TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ

Transkript

1 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ önce çocuklar Bu proje Avrupa Birliği tarafından desteklenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti

2 Fotoğraflar: Rana Mullan ve UNICEF Arşivi T Ü R K İ Y E ' D E U LU S A L Ç O C U K F O R U M U V E Çocuk Katılımının Öyküsü

3 T Ü R K İ Y E ' D E U LU S A L Ç O C U K F O R U M U V E Çocuk Katılımının Öyküsü " Eğer çocuklar için uygun bir dünya yaratmak istiyorsak, onların görüşlerini de almak gerekir. Kendileri için neyin uygun olduğunu ancak çocuklar dile getirebilirler. " İÇİNDEKİLER Önsöz Giriş Bölüm 1: Bölüm 2: Bölüm 3: Bölüm 4: Bölüm 5: Bölüm 6: Bölüm 7: Orçun Doğan Çocuk Haklarının Desteklenmesi Çocuk Forumunun Doğuşu Çocuklar için bir Ses, Gelecek için Hazır Mehmet Yeşilyurt Birlikte Çalışma Çocuklar Çocukları Eğitiyor Yeni Soluklu bir Kampanya Bundan Sonra? Önemli Tarihler

4 Türkiye'de Çocuklar için İyi Yönetişim, Koruma ve Adalete Doğru ÖNSÖZ 1994 yılından bu yana çocuk hakları alanında çaba gösteren bir kişi olarak, katılım hakkını, hep diğer üç temel hakkın bir parça üzerinde tuttum. Bana kalırsa, yaşama, gelişme ve korunmaya giden yol, atılımın en eksiksiz biçimde sağlanmasından geçiyor. Aslında, Çocuk Hakları Komitelerinin yaşamımda bu kadar önemli rol oynamış olmasının nedeni de bu. Düşüncelerimi ve inançlarımı özgürce savunmayı, bunları hiç korkmadan en üst düzeyde kişilerin yanında bile dile getirmeyi öğrendim. Yapamam, ben daha çocuğum demek yerine, inanmışlığın ve birlikte çalışmanın bizi nasıl zafere taşıdığını gözlerimle gördüm. Komitelerde ve Çocuk Forumları sırasında, gerek benim gerekse bu ülkede yaşayan başka çocuklar için pek çok şey değişti. Aramızdan kimileri yaşadığı ilin sınırları dışına ilk kez çıkıyor, Anıtkabiri, Cumhurbaşkanlığı Köşkünü ve Meclis binasını ilk kez görüyor, Cumhurbaşkanı ve bakanlarla tanışma fırsatını buluyordu. Edindiğimiz deneyimlerle, İllerimizdeki kamu görevlilerini nasıl etkileyeceğimizi, taleplerimizi nasıl dile getireceğimizi ve sonuçları nasıl izleyeceğimizi, ters durumlarda ise sesimizi nasıl yükselteceğimizi öğrendik. Kimilerimiz için yaşam yeni yönlere evirildi. Kimileri daha önce sokaklardaydı; şimdi okullarını bitirip iyi işler buldular. Okulu daha önce terk etmiş kimileri de yeni bir şevkle okula döndü. Başlarda çok sessiz duranlar sonra en ateşli konuşmacılar oldular. Arkadaşlarımla birlikte Türkiye'de çocuk hakları alanında yaşanan değişim ve gelişme sürecine yakından tanık oldum. Ancak, bu süreçte edilgen izleyiciler olarak değil aktif katılımcılar ve değişim özneleri olarak yer aldığımızı da ekleyeyim. Artık yaşım ilerlediğinden şimdi görevimi komitelerde görev alan yeni arkadaşlara devrettim. Böyle olduğu halde, bugün bile gelişmelere öyle uzaktan bakmıyorum. Onlara yol göstermeye çalışıyorum, destek veriyorum ve işin bir yerinden tutup katkıda bulunmaları için onları özendiriyorum. Bu süreçte hep birlikte el ele almamız gereken daha çok mesafe var. Eğer çocuklar için uygun bir dünya yaratmak istiyorsak, onların görüşlerini de almak gerekir. Kendileri için neyin uygun olduğunu ancak çocuklar dile getirebilirler. Tüm Türkiye'deki çocuk