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, c) Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı, ç) Mesleki maruziyet sınır değerleri, d) Toz ölçüm sonuçları, a) Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla toz ölçümlerinin yapılır. b) İşyerinde çalışanların toz maruziyetinin bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin tekrarlanır c) Ölçüm sonuçlarının mesleki maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilir. 91

92 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi Nasıl Olmalıdır? Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi Nasıl Olmalıdır? İşveren çalışanların ve temsilcilerinin eğitim ve bilgilendirilmelerini sağlar. Bu eğitim ve bilgilendirilmeler özellikle aşağıdaki hususları içerir. a) Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler, b) İşyerinde bulunan tozun çeşidinin tanınması, tozdan kaynaklanan sağlık ve güvenlik riskleri, meslek hastalıkları, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler hakkında bilgiler, c) Çalışanların kendilerini ve diğer çalışanları tehlikelerden koruması için yapılması gerekenler ve alınacak önlemler, ç) Kişisel koruyucu donanımların doğru kullanımı ve bakımı. İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (17 Temmuz 2013) hükümlerine göre, kapalı işyerlerinde çalışanların ihtiyaç duyacakları yeterli temiz havanın bulunması sağlanır. Yeterli hava hacminin tespitinde, çalışma yöntemi, çalışan sayısı ve çalışanların yaptıkları iş dikkate alınır. Çalışma ortamı havasını kirleterek çalışanların sağlığına zarar verebilecek atıkların ve artıkların derhal dışarı atılması sağlanır. Boğucu, zehirli veya tahriş edici gaz ile toz, buğu, duman ve fena kokuları ortam dışına atacak şekil ve nitelikte, genel havalandırma sisteminden ayrı olarak mekanik (cebri) havalandırma sistemi kurulur. Anılan Yönetmeliğe göre, mekanik havalandırma sistemi kullanıldığında sistemin her zaman çalışır durumda olması sağlanır. Havalandırma sisteminin çalışmaması, iş sağlığı ve güvenliği yönünden tehlikeli ise arızayı bildiren kontrol sistemi tesis edilir. Mekanik ve genel havalandırma sistemlerinin bakım ve onarımları ile uygun filtre kullanım ve değişimleri yıllık olarak yetkili kişilere yaptırılır. Pasif (suni) havalandırma sistemlerinde hava akımının, çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek, ani ve yüksek sıcaklık farkı oluşturmayacak şekilde olması sağlanır. Tesiste üretim bölümlerinde iç ortam hava kirlenmesine neden olabilecek kaynakların tespiti yapılarak ölçümlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu ölçümler genel olarak toz, gaz (CO, CO2, NO, NO2, SO2 vb.) uçucu organik bileşikler(voc) ve partikül madde ölçümleridir. 92

93 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMLERİ Hava kirliliğinden kaynaklanan maruziyetin yok edilmesi ya da azaltılması için; Cebri havalandırma Lokal havalandırma Kişisel koruyucu donanım Değişik çalişma yerlerinde hava değişimi ihtiyaci İşyeri Akümülatör İmalatı Boyahaneler 5-15 Bürolar 3-6 Hava değişimi/ Saat 5-10 defa Püskürtme boya işleri Garajlar 4-6 Elbise bırakılan yerler 4-6 Lokanta ve kantinler 4-8 Fabrika mutfakları büyük mutfaklar 6-8 Küçük mutfaklar Laboratuarlar 5-10 Tuvalet Banyo ve Duşlar 4-8 Çamaşırhaneler 5-15 Kasa odaları 3-6 Havalandırma Yöntemleri Nelerdir? a) Tabi Havalandırma: Tabii havalandırma ile işyeri havasının saatte 2-3 kere değişmekte olduğu kabul edilmektedir. Yukarıda belirtilen ölçüler bu kabulden hareketle belirlenmiş kriterlerdir. Ancak zamanımızda yapı malzemelerinin çok geliştiği, çift pencerelerin, PVC pencerelerin, hava geçirmeyen plastik ve yağlı boyaların yoğun bir şekilde kullanıldığı, hava giriş ve çıkışını önleyecek türden izolasyonların yapıldığı ortamlarda, tabii havalandırmalar ile ortam havasının saatte 2-3 kere değişmesi zordur. Bu tür hava değişmesinin zorlaştığı ortamlarda, kişi başına düşen hava hacmi miktarının artırılması veya kapı ve pencereler açılarak veya cebri çekişli ortam havasının yeterli miktarda değişmesinin sağlanması gerekmektedir. b) Cebri Havalandirma: İşyerlerinin havalandırmasını, tabii havalandırma ile yeterli şekilde yapılamadığı durumlarda cebri havalandırmaya başvurulur. Genel havalandirma Dışarıdan hava basarak havalandırma Içerdeki havayı emip dışarı atarak havalandırma Alltan havalandır Üstten havalandır Hava üst taraftan verilecek ve alt taraftan çekilerek yapılan havalandırma Lokal havalandirma Sabit davlumbazlar Hareketli emme ağızları Seyyar emici cihazlar Havayı filtre edip temizleyen cihazlar IV. GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMLERİ Ses kirliliği diğer adıyla gürültü kirliliği; insanların işitme sağlığını ve duyusunu olumsuz yönde etkileyen, kişinin psikolojik ve fiziksel dengesini bozabilen, iş verimini düşüren, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini azaltarak veya yok ederek niteliğini değiştiren, gelişigüzel bir spektruma sahip istenmeyen seslerden oluşan önemli bir çevre kirleticisidir. 93

94 RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMA... GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMLERİ Maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri Nelerdir? a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 80 db(a) b) En yüksek maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 85 db(a) c) Maruziyet sınır değerleri: (LEX, 8saat) = 87 db(a) Gürültünün insan üzerindeki etkileri nelerdir? a. Gürültülü ortamlarda kalan veya yaşayan insanlarda Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapasitesi zayıflar, Yorgunluk, uyku bozuklukları, geç uyuma, Merkezi sinir sistemi bozuklukları, baş ağrıları ve stresler, Metabolik ve hormonal bozukluklar, b. Birden bire şiddetli bir gürültünün etkisinde kalındığında Kan basıncı (tansiyon) yükselmesi, Kardiyo vasküler (dolaşım) bozukluğu, Solunum hızı değişmesi ve Terlemenin artması görülebilir. Gürültü ayrıca Konuşurken bağırma, Sinirli olma hali, Karşılıklı anlaşma zorluğu, Kişiler arasındaki ilişkilerde olumsuzluklar ve İş kazalarının artmasında etkin rol oynar. Gürültüden Nasıl Korunulur? a) Gürültüye maruziyetin daha az olduğu başka çalışma yöntemlerini seçmek. b) Yapılan iş göz önünde bulundurularak, mümkün olan en düşük düzeyde gürültü yayan uygun iş ekipmanını seçmek. c) İşyerini ve çalışılan yerleri uygun şekilde tasarlamak ve düzenlemek. ç) Gürültüye maruziyetlerini azaltmak amacıyla, iş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmaları için çalışanlara gerekli bilgi ve eğitimi vermek. d) Gürültüyü teknik yollarla azaltmak için; 1) Hava yoluyla yayılan gürültüyü; perdeleme, kapatma, gürültü emici örtüler ve benzeri yöntemlerle azaltmak. 2) Yapı yoluyla iletilen gürültüyü; yalıtım, sönümleme ve benzeri yöntemlerle azaltmak. e) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları uygulamak. f) Gürültüyü, iş organizasyonu ile azaltmak için; 1) Maruziyet süresi ve düzeyini sınırlandırmak. 94

95 ÖLÇÜMLER Titreşim Ölçümleri 2) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sürelerini düzenlemek. (3) İşyerinde en yüksek maruziyet eylem değerlerinin aşıldığının tespiti halinde, işveren: a) Bu maddede belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak için teknik veya organizasyona yönelik bir eylem planı oluşturur ve uygulamaya koyar. b) Gürültüye maruz kalınan çalışma yerlerini uygun şekilde işaretler. İşaretlenen alanların sınırlarını belirleyerek teknik olarak mümkün ise bu alanlara girişlerinkontrollü yapılmasını sağlar. Kulak koruyucularının gürültü engelleme değerleri: Cinsi Azaltma derecesi Pamuk 5-16 db. Parafinli pamuk Cam pamuğu 7,5-32 Kulak tıkacı Kulaklık Gürültü Ölçmeleri Nasıl Yapılır? Gürültü ölçmeleri; kaynağında, ortamda ve çalışanın kulak seviyesinde olmak üzere gürültü ölçme ekipmanları ile yapılır. Bir işyerinde, gürültü ölçmeden önce ne için gürültü ölçmesi yapılacağı sorusuna verilecek cevap doğrultusunda bir plan ve program yapılır. Yapılan bu plan ve program doğrultusunda da gürültü ölçmeleri yapılır ve değerlendirilir. ken oluşturdukları salınım hareketleri sonucu meydana gelir. Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler genellikle titreşim oluştururlar. Titreşen her cisim bir ses kaynağıdır. Endüstride gürültü kaynakları; vurucu tipten dövme, perçinleme, çakma makineleri ile kesici, ezici ve biçim verici makineler; pompaların, kompresörlerin, türbinlerin, vantilatörlerin, jet motorlarının ve vanaların sıvı ve gaz itici etkileri; fırın ve motorların ateşleme gürültüleri; transformatör ve dinamoların yarattığı manyetik sesler; çevirici dişli, motor ve makinelerden gelen titreşim ve sürtünme sesleri, vb. dir. i. Titreşimin insan üzerindeki etkileri nelerdir? V. Titreşim Ölçümleri Titreşim, araç, gereç ve makinelerin çalışır- İnsan, titreşimin düşük frekanslarında sarsıntı hisseder. Buna karşılık titreşimin yüksek frekanslarında karıncalanma hatta yanma hissi duyar. 95

96 ÖLÇÜMLER Titreşim Ölçümleri Buna rağmen vücutta bazı doku yapılarının deformasyonu, solunum hızının artması, oksijen tüketiminin artmasına bağlı olarak enerji harcamasının artması, kalp atım sayısının artması buna bağlı olarak da kan basıncının artması ( 5 Hz. frekanslı titreşime maruz kalan kişilerin % 50 sinden fazlasında kan basıncında artma görülmektedir), performansta gerileme, sübjektif algılamada bozulma, merkezi sinir sistemi hücrelerinin fonksiyonlarında aksamaya neden olduğu bilinmektedir. Ayrıca,kanda glikoz ve glikojen konsantrasyonunda azalma olduğu da bilinmektedir. Bu değişikliklerden çoğu titreşime maruziyetin başlangıçında yüksek iken daha sonra normale dönüşebilmektedir. Maruziyet sürerse omuz başlarında ağrı, yorgunluk soğuğa karşı hassasiyet artması olur. Parmaklarda 8-10 oc ısıya kısa süre maruziyet ile beyazlaşma olur. Avuç içi de beyazlaşır. Ön kol ve omuz kaslarında ağrılar görülebilir. Bütün vücudu titreşime maruz kalan bazı işçilerde disk kayması denilen bel ağrıları olabilir. Fonksiyon bozukluğu olarak zamanın uzaması, uyku bozuklukları, baş ağrısı ve yorgunluk görülebilir. ii. Titreşimden nasıl korunulur? Titreşimden korunmanın temel hedefi, titreşimi kaynağında azaltmaya yönelik olmalıdır. Genellikle makina dizaynı sırasında titreşimi azaltacak zeminler yapmak ve titreşimi az olan makinalar satın almak. Kullanılan makinaların bakımlarını zamanında yapmak, vuran ve titreşen kısımlara izolasyon uygulamak. Ayrıca, titreşimin olumsuz etkileri görülen işçilerin değiştirilmesi yoluna gidilmelidir. Çalışma(etkilenme) süresinde kısıtlama yapılması veya çalışma süresince daha sık dinlenme araları verilmesi, titreşimden etkilenmede uygun bir korunma yöntemi olacaktır. 96

97 ÖLÇÜMLER Titreşim Ölçümleri Korunma Yöntemleri; a) Mekanik titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemlerini seçmek. e) Mekanik titreşime maruziyetlerini azaltmak amacıyla, iş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde kullanmaları için çalışanlara gerekli bilgi ve eğitimi vermek. Lokal titreşimde, ölçüm elle tutulan veya aletin çalışan kısmı üzerinden, tüm vücut titreşiminde oturulan veya ayakta durulan noktalardan ölçülür. b) Yapılan iş göz önünde bulundurularak, mümkün olan en düşük düzeyde titreşim oluşturan, ergonomik tasarlanmış uygun iş ekipmanını seçmek. c) Titreşime maruziyeti azaltmak için bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri, el kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı ekipman sağlamak. ç) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları uygulamak. d) İşyerini ve çalışılan yerleri uygun şekilde tasarlamak ve düzenlemek. f) Maruziyet süresi ve düzeyini sınırlandırmak. g) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sürelerini düzenlemek. ğ) Mekanik titreşime maruz kalan çalışana soğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlamak. iii. Titreşim Ölçmeleri Nasıl Yapılır? Titreşim, vücuda yayıldığı nokta veya bölgeye en yakın yerden ölçülür. Eğer iletim esnasında bir engel veya diğer faktörler etkili ise bunlar ölçüm esnasında göz önünde bulundurulur. Çalışma ortamında titreşim şiddeti el-kol ve tüm vücut için olmak üzere Titreşim Yönetmeliği 5 inci maddesinde belirtildiği üzere; El kol titreşimi için; - Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s2, - Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 2,5 m/s2. Bütün vücut titreşimi için; - Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 1,15 m/s2, 97

98 ÖLÇÜMLER İş Ekipmanlarında Yapılan Ölçüm ve Testler - Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri 0,5 m/s2 iv. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi Nasıl Olmalıdır? kaynaklanabilecek yaralanmalar, ç) Mekanik titreşime bağlı yaralanma belirtilerinin niçin ve nasıl tespit edileceği ve bildirileceği, çalıştığınıgösteren belge düzenlenir. b) İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek işekipmanının; İşveren; işyerinde mekanik titreşime maruz kalan çalışanların veya temsilcilerinin, işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçları ve özellikle de aşağıdaki konularda bilgilendirilmelerini ve eğitilmelerini sağlar; a) Mekanik titreşimden kaynaklanabilecek riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla alınan önlemler, b) Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri, c) Mekanik titreşimden kaynaklanabilecek risklerin değerlendirilmesi ve ölçüm sonuçları ile kullanılan iş ekipmanlarından d) Mekanik titreşime maruziyeti en aza indirecek güvenli çalışma uygulamaları. VI. İş Ekipmanlarında Yapılan Ölçüm ve Testler İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulması gerekmektedir; a) İşekipmanının güvenliğinin kurulma ve montaj şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılır, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde 1) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce periyodik kontrollerinin yapılması, 2) Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce gerekli kontrollerin yapılması, sağlanır. 98

99 ÖLÇÜMLER İş Ekipmanlarında Yapılan Ölçüm ve Testler c) Kontrol sonuçları kayıt altına alınır ve yetkililer her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanır. (2) İşekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulundurulur. (3) Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi tutulacağı, bu kontrollerin hangi sıklıkla ve hangişartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esaslar İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği nde belirtilmiştir. i. Özel Risk Taşıyan İş Ekipmanında Neler Yapılmalıdır? Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taşıyan işekipmanlarının kullanılmasında aşağıdaki önlemler alınır. a) İşekipmanı, sadece o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen kişilerce kullanılır. b) Bu ekipmanların tamiri, tadili, kontrolü, bakımı ve hizmete alınması bu işleri yapmakla özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılır. ii. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi Nasıl Olmalıdır? İşveren, iş ekipmanları ve bunların kullanımına ilişkin olarak çalışanların bilgilendirilmesinde aşağıda belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür. a) Çalışanlara, kullandıkları iş ekipmanına ve bu iş ekipmanın kullanımına ilişkin yeterli bilgi ve uygun olması halinde yazılı talimat verilir. Bu talimat, imalatçı tarafından iş ekipmanıyla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanır. Talimatlar iş ekipmanıyla beraber bulundurulur. Bu bilgiler ve yazılı talimatlar en az aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde hazırlanır. 1) İş ekipmanının kullanım koşulları. 2) İş ekipmanında öngörülen anormal durumlar. 3) Bulunması halinde iş ekipmanının önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçlar. (2) Çalışanlar, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve işekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilir. (3) Bu bilgiler ve yazılı talimatların, basit ve kolay anlaşılır bir şekilde olmasıgerekir. 99

100 ÖLÇÜMLER AYDINLATMA ÖLÇÜMLERİ VII. AYDINLATMA ÖLÇÜMLERİ Aydınlatma Neden Önemlidir? İşyerlerinde her türlü işin kusursuz yapılabilmesi ve en önemlisi de iş görenlerin göz sağlığının korunması, iyi bir aydınlatma tekniği gerektirir. Aydınlatma öncelikle, yapılan iş ve işlemlerde kalite standartlarının gerektirdiği tüm detayların görülebilmesi için gereklidir. Çalışanların optimal aydınlatma koşullarında çalıştırılması da onların göz sağlığı ve görme netliğini koruduğu için aynı amaca hizmet eder. 17 Temmuz 2013 tarihli İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre, işyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanır. Aydınlatma Standartları Yönetmelik aydınlatma konusundaki ölçüt ve standartları da belirlemiş bulunmaktadır. Buna göre, işyerlerinin aydınlatmasında TS EN : 2013; TS EN : 2012; standartları esas alınacaktır. Yine Yönetmelik, aydınlatma sisteminin devre dışı kalmasının çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulunması gerekitğini de hükme bağlamış bulunmaktadır. İş kazalarinin önlenmesi açısından çalışma ortamının aydınlık olması çok önemlidir. Anılan Yönetmeliğe göre, çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olur ve uygun şekilde yerleştirilir. 100

101 ÖLÇÜMLER TERMAL KONFOR ÖLÇÜMLERİ VIII. TERMAL KONFOR ÖLÇÜMLERİ Kapalı iş yerlerinde sıcaklık ve nem derecesinin, yapılan işin niteliğine uygun olmakla birlikte ılımlı bulunması esastır. Bu itibarla, yazın sıcaklığın dayanılmayacak bir dereceye çıkmaması için işyerlerinde serinletici tedbirler alınacak, kışında işçilerin muhtaç bulundukları en az sıcaklığın sağlanması için, işyerleri zararlı gazlar çıkararak havayı bozmayacak şekilde uygun vasıtalarla ısıtılacaktır. İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre, işyerlerinde termal konfor şartlarının çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek şekilde olması esastır. Çalışılan ortamın sıcaklığının çalışma şekline ve çalışanların harcadıkları güce uygun olması sağlanır. Dinlenme, bekleme, soyunma yerleri, duş ve tuvaletler, yemekhaneler, kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amaçlarına göre yeterli sıcaklıkta bulundurulur. Isıtma ve soğutma amacıyla kullanılan araçlar, çalışanı rahatsız etmeyecek ve kaza riski oluşturmayacak şekilde yerleştirilir, bakım ve kontrolleri yapılır. İşyerlerinde termal konfor şartlarının ölçülmesi ve değerlendirilmesinde TS EN standardından yararlanılabilir. Anılan yönetmeliğe göre, yapılan işin niteliğine göre, sürekli olarak çok sıcak veya çok soğuk bir ortamda çalışılması ve bu durumun değiştirilmemesi zorunlu olunan hallerde, çalışanları fazla sıcak veya soğuktan koruyucu tedbirler alınır. Yine Yönetmelikte de belirtildiği üzere, işyerinin ve yapılan işin özelliğine göre pencerelerin ve çatı aydınlatmalarının, güneş ışığının olumsuz etkilerini önleyecek şekilde olması sağlanır. 101

102 ÖLÇÜMLER İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ 6. ACİL DURUM YANGINLA MÜCADELE VE İLK YARDIM I. İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ 6331 sayılı Kanunda, acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım konularında işverene önlem alma yükümlülüğü getirilmiştir. Buna göre, işveren; çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirleyecek ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alacaktır. İşveren, acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapacak, acil durum planlarını hazırlayacaktır II. YETERLİ KİŞİ GÖREVLENDİRMELİ Kanuna göre, acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirecek, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlayacaktır. III. İŞYERİ DIŞINDAKİ KURULUŞLARLA İRTİBAT Kanun, özellikle işverenin ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapması yükümlülüğünü de getirmiş bulunmaktadır. IV. YANGIN VE YAPILACAKLAR İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (RG 17 Temmuz 2013, 28710) hükümlerine göre, işyerinin büyüklüğüne, yapılan işin özelliğine, işyerinde bulunan ekipmanlara, kullanılan maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine ve işyerinde bulunabilecek azami kişi sayısına göre, işyerinde etkili ve yeterli yangın söndürme ekipmanı ile gerektiğinde yangın detektörleri ve alarm sistemleri bulundurulur. Yönetmeliğe göre, yangın söndürme ekipmanları her zaman kullanıma hazır bulundurularak, bu ekipmanların mevzuatın öngördüğü periyotlarda bakımı ve kontrolü yapılır. Yangın söndürme ekipmanları kolay kullanılır nitelikte olur, görünür ve kolay erişilir yerlere konulur ve bu ekipman- 102

103 ÖLÇÜMLER İLK YARDIM ODALARI ların önlerinde engel bulundurulmaz. Yangın söndürme ekipmanı ve bulunduğu yerler Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun şekilde işaretlenir. İşaretler uygun yerlere konulur ve bu işaretlerin kalıcı ve görünür olması sağlanır. İşyerlerinde bağımsız kaçış, çıkış ve merdivenler ile yangınla ilgili bütün özel düzenlemelerin Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olması esastır. Yönetmeliğe göre, ilkyardım odaları yeterli ilk yardım malzemesi ve ekipmanı ile teçhiz edilir ve buralarda sedyeler kullanıma hazır halde bulundurulur. Bu yerler, Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun şekilde işaretlenir. Çalışma şartlarının gerektirdiği her yerde ilkyardım ekipmanları kolay erişilebilir yerlerde bulundurulur, Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun şekilde işaretlenir. Acil servis adresleri ve telefon numaraları görünür yerlerde bulundurulur. V. İLK YARDIM ODALARI İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (RG 17 Temmuz 2013, 28710) hükümlerine göre, işyerinin büyüklüğü, yapılan işin niteliği ve kaza riskine göre, işyerinde bir ya da daha fazla ilk yardım ve acil müdahale odası bulunması sağlanır. 103

104 ÖLÇÜMLER ÖRNEK ACİL DURUM PLANLARI VI. ÖRNEK ACİL DURUM PLANLARI ACİL DURUM YAPILACAK FAALİYET METOT SORUMLU 1. Telaşlanmayınız, yangını çevrenize ve sorumlu kişilere duyurunuz. Siren Sistemi Ses Tüm Çalışanlar 2. Yangın tehlikesinde koşuşturmayı ve paniği engelleriniz. Tüm Personeli toplanma bölgesinde toplayınız. - Koruma Ekibi 3. Gaz vanalarını, elektrik şalterlerini, kapı ve pencereleri kapatınız. - Kurtarma Ekibi YANGIN 4. Yanıcı Maddeleri uzaklaştırınız. Bunları yaparken kendinizi ve başkalarını tehlikeye atmayınız. 5. Eğer yangın kendi imkanlarınızla söndüremeyecek kadar büyük ise; en kısa ve doğru olarak adrese, yangın cinsini (elektrik, bina, akaryakıt vb.) belirtmek suretiyle itfaiyeye haber veriniz. 6. İtfaiyeye gelinceye kadar Acil Durum Ekipmanları Kullanma Talimatına uygun olarak yangını söndürmeye çalışınız. - Kurtarma Ekibi 110 Yangın Söndürme Ekibi Acil Durum Dolabı, Yangın Tüpleri, Yangın Dolapları Yangın Söndürme Ekibi 7. Görevlilerden başka kişilerin yangın sahasına girmesine engel olunuz. - Koruma Ekibi 8. Önce canlıları ve daha sonra kıymetli eşya ve dokümanları kurtarınız. Acil Durum Dolabı Kurtarma Ekibi, Koruma Ekibi 9. Yaralılara ilkyardım müdahalesini yapınız. İlkyardım Dolabı İlkyardım Ekibi 104