hakları komitelerinde görev yapan değerli arkadaşlarım: Çocuk forumlarını ve Komitelerini ciddiye alalım, özen gösterelim. Ülkemizin kalkınmasını istiyorsak, daha iyi bir ortamda yaşamayı arzu ediyorsak ve katılımcı demokrasinin yeşermesini öngörüyorsak, bütün bunlar belirleyici önemdedir. Sizler ise, bu işin temel taşlarısınız. Daha iyi bir Türkiye için mücadelemizi sürdürelim... Orçun DOĞAN Çocuk Hakları Komiteleri, İlk Ulusal Koordinatörü ( ) TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / ÖNSÖZ 5

5 Çocukların kendilerini ilgilendiren konularda görüşlerini dile getirememeleri durumunda, eğitim, sağlık ve korunma gibi haklarına gerekli saygının gösterilmesi olasılığı da sınırlı kalacaktır. GİRİŞ İlk Ulusal Çocuk Kongresi'nin yapılmasının ve Türkiye'nin 81 ilinde ilk çocuk hakları komitelerinin kurulmasının üzerinden 7 yıl geçmiş bulunuyor. Bu komitelerin temsilcilerinden oluşan Çocuk Forumu da bu süre içinde 7 yıllık toplantı yaptı. İlk delegeler ve komite üyeleri artık çocukluk dönemlerini geride bıraktı; onlar çalışma yaşamına atılırken, yerlerini daha genç yüzler aldı. Şimdi, zayıflayan bellekleri tazeleme, neler elde edildiğini değerlendirme ve başka neler yapılabileceğini düşünme zamanıdır. Elinizdeki broşürün amacı da budur. Broşür, Türkiye'de çocukların kendi adlarına gerçekleştirdikleri etkinliklerin geçmişini incelemektedir. Birinci bölüm, Türkiye'nin BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme'yi benimsemesiyle başlayarak, çocuk hakları komiteleriyle Çocuk forumu'nun oluşmasına uzanan etkinlikleri anımsatmaktadır. Daha sonraki bölümlerde Forumun gelişimi anlatılarak komitelerin halen gündemde olan çocuk hakları kampanyasına kadar uzanan etkinlikleri üzerinde durulmaktadır. 7. bölüm çocukların kendi seslerini duyurmalarının ek kanallarını ele almaktadır. Broşür, işlevsel bir kronoloji ile son bulmaktadır. Çocukların katılımı, BM Sözleşmesi ile güvence altına alınan haklar açısından temel bir öğedir. Çocukların kendilerini ilgilendiren konularda görüşlerini dile getirememeleri durumunda, eğitim, sağlık ve korunma gibi haklarına gerekli saygının gösterilmesi olasılığı da sınırlı kalacaktır. Ne var ki, yetişkinlerin bu fikre ısındırılmaları her zaman kolay olmamaktadır. Bu bakımdan, son yedi yıl içinde çocuk hakları komitelerinde ve çocuk forumlarında görev alanlara teşekkür borçluyuz. Onların ardından gelenlerin görevi, çocukların, kendilerini ilgilendiren konularda söz hakları olduğunun bilincine varmalarını ve bu hakkı kullanmalarını sağlamak için bütün yollara başvurmaktır. TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / GİRİŞ 7

6 Bölüm 1 Tarihte en yaygın biçimde benimsenen insan hakları belgelerinden biri olan ÇHS bugüne dek 191 ülke tarafından onaylanmıştır ÇOCUK HAKLARININ DESTEKLENMESİ Çocuk Haklarına dair Sözleşme (ÇHS) Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 1989 yılında kabul edilmiştir. Sözleşme'nin benimsendiği gün olan 20 Kasım daha sonra Dünya Çocuk Hakları Günü olarak kutlana gelmiştir. Türkiye bir sonraki yıl Eylül ayında Sözleşme'yi imzalayan 43. ülke olmuştur yılında ise Türkiye Büyük Millet Meclisi Sözleşme'yi resmen onaylayarak Türkiye açısından süreci tamamlamıştır. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Hükümet tarafından ÇHS'nin Türkiye'deki uygulanmasını izlemekten sorumlu koordinatör kuruluş olarak belirlenmiştir. SHÇEK, geçmişi Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar geriye uzanan bir kamu kuruluşudur. Kurum, geleneksel olarak, anasız babasız çocuklarla büyükleri kendilerine bakamayacak durumda olanlara yönelik hizmetleri ile tanınmaktadır. Bununla birlikte SHÇEK gerek çocuklara gerekse yetişkinlere başka hizmetler de sunmaktadır. Bunların arasında aile desteği ve danışmanlığı, bakıcı aile ve evlat edinme hizmetleri, gündüz bakımevleri, çocuk ve gençlik merkezleri, toplum merkezleri, özürlü ve yaşlılara yönelik hizmetler ve tesisler, kadın sığınma evleri ve çeşitli eğitim programları yer almaktadır. SHÇEK'in sorumlulukları arasında, Türkiye'nin, ÇHS'nin uygulanmasında kaydettiği ilerleme ile ilgili olarak BM Çocuk Hakları Komitesi'ne sunulacak raporların hazırlanması da yer almaktadır. Tarihte en yaygın biçimde benimsenen insan hakları belgelerinden biri olan ÇHS bugüne dek 191 ülke tarafından onaylanmıştır ve bu da 2 ülke dışında bütün dünya ülkeleri demektir. Sözleşme, ayrım gözetmeme, çocuğun yüksek yararı, yaşam ve gelişme ve katılım haklarını temel almaktadır. Sözleşme, cinsiyeti, dini, doğum yeri, ailesi veya toplumsal kökeni ne olursa olsun 18 yaşından küçük bütün kişiler için şu hakları öngörmektedir: yaşama hakkı; tam olarak gelişme hakkı; zararlı etkilerden, istismar ve sömürüden korunma hakkı; ve ailesel, kültürel ve toplumsal yaşama eksiksiz katılma hakkı. Daha ayrıntılı olarak alındığında ÇHS, hükümetlerin ve ana babaların rol ve sorumluluklarını, çocukların bir isme ve yurttaşlığa sahip olma; sağlık, eğitim ve sosyal hizmetlerden yararlanma, insana yakışır bir yaşam standardına kavuşma; boş zaman, dinlenme ve eğlenme etkinliklerinden yararlanma ve özel yaşam haklarını ayrıntılı biçimde açıklamaktadır. ÇHS, çocukların uyuşturuculardan, cinsel ve ekonomik sömürüden, silahlı çatışmalardan, işkenceden, özgürlüğü kısıtlayan uygulamalardan, kaçırılma, alınıp satılma ve kötü yola sürüklenme gibi eylemlerden korunmaları gerektiğini belirtmektedir. Rehabilitasyon hizmetlerine özel önem veren adil bir çocuk ceza adaleti sistemi öngörmektedir. Bu arada, mülteci konumunda olanların, özürlü çocukların, azınlıklara veya yerli gruplara mensup olanların, aileleri olmayanların ve özel gereksinimleri olanların hakları özel olarak vurgulanmaktadır. Bunlara ek olarak Sözleşme, çocukların düşünce, ifade, vicdan, din ve örgütlenme özgürlüklerini, bilgi edinme ve kendilerini ilgilendiren bütün konularda görüşlerini dinletme haklarını tanımaktadır. Doğal olarak Türkiye esasen ülkedeki bütün çocukların sağlık ve eğitim durumlarını iyileştirmeye, özel koruma gereksinimi olan çocukların bu gereksinimlerine yanıt vermeye yönelik politikalar sürdürmekteydi. Ancak ÇHS diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de bu alanlarda daha ileri ve daha kapsamlı adımlar atmasında yol göstermiştir. Özellikle de, ÇHS'de öyle bir çocuk hakkı yer almaktaydı ki, daha önce bu çocuk hakkı için düzenlemeler ve organizasyonlar istenilen düzeyde değildi: Çocukların kendilerini ilgilendiren her alanda Çocuk KATILIMI... 8 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 1 - ÇOCUK HAKLARININ DESTEKLENMESİ TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 1 - ÇOCUK HAKLARININ DESTEKLENMESİ 9