105 ÖLÇÜMLER ÖRNEK ACİL DURUM PLANLARI ACİL DURUM YAPILACAK FAALİYET METOT SORUMLU 1. Sarsıntı halinde koşuşturmayı ve paniği engelleyiniz. Tüm personeli toplanma bölgesinde toplayınız. Ses Koruma Ekibi DEPREM 2.Olay anında toplanma bölgesinde oluşabilecek dış tehlikelere karşı (hırsızlık, yağma vb.) önlem alınız. 3. Tüm bölümler gözlemlenerek, oluşan veya oluşabilecek patlama, parlama veya alevlenme gibi durumlar için önlem alınız. 4. Tüm bölgelerdeki gaz vanalarını, elektrik şalterlerini kapatınız. - Koruma Ekibi - Koruma Ekibi Acil Durum Dolabı, Yangın Tüpleri, Yangın Dolapları Yangın Söndürme Ekibi 5. Önce canlıları ve daha sonra kıymetli eşya ve dokümanları kurtarınız. Acil Durum Dolabı Kurtarma Ekibi 6. Yaralılara ilkyardım müdahalesini yapınız. İlkyardım Dolabı İlkyardım Ekibi ACİL DURUM YAPILACAK FAALİYET METOT SORUMLU SEL VE SU BASKINI 1.Eğer sel veya su baskını çok şiddetli ve büyük ise telaşlanmayınız, durumu çevrenize ve sorumlu kişilere duyurunuz. 2. Olayın olduğu bölüm personelini toplanma bölgesinde toplayınız. Siren Sistemi Ses Acil Durum Ekibi - Koruma Ekibi 3. Açık pencere ve kapıları kapatınız. - Acil Durum Ekibi 4. Trafodan enerjiyi kesiniz ve gaz vanalarını kapalı duruma getiriniz. - Kurtarma Ekibi 5. Olay kontrol edilemeyecek şiddette ise Sivil Savunmaya haber veriniz. 110 Acil Durum Ekibi 6. Önce canlıları ve daha sonra kıymetli eşya ve dokümanları kurtarınız. Acil Durum Dolabı Kurtarma Ekibi, Koruma Ekibi 7. Yaralılara ilkyardım müdahalesini yapınız. İlkyardım Dolabı İlkyardım Ekibi 8. Çalıştığınız binaya su girilecek yerlere bariyerler kurunuz. İlkyardım Dolabı İlkyardım Ekibi 105

106 ÖLÇÜMLER ÖRNEK ACİL DURUM PLANLARI ACİL DURUM YAPILACAK FAALİYET METOT SORUMLU 1.Telaşlanmayınız, parlama ve patlama esnasında çevrenize ve sorumlu kişilere duyurunuz. Siren Sistemi Ses Acil Durum Ekibi 2. Parlama ve patlama tehlikesinde koşuşturmayı ve paniği engelleyiniz. Tüm personeli toplanma bölgesinde toplayınız. - Koruma Ekibi PARLAMA VE PATLAMA 3. Gaz vanalarını, elektrik şalterlerini, kapı ve pencereleri kapatınız. 4. Yanıcı ve patlayıcı maddeleri uzaklaştırınız. Bunları yaparken kendinizi ve başkalarını tehlikeye atmayınız. 5. Tüm bölgelerdeki gaz vanalarını, elektrik şalterlerini kapatınız. 6. Önce canlıları ve daha sonra kıymetli eşya ve dokümanları kurtarınız. - Kurtarma Ekibi - Kurtarma Ekibi - Kurtarma Ekibi Acil Durum Dolabı Kurtarma Ekibi Koruma Ekibi 7. Yaralılara ilkyardım müdahalesini yapınız. İlkyardım Dolabı İlkyardım Ekibi 8. Olayın olduğu bölgeye koruma bandı çekerek personelin girişini engelleyin. Acil Durum Dolabı (Koruma Bandı) Koruma Ekibi 106

107 ACİL DURUM YANGINLA MÜCADELE VE İLK... ÖRNEK ACİL DURUM PLANLARI ACİL DURUM YAPILACAK FAALİYET METOT SORUMLU 1. Bomba İhbarı Alırsanız; a) Arayan kişiden alabileceğiniz kadar çok bilgi alınız. Arayan kişiyi, dediklerini kaydedebilmek için telefonda tutmaya çalışınız. Polisi ve bina yönetimini haberdar ediniz. b) Bomba ihbarını aldıktan sonra, şüpheli hiçbir pakete dokunmayınız. Şüpheli paketin etrafını boşaltınız ve polise haber veriniz. Binayı tahliye ederken pencerelerin önünde durmaktan ve diğer tehlike potansiyeli bulunan alanlardan kaçınınız. 155 Acil Durum Ekibi SABOTAJ, TERÖR VE SAVAŞ 2. Bina Patlamaları Sırasında; a) Binada bir patlama meydana gelmişse, binayı en kısa sürede ve sakin şekilde terk ediniz. b) Dolaplardan ya da tavandan bir şeyler düşüyorsa, sağlam bir masanın altına giriniz. c ) Eğer yangın çıkmışsa; yere yakın durunuz ve binayı en hızlı şekilde terk ediniz. Islak bir bezle ağzınızı burnunuzu kapayınız. Kapalı bir kapıya yaklaşırken, elinizin tersini kapıyı kontrol etmek için kullanınız. Eğer kapı sıcak değilse vücudunuzla destekleyerek kapıyı yavaşça açınız. Eğer kapı dokunulmayacak kadar sıcaksa, acil çıkış kapılarını kullanınız. d) Ağır duman ve gazlar öncelikle tavanda toplanır. Her zaman dumanın altında kalmayı deneyiniz. 3. Kimyasal Savaş Sırasında; Ferdi Korunma: a) Binada bulunan sığınma bölgesine gidiniz. Kapatılmış pencere veya kapı aralıklarını, ek önlem olarak sulandırılmış çamaşır suyuna batırılmış bez, battaniye, vb. malzeme ile örtünüz. b) Tehlike geçinceye kadar bekleyiniz. c) Eğer gözlerinizde yanma varsa, bu gaz sızıntısının belirtisidir. - Tüm Personel - Tüm Personel Toplu Korunma: a) Tehlike anında en yakınınızda bulunan güvenli, kapalı bir yere gidiniz. b) Paniğe ve heyecana kapılmayınız. c) Yapılacak uyarılara göre hareket ediniz. 107

108 ACİL DURUM YANGINLA MÜCADELE VE İLK... TAHLİYE KONUSUNDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER NELERDİR? 7. TAHLİYE I. TAHLİYE KONUSUNDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER NELERDİR? Kanuna göre, ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda işveren; Çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapacak ve çalışanlara gerekli talimatları verecektir. Durumun devam etmesi hâlinde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini isteyemeyecektir. II. CİDDİ VE YAKIN TEHLİKE İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkân sağlayacaktır. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamayacaktır. III. ACİL ÇIKIŞ YOLLARI VE KAPILARI NASIL DÜZENLENMELİ? İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (RG 17 Temmuz 2013, 28710) hükümlerine göre, işyerlerindeki bütün acil çıkış yolları ve kapılarının; a) Doğrudan dışarıya veya güvenli bir alana açılması sağlanır ve önlerinde ya da arkalarında çıkışı önleyecek hiçbir engel bulunmaz. b) Herhangi bir tehlike durumunda, bütün çalışanların işyerini derhal ve güvenli bir şekilde terk etmelerini mümkün kılacak şekilde tesisi sağlanır. Gerekli durumlarda bu konuyla ilgili planlar hazırlanarak düzenli tatbikatlar yapılır. c) Sayısı, nitelikleri, boyutları ve yerleri; yapılan işin niteliğine, işyerinin büyüklüğüne, kullanım şekline, işyerinde bulunan ekipmana ve bulunabilecek azami kişi sayısına göre belirlenir. 27/11/2007 tarihli ve 2007/12937 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 108

109 TAHLİYE ACİL ÇIKIŞ YOLLARI VE KAPILARI NASIL DÜZENLENMELİ? ile yürürlüğe konulan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olması sağlanır. ç) Acil çıkış kapılarının, acil durumlarda çalışanların hemen ve kolayca açabilecekleri şekilde olması sağlanır. Bu kapılar dışarıya doğru açılır. Acil çıkış kapısı olarak raylı veya döner kapılar kullanılmaz. f) Aydınlatılması gereken acil çıkış yolları ve kapılarında, elektrik kesilmesi halinde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulundurulur. d) Acil çıkış yolları ve kapıları ile buralara açılan yol ve kapılarda çıkışı zorlaştıracak hiçbir engel bulunmaması, acil çıkış kapılarının kilitli veya bağlı olmaması sağlanır. e) Acil çıkış yolları ve kapıları, 23/12/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun şekilde işaretlenir. İşaretlerin uygun yerlere konulması ve kalıcı olması sağlanır. 109

110 TAHLİYE SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? 8. SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? I. SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? Çalışanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi amacıyla mesleki etkilenmeleri önlemeye yönelik yapılan tıbbi muayene inceleme ve eğitimleri içerir. İş sağlığı gözetimi, işyerinde belirli risklere maruz kalmış çalışanların işle ilgili sağlık sorunlarının mümkünse henüz ortaya çıkmadan erken teşhis edilmesi ve yapılan gözetimin sonuçlarına göre adım atılması amacıyla gerçekleştirilen sistematik, düzenli ve uygun prosedürlerin oluşturulmasına yönelik tüm faaliyetleri kapsayan bir süreç olarak tanımlanabilir.1 Sağlık gözetimine ilişkin düzenlemeler mevzuatımızda dağınık halde bulunmaktadır. Yine, yürürlüğe girmesi beklenen yeni mevzuat çalışmaları da henüz tamamlanmamıştır. Bu nedenle hekimlerin güncel mevzuatı takip etmeleri çok önemlidir. Esasen hekimlik ve sağlık muayenelerine ilişkin her koşulun mevzuatla ayrıntılı biçimde düzenlenebilmesi de tartışmaya açıktır. İşyeri hekimliğinin artık bir bilim alanı olarak kabul görmesi ve üniversite düzeyinde özel eğitim verilmesi gerekmektedir. Hekimlerin görevlerini yaparken mevzuatın yanı sıra, bu alana ilişkin rehberleri takip etmeleri de tavsiye edilmektedir. Nitekim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve çeşitli meslek örgütlerinin yayınladığı bazı çalışmalar ve rehberler mevcut bulunmaktadır. (KOBİ ler İçin İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi, İnşaat Sektörü, 29, rsm/file/isgdoc/isgip/isgip_insaat_1_rehber. pdf; İSGİP: Türkiye`de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi - TR /001). II. İŞVEREN SAĞLIK GÖZETİMİ İÇİN NELER YAPMALI? İşveren; 1- Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini belirler 1 2- Sağlık gözetimi ve sağlık hizmetleri için işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere haiz personel bulunmaması halinde bu hizmetin tamamını veya bir kısmını Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden satın alabilir. 2,3 110

111 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? SAĞLIK GÖZETİMİNİN KAPSAMI NEDİR? 3- İşle ilgili risklere ve meslek hastalıklarına yönelik erken tanı ve önleme çalışmaları yapar, kayıtlarını tutar ve bu bilgiler gizli tutulur 4,5 5- İş sağlığı ile ilgili olarak görevlendirdiği kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla gerekli araç, gereç, mekân vb. ihtiyaçlarını karşılar ve yeterli çalışma sürelerini sağlar 6 6- Çalışma koşulların iyileştirilmesi için çalışır, riskler, gerekli tedbirler ve işle ilgili hastalıklar hakkında çalışanları bilgilendirir 7 7- Sağlık gözetiminden doğan maliyetleri karşılar 8, sayılı İSG kanunu, md: tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, md: sayılı İSG kanunu, md: 6, 14/1, 15/ tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, md: tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, md: sayılı İSG kanunu, md: 4/1(a), 16; tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, md: sayılı İSG kanunu, md: 15/ tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, md: sayılı İSG kanunu, md: 15/1(b) III. SAĞLIK GÖZETİMİNİN KAPSAMI NEDİR? 6331 sayılı Kanunun 15. maddesine göre işveren; Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar (1, a). Yine işveren çalışanları İşe girişlerinde, İş değişikliğinde, iş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde, işin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır (1, b) 8- Zorunlu sağlık muayenelerini yaptırır sayılı İSG kanunu, md: 4, 10 Kanuna göre, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz (m.15/2) 111

112 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? RAPORLARIN İŞYERİ HEKİMİNCE DÜZENLENMESİ İLKESİ IV. RAPORLARIN İŞYERİ HEKİMİNCE DÜZENLENMESİ İLKESİ İşe giriş muayenesi yapılacak işle ilgili asgari taşınması gerekli sağlık koşullarını belirler. Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz. 1 İlgili kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları işyeri sağlık ve güvenlik biriminde veya hizmet alınan ortak sağlık ve güvenlik biriminde görevli olan işyeri hekiminden alınır. 2 Raporların işyeri hekimi tarafından düzenlenmesi, ülkemizde meslek hastalıklarının önlenmesi konusunda atılmış önemli bir adımdır. Ülkemizde civarında meslek hastalığı (yıllık) tespit edilmektedir. Ancak bu sayı gerçekçi değildir. Raporların farklı birimlerden alınması, çalışanın sağlık geçmişinin sağlıklı şekilde takip edilememesi sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Nitekim sağlık raporları ile işyeri hekimliğinin bütünleştirilmesi, kanunun en önemli adımlarından biri olmuştur. Uygulamada, henüz hekim çalıştırma zorunluluğu olmayan işyerleri bakımından raporların ne şekilde düzenleneceği halen tartışma konusudur. Çalışan sayısı ve tehlike sınıfına göre kanunun yürürlüğe girişi bakımından işyeri hekimi görevlendirme yükümlülüğü henüz başlamayan işyerlerinde rapor niteliğindeki işe giriş ve aralıklı sağlık muayeneleri kanun öncesinde olduğu gibi kamu sağlık hizmeti sunucuları tarafından düzenlenebileceği bakanlıkça önce resmi internet sitesinden açıklanmış, 3 daha sonra yenilenen yönetmelikte de konuya yer verilmiştir sayılı İSG kanunu, md: 15/ sayılı İSG kanunu, md: 15/3 3. ÇSGB İSGGM tarihli internet duyurusu, tarihli İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik, md:3 V. MESLEK HASTALIĞI NEDİR? Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik hallerini ifade etmektedir sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, md: 14 VI. MESLEK HASTALIĞI TANISINI KİM KOYAR? Halen ülkemizde bulunan üç meslek hastalıkları hastanesinin (Ankara, İstanbul ve Zonguldak) yanı sıra 2008 yılından itibaren devlet üniversiteleri hastaneleri ile 112

113 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? İŞVEREN MESLEK HASTALIĞI TESPİT EDİLİRSE NE YAPMALIDIR? 2011 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri, sigortalının çalışma gücü ve meslekte kazanma gücü kaybı oranlarının tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemek üzere yetkilendirilmişlerdir. 1 İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk ederler ÇSGB Meslek Hastalıkları Rehberi, sayılı İSG kanunu, md: 14/3 VII. İŞVEREN MESLEK HASTALIĞI TESPİT EDİLİRSE NE YAPMALIDIR? İşverence sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarının, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimi zorunludur.1 Bu bildirimde de İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu kullanılır. İşveren ayrıca meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler.2 İşyerinde çalışanlardan birine meslek hastalığı tanısı konulduğunda; o bölümde çalışanların tümü sağlık kontrolünden geçirilmeli, gerekli ek ve tamamlayıcı muayeneleri yapılmalıdır sayılı İSG kanunu, md: 14/ sayılı İSG kanunu, md: 14/1 113

114 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? BİLDİRİM VE BİLDİRİM SÜRELERİ 9. İŞ KAZASININ BİLDİRİMİ I. BİLDİRİM VE BİLDİRİM SÜRELERİ 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu na göre; MADDE 14 (1) İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. (2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. (4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. (5) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. 114

115 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? İŞ KAZASININ VE MESLEK HASTALIĞININ TANIMI II. İŞ KAZASININ VE MESLEK HASTALIĞININ TANIMI İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı, Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı, ifade eder. III. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞININ BİLDİRİLMEMESİ SONUCU SORUMLULUK 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 14 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir yükümlülük için ayrı ayrı binaltıyüzonaltı Türk Lirası, ikinci fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene ikibinyüzellialtıtürk Lirası, dördüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen sağlık hizmeti sunucuları veya yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına ikibinyüzellialtı Türk Lirası, Ceza çocuklara verilen bir ilaç sayılmalı, öyle verilmelidir. idari para cezası verilir. IV. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM FORMU UYGULAMASINA GİRİŞ Sisteme giriş yapmadan önce aşağıda belirtilen tarayıcı (örn. İnternet Explorer, Firefox gibi) ayarlarını yapmak sistemin sağlıklı çalışması için gereklidir. Aşağıda, en yaygın olarak kullanılan İnternet Explorer için ayar yöntemi verilmiştir. Diğer tarayıcıları kullanıyorsanız, tarayıcının kendi dokümantasyonuna başvurunuz. İnternet Explorer için ayarlar: Araçlar > İnternet Seçenekleri > Genel > Göz Atma Geçmişi > Ayarlar sekmesi altında bulunan Geçici İnternet Dosyaları bölümünde Otomatik Olarak seçeneğini işaretleyiniz. Tamam tuşu ile ekrandan çıkınız. 115

116 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM FORMU UYGULAMASINA GİRİŞ İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu İşlemlerine giriş yapmak için gov.tr adresinden E-SGK başlığında Diğer Uygulamalar seçeneği seçilir. ( Şekil 1.) Şekil 1. SGK Ana Sayfası 116

117 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Gelen ekrandan Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi linki ile ana sayfaya yönlendirilmiş olacaksınız. (Şekil 2.) Şekil 2. Diğer Uygulamalar SGK İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu Kullanım Kılavuzu Şekil 3. Kullanıcı Giriş Ekranı Doğru kullanıcı adı ve şifreyi girdikten sonra uygulamanın ana sayfasına yönlendirileceksiniz. Gelen sayfada İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim İşlemleri menüsü kullanılarak İş Kazası Bildirimi, Meslek Hastalığı Bildirimi ve yapılan bildirimlerin görüntüleme işlemleri yapılabilir. (Şekil 4.) SGK İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu Kullanım Kılavuzu Kurumsal ve Sosyal Sigorta Yazılımları Daire Başkanlığı V. İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri i. İş Yeri Bilgileri Kurumsal ve Sosyal Sigorta Yazılımları Daire Başkanlığı İşveren kullanıcı girişi ekranında, SGK tarafından size verilmiş olan Kullanıcı Kodu ve İşyeri Şifresinin gerekli alanlara girilmelidir. (Şekil 3.) İş Kazası Bildirim Girişi linki tıklandığı zaman ilk önce işyeri ve bildirimi yapan kişinin bilgilerinin girildiği ekran gelir. Sistem giriş sayfasındaki kullanıcı kodu bilgisini kullanarak sistemde işyerine ait bulduğu tüm bilgileri ekrana yansıtır. (Şekil 5.) İş Yeri Tel: Sistemde kayıtlı değilse boş gelir. İş yerinin en güncel telefon numarasıdır. Şekil 4. Bildirim İşlemleri Ana Sayfa 117

118 SAĞLIK GÖZETİMİ NEDİR? İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri İş Yeri Faks: Sistemde kayıtlı değilse boş gelir. İş yerinin en güncel faks numarasıdır. İşçi Sayısı: Kadın işçi sayısı, erkek içi sayısı sistemde mevcuttur. İşçiler arasında çocuk, stajyer-çırak, özürlü, hükümlü, eski hükümlü veya terör mağduru var ise girilir, yok ise 0 yazılır. Adı Soyadı: TC Kimlik numarasının sorgulanması ile bu alana isim bilgisi gelir, eğer geçersiz bir TC Kimlik numarası girilmiş ise sistem Kayıt Yok mesajı verecektir. Bu durumda geçerli bir TC Kimlik numarası girilmesi zorunludur. Tel/ Faks/ e-posta: Bildirimi hazırlayanın iletişim bilgilerinin girilmesi daha sonra kişiye ulaşılması açısından önem arz eder. Bildirimi Hazırlayan: Bildirimi kimin hazırladığına dair bilgi verir. Seçeneklerden hangisi seçilmiş ise onun TC Kimlik numarası, adı soyadı ve iletişim bilgileri girilir. TC Kimlik No: Bildirimi hazırlayan kişinin TC Kimlik Numarası girilir. Sorgula butonuna basılarak doğrulama işlemi yapılır. Şekil 5. İş Yeri ve Bildirimi Hazırlayan Kişinin Bilgileri 118

119 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Kullanıcı, İş yeri bilgilerini doğru bir şekilde girdikten sonra Devam Et butonu yardımıyla, İş Kazası ile ilgili genel bilgilerin girildiği bir diğer sayfaya yönlendirilir. ii. Kaza Arama Ekranı Kaza Arama Ekranı, girilen kriterlerde sisteme daha önce aynı kazanın kaydedilip edilmediğine dair bilgi verir. Kaza il, ilçe ve tarih bilgileri girilerek Detay Getir butonu tıklanarak bu kazaya detaylı bilgiler listelenir. (Şekil 6.) Şekil 6. Kaza Arama Ekranı 119

120 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Şekil 7. girilen kriterlere göre daha önce sisteme benzer bir kazanın kaydedildiğini gösterir. Burada gelen liste incelenmeli ve kaydetmek istenilen iş kazasının adres ve saat bilgisi, listede gelenlerden herhangi birisi ile uyumlu ise o seçilir. Eğer listede istenen adres ve saat bilgisi bulunamazsa Kaza Saati ve Adres Tanımla butonu tıklanarak yeni bilgiler girilir. Eğer bu kazayı ilk defa siz kaydediyorsanız liste boş gelecektir. Bu durumda yine Kaza Saati ve Adres Tanımla butonu tıklanarak yeni bilgiler girilir. (Şekil 8.) Şekil 7. Kaza Adres Listesi 120

121 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Eğer listeden mevcut bir kayıt seçilirse kullanıcı kaza bilgilerinin detaylı girildiği Kaza Bilgileri sayfasına değil Sigortalı Arama sayfasına yönlendirilir. Kaza Saati ve adresi tanımlama işlemi tamamlandıktan sonra kullanıcı Devam Et butonu ile Kaza Bilgileri sayfasına yönlendirilir. Şekil 8. Kaza Saati ve Adres Tanımlama 121

122 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri iii. Kaza Bilgileri Kaza Bilgileri Ekranı kazaya ait ayrıntılı bilgilere dair bilgi verir. (Şekil 9.) İş Kazasının Gerçekleştiği Yer/ Bölüm: Kazanın gerçekleştiği yeri belirtir. Kazanın Oluş Şekli ve Sebebi: Kazanın oluş şekli ve sebebi ile ilgili daha detaylı bilginin verilmesi için ayrılmış bir alandır. Kazaya Sebep Olan Olay: İşleri normal gidişinden saptıran ve kazaya giden en son eylemdir. Bu, sıra dışı olayın tanımlanmasıdır, bir başka deyişle, işin normal gelişiminde olan sapmadır. Sapma, kazayı tetikleyen olaydır. Zincirleme bir olay dizisi varsa, yaralanma temasına en yakın olanı seçilmelidir. Kazaya Sebep Olan Araç / Gereç: Kazaya Sebep Olan Olay ile ilişkili veya ona bağlı başlıca materyaldir. Kazaya neden olan birden çok materyal var ise, yaralanmaya en yakın olanı seçilmelidir. Kazaya Uğrayan Kişi Sayısı: Bildirimin yapıldığı iş yerinde toplamda kaç kişinin kazaya karıştığı bilgisini verir. Kazayı Gören: İş kazasını gören ve şahitlik edebilecek kimsenin olup olmadığı bilgisini verir. Var ve Yok olmak üzere iki seçenekten oluşur. Var seçilir ise kazayı gören şahit veya şahitlerin bilgileri girilmek üzere yeni bir ekran açılır. (Şekil 10.) Kaza Bilgileri Ekranı nda (Şekil 9.) yukarıdaki açıklamalar dikkate alınarak uygun girişler yapılmadır. 122