7 Bölüm 2 Çocuklar için Küresel Hareket in bir parçası olarak Türkiye kendi çocuk haklarını tanıtım kampanyasını başlatmıştır. ÇOCUK FORUMUNUN DOĞUŞU Çocuk Haklarına dair Sözleşme'nin (ÇHS) 10. yıldönümü yaklaşırken, tüm dünyada yürütülen kampanya ile hükümetlere çocuklara daha iyi bir dünya inşa etme sözleri hatırlatılmıştır. Çocuklar için Küresel Hareket in bir parçası olarak Türkiye kendi çocuk haklarını tanıtım kampanyasını başlatmıştır. Böylece, geniş kapsamlı olarak Türk kamuoyu çocuk hakları kavramıyla tanışıyordu. Ve sistemli olarak çocukların kendi görüşlerine başvuruluyordu Nisan 2000 tarihinde gerçekleşecek Ulusal Çocuk Kongresi'nin hazırlıkları bu ortamda başladı. 81 ilin her birinde, bir değil iki çocuk komitesi oluşturuldu. Bu komitelerden birinin üyelerini yetişkinler, diğerini ise çocuklar oluşturmaktaydı. Yetişkin komitelerin üyeleri, Milli Eğitim, Sağlık Bakanlıklarının il müdürlüklerinden; ildeki polis ve jandarma teşkilatlarından, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonundan, sosyal güvenlik kurumlarından, savcılık ve belediyelerden yetkili kişilerle birlikte, üniversite ve yüksek okullar, ticaret ve sanayi odaları, barolar, medya ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşmaktadır. Çocuk komitelerine ise çeşitli kesimlerden çocuklar katılmaktadır. Engelliler, kuruluşlara yerleştirilmiş çocuklar, öğrenciler, çalışan çocuklar, sokaklarda yaşayanlar, ıslah evlerinde bulunanlar vb. gibi değişik kesimlerden çocuklar her ildeki toplam nüfusu mümkün olan en yeterli biçimde temsil etmek üzere bir araya getirilmektedir. Yetişkinler ve çocuklardan oluşan komiteler SHÇEK'in eşgüdümünde Ulusal Kongre'nin ele alması gerektiğini düşündükleri öncelikli konuları ve çözüm önerilerini belirlediler. Çocuk komiteleri tarafından hazırlanan raporlar güncel bütün toplumsal sorunları kapsamaktaydı: Okullardaki ve evdeki şiddet; deprem kuşağındaki binaların yetersizlikleri; oyun alanları olmayışı; yetişkinlerin ve medyanın çocukların esenliği ile ilgili konulara duyarsız kalmaları; engelli çocukların akranları tarafından dışlanması; sokaklarda yaşayan/çalışan çocukların potansiyel suçlular olarak görülmesi; çocukların dinlenip eğlenecek boş zamanları olmayışı ve sınavların getirdiği ağır yük. Ulusal Kongre çalışmalarına Türkiye'nin 81 ilinin her birinden bir çocuk, resmi görevliler, akademisyenler, STK'lar, uluslararası kuruluşların temsilcileri ve medya mensupları ile devam etti. Sonuçta, biri yetişkinler, diğeri ise çocuklar tarafından kaleme alınan iki bildirge dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e sunuldu. İki bildirgede de, Türkiye'de ÇHS'nin yaşama geçirilmesi ve çocukların yaşamlarının iyileştirilmesine yönelik tavsiyelerden oluşan uzun birer liste yer alıyordu. Ulusal Kongre'nin bir başka önemli sonucu daha vardı. Çocuk katılımcılar, ülkenin dört bir yanından çocukları bir araya getiren bu etkinliğin süreklilik kazanmasını istiyorlardı. Daha somutu, her yıl 20 Kasım'da, Dünya Çocuk Hakları Günü etkinlikleri kapsamında bir Forum düzenlenmesini talep ediyorlardı. SHÇEK bu isteğe olumlu yanıt verdi ve tam 7 ay sonra, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu'nun (UNICEF) da desteğiyle ilk Ulusal Çocuk Forumu toplandı. " 2001 yılı Ulusal Çocuk Forumu'na katılan delegelerin tartıştıkları konulardan biri de sokaklarda yaşayan/çalışan çocukların potansiyel suçlular olarak görülmesi; çocukların dinlenip eğlenecek boş zamanları olmayışı ve sınavların getirdiği yüktü. " 10 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 2 - ÇOCUK FORUMUNUN DOĞUŞU TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 2 - ÇOCUK FORUMUNUN DOĞUŞU 11

8 12 Mehmet Yeşilyurt Çocuk Hakları Türkiye eski Koordinatörü BM Özel Çocuk Oturumu Katılımcısı Gelecek için Hazır... Yaklaşık olarak son 7 yıl çocuk hakları alanındaki çalışmalar içinde yer aldım. Bu çalışma, manevi ve sosyal bakımdan bana çok şeyler kazandırdı. Çocuk forumlarında sesimi duyurabilmek beni çok mutlu etti. Arkadaşlarımla birlikte sorunlarımızı yetişkinler gibi ele alıp konuşuyor, bunlara çözümler bulmaya çalışıyorduk. İllerimize döndüğümüzde il komitelerinde yer alan arkadaşlarımızla, bu sorunları kendi illerimizde ve bölgelerimizde çözmek için neler yapabileceğimizi konuşuyor, bu doğrultuda araştırmalar yapıyorduk. Forumlar sırasında, görüşlerimi başkalarına nasıl iletebileceğimi gördükçe büyük bir hoşnutluk ve kendime güven duydum. Böylece, kendimi daha iyi ifade eder duruma geldim. Zamanla, toplum içinde söz alıp konuşabilen bir çocuk oldum. Hiç kuşkusuz, çocuk hakları alanındaki serüvenim sırasında elime geçen en iyi fırsat 2002 yılında yapılan Birleşmiş Milletler Özel Çocuk Oturumu'na katılmaktı. New York'ta gerçekleştirilen bu toplantıda, ülkemizin çocukları ve hakları için verdiğimiz uğraşların ne kadar önemli olduğunu kavradım. Öyle ki, bizim Türkiye'de artık rutin saydığımız kimi işlere başka pek çok ülkede daha hiç başlanmamıştı. Daha 14 yaşındayken böyle bir toplantıya katılma deneyimi, gerek kendime güven, gerekse sorumluluklarımı üstlenmem açısından bana çok şey kazandırdı. Özel Oturumun ardından Türkiye'ye döndüğümde ulusal çocuk hakları koordinatörü olarak görev yaptım ve daha sonra da Orta Anadolu bölgesi çocuk hakları koordinatörlüğü görevini üstlendim. Şimdi 18 yaşındayım ve bütün bu etkinlikler geride kaldı. Bu deneyim bence yalnızca hoş anılar bırakmakla kalmadı. Aynı zamanda Mehmet Yeşilyurt'un gelecekteki yaşamına da büyük katkılarda bulundu. İyi bir yurttaş ve genç, dahası geleceğin bir babası olarak bundan sonraki başlıca görevim öğrendiğim ne varsa bunları uygulamak olacaktır. TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ GELECEK İÇİN HAZIR 2002 yılı Kasım ayında yapılan üçüncü Ulusal Çocuk Forumunda delegelerin seçtikleri tartışma başlıkları "Kaliteli eğitim", "Sağlıklı yaşam", "Sömürü ve şiddetin önlenmesi" ve "HIV/AİDS'e karşı mücadele" idi. ÇOCUKLAR İÇİN BİR SES Türkiye yeni binyıla yeni bir oluşumla girmişti: Ulusal Çocuk Forumu. Çok geçmeden bu forum tüm ülkedeki çocuklar arasındaki iletişimin ve çocukların kendilerini dile getirmelerinin önemli bir kanalı olarak yerleşiklik kazanacaktı yılındaki Çocuk Forumuna katılan 81 delege yerinde