123 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Şekil 9. Kaza Bilgileri Şekil 10. Kazayı Gören Şahit Şekil 10. da kazayı gören bir tane şahit varsa bilgileri girilir, eğer kazayı gören birden fazla şahit varsa Şahit Ekle butonu ile yeni bir ekran açılması sağlanır. (Şekil 11.) 123

124 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Şekil 11. Kazayı Gören 2. Şahit Bilgileri 124

125 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Kaza Bilgileri ile ilgili tüm girişler doğru bir şekilde yapıldıktan sonra Devam Et butonu ile kullanıcı İş Kazası geçiren ve bildirimi yapılacak olan sigortalının sorgulandığı bir diğer sayfaya yönlendirilir. (Şekil 12.) Şekil 13. Sigortalı Sorgulama Sayfası Uyarı Yine o işyerinde çalışmayan bir sigortalı için bildirim yapamazsınız (Şekil 14.). iv. Sigortalı Sorgulama Şekil 12. Sigortalı Sorgulama Sigortalının TC Kimlik numarası kullanılarak ve Sigortalı Getir butonuna tıklanarak sigortalıya ait sistemde kayıtlı bilgilerin gelmesi sağlanır. Eğer, sorgulanan sigortalı o iş kazası için daha önce sisteme kaydedilmiş ise sistem sizi uyararak sadece güncelleme yapmanıza izin verir (Şekil 13). Şekil 14. Sigortalı Sorgulama Sayfası Uyarı-2 125

126 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri v. Sigortalı Bilgileri Sigortalı Bilgilerinin girildiği bu ekranda bazı bilgiler sistemden okunarak ekrana yansıtılır, diğer girişler ise bildirimi hazırlayan kişi tarafından doldurulur. (Şekil 15.) 126

127 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Şekil 15. Sigortalı Bilgileri 127

128 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Şekil 15. de görüldüğü gibi sigortalının kişisel bilgileri ile beraber kaza ile ilişkili bilgilerinin de girilmesi gerekmektedir. Bildirimi hazırlayan kişi için kritik olduğu düşünülen alanların açıklaması aşağıdaki gibi yapılmıştır. Prim Ödeme Hali: Kazalının işvereni tarafından primlerinin yatırılmaya devam edip etmediği bilgisini verir. Sona Erdi ve Sona Ermedi olarak iki seçenekten oluşur. Sona Erdi seçeneği seçilirse ne zaman sona erdiğine dair tarih bilgisi girilmelidir.(şekil 16.) Şekil 16. Prim Ödeme Hali Esas İşi / Mesleği: Kazalının eğitim-öğretim mezuniyetine göre sahip olduğu meslektir. Görevi: Kazalının o işyerindeki çalıştığı resmi pozisyondur. Örneğin; tekniker olarak eğitim almış nitelikli bir personel, görev itibariyle yönetici olarak çalışıyor olabilir. 128

129 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Kaza Anında Yürütmekte Olduğu Genel Faaliyet: Kaza anında kazalı tarafından yapılmakta olan temel iş türünü tanımlar. Kaza anında kazalının yaptığı meslek olmadığı gibi, özel aktivitesi de değildir. Kaza ile sonuçlanan zaman sırasında kazalı tarafından yapılmakta olan iş veya görev türünün genel ifadelerle tanımlanmasıdır. Kazadan Az Önceki Zamanda Kazalının Yürütmekte Olduğu Özel Faaliyet: Kazalının kaza anında yapmakta olduğu özel aktivitesidir. Sadece kısa bir dönemi kapsar. Özel Faaliyet Sırasında Kullanılan Araç / Gereç: Kazadan hemen önce kazalının özel aktivitesi ile ilgili olan başlıca materyal. Bu materyal kazadan sorumlu olabilir veya olmayabilir. Önemli olan özel aktivitesi sırasında kullanıyor olmasıdır. Birden fazla ilişkili materyal var ise kaza veya yaralanma ile en çok ilgili olanı seçilmelidir. Yaralanmaya Neden Olan Olay: Yaralanmanın ortamı olarak da adlandırılır. Bu terim, kazalının yaralanmasına neden olan materyal tarafından nasıl incitildiğinin (fiziki ve zihni travma) bilgisini verir. Birden çok yaralanma teması veya ortamı varsa, en ciddi yaralanmaya neden olan seçilmelidir. Yaralanmaya Neden Olan Araç / Gereç: Yaralanmaya sebep olan hareketi, hareket esnasında kullanılan materyali veya ortamı gösterir. Yaralanmaya sebep olan birden fazla materyal varsa en ciddi yaralanmaya sebep olanı seçilmelidir. Yaranın Türü: Kazalı için fiziki sonuçları, örneğin kemik kırılma, burkulma vb. gösteriri. Kazada birden fazla yaralanma vakası varsa, yaralanmalardan birisi diğerlerinden açıkça daha ciddi ise bu durumda bu kaza daha ciddi yaralanmalara karşılık gelen grup içinde sınıflandırılmalıdır. Kazalının iki veya daha çok yaralanması varsa ve bunlardan biri diğer(ler)inden daha ciddidir şeklinde tanımlanamıyorsa sadece bu durumda 120 kodu ile tanımlanan çeşitli yaralanmalar seçilmelidir. Yaranın Vücuttaki Yeri: Bu değişken yaranın vücuttaki yerini tanımlar. Vücutta birden fazla yaralanma yeri varsa en çok etkilenen parçası seçilmelidir. Örneğin; bir organın kesilmesi kemik kırığından, kemik kırığı ise yaradan daha önemlidir. Diğer durumlarda, örneğin kırık el ve ayal gibi vücudun birden fazla kısmında olan yaralanmalarda 70 kodu ile tanımlanan Tüm beden ve çeşitli bölgeler; belirlenmemiş alanlar seçeneği işaretlenmelidir. Çalışılan Ortam: Kazalının kaza sırasında sürekli veya ara sıra işgal ettiği yerin/ mevkiin durumunu belirler. İşin sürekli olup olmadığı dikkate alınmaz. 129

130 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Çalışılan Çevre: Kazadan hemen önce kazalının çalışmakta olduğu veya bulunduğu işyeri türü, çalışma malanı veya yeridir. tiği bilgisini verir. Seçilen kritere göre Kazanın Gerçekleştiği Ortam bilgisi de girilir. (Şekil 18.) Kaza Gününde İşbaşı Saati: Kazalının kaza günü vardiya başlangıç saatini gösterir. Kazadan Sonra Sigortalı Ne Yaptı? : Kazalının kazadan sonra çalışmaya devam edip etmediği bilgisini verir. Çalışmayı Bir Süre Sonra Bıraktı seçeneği seçilirse, çalışmayı bıraktığı saat ve tarih bilgisi girilmelidir. (Şekil 17.) Şekil 18. Kazanın Gerçekleştiği Yer / Ortam Şekil 17. Sigortalı Kazadan Sonra Ne Yaptı? Kazanın Gerçekleştiği Yer: Kazanın işyerinde mi yoksa işyeri dışında mı gerçekleş- 130

131 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İş Kazası Bildirim Formu Kaydetme İşlemleri Kaza Sonucu İş Göremezliği: Kazalının iş göremezlik durumunu niteler. Var, yok ve derhal ölüm şeklinde 3 seçenekten oluşur. Var seçeneği seçilirse, iş göremezliğin sonucu ve iş göremezliğinden dolayı iş günü kaybı alanı girilmelidir. (Şekil 19.) Şekil 20. Tıbbi Müdahale Yapıldı mı? Şekil 19. Kaza Sonucu İş Göremezliği Tıbbi Müdahale Yapıldı mı? : Kazalıya tıbbi müdahale yapılıp yapılmadığı bilgisini verir. Tıbbi müdahale Yapılmadı, Derhal Yapıldı ve Daha Sonra Yapıldı olmak üzere 3 seçenekten oluşur. Derhal Yapıldı seçilirse Tıbbı Müdahaleyi kimin yaptığı bilgisi girilmelidir. Daha sonra yapılmış ise tıbbi müdahalenin yapıldığı yer, yapan kişi ve yapıldığı tarih vs gibi bilgilerin girilmesi gerekmektedir. (Şekil 20.) 131

132 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda son sayfa olan Sigortalı Bilgileri de girildikten sonra, Bildirimi Kaydet butonu ile sisteme kaydetme işlemi tamamlanmış olur. Girilen bildirimi görüntülemek için İş Kazası Bildirim Görüntüle linki kullanılabilir. VI. İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Şekil 21. İş Kazası Bildirim Görüntüleme İş Kazası Bildirim Görüntüleme linki tıklandığı zaman, ekrana bildirimini görüntülemek istediğiniz kazalının TC Kimlik numarasını girerek sorgulayabilirsiniz (Şekil 22). İş Kazası bildirimi kaydedilen formların görüntüleme işlemi bu menüden yapılır. (Şekil 21.) Şekil 22. Sigortalı Bildirim Görüntüleme Sorgu Sayfası 132

133 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Sigortalı Getir butonu ile girilen kazalıya ait girilen tüm bildirimler görüntülenir. Kazaya ait ayırt edici bilgilerin görüntülendiği bu sayfada, detaylı bir şekilde incelemek istenilen bildirimler için sağdaki Görüntüle imgesine tıklanması gerekmektedir. (Şekil 23.) Şekil 24. Bildirim Görüntüleme Kategoriler Şekil 23. Sigortalı İş Kazası Bildirim Listesi Bildirime ait bilgiler Şekil 24. teki gibi kategoriler halinde listelenmiştir. Linkler tıklanarak istenilen bilginin görüntülenmesi mümkündür. 133

134 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Kaza Bilgileri Görüntüle (Şekil 25.), İşyeri Bilgileri Görüntüle (Şekil 26.), Bildirim Bilgileri Görüntüle (Şekil 27.), Sigortalı Bilgileri Görüntüle (Şekil 28.) ve Şahit Bilgileri Görüntüle (Şekil 29.) olmak üzere gösterilmiştir. Şekil 25. İş Kazası Bilgileri 134

135 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ SGK İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu Kullanım Kılavuzu Kurumsal ve Sosyal Sigorta Yazılımları Daire Başkanlığı Şekil 26. İşyeri Bilgileri 135

136 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM FORMU GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Şekil 27. İş Kazası Bildirim Bilgileri Şekil 28. Sigortalı Bilgileri Görüntüleme 136

137 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ Meslek Hastalığı Bildirim Kaydetme İşlemleri VII. Meslek Hastalığı Bildirim Kaydetme İşlemleri i. İş yeri Bilgileri Meslek Hastalığı Bildirim Girişi linkine tıklanınca ilk olarak ekrana İşyeri Bilgilerinin girildiği ekran gelir. Meslek Hastalığı Bildirim Girişi linki tıklanarak ilk önce İş Yeri Bilgilerinin girildiği ekran gelir. (Şekil 29.) Şekil 30. Meslek Hastalığı Bildirimi İş Yeri Bilgileri Şekil 29. Meslek Hastalığı Bildirim Girişi 137

138 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ Meslek Hastalığı Bildirim Kaydetme İşlemleri İş Yeri Tel: Sistemde kayıtlı değilse boş gelir. İş yerinin en güncel telefon numarasıdır. İş Yeri Faks: Sistemde kayıtlı değilse boş gelir. İş yerinin en güncel faks numarasıdır. İşçi Sayısı: Kadın işçi sayısı, erkek içi sayısı sistemde mevcuttur. İşçiler arasında çocuk, stajyer-çırak, özürlü, hükümlü, eski hükümlü veya terör mağduru var ise girilir, yok ise 0 yazılır. Bildirimi Hazırlayan: Bildirimi kimin hazırladığına dair bilgi verir. Seçeneklerden hangisi seçilmiş ise onun TC Kimlik numarası, adı soyadı ve iletişim bilgileri girilir. TC Kimlik No: Bildirimi hazırlayan kişinin TC Kimlik Numarası girilir. Sorgula butonuna basılarak doğrulama işlemi yapılır. Adı Soyadı: TC Kimlik numarasının sorgulanması ile bu alana isim bilgisi gelir, eğer geçersiz bir TC Kimlik numarası girilmiş ise sistem Kayıt Yok mesajı verecektir. Bu durumda geçerli bir TC Kimlik numarası girilmesi zorunludur. Tel/ Faks/ e-posta: Bildirimi hazırlayanın iletişim bilgilerinin girilmesi daha sonra kişiye ulaşılması açısından önem arz eder. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda bilgiler doğru bir şekilde girildikten sonra Devam Et butonu yardımı ile Sigortalı Sorgulama sayfasına yönlendirilir. (Şekil 31.) ii. Sigortalı Sorgulama Sigortalının TC Kimlik numarası girilerek ve sigortalılık tipi seçilip, Sigortalı Getir butonuna tıklanarak sigortalıya ait sistemde kayıtlı bilgilerin gelmesi sağlanır. Eğer, sorgulanan sigortalı o işyerinde çalışıyor görünmüyorsa sistem uyarı verecektir. (Şekil 31.). Şekil 32. Sigortalı İşyerinde Çalışmıyor Uyarısı Sigortalı Sorgulama neticesinde kullanıcı bir sonraki sayfa olan Sigortalı Bilgileri sayfasına yönlendirilir. Şekil 31. Sigortalı Sorgulama iii. Sigortalı Bilgileri 138

139 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ Meslek Hastalığı Bildirim Kaydetme İşlemleri Meslek Hastalığı bildirimi sigortalı bilgileri için doldurulması gerekli alanlar Şekil 39. De gösterilmiştir. Sigortalı Bilgileri doldurulurken kullanıcı için kritik olabilecek açıklamalar aşağıda yapılmıştır. Esas İşi / Mesleği: Kazalının eğitim-öğretim mezuniyetine göre sahip olduğu meslektir. Görevi: Kazalının o işyerindeki çalıştığı resmi pozisyondur. Örneğin; tekniker olarak eğitim almış nitelikli bir personel, görev itibariyle yönetici olarak çalışıyor olabilir. Prim Ödeme Hali: Kazalının işvereni tarafından primlerinin yatırılmaya devam edip etmediği bilgisini verir. Sona Erdi ve Sona Ermedi olarak iki seçenekten oluşur. Sona Erdi seçeneği seçilirse ne zaman sona erdiğine dair tarih bilgisi girilmelidir.(şekil 33.) Şekil 33. Prim Ödeme Hali Meslek Hastalığı Tanı Tarihi: Meslek Hastalığına ait hastane tarafından belirlenen tanı tarihidir. Sigortalıya ait hastalık raporu yardımıyla bu bilgi edinilebilir. Meslek Hastalığının Saptanma Şekli: Meslek Hastalığının tanısının nasıl konulduğu veya belirlendiği bilgisini verir. Meslek Hastalığı Tanısı: Sigortalıya ait hastalık raporu aracılığı ile bu bilgi edinilebilir. Meslek Hastalığına Neden Olan Etken: Meslek hastalığına sebep olan birbirinden farklı faktörler vardır. Bunlar fiziksel, biyolojik, kimyasal vs şeklinde listelenmiştir. Liste ve alt listeler yardımıyla hastalık etkeni seçilmelidir. Bazı etkenlerin sadece 2. Alt kodu var iken bazılarının 2. ve 3. Alt kodları mevcuttur. (Şekil 34. ve Şekil 35.) Şekil 34. Meslek Hasatlığı Etken Listesi 3 Kategorili Şekil 35. Meslek Hasatlığı Etken Listesi 2 Kategorili Meslek Hastalığına Maruz Kalma Süresi: Sigortalının, Meslek Hastalığına ne kadar zamandır maruz kaldığını Yıl ve Ay bilgisi tutan alandır. İş Göremezlik Durumu: Meslek Hastalığı neticesinde sigortalının iş göremezliğinin 139

140 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ Meslek Hastalığı Bildirim Kaydetme İşlemleri durumunu gösterir. (Şekil 36.) Şekil 36. Meslek Hastalığı sonucu iş göremezlik durumu Geçici veya Kalıcı İş göremezlik seçeneklerinden birisi seçildiği zaman bu iş göremezliğin seviyesini tespit etmek amacıyla yeni bir liste açılır.(şekil 37.) Şekil 37. İş Göremezlik Seviyesi 140

141 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ Meslek Hastalığı Bildirim Kaydetme İşlemleri Açıklamalar dikkate alınarak girilen bilgiler Bildirimi Kaydet butonu ile sisteme kaydedilmiş olur. Şekil 39. Meslek Hastalığı Sigortalı Bilgileri 141

142 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ MESLEK HASTALIGI BILDİRİM GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ VIII. MESLEK HASTALIGI BILDİRİM GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Meslek Hastalığı Bildirim Görüntüle (Şekil 40.) linkine tıklanarak gelen ekrandan bildirimi görüntülenmek istenilen sigortalının TC Kimlik numarası ile sorgulama işlemi yapılır. (Şekil 41.) Şekil 41. Meslek Hastalığı Bildirim Görüntüleme Sorgu Sayfası Sigortalı Getir butonuna tıklanarak Sigortalı Bilgileri Ekranına geçiş sağlanır. i. Sigortalı Bildirim Listesi Görüntüle butonu yardımıyla kullanıcı, bildirimlerin kategoriler halinde başlıklandırıldığı yeni bir sayfaya yönlendirilir. (Şekil 43.) Sigortalı Sorgulama sayfası ile girilen TC Kimlik numarası sistemden kişinin meslek hastalığı bildirimlerinin listesini getirir. Gelen listede meslek hastalığı için ayırt edici özellik taşıyan bilgiler görüntülenmiştir. Bildirim ile ilgili detaylı bilgilerin görüntülenmesi sağdaki Görüntüle butonu ile sağlanır. Şekil 43. Bildirim Görüntüleme Ekranı Şekil 40. Meslek Hastalığı Bildirim Görüntüleme Şekil 42. Meslek Hastalığı Bildirim Listesi 142

143 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ MESLEK HASTALIGI BILDİRİM GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ İş Kazası Bildirim Görüntülemeden farklı olarak iş kazası bilgileri ve kaza şahit bilgileri mevcut değildir. Şekil 43. de gösterilen linkler aracılığı ile ayrıntılı görüntüleme işlemi yapılır. (Şekil 44, Şekil 45, Şekil 46) Şekil 45. Meslek Hastalığı Bildirim Bilgileri Görüntüleme Şekil 44.Meslek Hastalığı İş Yeri Bilgileri Görüntüleme 143

144 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ MESLEK HASTALIGI BILDİRİM GÖRÜNTÜLEME İŞLEMLERİ Şekil 46. Meslek Hastalığı Sigortalı Bilgileri Görüntüleme 144

145 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ IX. İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Sigortalı için yapılan bildirimlerin güncellenmesi işlemleri bu menüden yapılır. İş Kazası Bildirim Görüntüleme / Güncelleme linki tıklandığı zaman, ekrana bildirimini görüntülemek istediğiniz kazalının TC Kimlik numarasını girerek sorgulayabilirsiniz (Şekil 22). Şekil 48. Sigortalı Bildirim Görüntüleme Sorgu Sayfası Sigortalı Getir butonu yardımıyla sigortalıya ait daha önce sisteme kaydedilen bildirim bilgilerinin gelmesi sağlanır. Şekil 47. İş Kazası Bildirim Görüntüleme 145

146 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ İlk gelen sayfa kaydetme işleminde olduğu gibi İş Yeri ve Bildirim Bilgileri sayfasıdır. Daha önce sisteme kaydedilen bilgileri Şekil 49 daki gibi formda dolu olarak gelir. Güncellenmek istenen alanlar varsa değiştirilerek yok ise hiçbir işlem yapmadan, Devam Et butonu yardımı ile bir sonraki sayfaya geçiş sağlanır. (Şekil 49.) Devam Et butonu ile kullanıcı, Kaza Arama ekranına yönlendirilir. Kaza Arama Ekranında yine daha önce sisteme tanımlanan kaza bilgileri görüntülenir. (Şekil 50.) Şekil 49. İş Yeri ve Bildirim Bilgileri Güncelleme Sayfası 146

147 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Şekil 50. Kaza Arama Ekranı Güncelleme Eğer kazanın adres bilgileri değiştirilecek ise İl, İlçe ve Tarih bilgileri yeniden girilerek yeni kaza bilgilerinin girilmesi sağlanır. Eğer girilen kriterlere uygun detaylı kaza adres bilgileri gelmez ise ya da gelen listede istenilen detay bilgisi yok ise yeni Kaza Saati ve Adres tanımlanır. (Şekil 51.) Şekil 51. Kaza Adres Bilgileri Güncelleme 147

148 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Devam Et butonu ile kullanıcı kaza bilgilerinin ayrıntılı girildiği Kaza Bilgileri ekranına yönlendirilir. Kaza Bilgileri ekranı kaydetme prosedürüne uygun bir şekilde doldurulur. Ayrıntılı bilgi için sayfa incelenebilir. (Şekil 52) Eğer yeni Kaza Saati ve Adres detayı girilmez ve daha önceki bilgiler korunmak istenirse, veya yeni girilen kriterlere uygun bir detay bilgisi listeden seçilir ise, Devam Et butonu ile yönlendirilen sayfada seçilen kazaya ait Kaza Bilgileri Ekranı güncellenmek üzere görüntülenir. (Şekil 53, Şekil 54) Şekil 52. Kaza Adres Bilgileri yeniden tanımlanması durumunda Kaza Bilgileri Ekranı 148

149 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Şekil 53. Kaza Adres Bilgilerinin Güncellenmeden Devam Edilmesi Şekil 54. Kaza Adres Bilgileri sistemde var olan bir başka kaza ile değiştiriliyor. 149

150 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Devam Et butonu ile kullanıcı Şekil 53 ve Şekil 54 deki gibi bir yolda devam etmesi durumunda Şekil 55 teki gibi, Kaza Bilgileri Güncelleme sayfasına yönlendirilir. Kaza Bilgileri ekranında güncellenmesi gerek görülen alanlar değiştirilerek Devam Et butonu ile kullanıcı, Sigortalı Bilgilerinin Güncellendiği bir sonraki ekrana yönlendirilir. (Şekil 56) Şekil 55. Kaza Bilgileri Güncelleme Sayfası Şekil 56. Sigortalı Bilgileri Güncelleme Ekranı 150

151 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ KAZASI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Örneğin; Kazadan Sonra Sigortalı Ne Yaptı? alanı için sistemden gelen bilgi Çalışmayı derhal bıraktı şeklindedir. Bu bilgiyi değiştirmek isterseniz Güncellemek İçin Seçiniz alanı yardımıyla yeni bir tanımlama yapabilir. Eğer güncellemek istenmiyorsa kullanıcı, Güncellemek İçin Seçiniz kısmını atlamalıdır. (Şekil 54) Şekil 57. Sigortalı Kazadan Sonra Ne Yaptı alanı Güncelleme Gerekli görülen değişiklikler yapıldıktan sonra Bildirimi Güncelle butonu ile güncelleme işlemi tamamlanır. 151

152 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ X. MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Meslek Hastalığı Bildirim Güncelleme prosedürü İş Kazası Bildirim Güncelleme ile aynıdır. Linke tıklandıktan sonra gelen sigortalı arama ekranı kullanılarak bildirimi güncellenmek istenile sigortalı belirlenir. (Şekil 59) Menüden Meslek Hastalığı Bildirim Görüntüleme / Güncelleme linki kullanılmalıdır. (Şekil 58) Şekil 59. Meslek Hastalığı Bildirim Güncelleme Sigortalı Arama Sayfası Şekil 58. Meslek Hastalığı Bildirim Güncelleme Linki 152

153 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Sigortalıya ait TC Kimlik numarası girildikten sonra Sigortalı Getir butonu yardımı ile bir sonraki sayfaya geçiş sağlanır. Gelen sayfada kişinin o güne kadar kaydedilen tüm meslek hastalığı bildirimlerinin listesi gelir. (Şekil 60) Şekil 60. Meslek Hastalığı Bildirim Listesi Gelen listeden güncellenmek istenilen bildirim seçilerek Güncelle butonu yardımı ile kullanıcı, İşyeri ve bildirim bilgilerinin güncelleneceği sayfaya yönlendirilir. (Şekil 61) 153

154 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ MESLEK HASTALIĞI BİLDİRİM GÜNCELLEME İŞLEMLERİ Şekil 61. Meslek Hastalığı Bildirim Güncelleme- İş Yeri ve Bildirim Bilgileri 154