bir kararla forumun temasını katılma hakkı olarak belirledi. Çalışma grupları iki gün boyunca eğitimde katılma hakkı, ailede katılma hakkı, sağlıkta katılma hakkı, yasamada katılma hakkı ve medyada katılma hakkı gibi başlıklar üzerinde durdular. Bu çalışma sonucunda ortaya çıkan bir dizi eylem planı dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e sunuldu yılında yapılan 2. Ulusal Çocuk Forumu Çocuklar için Evet bildirgesinde yer alan 10 noktaya odaklandı. Bu bildirge Çocuklar için Küresel Hareket tarafından hazırlanmıştı ve dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar insanlardan bu bildirgeyi imzalamaları isteniyordu. Türkiye bu kampanyada 16 milyon imza verdi. Bu sayı, Brezilya dışında diğer bütün ülkelerdekinden daha yüksek bir rakamdı. On nokta ise şöyle sıralanmaktaydı: Önce çocuklar Yoksulluğun ortadan kaldırılması, çocuklara yatırım Hiçbir çocuğun kenarda bırakılmaması Her çocuğa gerekli bakımın sağlanması Her çocuğun eğitim görmesi Çocukların zararlı etkilerden ve sömürüden korunması Çocukların savaştan korunması HIV/AİDS'e karşı mücadele Çocuklara kulak verilmesi ve katılımlarının sağlanması Dünyamızın çocuklar için korunması. Bölüm yılında yapılan Birleşmiş Milletler Özel Çocuk Oturumuna dünyanın her yanından hükümetler, hükümet dışı kuruluşlar ve çocuklar katıldı. Özel Oturum, çocuk haklarının yaşama geçirilmesinde alınan mesafeyi değerlendirdi ve Çocuklar için Uygun bir Dünya başlığını taşıyan bir bildirge yayınladı. BM oturumuna katılan Türkiye delegasyonunda çocuk olarak Simge Haznedaroğlu ve Mehmet Yeşilyurt yer almaktaydı yılı Kasım ayında yapılan üçüncü Ulusal Çocuk Forumunda delegelerin seçtikleri tartışma başlıkları "Kaliteli eğitim", "Sağlıklı yaşam", "Sömürü ve şiddetin önlenmesi" ve "HIV/AİDS'e karşı mücadele" idi. Bunlar, aynı zamanda, Türkiye'nin BM Özel Oturumu sonuçları doğrultusunda hazırlamakta olduğu Çocuklara Yönelik Ulusal Eylem Planı'nın da ana başlıklarıydı. Böylece Forum, Eylem Planı'nın her bölümü için görüş ve önerilerini de dile getirmiş oluyordu. Dördüncü Ulusal Çocuk Forumu (2003) bir yıl önce gündeme getirilen konuların takibiyle ilgilendi. Foruma katılan kız ve erkek çocuklar, kız çocukların eğitimi, bağışıklama, Alo 183 kadın, çocuk ve sosyal hizmetler hattı ve büyüme çağındaki çocuklarda iyot yetersizliği bozukluklarının önlenmesi açısından gerekli iyotlu tuz tüketimi gibi konuları ele aldılar. Delegeler ayrıca bu konulardaki bilinç ve duyarlılık düzeyini geliştirmek üzere iller düzeyinde uygulanacak eylem planları hazırladılar. Hazırlanan eylem planları, imza kampanyaları, afişleme ve el ilanları dağıtımı, okullarda tartışma toplantıları, sahne oyunları, yerel basınla temas ve kompozisyon, şiir ve resim yarışmaları gibi etkinlikler öngörmekteydi. TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 3 - ÇOCUKLAR İÇİN BİR SES 13

9 VII. Çocuk Forumu Kasım 2006 Ankara