155 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İLETİŞİM Değiştirilmesi gerek görülen alanlar değiştirilir ve Devam Et butonu ile sigortalı bilgileri sayfasına yönlendirilir. (Şekil 62) Gelen ekranda güncellenmesi gerek görülen alanlar değiştirilerek Bildirim Güncelle butonu yardımı işlem tamamlanmış olur. XI. İLETİŞİM İş Kazası Meslek Hastalığı Bildirim Formu İşlemleri ile ilgili herhangi bir soru veya sorun için adresinden ve / 8461 veya IP için nolu telefonlardan iletişime geçebilirsiniz. Şekil 62. Meslek Hastalığı Sigortalı Bilgileri Güncelleme Ekranı 155

156 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ BAŞKA İŞYERLERİNDEN GELEN ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ 10. ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ 6331 sayılı Kanun, eğitimin yanında, çalışanların bilgilendirilmesini de öngörmüştür. Kanuna göre, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak aşağıdaki konularda bilgilendirecektir; a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar. c) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler. Kanunun Tahliye başlığını taşıyan 12. maddesine göre, ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda işveren; çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapar ve çalışanlara gerekli talimatları verecektir. Kanuna göre, ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün çalışanları, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında derhal bilgilendirecektir. I. BAŞKA İŞYERLERİNDEN GELEN ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ Kanuna göre işveren başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların birinci fıkrada belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli bilgileri verecektir. II. BİLGİLERE ULAŞIMIN SAĞLANMASI ZORUNLULUĞU Kanuna göre işveren risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm, analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve teftişten elde edilen bilgilere, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin ulaşmasını sağlayacaktır. III. EKRANLI ARAÇLARIN KULLANIMINDA HANGİ KONULARDA BİLGİ VERİLMELİ? 156

157 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞ EKİPMANLARI KULLANIMI KONUSUNDA ÇALIŞANLAR NASIL BİLGİLENDİRİLECEK? Ekranlı araçlarla çalışmalarda, işveren, çalışanlara ve temsilcilerine çalışma yerlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili bütün konularda ve özellikle 5 inci, 7 nci ve 9 uncu maddelerde belirtilen hususlarda bilgi verecektir. Bu maddelere göre; MADDE 5 (1) İşveren, işyerinde gerçekleştireceği risk değerlendirmesinde; çalışma merkezlerinde ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan riskleri, özellikle görme, fiziksel sorunlar ve mental stresle ilgili riskleri de dikkate alarak, bu risklerin etkileri, yol açabileceği ilave etkiler ile risklerin bir arada olmasından kaynaklanabilecek olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi için her türlü sağlık ve güvenlik önlemlerini alır. (2) Bu Yönetmelik kapsamında alınacak önlemlerin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. (3) Ekranlı araçlarla çalışmalarda aranacak asgari gerekler ek-1 de yer almaktadır. MADDE 7- İşveren, ekranlı araçlarla yapılan çalışmalardan kaynaklanan iş yükünü ve etkilenmeyi azaltmak amacıyla, uygun çalışma planı yaparak operatörlerin periyodik olarak ara vermesini veya dönüşümlü olarak başka işlerde çalışmalarını sağlar MADDE 9 (1) İşyerinde, ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce ve ekranlı araçlarla çalışmadan kaynaklanabilecek görme zorlukları yaşandığında çalışanların göz muayeneleri yapılır. (2) Ekranlı araçlarla çalışmalarda operatörlerin gözlerinin korunması için; a) Ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce, b) Yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına göre işyeri hekimince belirlenecek düzenli aralıklarla, c) Ekranlı araçlarla çalışmadan kaynaklanabilecek görme zorlukları yaşandığında, göz muayeneleri yapılır. (3) Birinci ve ikinci fıkrada belirtilen muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa operatörlere/çalışanlara yaptıkları işe uygun araç ve gereç verilir. IV. İŞ EKİPMANLARI KULLANIMI KONUSUNDA ÇALIŞANLAR NASIL BİLGİLENDİRİLECEK? İşveren, iş ekipmanları ve bunların kullanımına ilişkin olarak çalışanların bilgilendirilmesinde öncelikle, çalışanlara, kullandıkları iş ekipmanına ve bu iş ekipmanın kullanımına ilişkin yeterli bilgi ve uygun 157

158 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ İŞVERENİN KATILIM SAĞLAMA VE BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ: OSGB LER İLE İLGİLİ YÜKÜMLÜLÜKLER olması halinde yazılı talimat verecektir. Bu talimat, imalatçı tarafından iş ekipmanıyla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanacaktır. Talimatlar iş ekipmanıyla beraber bulundurulacaktır. Bu bilgiler ve yazılı talimatlar en az aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde hazırlanacaktır; 1) İş ekipmanının kullanım koşulları. 2) İş ekipmanında öngörülen anormal durumlar. 3) Bulunması halinde iş ekipmanının önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçlar. Çalışanlar, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilecektir. Yine, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine göre, bu bilgiler ve yazılı talimatların, basit ve kolay anlaşılır bir şekilde olması gerekecektir. V. İŞVERENİN KATILIM SAĞLAMA VE BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ: OSGB LER İLE İLGİLİ YÜKÜMLÜLÜKLER İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğine göre, işveren; a) İşyerinden görevlendirilecek veya hizmet alınacak OSGB de görevli işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin görevlendirilmesi konusunda çalışan temsilcilerinin önceden görüşlerinin alınmasını sağlayacaktır. b) Görevlendirdiği veya hizmet aldığı OS- GB de görev yapan kişiler ile bunların çalışma saatleri, görev, yetki ve sorumlulukları konusunda çalışan temsilcisi ve çalışanları bilgilendirecektir. c) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB yi, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirecektir. ç) Başka bir işyerinden kendi işyerine çalışmak üzere gelen çalışanların sağlık bilgilerine, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB lerin ulaşabilmesini sağlayacaktır. d) İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği, yükümlü olduğu kayıt ve bildirimleri görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB ile işbirliği içerisinde yapacaktır. VI. TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERLE ÇALIŞILAN 158

159 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE HANGİ KONULARDA VE NE ŞEKİLDE BİLGİLENDİRME YAPILMALIDIR? İŞYERLERİNDE HANGİ KONULARDA VE NE ŞEKİLDE BİLGİLENDİRME YAPILMALIDIR? Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışan işyerlerinde İşveren, özellikle risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması halinde gerekli yeni bilgiler, İşyerinde bulunan veya ortaya çıkabilecek tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili, bu maddelerin tanınması, sağlık ve güvenlik riskleri, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler, çalışanların kendilerini ve diğer çalışanları korumaları için alınması gerekli önlemler ve yapılması gerekli işler, tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden sağlanan malzeme bilgi formları ile bu maddeler hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlü olacaktır. Çalışanlara veya temsilcilerine verilecek bilginin, yapılan risk değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan riskin derecesi ve özelliğine bağlı olarak, sözlü talimat ve yazılı bilgilerle desteklenmiş eğitim şeklinde olacak ve bu bilgilerin değişen şartlara göre güncellenmesi gerekecektir. Yine, tehlikeli kimyasal madde bulunan bölümler, kaplar, boru tesisatı ve benzeri tesisat ilgili mevzuata uygun olarak ve içindeki maddeyi ve tehlikelerini açıkça belirtecek şekilde etiketlenecek veya işaretlenecektir. Kimyasal madde üreticileri veya tedarikçileri, işverenin talep etmesi halinde, risk değerlendirmesi için gerekli olan bilgileri vermek zorunda olacaktır. VII. GÜRÜLTÜ KONUSUNDA ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ İşveren; işyerinde, en düşük maruziyet eylem değerlerine eşit veya bu değerlerin üzerindeki gürültüye maruz kalan çalışanların veya temsilcilerinin gürültü maruziyeti ile ilgili olarak ve özellikle de aşağıdaki konularda bilgilendirilmelerini ve eğitilmelerini sağlayacaktır; Gürültüden kaynaklanabilecek riskler, Gürültüden kaynaklanabilecek riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla alınan önlemler ve bu önlemlerin uygulanacağı koşullar, Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri, 159

160 İŞ KAZASI BİLDİRİMİ KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR KONUSUNDA BİLGİLENDİRME ç) Gürültüden kaynaklanabilecek risklerin değerlendirilmesi ve gürültü ölçümünün sonuçları ile bunların önemi, d) Kulak koruyucularının doğru kullanılması, İşyerinde gürültüye bağlı işitme kaybı belirtilerinin niçin ve nasıl tespit edileceği ve bildirileceği, Bakanlıkça sağlık gözetimine ilişkin çıkarılacak ilgili mevzuat hükümlerine ve bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesine göre, çalışanların hangi şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı ve sağlık gözetiminin amacı, g) Gürültü maruziyetini en aza indirecek güvenli çalışma uygulamaları. VIII. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR KONUSUNDA BİLGİLENDİRME Kişisel Koruyucu Donanimlarin Işyerlerinde Kullanilmasi Hakkinda Yönetmeliğin ( RG 2 Temmuz 2013, 28695), Çalışanların bilgilendirilmesi başlığını taşıyan, 9. maddesine göre İşveren, kişisel koruyucu donanımların kullanımı esnasında alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında çalışanlara ve temsilcilerine bilgi verir. Bu hükme göre de işveren bilgilendirme yapmak zorunda bulunmaktadır. Yine aynı yönetmeliğin 6. Maddesine görme (5. Fıkranın f bendi), İşveren, kişisel koruyucu donanımları hangi risklere karşı kullanacağı konusunda çalışanı bilgilendirir. IX. ASBESTLE ÇALIŞMALARDA BİLGİLENDİRME Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin ( RG, 25 Ocak 2013, 28539), Çalışanların ve/veya temsilcilerinin bilgilendirilmesi başlığını taşıyan 15. madde hükmüne göre İşveren gözetiminde asbest söküm uzmanınca; asbest söküm çalışanına, işyerinde diğer çalışanlara ve çalışan temsilcilerine aşağıdaki konularda yeterli bilgi verilir. a) Asbest ve/veya asbestli malzemeden yayılan tozun neden olabileceği sağlık riskleri, b) Yönetmelikte belirtilen sınır değerler ve ortam havasında sürekli yapılması gereken ölçümler, c) Sigara içilmemesi de dahil uyulması gereken hijyen kuralları, 160

161 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ ASBESTLE ÇALIŞMALARDA BİLGİLENDİRME ç) Kişisel koruyucu donanımların kullanımı ve alınacak önlemler, d) Asbest maruziyetini en aza indirmek için tasarlanmış özel önlemler. Yönetmeliğin 15. maddesinin 2. Fıkrasında, yukarıda belirtilen birinci fıkrada yer alan önlemlere ek olarak; Çalışan ve temsilcilerine, ortam havasındaki asbest konsantrasyonu ölçüm sonuçları hakkında bilgi verilir ve bu sonuçlarla ilgili gerekli açıklamalar yapılacağı (a bendi), ve Yönetmeliğin 11 inci maddesinde belirtilen sınır değerin aşıldığı hallerde, çalışanlar ve temsilcileri bu durumdan derhal haberdar edilir, nedenleri bildirilir ve alınacak önlemler hakkında görüş alışverişinde bulunulacağı ve acil bir durumda alınan önlemler çalışan ve temsilcilerine bildirileceği hükme bağlanmış bulunmaktadır. 161

162 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİNİN ÖNEMİ 11. ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ I. ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİNİN ÖNEMİ İşçilere iş sağlığı ve güvenliği alanında eğitim verilmesi, önlem alma süreçlerinin en önemli parçalarından birini oluşturmaktadır sayılı Kanunun 17. maddesine göre, İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlayacaktır. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilecektir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenecek, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimleri öncelikle, işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilecektir. II. EĞİTİMLER HANGİ ARALIKLARLA TEKRARLANMALI? Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde yılda en az bir defa, Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde üç yılda en az bir defa olmak üzere eğitimlerin tekrarlanması gerekmektedir. Kanun ve Yönetmeliğe göre iş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilecektir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilecektir. Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki yılda en az bir defa, 162

163 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ EĞİTİMİ KİM VERECEK? Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde yılda en az bir, Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki yılda en az bir, Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde üç yılda en az bir defa tekrarlanmalı III. EĞİTİMİ KİM VERECEK? Yönetmeliğe göre, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; a) İşyerinde görevli iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri tarafından, b) İşçi, işveren ve kamu görevlileri kuruluşları veya bu kuruluşlarca kurulan eğitim vakıfları ve ortaklaşa oluşturdukları eğitim merkezleri, üniversiteler, kamu kurumlarının eğitim birimleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile Bakanlıkça yetkilendirilmiş eğitim kurumları ve ortak sağlık ve güvenlik birimleri tarafından, eğiticilerin aşağıda belirtilen eğitim programında yer alan konulara göre uzmanlık alanları dikkate alınarak belirlenmesi kaydıyla verilecektir. IV. ALT İŞVEREN İŞÇİLERİ VE GEÇİCİ İŞÇİLERİN EĞİTİMLERİ KİM TARAFINDAN VERİLMELİ, NASIL DENETLENMELİ? Kanuna göre, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli eğitimin verilmesini sağlar. İşveren, geçici iş ilişkisi kurulan işverene bilgi verecek; geçici iş ilişkisi kurulan işveren bu konular hakkında çalışanlarına gerekli eğitimin verilmesini sağlayacaktır. Yönetmelikte de bu esaslar tekrarlanmıştır. Buna göre, İşveren, geçici iş ilişkisi kurulan diğer işverene Kanunun 16 ncı maddesinin birinci fıkrasındaki hususlar ile ilgili bilgi verecek; geçici iş ilişkisi kurulan işveren bu konular hakkında çalışanlarına gerekli eğitimin verilmesini sağlayacaktır sayılı İş Kanununun 2 nci maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyerlerinde, alt işverenin çalışanlarının eğitimlerinden, asıl işveren alt işverenle birlikte sorumlu olacaktır. 163

164 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ ÖZEL OLARAK EĞİTİM VERİLMESİ GEREKEN ÇALIŞANLARIMIZ KİMLER? Yönetmeliğe göre, işveren, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanları işe başlatamayacaktır. VI. EĞİTİM SÜRESİ NE KADAR OLMALI? Yönetmeliğe göre, çalışanlara verilecek eğitimler, çalışanların işe girişlerinde ve işin devamı süresince belirlenen periyotlar içinde; olarak her çalışan için düzenlenecektir. Eğitim sürelerinin bütün olarak değerlendirilmesi esas olmakla birlikte dört saat ve katları şeklinde işyerindeki vardiya ve benzeri iş programları da dikkate alınarak farklı zaman dilimlerinde de değerlendirilebilecektir. V. ÖZEL OLARAK EĞİTİM VERİLMESİ GEREKEN ÇALIŞANLARIMIZ KİMLER? Yönetmeliğe göre, işyerinde onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış genç çalışanlar, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren grupların özellikleri dikkate alınarak gerekli eğitimler verilecektir. Ayrıca, destek elemanlarına ve çalışan temsilcilerine, görevlendirilecekleri konularla ilgili de eğitim verilecektir. a) Az tehlikeli işyerleri için en az sekiz saat, b) Tehlikeli işyerleri için en az on iki saat, c) Çok tehlikeli işyerleri için en az on altı saat 164

165 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ EĞİTİM KONULARI NELERİ İÇERMELİ? VII. EĞİTİM KONULARI NELERİ İÇERMELİ? Yönetmeliğe göre, eğitimler aşağıdaki konuları kapsayacaktır; 1. Genel konular a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler, b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, c) İşyeri temizliği ve düzeni, ç) İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sonuçlar 2. Sağlık konuları a) Meslek hastalıklarının sebepleri, b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması, c) Biyolojik ve psikososyal risk etmenleri, ç) İlkyardım 3. Teknik konular a) Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri, b) Elle kaldırma ve taşıma, c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma, ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı, d) Ekranlı araçlarla çalışma, e) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, f)iş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin uygulanması, g) Güvenlik ve sağlık işaretleri, ğ) Kişisel koruyucu donanım kullanımı, h) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü, ı) Tahliye ve kurtarma VIII. EĞİTİM SONRASI SERTİFİKA VERİLMELİ Mİ? Eğitimlerin belgelendirilmesi konusu Yönetmeliğin 15. maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Buna göre, düzenlenen eğitimler belgelendirilecek ve bu belgeler çalışanların özlük dosyalarında saklanacaktır. Eğitim sonrası düzenlenecek belgede, eğitime katılan kişinin adı, soyadı, görev unvanı, eğitimin konusu, süresi, eğitimi verenin adı, soyadı, görev unvanı, imzası ve eğitimin tarihi yer alacaktır. Eğitimlerin işyeri dışındaki bir kurum tarafından verilmesi durumunda bu kurumun unvanı da düzenlenen sertifikada yer alacaktır. IX. EĞİTİM NASIL YAPILACAK? i. TEORİK VE UYGULAMALI Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların seçilmesine özen gösterilecektir. Eğitim, çalışanların kolayca anlayabileceği şekilde teorik ve uygulamalı olarak düzenlenecektir. Eğitimler çalışanlara bireysel ya da gruplar halinde uygulanabilecektir. Çalışanların, iş sağlığı ve güvenliği konusunda sahip olması gereken bilgi, beceri, davranış ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması gerekecektir. İşverenin kendi belirleyeceği bir yöntem ile bireysel seviye tespiti yapılarak çalışanların eğitim öncesi seviyesini ölçebilecek ve yukarıda belirtilen konular dışında almaları gereken eğitimler belirlenebilecektir. İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik davranış değişikliği sağlamayı ve eğitimlerde aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kavranmasını amaçlayacaktır. ii. ÖLÇME DEĞERLENDİRME 165

166 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ ÇALIŞANLARIN MESLEKİ EĞİTİMİ: KİMLER MESLEKİ EĞİTİM ALMALI? Verilen eğitimin sonunda ölçme ve değerlendirme yapılacaktır. Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim programında veya eğiticilerde değişiklik yapılır veya eğitim tekrarlanacaktır. Çalışanlara işe başlamadan önce verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri hariç olmak üzere, yukarıda belirtilen genel konular işverence gerekli ve yeterli sistemin kurulması halinde uzaktan eğitim şeklinde verilebilecektir. iii. EĞİTİMDE GEÇEN SÜRE İŞ SÜRESİNDEN SAYILACAK MI? Eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamayacaktır. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılacaktır. Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilecektir. iv. EĞİTİM PROGRAMLARI NASIL HAZIRLANACAKTIR? Yönetmeliğe göre, işveren, yıl içinde düzenlenecek eğitim faaliyetlerini gösteren yıllık eğitim programının hazırlanmasını sağlayacak ve onaylayacaktır. Eğitim programlarının hazırlanmasında çalışanların veya temsilcilerinin görüşleri alınacaktır. İşe yeni alımlarda veya değişen şartlara göre yeni risklerin ortaya çıkması durumunda yıllık eğitim programlarına ilave yapılacaktır. İlgili mevzuatın değişmesi veya çalışma şartlarına bağlı olarak yeni risklerin ortaya çıkması halinde yıllık eğitim programına bağlı kalmaksızın çalışanların uygun eğitim almaları sağlanacaktır. Yıllık eğitim programında, verilecek eğitimlerin konusu, hangi tarihlerde düzenleneceği, eğitimin süresi, eğitime kimlerin katılacağı, eğitimin hedefi ve amacı hususlarına yer verilecektir. X. ÇALIŞANLARIN MESLEKİ EĞİTİMİ: KİMLER MESLEKİ EĞİTİM ALMALI? 4857 sayılı İş Kanununun 85. maddesinde tarih ve 5763 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle işle ilgili mesleki eğitim almamış işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacağı hükmü getirilmiş ve bu düzenleme tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. 31 Mayıs 2009 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştırılacak İşçilerin Mesleki Eğitimlerine Dair Tebliğ ile de bu hükmün uygulama yöntemleri belirlenmiştir. Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamayacaktır. 166

167 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ ÇALIŞANLARIN MESLEKİ EĞİTİMİ: KİMLER MESLEKİ EĞİTİM ALMALI? 6331 sayılı Kanun da, 4847 sayılı Kanunun yürürlükten kalkan bu hükmünün yerine geçecek şekilde mesleki eğitim konusunu düzenlemiştir. Kanuna göre, Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamayacaktır. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinin yürürlükten kaldırılması ile birlikte Milli Eğitim Bakanlığı bu konuda yeni kurs açılmayacağını, 8 Şubat 2013 tarihine kadar açılan kursların tamamlanacağını duyurmuştur. 13 Temmuz 2013 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan (Sayı: 28706), Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik, mesleki eğitim konusunu kapsamlı biçimde düzenlenmiştir. Bu yönetmelik ekinde aşağıdaki çizelgeleye yer verilmiş ve (Yönetmelik Eki:1) ve Ek-1 deki çizelgede yer alan işlerde çalışacakların, işe alınmadan önce, mesleki eğitime tabi tutulmaları zorunludur hükmü getirilmiştir. Yönetmeliğe göre, İşyerinde yapılan işler, asıl iş itibariyle tehlikeli ve çok tehlikeli işler kapsamında yer almakla birlikte, çalışanın yaptığı iş ek-1 çizelgede belirtilen işler dışında ise, 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 17 nci maddesi kapsamında mesleki eğitim alma zorunluluğu aranmayacaktır. Yönetmeliğin Ek-1 şeklinde atıf yaptığı liste aşağıdaki şekildedir; 167

168 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE EK-1 MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE ARAMA VE SONDAJ İŞLERİ 1 Petrol, tabii gaz, su, her çeşit maden, maden filizleri ve mineralleri arama ve her çeşit sondaj işleri. 2 Petrol, tabii gaz, su ve her çeşit maden ve maden filizleri ve mineralleri ile taş, toprak, kum ve benzeri maddelerin çıkarılması ve üretimi işleri. 3 Petrol, tabii gaz, su, her çeşit maden ve maden filizleri mineralleri ile taş, toprak, kum ve benzeri maddelerin çıkartılması ile üretimi işlerinin yapılmasında tamamlayıcı nitelikte olan kırma, yıkama, zenginleştirme, taşıma, depolama ve benzeri işler METALURJİ SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 4 Metallerin ve metalsilerin filiz ve minerallerden itibaren pirometalurjisel, kimyasal, elektrolitik usullerle üretimi işleri ve bunlarla ilgili işler. 5 Metallerin ve metalsilerin eritilmesi, saflaştırılması, alaşımlarının üretimi ve bu maksatlarla yapılan her çeşit işler. 6 Metal ve alaşımlarının, metalsi ve alaşımlarının her çeşit döküm ve haddeleme, presleme suretiyle sıcak ve soğuk olarak şekillendirilme işleri. 7 Font, çelik ve diğer madenlerin ve alaşımlarının eritilip potalara dökülmek sureti ile çeşitli eşyaların imali işleri. 8 Metal ve alaşımlarına, metalsi ve alaşımlarına uygulanan ısıl işlemleri (Tav, su verme ve benzeri işlemler). 9 Kükürdün eritme yoluyla üretimi, öğütülmesi ambalajı ve depolanması ve bunlarla ilgili işler. TAŞ VE TOPRAK SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 10 Taş ocaklarında her çeşit taşın çıkartılması ve işlenmesi işleri (Kırma, kesme, taşıma, öğütme, yontma, cilalama ve benzeri işler). 11 Çimento fabrikalarında ve taş ocaklarında; dinamitleme, konkasör ve yağcılığı, konkasöre vagon devirme ve monitör havai hat yağcılığı ekskavatör işleri ile çimento üretiminde kalker stoklanması,kalsinatör, klinker elevatörü, ambalaj, gezer vinç, kaynak, santralde ocakçılık ve külcülük, ocak ve fırın duvarcılığı ve tamirciliği, yükleme ve boşaltma, su kulesi, baca ve boya tamiri, gezer vinç yolları, kanalizasyon ve bakım işleri. 12 Kireç ve alçı taşının yakılması ve bunları öğütme ve eleme işleri. 13 Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası, boru, pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri. 14 Fayans, porselen ve seramik imaline ait işler. 15 Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde üretime ilişkin işler ve bunların işlenmesine ait işler , 14 ve 15 numaralı bentlerde belirtilen işlerden fırın işleri ile silis tozları saçan işler. METAL VE METALDEN MAMUL EŞYA SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 17 Ağır saç levhaları bağlama, perçinleme ve presleme işleri ile kalafat işleri. 18 Gemi inşaat ve tamiratında iskele, dikme ve kızak işleri ile vinçler, iş iskeleleri, bumbalar, direkler, demir ve zincirler ve benzeri teçhizatlara ait işler. 19 İskeleler, çarpantlar, köprüler, motorlar, makinalar, kazanların imali ve bunların montajı ile işletilmesi işleri. 20 Demir tel ve çubuktan malzeme imalatı işleri (Çivi, zincir, vida vb. gibi). 21 Demiri ısıtıp döverek şekillendirme veya presleme suretiyle çeşitli eşya imali işleri. 22 Soğuk demircilik ve her çeşit kaynak işleri (Oksijen, elektrik, punta ve dikiş kaynağı işleri gibi). 23 Altın, gümüş, bakır, pirinç, alüminyum ve benzeri malzemeden eşya imalatı işleri. 24 Kurşun kaynak işleri, seri ve devamlı lehim işleri kg yi aşan tornacılık, tesviyecilik gibi talaşlı imalat ve taşlama işleri. 168

169 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE 26 Her türlü madeni ve fiber optik kablo imali, çelik ve benzeri malzemelerden tel, şerit gibi soğuk haddeleme, imali işleri. 27 Muharrik kuvvetle işleyen tam otomatik soğuk şekillendirme tezgahlarında yapılan işler. 28 Metal yüzeylerde yapılan, mekanik ve kimyasal temizlik işleri ile elektroliz yolu ile yapılan koruyucu kaplama (Nikelaj, kromaj ve kadmiyum kaplama vb.) sıcak daldırma yolu ile yapılan koruyucu kaplama (Kurşun, kalay, çinko vb.) çeşitli kimyasal maddelerle yapılan diğer koruyucu kaplama (fosfatlama, eloksal vb.) teflon ve emaye işleri. AĞAÇ VE BUNLARDAN MAMUL EŞYA SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 29 Muharrik kuvvetle çalışan her türlü bıçaklar ve testereler ile kesici, yontucu, soyucu, delici makinalarve hızarlarla yapılan işler. 30 Kurutma işleri, yapıştırma işler, kontraplak, kontrtabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve pvcyüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işleri. YAPI İŞLERİ 31 Bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, köprü, tünel, metro, her türlü raylı sistem, iskele, liman, marina, dalgakıran, balıkçı barınağı, hava alanı, havai hat, çelik konstrüksiyon yapı kanalizasyon, yağmur suyu drenajı ve her türlü drenaj sistemleri, kanal, kanalet, foseptik, kuyu, havuz, spor tesisleri, her türlü sondaj işleri, her nevi yer üstü ve yer altı inşaat, su üstü ve su altı inşaatları, her türlü temel inşaatı işleri (Ankrajlı istinat duvarı, fore kazık yapımı, palplanşlı çalışmalar vb. ), yıkım işleri, arazi ölçüm, etüt, araştırma, her çeşit onarım ve güçlendirme ve benzeri işler ve bu işler için gerekli araç, malzeme, sabit tesis ve ekipmanın kullanılması işleri. 32 Her türlü prefabrik yapı elemanı (pabuç, kolon, kiriş, aşık, mertek gibi) üretimi ve yerinde montajı işleri Çimento ve betondan eşya ve inşaat malzemesi (Bina, karayolu, demiryolu, köprü, baraj ve benzeri üst yapılarla, her türlü alt yapılar ve tünellerde kullanılan elemanlar) imali ve tatbikatı. Beton, asfalt, çimento, alçı ve kireç gibi yapı malzeme ve maddelerinin üretimi, işlenmesi, bunlardan elde edilen yarı mamul ve mamul ürünlerin hazırlanması ve yerinde uygulanmasına ait işler. 35 Her türlü zeminin hafriyatı, yarma ve doldurulma işleri. KİMYA SANAYİ İLE İLGİLİ İŞLER 36 Klorür asidi, sülfat asidi, nitrat asidi vb. her çeşit tahriş edici ve yakıcı asitler ile sodyum ve potasyum hidroksit, amonyak gibi her türlü alkalilerin üretimi ve bunlarla yapılan işler. 37 Aldehitler, ketonlar, eterler, karbon sülfür, analin, alkoller, solventler, tinerler, triklor-etilen ve benzerleri gibi ve parlayıcı maddelerin imali ve bunlarla yapılan işler. 38 Ham petrol ve katranların distilasyonu, bitum, madeni yağlar ve her türlü akaryakıt ve rafinasyonişleri. 39 Odun ve kömürlerin gazlaştırılmaları, koklaştırılmaları ve bunlardan elde edilen bitum, katran gibi ara ve art ürünlerin distilasyonu işleri. 40 Doğal gaz, Likit petrol gazı, hava gazı, bio gaz, ve asetilen gazı gibi her türlü gaz üretimi, stoklanması ve arz işleri. 41 Asfalt ile dam tecrit maddeleri ve yağlamaya özgü, olup petrol rafinerilerinde elde edilemeyen sıvı ve katı yağların imali işleri. 42 Her türlü patlayıcı madde ve mühimmatın imali, depolanması ve nakli işleri. 43 Her türlü zehirli gazların ve savaş gazlarının üretimi, kullanılması, depolanması ve nakli işleri. 44 Aktif kömürlerin, diğer aktif maddelerin ve çeşitli kimyasal maddelerin emprenyasyon işleri. 45 Her türlü patlayıcı maddenin kullanıldığı işler ile toz ve gaz maskeleri, koruyucu başlık, elbiseler ile diğer koruyucuların kullanılması zorunluluğu bulunan işler. 46 Piroteknik malzemesi hazırlama ve imali işleri (Aydınlatma ve işaret fişekleri, havai fişekler şenlik maytapları, tabanca mantarı benzerleri). 47 Her türlü organik ve anorganik zehirli veya tahriş edici maddelerle boya ve vernik imali ve bunlardan meydana gelen zehirli ve tahriş edici boyaların kullanılması işleri. 48 Kimyasal gübrelerin üretimi ve depolanması işleri. 49 Selülozik, sentetik ve her çeşit boya imali işleri. 50 Sellüloit imali ve lak nitrosellülozu ile yapılan çeşitli kimyasal maddelerin imali işleri. 51 Ensektisit, rodentisit ve tarımsal mücadele ilaçları hazırlanması, üretimi ve depolanması işleri. 52 Flor, klor, brom, iyot üretimi ve bunların zarar verici türevlerinin imali işleri. 53 Organik ve anorganik pigmentlerin imali işleri. 169

170 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE 54 İnsan sağlığına zarar verici kimyasal maddelerin üretimi, yükleme, boşaltma ve nakli işleri. 55 Akümülatör imali ve seri olarak akümülatörlerin bakım ve şarj işleri. 56 Uyuşturucu maddelerin imali işleri. 57 Bitkisel ve hayvansal yağların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilişkin işler. 58 Tabakhaneler ile her çeşit deri fabrika ve imalathanelerinde tabaklama, nakil ve depolama işleri. 59 Tüylü olarak kullanılacak derileri hazırlama işleri. 60 Ham kürkleri işleme ve boyama işleri. 61 Kauçuk ve lastik sanayiinde, lastik hamurunun hazırlanmasından her çeşit şekillendirilmiş mamul yapımına kadar bütün işler. 62 Plastik maddelerin şekillendirilmesi ve plastik eşya imali işleri. İPLİK, DOKUMA VE GİYİM SANAYİ İLE İLGİLİ İŞLER 63 Çırçır fabrikalarındaki işler. 64 Pamuk,keten,yün ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç haşıl, tarak, presleme ve kolalama işleri. 65 Her türlü ilkel ve mamul maddelerin temizlenmesi, boyanması, gazlanması, ağartılması, basılması ve hazır hale getirilmesi işleri. 66 Suni ipek imalinde hazırlama ve üretme işleri. 67 Linolyum ve diğer sert satıhta zemin döşemeleri, suni deri (Plastik hariç muşamba ve kaplanmış kumaşlar, hasır, lif ve sair keçeler, paspaslar ve her türlü elyaftan vatka ve koltukçuluk malzemesi imali işleri), bu ürünlerin döküntü ve paçavralarının elyaf haline getirilmesi işleri. KAĞIT VE SELÜLOZ SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 68 Kağıt hamuru ve odun hamuru üretimi işleri. 69 Selüloz üretimi işleri. 70 Kağıt ve selüloz üretiminde klor, hipoklorit, kükürt dioksit, hiposulfit gibi tahriş edici ve zararlı maddelerin üretimi ile çözeltilerinin hazırlanması, kullanılması ve geri kazanılması işleri. GIDA SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 71 Her türlü canlı hayvanın kesilmesi, işlenmesi, ambalajlanması, sakatat tesislerindeki işler. 72 Deniz ve göl tuzlalarıyla kaya tuzu işletmelerinde yapılan üretim, rafine, ambalajlama, doldurma ve taşıma işleri. TÜTÜN SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER 73 İmalathane ve depolardaki aktarma işleri. ENERJİ ÜRETİMİ, NAKLİ VE DAĞITIMI İLE İLGİLİ İŞLER 74 Buhar, gaz ve sair muharrik kuvvet üretimiyle ilgili işler. 75 Elektriğin üretimi, nakli ve dağıtımı işleri, elektrik bakım ve onarım işleri. 76 Hareket halinde bulunan makine, motor ve aksamı ile transmisyon tertibatının yağlanması, tamiri ve temizlenmesi gibi işler. NAKLİYE BENZERİ İŞLER 77 Araçsız olarak yirmi beş kilodan yukarı ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri. 78 El arabası gibi araçlarla elli kilodan yukarı ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri. 79 Üç ve dört tekerlekli ve pedallı arabalarla altmış kilodan yukarı ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri. 80 En çok %10 rampalı yerlerde vagonetlerle üç yüz kilodan yukarı ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri. 170

171 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT ÇİZELGE 81 Gaz, petrol, su ve benzeri maddelerin her çeşit boru vasıtasıyla taşınması ve bu nakil hatlarında yapılan bakım, onarım, tamirat ve benzeri işler. TARIM VE HAYVANCILIK İŞLERİ 82 Denizlerde göllerde ve nehirlerde balık ve diğer hayvanların ve bitkilerin avlanması, toplanması, üretilmesi, (bunlardan elde edilecek ürün ve yan ürünler) ve dalyan işleri. 83 Tarım ilaçları kullanımı işleri ARDİYE VE ANTREPOCULUK 84 Ardiyeler, antrepolar, umumi mağazalar ve iskelelerde yapılan her türlü ambarlama, depolama, yükleme ve boşaltma işleri. HABERLEŞME 85 Posta, telefon, telgraf, telsiz, radyo, televizyon gibi iletişim araçları için yapılan her türlü yapım, bakım, onarım ve alt yapı işleri. ÇEŞİTLİ İŞLER 86 Asbest tozları ile yapılan her çeşit imalat ile (Dam tecrit malzemesi, çimento ve asbest esaslı borular, kauçuklu ve plastikli yer döşemeleri imali, çeşitli sanayi ürünleri, kişisel koruyucular gibi) asbest hamuru hazırlama ve şekillendirme işleri. 87 Sünger avcılığı işleri. 88 Süngerleri temizleme, yıkama, beyazlatma ve boyama işleri. 89 İtfaiye işleri. 90 Ocakçılık, ateşçilik işleri ile ocak ve baca temizleme işleri. 91 Kanalizasyon ve foseptik işleri. 92 Her türlü çöp ve atık maddeler (toplanması, taşınması, depolanması, işlenmesi, yok edilmesi vb.) ile ilgili işler. 93 Bataklık kurutma, su altı ve toprak altı işleri ile suya girilerek yapılan her türlü işler. 94 Radyoloji işleri ile radyum ve radyo aktif maddelerle ve radyasyon yayan her türlü cihazla (Çeşitli röntgen, manyetik rezonans ve benzeri elektronik cihazlar) çalışılan işler. 95 Vahşi veya zehirli hayvan bulunduran bahçelerdeki ve hayvan terbiyesi yapılan yerlerdeki her türlü işler. 96 Her türlü mürekkep imali işleri. 97 Hayvan tahniti işleri. 98 Kemik, boynuz, tırnak ve hayvan kanı ile ilgili üretim işleri. 99 Metalden matbaa harfi imali ve klişe imali işleri. 100 Deri sanayiinde mamul derilere yüz ve fantezi fason yapma ve derileri perdahlama işleri. 101 Makinesiz deniz nakil araçlarında (Mavna, şat ve benzerleri) yapılan bütün işler. 102 Yüzer vinç ve taraklarda yapılan işler. 103 Hava alanlarındaki uçuşa hazırlık işleri ile yer hizmetleri ve bakım işleri. 104 Uçaklarda yapılan bütün işler ve uçaklarla yapılan ilaçlama ve yangın söndürme işleri. 105 Kara, demiryolu, deniz ve göl taşıt araçları için bakım, ikmal, onarım ve park yerlerinde yapılan işler. 106 Her türlü siloculuk işleri. 107 Matbaacılık işleri (Her türlü basım işleri) 108 Her türlü katı ve sıvı ara ürün ve nihai ürünlerin ambalajlanması, paketlenmesi ve dolumu işleri. 109 Deri, suni deri, plastik, ağaç ve diğer malzemelerden mamul her türlü ayakkabı, terlik ve benzerleri imalat işleri. 171

172 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ MESLEKİ EĞİTİM NASIL BELGELENDİRİLECEK? XI. MESLEKİ EĞİTİM NASIL BELGELENDİRİLECEK? Yönetmeliğe göre (m.6), yukarıda belirtilen çizelgede yer alan işlerde fiilen çalıştırılacakların, yaptığı işe uygun aşağıda belirtilen belgelerden birisine sahip olmaları zorunludur: a) 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa göre verilen diploma, bitirme belgesi, yetki belgesi, sertifika, bağımsız işyeri açma belgesi, kalfalık, ustalık ve usta öğreticilik belgelerinden birisi, b) 12/3/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliğine göre mesleki eğitim kursları veya mesleki eğitim modülü/kursları ile eşit süreli olmak koşuluyla işbaşı eğitim programları sonucu alınan belgeler, c) Millî Eğitim Bakanlığı veya Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yetkilendirilen kurumlarca verilen operatör belgesi ve sürücü belgesi, ç) 11/7/2002 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Patlayıcı Madde Ateşleyici Yeterlilik Belgesinin Verilmesi Esas ve Usullerinin Belirlenmesi Hakkında Yönetmelik kapsamında alınan ateşleyici yeterlilik belgesi, d) Kuruluş kanunlarında veya ilgili kanunlarca yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluşları tarafından düzenlenen eğitim faaliyetleri sonucunda verilen belgeler, e) Millî Eğitim Bakanlığının ilgili biriminin onayının alınması şartıyla; kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, eğitim amaçlı faaliyet gösteren vakıf ve dernekler, işçi ve işveren kuruluşları ile bünyelerinde kurulu iktisadi işletmeler, işçi ve işveren kuruluşları tarafından Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş eğitim amaçlı şirketler ve işveren tarafından düzenlenen eğitim faaliyetleri sonucunda verilen belgeler, f) Uluslararası kurum ve kuruluşlardan alınan ve Millî Eğitim Bakanlığı tarafından denkliği sağlanan belgeler, g) 30/12/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Meslekî Yeterlilik, Sınav ve Belgelendirme Yönetmeliği kapsamında verilen meslekî yeterlilik belgeleri, Düzenlemeye göre, bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde 1/1/2013 tarihinden önce işe alındığına dair Sosyal Güvenlik Kurumuna ait kayıtlar esas alınarak 1/1/2013 tarihinden önce çalışmaya başlayanlara Millî Eğitim Bakanlığı ile birinci fıkranın (d) bendinde sayılan kurum ve kuruluşlar arasında yapılacak protokoller çerçevesin- 172

173 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ HİJYEN EĞİTİMİ NEDİR? de verilecek en az 32 saatlik eğitim modüllerinden geçirilerek alınan eğitimler sonucu düzenlenecek belgelere sahip olanlar bu Yönetmelik kapsamında mesleki eğitim almış olarak kabul edilecektir. Yönetmeliğe göre, 4857 sayılı İş Kanununa göre istihdam edilecekler hariç olmak üzere, kamu kurum ve kuruluşlarında çalışacaklar için gerekli olan mesleki eğitim belgeleri kurum ve kuruluşlarca önceden belirlenecek ve işe alımlar bu esaslar da göz önünde bulundurularak yapılacaktır. Yönetmeliğe göre, çalışanların yapılan işe uygun mesleki eğitim belgesi olarak diploma, sertifika veya belgelerinin bulunup bulunmadığı hususu, Bakanlık iş müfettişleri tarafından denetlenecektir. İşverenler, bu Yönetmelik kapsamında yer alan işlerde çalıştırılacakların mesleki eğitim belgelerinin bir örneğini özlük dosyalarında saklamak ve istendiğinde yetkili memurlara göstermek zorunda olacaktır. Yönetmelik eski belgelerin geçerliliğe konusunu da düzenlemiş bulunmaktadır. Buna göre, 4857 sayılı İş Kanununun mülga 85 inci maddesi kapsamında 31/5/2009 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştırılacak İşçilerin Mesleki Eğitimlerine Dair Tebliğe göre alınan mesleki eğitim belgeleri bu Yönetmelik kapsamında da geçerli sayılacaktır. XII. HİJYEN EĞİTİMİ NEDİR? Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından hazırlanan Hijyen Eğitimi Yönetmeliği ne göre, gıda üretim ve perakende iş yerleri, insani tüketim amaçlı sular ile doğal mineralli suların üretimini yapan iş yerleri, kaplıca, hamam, sauna, berber, kuaför, dövme ve pirsing yapılan yerler, masaj ve güzellik salonları ve benzeri yerler, otel, motel, pansiyon ve misafirhane gibi yerler. Komisyon tarafından hijyen eğitimi verilmesi uygun görülen diğer iş kollarında Millî Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından verilen belgeye sahip olmayan kişiler çalıştırılamaz. İş yeri sahipleri ve işletenleri, çalışanlarının hijyen eğitimi almasından ve belgeli olarak çalıştırılmasından birinci derecede sorumludur. Bizzat çalışmaları durumunda iş yeri sahipleri ve işletenleri de bu eğitimi almaya mecburdur. 173

174 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ TEMSİLCİLERE SAĞLANMASİ GEREKEN İMKÂNLAR NELERDİR? 12. ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI I. TEMSİLCİLERE SAĞLANMASİ GEREKEN İMKÂNLAR NELERDİR? Çalışan temsilcileri ile ilgili bölümde incelediğimiz üzere, 6331 sayılı Kanun, iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımcı bir yapıyı esas almıştır. Kanuna göre, işveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya iki ve daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika temsilcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıdaki imkânları sağlayacaktır: a) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması, b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması. II. DESTEK ELEMANLARİ İLE ÇALİŞAN TEMSİLCİLERİNİN ÖNCEDEN GÖRÜŞLERİNİN ALİNMASİ GEREKEN KONULAR HANGİLERİDİR? Kanuna göre, işveren destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin belirli konularda önceden görüşlerini almak durumundadır. Bunlar; a) İşyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi. b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi. c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi. ç) Çalışanların bilgilendirilmesi. d) Çalışanlara verilecek eğitimin planlanmasıdır. III. HAKLARIN KISITLANAMAMASI İLKESİ Kanunda açıkça belirtildiği üzere, çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında yetkili makama başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamayacaktır. 174

175 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ HAKLARIN KISITLANAMAMASI İLKESİ ÖNERİ FORMU Öneri/Sorun Öneriyi Veren Görevi Tarih Lütfen sorun ve önerilerinizi çözümleri ile beraber yazın. Önerileriniz en kısa sürede değerlendirilecek ve duyuru panosunda yayınlanacaktır. İlgili Birim Görüşü Öneri Sonucu HİÇBİR İŞ, İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDEN DAHA ÖNEMLİ DEĞİLDİR. 175

176 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ NASIL BELİRLENECEK? 13. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ SEÇİLMESİ I. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ NASIL BELİRLENECEK? 6331 sayılı Kanuna göre işverenler 1 ile 6 arasında çalışan temsilcisi belirlemek zorundadır. İşyerinde çalışan temsilcisinin seçilmemiş olması durumunda işveren para cezası ile karşı karşıya kalacaktır. Kanuna göre; (m. 20) İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, çalışan temsilcisini görevlendirmelidir. Çalışan temsilcisi sayısı; 2 ile 50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 1 51 ile 100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde ile 500 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde ile 1000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde ile 2000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde 6 kişidir. Kanuna göre, birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenecektir. İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak da görev yapar. Dikkat edilecek olursa, işyerinde sendika olması durumunda otomatik olarak, sendika temsilcileri çalışan temsilcisi sıfatını kazanmaktadır. Böyle bir durumda başka işçilerin çalışan temsilcisi olarak seçilmesi ya da atanması mümkün değildir. II. İŞVERENİN YAPMASI GEREKENLER NELER? İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri ve Seçilme Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ Taslağına Göre, çalışan temsilcisinin seçilmesi veya atanması ile ilgili gerekli tüm iş ve işlemler işveren tarafından yerine getirilecektir. İşveren seçim veya atama yoluyla görevlendirilen çalışan temsilcilerini işyerinde ilan edecektir. III. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ ADAYLARININ BELİRLENMESİ NASIL YAPILACAK? İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri ve Seçilme Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğe göre, çalışan temsilcisi, işyerinde yetkili sendika bulunmaması halinde çalışanlar arasından seçimle belirlenmesi esastır. Çalışan temsilcisinin seçimle belirlenmesi durumunda 176

177 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ ADAYLARININ BELİRLENMESİ NASIL YAPILACAK? çalışan temsilcisi aday başvurularının yapılması için yedi günden az olmamak üzere süre tanınarak işveren tarafından işyerinde ilan edilecektir. Seçimlerin yapılmasına ilişkin iş ve işlemler için gerekli şartlar sağlanacak ve yeterli sayıda personel işveren tarafından görevlendirilecektir. Aday sayısı işyerinde zorunlu çalışan temsilcisi sayısının üç katından fazla olamayacaktır. Fazla olması halinde çalışan temsilcisi adayları; öğrenim durumu, işyerindeki deneyim süresi ve yaş kriterleri esas alınarak en az üç gün içinde işveren tarafından ilan edilecektir. i. Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri Neler Olmalıdır? Tebliğe göre, bir çalışanın çalışan temsilcisi olabilmesi için aşağıdaki niteliklere sahip olması zorunludur: a) İşyerinin daimi çalışanı olması, b) En az 3 yıllık iş deneyiminin bulunması, c) En az ortaokul düzeyinde öğrenim görmüş olması, Yine tebliğe göre, Belirli süreli veya geçici işlerde (a) ve (b) bentleri, yeni açılan işyerlerinde (b) bendi, çalışanlar veya adaylar arasında yeterli eğitim düzeyine sahip kişi bulunmaması halinde (c) bendi hükümleri uygulanmayacaktır. Yetkili sendika temsilcisinin çalışan temsilcisi olarak görev yapması halinde birinci fıkrada sayılan nitelikler aranmayacaktır. ii. Çalışan Temsilcilerinin Seçilme Veya Atanma Koşulları Tebliğe göre, seçim, işyerindeki çalışanların az yarıdan bir fazlasının katılacağı bir oylamayla katılacağı bir oylamayla yapılacaktır. Oylamanın gizli yapılması esastır. En fazla oy alan aday veya adaylar çalışan temsilcisi veya temsilcileri olarak ilan edilecektir. Oyların eşitliği durumunda, adaylar arasından işveren tarafından çalışan temsilcisi görevlendirilecektir. Seçim, sonuçları itibariyle beş yıl geçerli olacaktır. Çalışan temsilcisi kadrosunun, herhangi bir nedenle boşalması durumunda, daha önce yapılan seçim sonuçlarına göre en fazla oy alan sıradaki aday atanacaktır. İşyerinde yetkili sendika bulunması halinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak görevlendirilecektir. Sendika temsilci sayısının zorunlu çalışan temsilci sayısından az olması durumunda diğer çalışan temsilcisi veya temsilcileri az olması durumunda diğer çalışan temsilcisi veya temsilcileri dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla işveren tarafından belirtilen usule göre işveren tarafından görevlendirilecektir. İşyerinde farklı statü hukukuna tabi çalışanların üye olduğu birden fazla yetkili sendika bulunması halinde; bir çalışan temsilcisi görevlendirilecekse en çok üyeye sahip yetkili 177