10 Bölüm 4 Çocuk hakları komitelerinin üyeleri yıllar boyunca değişmekle birlikte katılımcı çocukların cinsiyet ve çeşitli çocuk gruplar açısından karma bileşime dikkat edilmektedir ve bu da komitelerin en güçlü yanlarından birini oluşturmaktadır. BİRLİKTE ÇALIŞMA döneminde, Ulusal Çocuk Kongresi öncesinde her ilde kurulan çocuk hakları komiteleri Kongre tamamlandıktan sonra çalışmalarına son vermemiş, sonuçta Çocuk Forumu oluşturulmuştur. Böylece il komiteleri ile ulusal çocuk forumu yakından ilişkili biçimde çalışmaya başlamıştır. Komitelerin görevi Forum tarafından belirlenen eylem planlarını uygulamaktır ve komiteler sağladıkları gelişmeler konusunda rapor verme durumundadır. Böylece Türkiye çocuk katılımı açısından tüm ülkeye yayılan bir örgütlenmeye kavuşmuştur. Komiteler, 18 yaşını tamamlamış ilk üyelerin yerine daha çok sayıda yeni kız ve erkek çocuk alarak üyelerini yenilemektedir. Üye sayısının arttırılması, komitelerin önündeki öncelikli işler arasındadır. Bununla birlikte katılım bütünüyle gönüllülük esasına dayanmaktadır ve ilden ile değişmektedir. Çocuk hakları komitelerinin üyeleri yıllar boyunca değişmekle birlikte katılımcı çocukların cinsiyet ve çeşitli çocuk gruplar açısından karma bileşime dikkat edilmektedir ve bu da komitelerin en güçlü yanlarından birini oluşturmaktadır. Okullarına devam eden öğrencilerle aileleriyle birlikte kalanların yanı sıra, özürlü çocuklar, çalışan çocuklar, sokaklarda yaşayanlar ve kurumlarda kalanlar komitelerde yeterli bir temsile sahiptir. Söz konusu örüntü her yıl Çocuk Forumuna katılan delegelerin bileşiminde de görülmektedir. Demokratik mekanizmaların eksiksiz biçimde kullanılması daha en baştan öngörülmüştü. Resmi bir genelge çerçevesinde, çocuk hakları komiteleri, kendi başkanlarını ve kendilerini temsilen Çocuk forumuna katılacak delegeleri seçmektedir. Delegeler ise aynı zamanda Çocuk Forumunun başkanlık divanını oluşturan ağ koordinatörlerini seçmektedir. Seçimler bugüne dek çekişmeli, ancak dostane biçimde cereyan etmiştir. İlk dört yıl boyunca her il bir delege ile temsil edilmiş ve delegeler tek bir koordinatör seçmişlerdir yılından itibaren ise iller biri kız biri erkek olmak üzere iki delege seçmektedir. Bunun bir uzantısı olarak, forum delegeleri de biri kız biri erkek olmak üzere iki koordinatör belirlemektedir. Yapılan bu değişiklikle kız ve erkeklerin eşit temsili sağlanmış, böylece forum ülkedeki çocukların durumunu ve duyarlılıklarını daha iyi yansıtmaya başlamıştır. Çocuk hakları komiteleri üyeleri ve Çocuk Forumu delegeleri açısından bütün bunlar büyük bir deneyim oluşturmuştur. Böylece çocuklar, başka türlü belki de hiç karşılaşmayacakları diğer çocuklarla birlikte çalışmış, arkadaşlıklar kurmuştur. Geniş topluluklara hitap etmesini ve resmi görevlilerle oturup talep etmeyi ve tartışmayı öğrenmişlerdir. Çocukların önemli bir bölümü kendilerine olan güvenlerinin arttığını belirtmiştir. Bu çocuklar komite üyeliğinin veya Forum delegeliğinin kazandırdığı konumla, kamusal yaşamda daha fazla rol oynamaya başlamışlardır. Örneğin, şiddet olaylarını önlemek için bizzat müdahalede bulunmak veya bakkallarda iyotlu tuz satılıp satılmadığını bizzat denetlemek gibi. Bu çocuklardan birçoğu ayrıca kişisel durumları açısından da kazanımlar sağlamışlardır. Örneğin, çalışmakta olan çocuklar yeniden okula dönerek lise diploması almışlar, kimileri de kamu hizmetlerinde ve halkla ilişkilerde görevler üstlenmişlerdir. Çocuk hakları komiteleri ve Çocuk Forumu çocukları yalnızca birlikte çalışmaya