178 ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ ADAYLARININ BELİRLENMESİ NASIL YAPILACAK? sendika temsilcisi çalışan temsilcisi olarak atanacaktır. Birden fazla çalışan temsilcisi görevlendirilecekse aşağıda yer alan örnekteki gibi hesaplanarak çalışan temsilcisi görevlendirilecektir: ÖRNEK: Toplam çalışan sayısı: /5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu ve diğer iş akdi ile çalışanların sayısı: 1100 Diğer (statü hukukuna bağlı) çalışanların sayısı: 900 Görevlendirilecek çalışan temsilcisi sayısı: 5 Yetkili sendika sayısı: 2 Formül: Diğer (statü hukukuna bağlı) çalışanların sayısı / Toplam çalışan sayısı) * Görevlendirilecek çalışan temsilcisi sayısı Hesaplama: A Sendikası (6356 sayılı Kanuna göre yetkili) çalışan temsilci sayısı için; (1100 / 2000) * 5 = 2,75 3 Çalışan Temsilcisi B Sendikası (4688 sayılı Kanuna göre yetkili) çalışan temsilci sayısı için; (900 / 2000) * 5 = 2,25 2 Çalışan Temsilcisi Tebliğe göre, işyerindeki yetkili sendika, çalışan temsilcisi olarak görevlendirme yapmak istemediğini işverene yazılı olarak bildirmesi durumunda işveren bu maddeye göre seçimle veya seçim yapılamaması halinde bu Tebliğde belirtilen atama yöntemiyle yeterli sayıda çalışan temsilcisinin görevlendirilmesini sağlayacaktır. İşyerinde yetkili sendika bulunmaması veya çalışanlar arasında aday olmaması veya seçimlere katılımda salt çoğunluğun sağlanamaması halinde işveren çalışanlar arasından dengeli dağılıma özen göstererek yukarıda belirtilen niteliklere uygun çalışan bulunması halinde bunlar arasından atama yapılacaktır. Bu niteliklere uygun çalışan bulunmaması halinde de çalışanlar arasında yeterli sayıda çalışan temsilcisinin görev yapmasını sağlayacaktır. Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenecektir. İşyerindeki yetkili sendikanın yetkisini kaybetmesi veya bir başka sendikanın yetkili sendika olarak ilan edilmesi durumunda otuz günlük süre içerisinde işveren bu maddede belirtilen usullere göre çalışan temsilcisi veya temsilcilerinin görev yapmasını sağlayacaktır. 178

179 ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI... ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN YETKİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ NELERDİR? iii. Seçim Tutanaklari Nasil Tutulmali? Tebliğe göre, çalışan temsilci veya temsilcilerinin seçimi sonucunda, yapılan seçimi hangi adayın ne kadar oyla kazandığı ile ilgili bir tutanak düzenlenecektir. Tutanağın işveren veya vekili ve seçimde görevlendirilen çalışanlar tarafından imzalanması zorunlu olacaktır. Tutanaklar ile oylamaya katılanların imzalı listesi bir sonraki seçime kadar işyerinde saklanacaktır. IV. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN YETKİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ NELERDİR? Tebliğe göre, çalışan temsilcisi; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili olacaktır. Görevini yürütmesi nedeniyle, çalışan temsilcisinin hakları kısıtlanamayacaktır. Çalışan temsilcisi görevi gereği işverenin veya işyerinin mesleki sırları ile gördüğü, öğrendiği hususları ve çalışanlara ait özel bilgileri gizli tutmakla yükümlü olacaktır. V. ÇALIŞAN TEMSİLCİSİNİN EĞİTİMİ NE ŞEKİLDE OLMALI? Tebliğe göre, çalışan temsilcileri 15/5/2013 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğe göre iş sağlığı ve güvenliği konularında özel olarak eğitilecektir. 179

180 ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ SEÇİLMESİ İSG KURULLARININ ÖNEMİ 14. İSG KURULU KURULMASI I. İSG KURULLARININ ÖNEMİ 6331 sayılı Kanuna göre işverenler 50 ve daha fazla çalışanları olan işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu kurmalı ve bu kurulu işletmelidir. İSG Kurulları, çalışanların ve İSG profesyonellerinin de katılımıyla işyerinin kendine özgü İSG kurallarını koyacakları son derece önemli kurumlardır. Bu kurul kararlarına 4857 sayılı iş kanunu emredici bir nitelik kazandırmış bulunmaktadır. Nitekim aynı esas 6331 sayılı Kanunda da kabul edilmiş, işverenin iş sağlığı ve iş güvenliği mevzuatına uygun Kurul kararlarını uygulamakla zorunlu olduğu açıkça ifade edilmiştir (m.22). II. HANGİ İŞYERLERİNDE KURUL OLUŞTURMAK GEREKİYOR? 6331 sayılı Kanunun İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu başlığını taşıyan 22. maddesine göre, Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturur. Buna göre işyerinde kurul oluşturulması için üç koşulun birlikte gerçekleşmesi aranacaktır. Bunlar; 50 ve daha fazla işyerinde çalışan olması, Sürekli işlerin yapılması, Altı aydan fazla süren işlerin yapılmasıdır. İSG Kurulları 50 ve daha fazla işçi çalıştırılan ve 56 aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde kurulacaktır. Buna göre, öncelikle Kurulun oluşturulması için 50 ve daha fazla çalışan olması gerekmektedir sayılı İş Kanununun yürürlükten kaldırılan hükmünden farklı olarak bu işyerinin sanayie ait işyeri olması şartı bulunmamaktadır. İkinci olarak işyerinde sürekli işlerin yapılması gerekmektedir. Sürekli iş tanımında 4857 sayılı kanunun referans alınması isabetli olacaktır. Buna göre niteliği gereği 30 günden fazla süren işler sürekli iş olarak kabul edilecektir (4857 sayılı İş K. m.10). Üçüncü olarak ise, işyerinde işlerin 6 aydan fazla sürmesi koşulu aranacaktır. Söz konusu 6 aylık sürenin 1 yıllık bir dilim içinde değerlendirilmesi isabetli olacaktır. 180

181 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İŞVERENE AİT BİRDEN FAZLA İŞYERİ VARSA KURULLAR NASIL OLUŞTURULACAK? ÖRNEK: 1 yıllık süre içinde 6 aydan fazla sürekli işlerin yapılmadığı örneğin yılın sadece 3 ayında faaliyette bulunulan işyerlerinde İSG Kurulu oluşturma zorunluluğu bulunmamaktadır. III. İŞVERENE AİT BİRDEN FAZLA İŞYERİ VARSA KURULLAR NASIL OLUŞTURULACAK? Yönetmelikte, (m.5) işverene bağlı, fabrika, müessese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden çok işyeri bulunduğu hallerde 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu her bir işyerinde ayrı ayrı kurul kurulacağı hükme bağlanmıştır. Buna karşılık, işverenin bağımsız işyerlerinin her birinde 50 den az çalışan mevcut ise, bu durumda toplam sayı ellinin üzerinde olsa dahi İSG Kurulu oluşturma zorunluluğu bulunmayacaktır. Sadece bazı işyerlerinde 50 den fazla işçi çalışıyor ise, bu durumda Kurul oluşturma zorunluluğu sadece bu işyerleri için söz konusu olacaktır. Yine, Yönetmeliğe göre birden fazla kurul kurulması durumunda, ihtiyaç duyulması halinde kurullar arasında koordinasyon ve bilgi alış verişi işverence sağlanacaktır. Buna göre, işveren, birden çok işyerinin her birinde kurulacak kurulların çalışma usullerini düzenlemek, iş ve görüş birliğini sağlamak amacıyla bu işyerlerine ait iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili raporların, en az 3 ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanlarca incelenmesini sağlayacaktır. Ayrıca bu raporları göz önünde tutarak alınması gereken tedbirleri tespit edecek ve uygulanmasını sağlayacaktır. IV. İSG KURULLARINA KİMLER KATILACAK (MALI)? Yönetmelik İSG Kurulunun oluşturacak kişileri saymış bulunmaktadır. Buna göre, (m. 6), İSG Kurulu; 1. İşveren veya işveren vekili, 2. İş güvenliği uzmanı, 3. İşyeri hekimi, 4. İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, 5. Bulunması halinde sivil savunma uzmanı, 6. Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta, 7. Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilciden oluşacaktır. 181

182 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İSG KURULLARINA KİMLER KATILACAK (MALI)? Buna göre Kurul 6 veya 7 kişiden oluşacak gibi görünmektedir. Yönetmelikte Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta denilmekte ve Bu maddenin birinci fıkrasının (e) bendinde belirtilen üye o işyerindeki formen, ustabaşı veya ustaların yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilir. Seçimle belirlenememesi halinde işveren tarafından atanır anlatımına yer verilmektedir. Dolayısıyla, işyerinde böyle bir görev tanımı olması durumunda ancak anılan üyeye yer verilebilecektir. Usta-ustabaşı ve formen gibi tanımlar esas itibariyle mavi yakalı, sanayideki işyerlerine ait tanımlardır. Buna karşılık büro personelinin çalıştığı işyerlerinde bu sıfatla çalışan bir kimse bulunmayabilecektir. Yönetmeliğe göre, kurulun başkanı işveren veya işveren vekili, kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır. İş güvenliği uzmanının tam zamanlı çalışma zorunluluğu olmayan işyerlerinde ise kurul sekretaryası; insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi tarafından yürütülecektir. Yönetmelikte yer alan, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, bulunması halinde sivil savunma uzmanı üyelerin işveren veya işveren vekili tarafından atanacağı belirtilmiş bulunmaktadır. Birden fazla hekim veya uzman olması durumunda işveren atamasından söz etmek mümkün olabilecektir. Yoksa hekim veya uzman ayrıca bir atama işlemine gerek olmaksızın İSG kuruluna katılma yetkisine sahip olacaktır. Nitekim Yönetmeliğe göre, birden fazla iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin bulunduğu işyerlerinde işveren tarafından görevlendirme yapılacaktır. İş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinde o işyerinin tehlike sınıfına uygun uzmanlar arasından birisi görevlendirilecektir. Yönetmeliğe göre çalışan temsilcisi ve formen-ustabaşı ustalar arasından seçilecek üyelerin aynı usullerle yedekleri seçilecektir. Belirtmek gerekir ki, Kurulda bir kişinin birden fazla sıfatla yer alması da mümkün değildir. Örneğin İnsan Kaynakları yöneticisi aynı zamanda işveren vekilidir. Ancak bu kişinin hem işveren vekili, hem de İK işlerini yürütmekle görevli kişi sıfatıyla bulunması mümkün olmayıp, kurula katılacak olan işveren vekilinin ayrıca belirlenmesi gerekmektedir. 182

183 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ YÖNETMELİKTE SAYILMAYAN KİŞİLER KURULDA YER ALABİLİR Mİ? V. YÖNETMELİKTE SAYILMAYAN KİŞİLER KURULDA YER ALABİLİR Mİ? Yönetmelikte, İSG kuruluna katılacak kişiler tek tek sayılmış bulunmaktadır. Buna göre, burada sayılmayan kişilerin Kurula alınarak, Kurulun oluşum biçimini genişletmesi hukuken mümkün değildir. Zira böyle bir durumda karar yetersayıları etkilenecek olup, Kurul Yönetmelikte sayılan kişilerle sınırlı olmak üzere oluşturulacaktır. VI. ALT İŞVEREN VARSA KURULLAR NASIL OLUŞTURULACAK? Kanunda ayrıca asıl işveren alt işveren ilişkisinin bulunduğu durumlarda, İSG Kurullarının kurulması ve işletilmesine ilişkin esaslara da yer verilmiş bulunmaktadır. Buna göre, 6 aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde; Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanacaktır. Bu düzenlemenin amacı aynı coğrafi alan içinde oluşturulmuş iki kurulun birbirinden habersiz ve kopuk biçimde faaliyet göstermesini ve karar alıp uygulamasını önlemektir. Zira iki kurulun eşgüdüm olmadan faaliyet göstermesi bunların etkili olmalarına engel oluşturur. Bu noktada eşgüdümü sağlama görevi, asıl işverene yüklenmiştir. Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atayacaktır. Dikkat edilecek olursa, kurul oluşumu için, alt işveren ilişkisinin 6 aydan fazla süreli olması aranmaktadır. Buna göre arızi nitelikte, temizlik, bakım, onarım gibi işlerde alt işveren çalışması durumunda alt işverenlerin İSG kurullarında temsiline ilişkin hükümler uygulanmayacaktır. Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atayacaktır. Yani alt işverenin 50 den az işçisi varsa, kurul oluşturması gerekmeyecek ancak bu halde de asıl işverenin kuruluna temsilci gönderecektir. Kanuna göre, işyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurul ile iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atayacaktır. Burada da asıl işverenin 50 den az işçisi varsa, kurul oluşturma- 183

184 İSG KURULU KURULMASI KURUL ÜYELERİNE ÖZEL EĞİTİM VERİLMESİ GEREKLİ Mİ? yacak, ancak kurul oluşturan alt işverene temsilci gönderecektir. Kanuna göre, kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulacaktır. ÖRNEK: Asıl işverenin 30, alt işverenin de 25 işçisi varsa; toplam sayı 50 kişinin altında olduğundan, ikisinin de bağımsız şekilde kurul oluşturması söz konusu olmayacak; ancak birlikte bir kurul oluşturacaklardır. Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması hâlinde işverenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendireceklerdir. VII. KURUL ÜYELERİNE ÖZEL EĞİTİM VERİLMESİ GEREKLİ Mİ? Yönetmeliğe göre, kurul üyelerine özel eğitim verilmesi gerekmektedir. Eğitim başlığını taşıyan 7. maddeye göre, işveren tarafından, kurulun üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmesi sağlanacaktır. Kurul üyelerinin ve yedeklerinin eğitimleri asgari olarak; a) Kurulun görev ve yetkileri, b) İş sağlığı ve güvenliği konularında ulusal mevzuat ve standartlar, c) Sıkça rastlanan iş kazaları ve tehlikeli vakaların nedenleri, ç) İş hijyeninin temel ilkeleri, d) İletişim teknikleri, e) Acil durum önlemleri, f) Meslek hastalıkları, g) İşyerlerine ait özel riskler, ğ) Risk değerlendirmesi konularını kapsayacaktır. İSG Kurulları hakkındaki Yönetmelikte bu eğitimin şekli, süresi ve kimler tarafından verileceği konusunda bir açıklık bulunmamaktadır. Çalışanların eğitimlerinin usul ve esasları hakkındaki yönetmelikte de bu konuda bir açıklık yoktur. Bu durumda öğretide belirtildiği üzere eğitimlerin belirtilen konularda yeterliliği bulunan kurul üyeleri tarafından verilmesine bir engel bulunmadığı gibi, eğitimlerin nasıl yapılacağını kurul üyelerinin birlikte belirlemesine de bir engel bulunmamaktadır. Yönetmelikte ayrıca asıl 184

185 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI İSG KURULUN GÖREVLERİ NELERDİR? işveren alt işveren ilişkilerinde ortak kurul oluşması durumunda eğitimden her iki işverenin de birlikte sorumlu olacağı ifade edilmiştir. Buna göre asıl işverenin sadece kendi üyelerini değil, alt işveren temsilcilerinin eğitimlerini de denetlemesi yerinde olacaktır. VIII. İSG KURULUN GÖREVLERİ NELERDİR? İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İÇ YÖ- NERGE TASLAĞI HAZIRLAMAK 4857 sayılı İş Kanunu, daha sonra 6331 sayılı Kanun Avrupa Birliği modelini benimsemiştir. Avrupa Birliği modelinde ise, iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili kuralların önceden devlet tarafından tüm ayrıntısıyla belirlenebileceği kabul edilmemektedir. Zira teknolojide değişiklikler olmakta her geçen gün yeni riskler, önceden genel düzenleyici işlemlerle düzenlenmesi mümkün olmayan önlemlerin planlanması gerekli bulunmakladır. Buna göre AB modelinde genel bir çerçeve çizilmiş, bu çerçevenin içeriği ise işverene doldurulmaya bırakılmıştır. Dolayısıyla, işveren işyerinin sübjektif özelliklerine göre, gerekli olan önlemleri belirleyecektir. Bu noktada ise, İSG Kurullarına çok önemli görevler düşecektir. Yönetmeliğe göre, İSG Kurulu, işyerinde teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmeye yönelik çalışmalar yapacaktır. Kurul, İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamalı ve işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmalıdır. Kurulun en önemli görevi ise, İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamak, işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak ve yönergenin uygulanmasını izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak olarak görünmektedir. Zira bir iç yönetmeliği olmayan bir işyerinin sadece mevcut Yasa ve yönetmeliklerle İSG önlemlerini alması mümkün görünmemektedir. Yasal mevzuat ile çizilen genel çerçevenin işyerine özgü şekilde özelleştirilmesi gerekmektedir. Buna göre, söz konusu iç yönetmelikte, risk unsurlarına, acil hallerde yapılacak işlere, koruyucuların kullanımına, iş sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin davranış kurallarına, işçilerin eğitimlerine ilişkin usul ve esaslara yer verilmesi mümkündür. Yine işyerinde alkol sınırlamaları ve ölçümlemeleri, mobbing ve anti taciz prosedürlerine bu yönetmelikte yer verilebilecektir. 185

186 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI İSG KURULUN GÖREVLERİ NELERDİR? TEHLİKELERİ DEĞERLENDİRMEK Kurul, işyerinde İSG ile ilgili tehlikeleri değerlendirecektir. Buna göre, iş sağlığı ve güvenliği konularında o işyerinde çalışanlara yol göstermek, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek, tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline bildirimde bulunmak, İşyerinde meydana gelen her iş kazası ve işyerinde meydana gelen ancak iş kazası olarak değerlendirilmeyen işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğratma potansiyeli olan olayları veya meslek hastalığında yahut iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir tehlike halinde gerekli araştırma ve incelemeyi yapmak, alınması gereken tedbirleri bir raporla tespit ederek işveren veya işveren vekiline vermek, işyerinde yangın, doğal afet, sabotaj ve benzeri tehlikeler için alınan tedbirlerin yeterliliğini ve ekiplerin çalışmalarını izlemek Kurulun görevleri arasında bulunmaktadır. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİM VE ÖĞRETİMİNİ PLANLAMAK İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak da kurulun görevleri arasındadır. Kurul, İSG eğitimleri ile ilgili konu ve kurallarla ilgili programları hazırlamak, işveren veya işveren vekilinin onayına sunmak ve bu programların uygulanmasını izlemek ve eksiklik görülmesi halinde geri bildirimde bulunmakla görevlidir. BAKIM VE ONARIM ÇALIŞMALA- RINDA GEREKLİ GÜVENLİK TED- BİRLERİNİ PLANLAMAK İşyerinde yapılacak bakım ve onarım çalışmalarında gerekli güvenlik tedbirlerini planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarını kontrol etmek Kurulun görevleri arasındadır. YILLIK RAPOR HAZIRLAMAK Kurul, işyerinin iş sağlığı ve güvenliği durumuyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o yılki çalışmaları değerlendirmek, elde edilen tecrübeye göre ertesi yılın çalışma programında yer alacak hususları değerlendirerek belirlemek ve işverene teklifte bulunmakla görevlidir. ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI TALEPLERİNİ DEĞERLENDİRMEK 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 13. maddesinde belirtilen çalışmaktan kaçınma hakkı talepleri ile ilgili acilen toplanarak karar vermek de Kurulun görevleri arasında bulunmaktadır. Yönetmeliğe göre, Kurul, çalışmaktan kaçınma hakkı taleplerinde acilen toplanmak durumundadır. Toplantıda alınan karar çalışan ve çalışan temsilcisine yazılı olarak tebliğ edilecektir. 186

187 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI KURUL KARARLARI NASIL ALACAKTIR? IX. KURUL KARARLARI NASIL ALACAKTIR? AYDA EN AZ BİR KEZ TOPLANMA ZORUNLULUĞU Kurulların ayda en az bir kere toplanması gerekmektedir. Ancak Kurul, işyerinin tehlike sınıfını dikkate alarak, tehlikeli işyerlerinde bu sürenin iki ay, az tehlikeli işyerlerinde ise üç ay olarak belirlenmesine karar verebilecektir. Kurul toplantılarının günlük çalışma saatleri içinde yapılması asıldır. Kurulun toplantılarında geçecek süreler günlük çalışma süresinden sayılacaktır. TOPLANTININ GÜNDEMİ Kurulun önceden belirlenmiş gündeme göre çalışması asıldır. Toplantının gündemi, yeri, günü ve saati toplantıdan en az kırk sekiz saat önce kurul üyelerine bildirilecektir. Gündem, sorunların ve varsa iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin projelerin önem sırasına göre belirlenecektir. Kurul üyeleri gündemde değişiklik isteyebileceklerdir. Bu istek kurulca uygun görüldüğünde gündem buna göre değiştirilecektir. Her toplantıda, önceki toplantıya ilişkin kararlar ve bunlarla ilgili uygulamalar hakkında başkan veya kurulun sekreteri tarafından kurula gerekli bilgi verilir ve gündeme geçilir. OLAĞANÜSTÜ TOPLANTI Yönetmeliğe göre, ölümlü, uzuv kayıplı veya ağır iş kazası halleri veya özel bir tedbiri gerektiren önemli hallerde kurul üyelerinden herhangi biri kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilir. Bu konudaki tekliflerin kurul başkanına veya sekreterine yapılması gerekecektir. Toplantı zamanı, konunun ivedilik ve önemine göre tespit olunacaktır. KARAR YETERSAYISI Yönetmeliğe göre, Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile işveren veya işveren vekili başkanlığında toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile karar alır. Çekimser oy kullanılamaz. Oyların eşitliği halinde başkanın oyu kararı belirler. Çoğunluğun sağlanamadığı veya başka bir nedenle toplantının yapılmadığı hallerde durumu belirten bir tutanak düzenlenir. Yine Yönetmeliğe göre, her toplantıda, görüşülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak düzenlenmesi gerekmektedir. Tutanak, toplantıya katılan başkan ve üyeler tarafından imzalanacaktır. İmza altına alınan kararlar herhangi bir işleme gerek kalmaksızın işverene bildirilmiş sayılacaktır. İmzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanacaktır. Toplantıda alınan kararlar gereği yapılmak üzere ilgililere duyurulması gerekmektedir. Ayrıca çalışanlara duyurulması faydalı görülen konular işyerinde ilân edilecektir. 187

188 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI KURUL KARARLARI NASIL ALACAKTIR? KURUL KARARLARININ BAĞLAYI- CI OLMASI: KARARLARIN UYGU- LANMA ZORUNLULUĞU İSG Kurullarının kararlarını işverenler yerine getirmek durumundadır. Nitekim yönetmelikte de açıkça ifade edildiği üzere, Kurulca işyerinde ilân edilen kararlar işverenleri ve çalışanları bağlayacaktır. Kurulun aldığı kararlar işverenlerin bu konuda ayrıca işlemlerde bulunmasını gerektirecektir. Örneğin işyerinde koruyucu ekipmanların belirli bir marka ile değiştirilmesi kararlaştırılmış ise, işveren bu ekipmanları satın almak ve işçilere dağıtımını gerçekleştirmek durumunda olacaktır. Kurul kararlarının bağlayıcı olduğu dikkate alındığında işveren bu yükümlülüğünü yerine getirmek durumunda olacaktır. cezası konusunu oluşturabilecektir. İkinci olarak hukuki ve cezai sorumluluk bakımından da kurul kararları önem arz edecektir. Kurul kararlarının işverence uygulanmaması ve bununla bağlantılı bir iş kazası veya meslek hastalığının söz konusu olması durumunda, Kurul kararlarının gereklerini yerine getirmeyen işveren sorumlu tutulabilecektir. İşverenin Kurul kararında öngörülen hususu yerine getirmemesi öncelikle idari para 188

189 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI KURUL KARARLARI NASIL ALACAKTIR? Yasal Dayanaklar 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu RG: 6 Mayıs Sayı: sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, RG: 30 Haziran 2012, Sayı: Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği (YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILMIŞTIR) İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (RG 17 Temmuz 2013, 28710) Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, RG 15 Mayıs 2013, Sayı: İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, RG: 29/12/2012, Sayı: İş Ekipmanlarının Kullanımında Güvenlik ve Sağlık Şartları Yönetmeliği, , İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik RG: 29 Aralık 2012, Sayı: İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, RG , Sayı : İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, RG: 31 Ocak 2013, Sayı: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik, RG , Sayı : İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği RG: , Sayı: İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, , RG: (Yürürlükten kalkmakla birlikte, uygulama bakımından boşluk olan konularda uygulama rehberi şeklinde referans alınabilecektir) Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik RG: 09 Ağustos Sayı: Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik RG: Sayı: Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik, RG 28 temmuz 2013, Sayı:28721 İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik RG. 20 Temmuz 2013, Sayı: Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik RG. 12 Ağustos 2013, Sayı: 2873 Çalışanların Titreşimle İlgili risklerden Korunmalarına Dair yönetmelik, RG. 22 Ağustos 2013, Sayı:

190 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI KURUL KARARLARI NASIL ALACAKTIR? Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik, RG 28 temmuz 2013, Sayı:28721 İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik RG. 20 Temmuz 2013, Sayı: Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik RG. 12 Ağustos 2013, Sayı: 2873 Çalışanların Titreşimle İlgili risklerden Korunmalarına Dair yönetmelik, RG. 22 Ağustos 2013, Sayı:28743 Tozla Mücadele Yönetmeliği RG. 5 Kasım 2013, Sayı: KAYNAKÇA VE LİNKLER Balkır, Z. Gönül: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda İşverenin Yönetim Sorumluluğu, Sicil İHD, Aralık 2012, 20-41; Caniklioğlu, Nurşen: İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tasarısına Göre İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi İstihdamı, İşv. D, Mayıs-Haziran 2012, 104 vd. Centel, Tankut, Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi: İş Sağlığı ve Güvenliğinde Merkezi İlk Yapılanma, Sicil İHD, Aralık 2012, 5-9; Centel, Tankut: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Kuruluş ve İşleyişi, Sicil İHD, Mart 2013, Kabakçı, Mahmut: 6331 Sayılı Kanunun İş Sağlığı ve Güvenliği Anlayışı ve Risklerden Korunma İlkelerinin (m.5) İşlevi, Sicil İHD, Mart 2013, Ömer Ekmekçi, 4857 sayılı İş Kanununa Göre İş Sağlığı ve İş Güvenliği Konusunda İşyeri Örgütlenmesi, Legal yay, İstanbul Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Gn. Md: 2005/9 sayılı genelgesi TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ocak-2001 ÇSGB İSGGM tarihli internet duyurusu, ÇSGB İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü, 5 Adımda Risk Değerlendirmesi, 2007, Ankara ÇSGB Meslek Hastalıkları Rehberi,

191 III. BÖLÜM ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ III. BÖLÜM ÇALIŞANLARIN HAK ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ

192 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI GENEL İLKELER 1. ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ I. GENEL İLKELER 6331 sayılı Kanun sadece işverenlerin yükümlülüklerini düzenlemekle kalmayıp, çalışanlara da bir takım hak ve yükümlülükler getirmektedir. Gerçekten, işyerinde güvenliğin sağlanması, çalışanların da bu konuda bilinçli olmalarına ve yasal ödevlerini yerine getirmelerine bağlıdır. Kanuna göre, çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. II. ARAÇLARI VE KORUYUCU DONANIMLARI DOĞRU KULLANMAK Çalışanlar, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda, işyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemekle yükümlüdür. Çalışanlar, ayrıca, kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak zorundadır. Çalışanların yükümlülüklerine ilişkin önemli düzenlemeler İSG yönetmeliklerinde de yer almaktadır. Nitekim Kişisel Koruyucu Donanimlarin Işyerlerinde Kullanilmasi Hakkinda Yönetmeliğin (RG 2 Temmuz 2013, 28695), Kullanım kuralları başlığını taşıyan 8. maddesine göre, Çalışanlar, 6331 sayılı Kanunun 19 uncu maddesine uygun olarak, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımları doğru kullanmakla, korumakla, uygun yerlerde ve uygun şekilde muhafaza etmekle yükümlüdür (2. fıkra). Yine, Çalışanlar kişisel koruyucu donanımda gördükleri herhangi bir arıza veya eksikliği işverene bildirirler. Arızalı bulunan kişisel koruyucu donanımlar arızalar giderilmeden ve gerekli kontrolleri yapılmadan kullanılmaz. Çalışanlara verilen kişisel koruyucu donanımlar her zaman etkili şekilde çalışır durumda olur, temizlik ve bakımı yapılır ve gerektiğinde yenileri ile değiştirilir. Kişisel koruyucu donanımlar her kullanımdan önce kontrol edilir (3. fıkra). III. İŞVERENE TEHLİKEYİ HABER VERMEK Kanuna göre, çalışanlar, işyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda 192

193 İŞBİRLİĞİ sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermekle yükümlüdürler. IV. İŞBİRLİĞİ Çalışanlar, teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak zorundadır. Çalışanlar ayrıca kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmakla da yükümlüdürler. 193

194 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ İŞYERİNE ALKOL ALINARAK GELİNEBİLİR Mİ? 2. BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİ KULLANMA YASAĞI Bağımlılık yapan maddeleri kullanma yasağı 6331 sayılı Kanunun 28. maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Buna göre çalışanlar; İşyerine sarhoş olarak veya uyuşturucu kullanarak gelemeyeceklerdir. İşyerinde alkol ve uyuşturucu kullanamayacaklardır. Aksi halde, bağlı oldukları kanun hükümleri dikkate alınarak işlem yapılacaktır sayılı İş Kanunu uyarınca, iş sözleşmeleri bildirimsiz ve tazminatsız olarak feshedilebilecektir. I. İŞYERİNE ALKOL ALINARAK GELİNEBİLİR Mİ? Dikkat edilecek olursa, çalışanların işyerine alkolü olarak gelmeleri yasaklanmamıştır. İşçinin iş sözleşmesinin bildirimsiz ve tazminatsız feshedilebilmesi için durumunun sarhoşluk derecesine ulaşması gerekmektedir. Sarhoşluk derecesinde olmamakla birlikte, yapılan işin niteliği ve işçinin aldığı alkol seviyesi iş sözleşmesinin işçinin davranışları nedeniyle geçerli nedenle feshini de gerektirebilecektir. Belirtmek gerekir ki, sarhoşluk tanımı kanunda yapılmış değildir. Bu konuda net bir ölçünün belirlenmemiş olması, uygulama bakımından da sorunları beraberinde getirebilecektir. Bu bağlamda, Yargıtay önüne gelen olayların örnek olarak incelenmesi yol gösterici olacaktır. ÖRNEK (1) : İşçi itfaiye müdürlüğünde gece bekçisi olarak çalışmaktadır. İş sözleşmesi göreve sarhoş gelmesi nedeniyle disiplin kurulu kararıyla sona erdirilmiştir. İşverence ve tarihlerinde alkol muayenesi yaptırılmış, ilkinde 25, ikincisinde ise 165 promil alkollü olduğu doktor raporu ile belirlenmiştir. Yargılama sırasında davacı, ilk seferinde alkol almadığını, ikincisinde ise iki kutu bira içerek saat daki vardiyasına gittiğini beyan etmiştir. Yargıtay; Davacı tarafından olay tarihlerinde davacının sarhoşluk belirtileri göstermediğine ilişkin tanık dinletilmiş ise de, tutanaklar karşısında bu anlatımlar son derece sübjektif kalmaktadır. Davacının alkol alarak işyerine geldiği sabittir. Özellikle son tutanaktaki alkol seviyesi ve işyerinde işçinin yaptığı işin niteliği dikkate alındığında iş sözleşmesinin feshinin geçerli nedene dayandığı sabittir, işe iade isteğinin reddi gerekirken yazılı şekilde kabulü hatalı olup bozmayı gerektirmiştir (2009/41970 K: 2010/40594) sonucuna ulaşmıştır. ÖRNEK (2) 194

195 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ İŞVEREN ALKOL UYGULAMALARINI PROSEDÜRE BAĞLAMALI MI? Yargıtay bu kararında da 0,74 promil alkol seviyesini, haklı neden ağırlığında görmemiş, bunu geçerli neden ağırlığında değerlendirmiştir. (Y. 22.HD, , E. 2011/3957, K. 2011/6839). Yukarıda da incelediğimiz üzere, sarhoşluk kavramı ve işçinin alkol seviyesinin uygulanacak yaptırımı kanunda net bir biçimde düzenlenmiş değildir. Bu durumda işverenin işyerinde alkol ve uyuşturucu konusunu bir prosedüre bağlaması isabetli olacaktır. Bu prosedür içinde, işverenin işçiyi hangi koşullarda alkol seviyesini ölçtürebileceği, bu durumda uygulanacak yaptırım ve yine işyerinde tolere edilebilecek alkol seviyesi açıkça belirtilebilecektir. Bu noktada işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı ile işbirliği yapılması, konusunun İSG Kurulunda hazırlanacak İSG iç yönergesi kapsamında ele alınmasında büyük yarar bulunmaktadır. II. İŞVEREN ALKOL UYGULAMALARINI PROSEDÜRE BAĞLAMALI MI? 195

196 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ NE ZAMAN ÇALIŞMAKTAN KAÇINILABİLİR? CİDDİ VE YAKIN TEHLİKE ÖLÇÜTÜ 3. ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI I. NE ZAMAN ÇALIŞMAKTAN KAÇINILABİLİR? CİDDİ VE YAKIN TEHLİKE ÖLÇÜTÜ 6331 sayılı Kanun, AB ülkelerindeki düzenlemelere paralel olarak, işçilere 4857 sayılı kanunda olduğu gibi çalışmaktan kaçınma hakkı tanımış bulunmaktadır. Buna göre, ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilecektir. II. KURUL ACİLEN TOPLANMALI Kanuna göre, çalışanın başvurusu üzerine Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit edecektir. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilecektir. Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilecektir. III. ÇALIŞANIN ÜCRET HAKKI SAKLI Çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır. IV. TEHLİKE ÖNLENEMEZ İSE Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda yukarıda belirtilen usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gidebileceklerdir. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamayacaktır. V. ÇALIŞANIN HAKLI NEDENLE FESİH HAKKI Kanuna göre, iş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilecektir. Toplu sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı dönemde fiilen çalışmış sayılacaktır. 196

197 ÇALIŞANLARIN HAK ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ İŞ SÖZLEŞMESININ HAKLI VEYA GEÇERLİ NEDENLE FESiH HAKKI 4. ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ DURUMU: FESİH VE DİSİPLİNER YAPTIRIMLAR I. İŞ SÖZLEŞMESININ HAKLI VEYA GEÇERLİ NEDENLE FESiH HAKKI İş Kanununun 25. maddesinin II. bendinde, işçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması haklı fesih nedeni olarak kabul edilmiştir. Öğretide de kabul edildiği üzere, işçinin iş güvenliğini kusuru ile tehlikeye düşürmesi haklı fesih için yeterlidir; ayrıca zarar yaratmış olması gerekmez. Ancak uygulama bakımından işverenin bu şekilde iş sözleşmesini feshetmesi durumunda, ispat sorunları ile karşılaşması olasılık dahilindedir. Bu nedenle işyerinde, sağlıklı işleyen bir disiplin sistemi kurulmalı, iş güvenliği kurallarına aykırılıklar kayıt altına alınmalıdır. Söz konusu aykırılığın derecesine göre, uyarı, ihtar gibi disiplin cezaları uygulanmalı, ya da iş sözleşmesinin feshi yoluna gidilmelidir. Bu yaptırımların belirlenmesinde, Yargıtayın kabul ettiği ölçülülük ilkesi belirleyici olmalıdır. Yani davranışın ağırlığına göre yaptırım seçilmelidir. Bu konuda aşağıda inceleyeceğimiz örnek Yargı kararları işverenler bakımından yol gösterici olabilecektir. II. ÖRNEKLER i. Emniyet Kemerini Takmayan Sürücü Örneği: Haklı Fesih Yargıtay 9. Hukuk dairesinin, emniyet kemerini takmayan sürücünün iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedileceğini kabul eden kararı uygulama bakımından da yankı yaratmıştır. Karar basında da yer bulmuştur. Yargıtayın bu kararına göre; Trafik kazaları ülkemiz açısından büyük bir sorundur. Son yıllarda artan trafik kazaları nedeniyle birçok insan hayatını kaybetmiş veya ciddi şekilde yaralanmıştır. Emniyet Genel Müdürlüğü nün verilerine göre 2010 yılında bildirilen trafik kazası sayısı olup, bu kazalarda kişi yaşamını yitirmiş ve kişi yaralanmıştır (Erişim: istatistikler_s.asp ). Trafik kazalarının sonuçlarının bu ölçüde vahim olmasında ise emniyet kemeri takılmamasının ve diğer 197

198 ÇALIŞANLARIN HAK ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ ÖRNEKLER koruyucu tedbirlerin alınmamasının etkisinin büyük olduğu bilinen bir gerçektir. Bu nedenledir ki, mevzuatımızda emniyet kemeri takılması bir zorunluluk olarak öngörülmüş ve bu zorunluluğa uyulmaması ise para cezasını gerektiren kabahat türünden bir eylem olarak düzenlenmiştir. İş sağlığı ve güvenliğinin temini açısından işverenler gerekli her türlü önlemi alarak araç ve gereçleri eksiksiz bulundurmakla, işçiler ise alınan önlemlere uymakla yükümlü tutulmuşlardır. Bu yükümlülükler işverenler açısından işçilere gerekli eğitimlerin verilmesini, işçiler açısından ise söz konusu eğitimlere katılarak eğitimlerin gereğinin yapılmasını da kapsamaktadır. Bu noktada iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında, işçilerin korunmaları gerekli pasif süjeler olmaktan çıkarılarak kendileriyle işbirliği yapılan aktif elemanlar konumuna getirilmeleri önem arz etmektedir (Mollamahmutoğlu M./Astarlı M., İş Hukuku, 4. Bası, Ankara, 2011, s. 1196). İş sağlığı ve güveliğine ilişkin kurallara uymakla yükümlü tutulan işçilerin bu kurallara uymamasının en önemli hukuki yaptırımı ise işverenin iş sözleşmesini haklı nedenle feshidir. Bu bağlamda İş K. m. 25/II-h bendi uyarınca uyarıya rağmen işçinin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin kurallara uymaması ve İş K. m. 25/II-i bendi uyarınca işçinin kusuruyla iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi işveren açısından iş sözleşmesinin feshinde haklı neden oluşturmaktadır. Somut olayda, şoför olarak çalışan davacı işçiye davalı işveren tarafından iş güvenliği eğitimi kapsamında; emniyet ve kaza önleme tedbirleri, sürüş teknikleri, emniyet kemeri takma zorunluluğu ve önemi ile ilk yardım konularında yazılı ve uygulamalı eğitimler verildiği anlaşılmaktadır. Feshe konu olan olayda davacının emniyet kemeri takmadan araç kullandığı tespit edilmiş ve davacı yazılı olarak uyarılmak istenmiş, ancak davacı uyarıyı imzalamaktan ve almaktan imtina etmiştir. Bu nedenle davalı işveren tarafından davacının iş sözleşmesi İş Kanununun 25/II-h-i maddesi uyarınca derhal sona erdirilmiştir. Davacı, Karayolları Trafik Kanunu nda emredici olarak düzenlenen emniyet kemeri takma zorunluluğuna aykırı hareket etmiştir. Bu davranış aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin kurallara da aykırılık teşkil etmektedir. Davacının, işyerinde şoför olarak çalışması da dikkate alındığında emniyet kemeri takmadan araç kullanması ağır kusur teşkil ettiği gibi objektif olarak iş güvenliğini de tehlikeye düşürecek niteliktedir. Bu nedenle davalının iş sözleşmesini haklı nedenle feshettiğinin kabulü ile kıdem ve ihbar tazminatı taleplerinin reddi gerekirken söz konusu taleplerin kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, , Esas Numarası: 2009/37034, Karar Numarası: 2011/47935, 198

199 BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİ KULL... ÖRNEKLER ii. Tanker Şoförünün Dolum Ve Boşaltım Koşullarına Uymaması: Geçerli Feshin Kabulü Yargıtay, dolum ve boşaltım kurallarına uymayarak iş disiplinini ve güvenliğini bozucu eylemlerde bulunan tanker şoförünün eylemlerinin ağırlığına göre, haklı değil; geçerli neden ağırlığında sayılabileceğini kabul etmiştir. Yargıtaya göre; İşçinin geçerli bir feshe neden olabilecek davranışları İş Yasasının 25.maddesinde öngörülen ve işverene derhal fesih yetkisi tanıyan haklı nedenlerden farklıdır. Yargılama sırasında bu nedenlerin ağırlıkları her olayın özelliğine göre değerlendirilmelidir. İşçinin iyiniyet ve ahlak kurallarına uymayan davranışı sonucunda iş ilişkisine devam etmek işveren açısından çekilmez hale gelmişse, diğer bir anlatımla güven temeli çökmüşse işverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı doğar. Buna karşılık işçinin davranışı taraflar arasında bulunması gereken güven temelini çökertecek ağırlıkta bulunmamakla, iş ilişkisine devamı tam anlamıyla çekilmez hale getirmemekle birlikte, işin normal işleyişini bozuyorsa, işyerindeki uyumu olumsuz yönde etkiliyor ve işverenden bu nedenle iş ilişkisini yürütmesi normal olarak beklenemiyorsa İş Yasasının 18/1.maddesi gereği geçerli fesih hakkı doğar. Somut olayda, işyerinde tanker şoförü olarak çalışan davacının işyerindeki çalışma süresi yaklaşık bir yıl olduğu halde bu süre içinde hakkında birçok kez tutanak ile açıklaması alınmış ve ihtarla cezalandırılmıştır. Davacı, Dolum ve Park Kuralları ile Emniyetli Sürüş Değerlendirme Formunu iş sözleşmesinin eki olarak imzalamış, içeriğini kabul etmiştir. Davacının fiilen gerçekleştirdiği iş, akaryakıt taşımacılığı olup, içerdiği tehlike riski nedeniyle yüksek güvenlik standartları gerektirmektedir. Bu anlamda gerekli tedbirleri almak konusunda da işveren üzerine düşen görevleri yerine getirmiştir. Oysa davacı daha önce kendisine bildirilen güvenlik tedbirlerini yeterince uygulamayarak, dolum ve boşaltım kurallarına uymayarak iş disiplinini ve güvenliğini bozucu, işyerinde olumsuzluklara neden olan davranışta bulunmuştur. Bu nedenle davacının geçmiş çalışma şekli taraflar arasındaki iş sözleşmesinin yürütülmesini sağlamasına engel olduğundan iş akışını bozmaya neden olmuştur. Davacının bu eylemleri haklı fesih ağırlığında olmayıp geçerli fesih ağırlığında olduğundan fesih geçerli nedene dayanmaktadır. Davanın reddi gerekirken yazılı şekilde kabul edilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, , Esas Numarası: 2010/3363 Karar Numarası: 2011/16270, iii. Forklift Kullanma Yeterliliği Olmayan İşçi: Geçerli Fesih 199

200 BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİ KULL... DİSİPLİN CEZALARI Yargıtay tartışılabilecek bir kararında, forktlif kullanma yeterliliği olmamasına rağmen, kullanarak işçi sağlığı ve güvenliğini tehlikeye atma, kalıp ve duvarlara zarar verme eylemini gerçekleştiren işçinin verdiği zarar 30 günlük ücretinden az olduğundan, bunu haklı değil, geçerli fesih sebebi olarak nitelendirmiştir. Yargıtaya göre; Dosya içeriğine, toplanan delilere göre işçinin iş sözleşmesi davalı işverence Forktlif kullanma yeterliliği olmamasına rağmen, kullanarak işçi sağlığı ve güvenliğini tehlikeye atma, kalıp ve duvarlara zarar verme nedeni ile 4857 sayılı İş Kanunu nun 25/II,ı maddesi uyarınca feshedilmiştir. Somut olayda davacı işçinin bu eylemi kendi savunması ve diğer deliller ile sabittir. Ancak meydana gelen zarar 30 günlük ücretinden azdır. İş sözleşmesinin feshedilmesi zararın 30 günlük ücretten az olması nedeni ile haklı nedene dayanmadığı doğru ise de, geçerli neden olmadığı ileri sürülemez. Zira haklı fesih ile geçerli fesih kavramları farklıdır. Her haklı fesih geçerli nedene dayanır. Ancak her geçerli fesih, haklı fesih değildir. Davacı, davranışlarından kaynaklanan nedenle, işçi sağlığı ve güvenliğini tehlikeye atmış ve işyerinde olumsuzluklara neden olmuştur. Fesih geçerli nedenlere dayandığına göre, işe iade isteğinin reddi gerekir. Mahkemece yazılı şekilde feshin geçersizliğine ve işe iadeye karar verilmesi hatalıdır (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, , E: 2005/36747, K: 2006/340, III. DİSİPLİN CEZALARI İş hukukunda işverenlere belirli koşulların varlığı halinde disiplin cezası verme yetkisi tanınmıştır. Hukukumuzda işverenin disiplin cezası uygulama yetkisinin koşullarını, kapsamını, sınırlarını, usulünü, itiraz ve yargısal denetimini, bu yetkinin kullanılmasına karşı işçilere güvence sağlayan genel bir düzenleme mevcut değildir. Ancak, Yargıtayın da kabul ettiği üzere, İş Hukukunun ilkeleriyle genel hükümler göz önünde bulundurularak toplu iş sözleşmeleri ve iç yönetmeliklerle disiplin hukukuna dair düzenlemeler yapılabilir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, , E: 2010/33308, K: 2010/36162, Öncelikle işçiye verilecek disiplin cezasının hukuki bir dayanağı bulunmalıdır. Buna göre disiplin cezasının işçiyi bağlayabilmesi sözleşme veya iç yönetmelikle düzenlenmiş olması gerekmektedir. İç yönetmeliklerin niteliği Yeni Borçlar kanunu ile belirsizliğe sürüklenmiş bulunmaktadır. BK m. 399 hükmüne göre, İşveren, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadırlar. Dürüstlük kuralının gerektirdiği ölçüt belirsiz bir niteliktedir; iç yönet- 200

201 ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI DİSİPLİN CEZALARI meliğin bağlayıcılık kazanması için işçinin onayının olup olmaması da belirsizlik taşımaktadır. Uygulama bakımından tavsiyemiz, işe girişte iç yönetmelik ve disiplin yönetmeliklerinin işçiye imza karşılığı verilmesi ve işçinin onayının alınmasıdır. Disiplin cezaları, kusurlu olarak değerlendirilen işçinin işyerindeki varlığını, kariyerini, görevini ve ücretini derhal ya da daha sonra etkileyecek şekilde işverence alınan önlemdir olarak tanımlanabilir. İşvereninin işçinin durumunu etkileyen işlemlerinin bir disiplin cezası niteliğinde olup olmadığının tespiti kimi zaman güçlük arz eder. İşverenin işçinin çalışma saatlerini, ye da işinin görüldüğü yeri değiştirmesinin bir disiplin cezası olup olmadığı duraksama yaratabilir. İşverenin işletme veya müessesesinin çeşitli birimlerini organize ederken, bazı işçilerin bundan zarar görmesi bir disiplin cezası niteliği taşımaz.. i. Disiplin Cezasının Türleri a) Uyarı (ihtar)-kınama- cezası İş hukukunda işçilere uygulanan en hafif ceza türü işyerindeki konumuna doğrudan bir etkisi bulunmayan uyarı ya da kınama cezasıdır. Uyarı cezası, ülkemiz toplu iş hukukunda geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Nitekim disiplin hükümlerine yer verilen hemen her toplu iş sözleşmesinde uyarı cezası öngörülmüştür.. b) Ücret kesme cezası İşçilere disiplin cezası olarak uygulanabilecek bir başka ceza türü de ücret kesme cezasıdır. Ücret kesme cezasına ilişkin olarak gerek hukukumuzda gerekse de yabancı hukuklarda, diğer disiplin cezalarına göre, daha farklı bir bakış açısıyla yaklaşıldığı ve bu cezanın mümkün olduğu kadar kısıtlanmaya ya da yasaklanmaya çalışıldığı görülmektedir. Örneğin Fransız Hukukunda işverenin işçiye parasal cezalar vermesi tamamen yasaklanmıştır. Buna aykırı sözleşme ve düzenlemeler geçersiz sayılacaktır. Türk İş Hukukunda, İş K. m.38 ve Deniz İş K.m.38/I de ücret kesintisi cezası düzenlenmiştir. Nitekim söz konusu düzenleme, yabancı hukuklardaki gelişime uygun olarak, ücret kesintisi cezası verme yetkisini önemli ölçüde sınırlandırmıştır. Öncelikle, işverenin hizmet akdi veya toplu iş sözleşmesinde belirtilen nedenlerin dışında, işçiye(veya gemiadamına) ücret kesintisi cezası veremeyeceği kabul edilerek cezaların belirliliği ilkesi benimsenmiştir. İş Kanununun 38. maddesine göre, İşveren toplu sözleşme veya iş sözleşmelerinde gösterilmiş olan sebepler dışında işçiye ücret kesme cezası veremez. İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintilerin işçiye derhal sebepleriyle beraber bildirilmesi gerekir. İşçi ücretlerinden bu yolda yapılacak kesintiler bir ayda iki gündelikten veya parça ba- 201

202 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... DİSİPLİN CEZALARI şına yahut yapılan iş miktarına göre verilen ücretlerde işçinin iki günlük kazancından fazla olamaz. Bu paralar işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılıp harcanmak üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına Bakanlıkça belirtilecek Türkiye de kurulu bulunan ve mevduat kabul etme yetkisini haiz bankalardan birine, kesildiği tarihten itibaren bir ay içinde yatırılır. Her işveren işyerinde bu paraların ayrı bir hesabını tutmaya mecburdur. Birikmiş bulunan ceza paralarının nerelere ve ne kadar verileceği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının başkanlık edeceği ve işçi temsilcilerinin de katılacağı bir kurul tarafından karara bağlanır. Bu kurulun kimlerden teşekkül edeceği, nasıl ve hangi esaslara göre çalışacağı çıkarılacak bir yönetmelikte gösterilir. Ücret kesintisi miktarını belirten yasal sınırlamanın emredici olması nedeniyle, işverenin yasal sınırı aşan bir ücret kesintisi cezasını öngören anlaşma hükümleri hükümsüz sayılacaktır. Ülkemiz uygulamasında, toplu iş sözleşmelerinde, yaygın bir biçimde işçinin gündelik ücretinin kesilmesi cezası öngörülmektedir. Disiplin cezası işyerinin düzen ve disiplinini sağlamak amacıyla verilebilir. Bir disiplin cezasının uygulanabilmesi için işçin kusurlu bulunması da zorunludur. Disiplin cezalarının uygulanması bakımından üzerinde durulması gereken önemli bir nokta da, cezanın işçinin kusuru ile orantılı olmasının gerekliliğidir. İşçinin işlemiş olduğu disiplin suçundan dolayı birden fazla cezalandırılmaması gerekir. Buna göre, bir kusur sonucunda işçi uyarı cezası almışsa, artık bu kusur işçinin hizmet akdi feshedildiğinde haklı neden olarak ileri sürülememelidir. Toplu iş sözleşmesiyle öngörülen disiplin cezaları kanuna aykırılık taşımadığı ve işçi lehine olduğu takdirde geçerli sayılırlar. Örneğin, işten çıkarmayı gerektirecek nitelikteki bir eyleme yer değiştirme cezasın uygulanması işçi yararına olduğundan geçersizliği ileri sürülemez (S. Süzek, İş Hukukunda Disiplin Cezaları, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2011/1, s.16). ii. Disiplin Sisteminin Önemi İş sağlığı ve güvenliği uygulaması bakımından işyerinde disiplin sistemi oluşturulması son derece büyük bir önem taşımaktadır. Bu şekilde işveren fesih yoluna başvurmadan önce işçileri uyarabilecek ve işçinin bu uyarıları dikkate almaması durumunda sözleşmeyi feshettiğinde ispat bakımından işçinin davranışlarını ortaya koyabilecektir. 202

203 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... DİSİPLİN CEZALARI Kaynakça / Linkler 6331 Sayılı Kanun 4857 Sayılı Kanun S. SÜZEK: İş Hukukunda Disiplin Cezaları, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2011/1, s.16 vd. E. ÖZDEMİR: İş Hukukunda Disiplin Cezaları, Prof.Dr. Nuri Çelik e Armağan, İstanbul 2001, C.2, s.1268 vd. 203

204 IV. BÖLÜM İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ VE DOKÜMANTASYON IV. BÖLÜM İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ ve DÖKÜMANTASYON

205 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... YÖNETİM SİSTEMLERİNİN İSG BAKIMINDAN ÖNEMİ 1. İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ I. YÖNETİM SİSTEMLERİNİN İSG BAKIMINDAN ÖNEMİ Kalite ve çevre yönetim sistemlerinde kullanılan metodlar, İSG yönetim sistemleri ile büyük bir benzerlik arz etmektedir. İSG yönetim sistemlerinin, bu gibi sistemlere entegrasyonu durumunda, işletme düzeyinde en üst düzeyde korumanın gerçekleşmesi mümkün olabililmektedir. II. ILO: OSH 2001 YÖNETİM SİSTEMİ 2001 yılında, ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü), ILO OSH 2001 sisteminin ilkelerini belirledi. Bu uluslararası düzeyde İSG yönetim sistemi bağlamındaki ilk dokümandı. Bu sistemin ilkeleri, sürekli iyileştirme, konsültasyon (danışma) ve işçilerin aktif bir biçimde tüm sürece katılımına dayanmaktaydı. Burada belirlenen yönetim sistemi; Politika İSG Politikası İşçilerin katılımı Organizasyon Planlama Değerlendirme İyileştirme yolunda aksiyonlar süreçlerine odaklanmaktalydı. III. OHSAS SİSTEMİ 1999 yılında İngiliz Standart Enstitüsü OHSAS sistemine referans olacak standartları ortaya koydu. OHSAS sistemi aşağıda kapsamlı biçimde incelenecektir. i. Yönetim Sistemlerinin Ortak Noktaları Kalite Yönetim Sistemi, Çevre Yönetim Sistemi ve İSG Yönetim Sistemlerinin ortak konu başlıkları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları: Dokümanların Kontrolü Kayıtların Kontrolü İç Tetkik Uygunsuzlukların Kontrolü Düzeltici Faaliyet Önleyici Faaliyet Yönetim sistemleri kuruluş üst yönetimi tarafından oluşturulan politika temelinde tanımlanmıştır. Kalite Yönetim Sistemi Ürün ve Müşteri temelinde, Çevre Yönetim Sistemi, Çevre Boyut ve Etkileri temelinde, İSG Yönetim Sistemi ise Tehlike ve Risk temelinde oluşturulmuştur. 205

206 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... OHSAS SİSTEMİ Kuruluş, hastalık risklerini, kazaları ve potansiyel kazaları çalışma alanı içinde azaltması için sosyal baskı ve yasal gereksinim altındadır. Bu nedenle değişen şartları ve yasal gereksinimleri takip etmek için sürekli iyileşmeyi sağlamalıdır. Şekil-1 Yönetim Sistemleri Kuruluş, TS standardının bütün şartlarına uyan bir yönetim sistemini kurmalı ve sürdürmelidir. Bu husus kuruluşun yasal ve diğer İSG şartlarına uyumlu olmasını da kolaylaştırır. İSG yönetim sisteminin ayrıntı seviyesi ve karmaşıklığı, dokümantasyonun kapsamı ve buna ayrılan kaynaklar kuruluşun büyüklüğüne ve faaliyetlerinin yapısına bağlıdır. ii. Politika Kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmış, tüm sağlık ve güvenlik hedeflerinin, sağlık ve güvenlik performansını geliştirme taahhüdünü açıkça ortaya koyan bir İSG politikasının olması gereklidir. 206

207 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... OHSAS SİSTEMİ iii. Planlama Kuruluş, Risk Değerlendirmesi, Yasal Şartlar ve Hedefleri tanımlayarak, oluşturarak ve uygulayarak planlama aşamasını dokümante edebilir. Şekil-2 İSG Yönetim Sistemleri Politika üst yönetim tarafından oluşturulduktan sonra, politikada taahhüt edilen İSG yönetim sistemleri gereği Planlama, Uygulama ve İşletme, Kontrol Etme ve Gözden Geçirme aşamaları vardır. Kuruluş sistemi kurduktan ve uygulamaya başladıktan sonra sürekli iyileştirmeler yaparak sistemini geliştirmelidir. Kuruluş, risk değerlendirme ve yasal şart süreci için bir prosedür oluşturmalıdır. Prosedürde işin nasıl yapılacağı 5N1K prensibiyle tanımlanmalıdır. Prosedür yazımında 5N1K kuralı prosedür yazımının ABC si, yani temelidir. Tanımlamayı ne kadar başarılı yaparsak uygulamalar için faydalı olacaktır. Risk değerlendirmesi için tipik girdiler aşağıdaki gibidir: İSG için yasal ve diğer şartlar, İSG politikası, Olay ve kaza kayıtları, Uyumsuzluklar, İSG yönetim sistem tetkik sonuçları, Çalışanlardan ve diğer ilgili taraflardan alınan iletişim, 207

208 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... OHSAS SİSTEMİ Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, En iyi uygulamalardan, kuruluşla ilgili tehlikelerden, benzer kuruluşlarda meydana gelmiş olan olay ve kazalardan elde edilen bilgiler Risk yönetim tedbirleri pratik olan durumlarda tehlikenin ortadan kaldırılması, bundan sonra riskin azaltılması (meydana gelme olasılığını azaltmak veya yaralanma veya hasarın ciddiyetini azaltmak suretiyle), son olarak ta kişisel koruyucu teçhizatın kullanılması prensibini yansıtmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri risk yönetimi için anahtar araçlardır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri sanayi dallarına göre büyük değişiklikler gösterir. Bu değişiklikler basit değerlendirmelerden kapsamlı dokümantasyona sahip karmaşık nicel analizlere kadar gidebilir. Kuruluşun kendi ihtiyaçlarına ve işyeri durumlarına uygun tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerini tanımlamak, uygulamak ve İSG mevzuatına uyumunu sağlamak kuruluşun kendi sorumluluğundadır. Kuruluş, ilgili yasal ve diğer şartların faaliyetlerini nasıl etkilediğinin veya gelecekte nasıl etkileyeceğinin bilincinde olmalı ve bu bilgiyi ilgili personele iletmelidir. Yasal şartlar görevlendirilen kişiler tarafından sürekli ve düzenli olarak takip edilmelidir. İlgili mevzuat ve diğer şartlar belirlenmelidir. Kuruluşlar, bilgiyi destekleyen ortamlar (kağıt, CD, disk, İnternet) dahil olmak üzere bilgilere ulaşmak için en uygun yolları aramalıdır. Kuruluş ayrıca hangi şartların geçerli olduğunu, nereye uygulanacağını ve kuruluşta bu bilgilerin kime gitmesi gerektiğini de değerlendirmelidir. Kuruluş, içerisindeki her bir ilgili fonksiyon ve seviyede dokümante edilmiş iş sağlığı ve güvenliği hedeflerini oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Planların, Yöntem, Sorumlu, Kaynak ve Termin konu başlıklarıyla takip edilmesi faydalı olacaktır. İSG hedefleri, makul ve ulaşılabilir olmalıdır. Kuruluşun bunlara ulaşma kabiliyeti olmalı ve bunları izleyebilmelidir. Her İSG hedefinin gerçekleşmesi için makul ve erişilebilir bir zaman çizelgesi belirlenmelidir. Her İSG hedefi için uygun göstergeler ta- 208

209 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İHLAL ETMESİ... Uygulama nımlanmalıdır. Bu göstergeler İSG hedeflerinin uygulanmasının izlenmesini sağlamalıdır. IV. Uygulama Uygulama sürecinde aşağıdaki konu başlıkları tanımlanmıştır. Kaynaklar, Görevler, Sorumluluk, Hesap Verme ve Yetki Eğitim, Bilinç ve Yeterlilik İletişim Katılım ve Danışma Dokümantasyon Dokümanların Kontrolü İşletme Kontrolü Acil Durum Hazırlığı ve Bu Hallerde Yapılması Gerekenler Görev, sorumluluk ve hesap verme aşağıdaki şekillerde gösterilebilir: Organizasyon Yapısı/Şeması, Tehlike Tanımlama, Risk Değerlendirme ve Risk Kontrol Sonuçları, İSG Hedefleri, Yasal ve Diğer Şartlar, Görev Tanımları, İSG sorumlulukları ve yetkileri kuruluş için uygun olan bir şekilde dokümante edilmelidir. Bu işlem aşağıdaki şekillerden biriyle veya kuruluşun tercih edebileceği başka bir yolla yapılabilir: İSG Yönetim Sistemi El Kitapları, Çalışma Prosedürleri Görev Tanımları, İş Tanımları, Aşağıdaki hususları ele almak amacıyla İSG bilinci ve eğitim programı başlatılmalı ve sürdürülmelidir: Kuruluşun İSG düzenlemelerinin anlaşılması ve bunlarla ilgili olarak kişilerin belirli rolleri ve sorumluluklarının anlaşılması, İşe başlamadan önce İSG düzenlemeleri, tehlikeler ve riskler ile alınacak tedbirler ve izlenecek prosedürlere göre eğitim verilmesi, Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrolü yapmak için eğitim verilmesi, İSG çalışan temsilcileri dahil olmak üzere, İSG sistemi içinde özel rolleri olan personel için kuruluş içinde veya dışında özel eğitim verilmesi, Personeli, yüklenicileri ve diğerlerini (geçici işçiler gibi) yönetenler için kendi İSG sorumlulukları hakkında eğitim verilmesi. Yükleniciler, geçici işçiler ve ziyaretçiler için maruz kalabilecekleri risk seviyesine göre eğitim ve bilinçlendirme programları. Eğitim etkinliği ve bunun sonucunda elde edilen yeterlilik seviyesi değerlendirilmelidir. Bu işlem eğitimin bir parçası olarak yapılabileceği gibi gereken yeterliliğinin elde edilip edilmediğinin sahada kontrolü veya verilen eğitimin daha uzun vadeli etkisinin izlenmesi şeklinde de yapılabilir. Kuruluş, ilgili İSG bilgileri hakkında çalışanlar ve diğer ilgili taraflarla (yükleniciler, ziyaretçiler gibi) danışma ve görüş alış verişi yapma düzenlerini kurmalı ve teşvik etmelidir. Kuruluş, İSG proseslerini desteklemek için gerekli dokümantasyonu geliştirmeden önce, İSG yönetim sistemi için gerekli dokümantasyon ve bilgi ihtiyaçlarını gözden geçirmelidir. TS e uyum için dokümantasyonun belirli bir formatta hazırlanması şart değildir. El kitapları, prosedürler veya çalışma talimatları gibi mevcut dokü- 209

210 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ Uygulama manların düzenlemeleri yeterli şekilde tarif ettiği durumlarda bunların değiştirilmesine gerek yoktur. İSG yönetim sisteminin işletilmesi ve İSG faaliyetlerinin performansı için kritik öneme sahip olan bütün dokümanlar ve bilgi içeren veriler belirlenmeli ve kontrol edilmelidir. Yazılı prosedürler İSG dokümantasyonunun tanımlanması, onayı, dağıtımı ve iptali için kullanılacak kontrolleri ve İSG verilerinin kontrolünü tarif etmelidir. Bu prosedürler uygulanacakları doküman ve veri kategorilerini açıkça belirtmelidir. Dokümantasyona ve verilere rutin ve rutin dışı durumlarda ve acil durumlarda ihtiyaç duyulduğunda erişilebilmelidir. Şekil-3 İSG Dokümantasyon Yapısı Kuruluş belirlenmiş riskleri (yükleniciler veya ziyaretçiler tarafından oluşturulabilecek olanlar dahil) kontrol edecek prosedürleri belirlemeli, bunların dokümante edilmesinin olaylara, kazalara veya İSG politikalarından veya İSG hedeflerinden sapmalara yol açması söz konusu olan durum- 210

211 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ Uygulama larda bu prosedürleri dokümante etmelidir. Risk kontrol prosedürleri uygunluk ve etkinlik yönünden düzenli olarak gözden geçirilmeli ve gerekli görülen değişiklikler uygulanmalıdır. Çalışanların katılımını sağlamak için teşvik sisteminin oluşturulması faydalı olacaktır. Tipik olarak risklerin ortaya çıktığı bazı alanlarla bunlara karşı alınabilecek bazı kontrol tedbirleri aşağıda verilmiştir. Tehlikeli Malzemeler Envanterlerin ve depolama yerlerinin belirlenmesi, Emniyetli depolama kuralları ve erişim kontrolü, Malzeme emniyet verileri ve diğer ilgili bilgilerin sağlanması ve bunlara erişim. Emniyetli Tesis ve Teçhizatın Bakımı Kuruluşun tesis ve teçhizatının temini, kontrolü ve bakımı, Kişisel koruyucu teçhizatın temini, kontrolü ve bakımı, Yangın tesbit ve söndürme sistemleri, Taşıma sistemleri (vinçler, fork-liftler, caraskallar ve diğer kaldırma sistemleri), Radyolojik kaynaklar ve emniyet sistemleri, Gerekli izleme cihazları, Mahalli egzost havalandırma Kuruluş acil durum planlarını geliştirmeli, uygun acil durum teçhizatını belirlemeli ve temin etmeli, tatbikatlarla cevap verme kabiliyetini düzenli olarak test etmelidir. Tatbikatlar acil durum planlarının en kritik bölümlerinin etkinliğini ve acil durum planlama prosesinin tamlığını test etmeyi amaçlamalıdır. Planlama prosesinde masa üstü tatbikatları faydalı olursa da tatbikatların etkili olabilmesi için mümkün olduğu kadar gerçekçi olması şarttır. Bunun için gerçek ölçekli olay simülasyonlarının yapılması gerekebilir. Acil durum planları belirli bir acil durum ortaya çıktığı zaman yapılacak işlemleri özet olarak belirtmeli ve aşağıdaki noktaları içermelidir: Muhtemel kazaların ve acil durumların tanımlanması, Acil durumda yönetimi üstelenecek kişinin belirlenmesi, Acil durumda personel tarafından yapılacak işlemlerin ayrıntıları; yükleniciler ve ziyaretçiler gibi sahada olan kuruluş dışı personelin yapacağı işlemler dahil (örneğin, belirli bir toplanma noktasına gitmek gibi), Acil durum esnasında belirli görevi olan personelin sorumlulukları ve yetkileri (yangın görevlisi, nükleer sızıntı/zehirli döküntü uzmanları gibi), Tahliye prosedürleri, Kuruluş dışı acil durum hizmetleriyle koordinasyon, Resmi makamlarla iletişim, Komşularla ve halkla iletişim, Acil durum esnasında gerekli bilgilerin (örneğin; tesis yerleşim planları, tehlikeli malzeme verileri, prosedürler, çalışma talimatları ve temas kurulacak telefon numaraları gibi) kullanılabilir durumda olması. 211

212 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ İzleme ve Ölçme V. İzleme ve Ölçme İzleme ve Ölçme sürecinde aşağıdaki konu başlıkları tanımlanmıştır. Performans Ölçümü ve İzleme Uygunluğun Değerlendirilmesi Kazalar, Olaylar, Uygunsuzluklar, Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler Kayıtlar Kontrolü Tetkik Tüm kuruluştaki İSG performansı için kilit performans parametrelerini belirlenmelidir. Bunlar aşağıdakilerin yerine getirilip getirilmediğini belirleyen parametreleri içermeli, ancak bunlarla sınırlı kalmamalıdır: İSG politikasına ve hedeflerine ulaşılma durumu, Risk kontrollerinin uygulanması ve etkili olma durumu, Tehlikeli olaylar dahil olmak üzere İSG yönetim sistemi başarısızlıklarından ders alınması Çalışanlar ve diğer ilgili taraflar için bilinçlendirme, eğitim, iletişim ve danışma programlarının etkinliği, Kuruluş uygulanabilir yasal şartlara uygunluğun periyodik olarak değerlendirilmesi için prosedürler oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Kuruluşlar kazaları, olayları ve uyumsuzlukları bildirmek, değerlendirmek ve araştırmak için etkin prosedürlere sahip olmalıdır. Prosedürlerin esas amacı ana sebepleri tesbit edip ortadan kaldırmak suretiyle aynı durumların tekrarını önlemektir. Ayrıca, bu prosedürler uyumsuzlukların potansiyel sebeplerinin belirlenmesine, analizine ve ortadan kaldırılmasına imkan vermelidir. Prosedürlerde araştırma prosesinin nasıl yürütüleceği tanımlanmalıdır. Prosedürler; Uyumsuzluk, kaza ve tehlikenin ayrıntılarının kaydedilmesi, Araştırılacak olay cinslerini (ciddi zararlara yol açabilecek olaylar gibi), Araştırmaların amacını, Araştırmayı yapacak kişileri, araştırmacıların yetkilerini, gerekli yetenekleri (uygun olan yerlerde hat yönetimi dahil), Uyumsuzlukların temel sebeplerini, Tanıklarla yapılacak görüşme düzenlemelerini, Kameraların bulundurulması ve delillerin saklanması gibi pratik konuları, Yasal bildirim şartları dahil olmak üzere araştırma bildirim düzenlemelerini belirtmelidir. Araştırmayı yapan personel, bilgi toplama işlemi devam ederken olayların ön analizine başlamalıdır. Yeterli ve kapsamlı bir açıklama elde edilene kadar veri toplama ve analiz işlemlerine devam edilmelidir. İSG Kayıtlarına örnek olarak aşağıdakiler verilebilir: Eğitim kayıtları, İSG muayene raporları İSG yönetim sistemi tetkik raporları, Danışma raporları, Kaza/olay raporları, Kaza/olay takip raporları, İSG toplantı tutanakları, Tıbbi test raporları, Sağlık gözetim raporları, Kişisel koruyucu teçhizat konuları ve kişisel koruyucu teçhizat bakım kayıtları, Acil durum müdahale tatbikatları, Yönetim gözden geçirmeleri, 212

213 İSG YÖNETİM SİSTEMLERİ Gözden Geçirme Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol kayıtları. İSG kayıtları tam olarak doldurulmalı, okunaklı olmalı ve yeterli şekilde tanımlanmalıdır. İSG kayıtlarının muhafaza edilme süreleri belirlenmelidir. Kayıtlar emniyetli bir yerde tutulmalı, kolaylıkla geri alınabilmeli ve bozulmadan korunmalıdır. Kritik İSG kayıtları yangından ve diğer hasarlardan uygun veya kanunun öngördüğü şekilde korunmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkikleri planlı düzenlemelere göre yapılmalıdır. Şartlar gerektirdiğinde ilave tetkiklerin yapılması gerekebilir. İSG yönetim sistemi tetkikleri sadece yetkin ve bağımsız personel tarafından yapılmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkiklerini yapmak için yıllık plan yapılmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkikleri İSG yönetim sistemine tabi olan bütün işletmeyi kapsamalı ve TS e uyumu değerlendirmelidir. beyan edilen İSG politikasının ve İSG hedeflerinin gerçekleşmesi için uygunluğunun devam etme durumunu değerlendirmelidir. Yönetimin atadığı görevli toplantıda İSG yönetim sisteminin genel performansı hakkında rapor vermelidir. İSG yönetim sisteminin performansı hakkında kısmi gözden geçirmeler gerekirse daha sık aralıklarla yapılmalıdır. İSG yönetim sistemi tetkiki, kuruluşların kendi İSG yönetim sistemlerini gözden geçirmek ve sürekli olarak değerlendirmek için kullanabilecekleri bir prosestir. Genel olarak, İSG yönetim sistemi tetkiklerinin İSG politika ve prosedürleri ile işyerindeki şartları ve uygulamaları dikkate alması gerekir. İSG yönetim sistemi nihai tetkik raporu açık, kesin ve tam olmalıdır. Raporda tarih olmalı ve tetkikçi tarafından imzalanmalıdır. VI. Gözden Geçirme Üst yönetim İSG yönetim sisteminin çalışmasını gözden geçirerek sistemin tam olarak uygulanma durumunu ve kuruluşun 213