özendirmekle de kalmamıştır. İlginçtir ki, bu çocuklar ayrıca yetişkinler arasındaki işbirliğine de katkıda bulunmuşlardır. Forumun örgütlenmesi ve komitelerin çalışması çeşitli hükümet birimleri arasında gerek ulusal düzeyde gerekse yerel ölçekte yoğun işbirliğini gerektirmekteydi. Burada, İçişleri Bakanlığı'nın işin tam içinde olması özellikle önemli bir faktör olarak ortaya çıkmıştır. Tayinleri bakanlık tarafından yapılan valileri çocuk hakları komitelerinin çalışmalarını kolaylaştırıcı rolleri düşürüldüğünde, bu önem açık biçimde ortaya çıkacaktır. 16 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCU K KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 4 - BİRLİKTE ÇALIŞMA TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 4 - BİRLİKTE ÇALIŞMA 17

11 Bölüm 5 Çocuk hakları eğitimi 2005 yılındaki 6. Ulusal Çocuk Forumu'nun da merkezi teması oldu. ÇOCUKLAR ÇOCUKLARI EĞİTİYOR 2004 yılındaki beşinci Çocuk Forumunun tek yeniliği bu kez her ilden iki delegenin katılması değildi. Ayrıca, bu forum, ilk planda çocuk hakları eğitimine odaklanan ilk forum olma özelliği de taşıyordu. Forumdan iki hafta önce 16 ilden daha büyük yaşlardaki (14-17) çocuk delegeler Ankara'da yapılan 3 günlük bir çalıştayda çocuk hakları eğiticileri olarak eğitim aldılar. Bu çalıştayda SHÇEK ve UNICEF tarafından geliştirilen eğitim modülü kullanıldı. Ardından, Forum sırasında bu çekirdek grup diğer delegelere çocuk hakları eğitimi verdi. Artık kendi eylem planlarına sahip olan kız ve erkek çocuklar geldikleri illere dönerek çocuk hakları konusunda öğrendiklerini il komitelerindeki diğer üyelere, okullarındaki ve mahallelerindeki arkadaşlarına aktardılar. Eğiticilerin eğitimi çalıştayı Ocak 2005'te bir kez daha tekrarlandı. Sonuç olarak her ilden bir çocuk diğerlerine çocuk hakları eğitimi verebilecek duruma gelmişti. Çocuk hakları eğitimi 2005 yılındaki 6. Ulusal Çocuk Forumu'nun da merkezi teması oldu. Bu foruma katılan delegelerle yürütülen çocuktan çocuğa eğitimler sonucunda eğitilmiş eğiticilerin sayısı her il için biri erkek biri kız olmak üzere ikiye çıktı yılına gelindiğinde, Çocuk Forumları sayesinde Türkiye'de en az 600 çocuk, çocuk hakları eğitimi almış oluyordu. Çocuk hakları eğitimi, hem çocuğun hakları konusunda bilgiyi, hem de çocukların gündelik yaşamlarında bu haklardan yararlanmalarını sağlayacak becerileri öngörmektedir. Eğitim modülünde iletişim becerileri, etkili öğrenme yöntemleri, duyguların dışa vurumu, toplumsal cinsiyet ayrımcılığı ve uyuşmazlıkların çözümü gibi alanlarla ilgili öğeler yer almaktadır. Çocuklardan alınan geri bildirim üzerine 2005 yılı itibarıyla bunlara şiddetten korunmayla ilgili bir öğe daha eklendi. Çocuk Forumu Çocuk Hakları Eğitimine dönüştürmüştür. Daha önce çocuk forumları çocuklara ilişkin konuların tartışılıp bu konulara karar vericilerin ve kamuoyunun dikkatinin çekildiği bir sahne iken, daha sonra çocukların kendi adlarına nasıl fiilen harekete geçeceklerini öğrendikleri etkinlik haline gelmiştir. Düzenleyicilerinin sözleriyle, çocuk forumları bir "kapasite geliştirme" etkinliğine ve "bilinç ve duyarlılık yaratma" çalışmasına dönüşmüştür. Çocuk hakları alanındaki eğitim, 4. bölümde de söz edildiği gibi katılımcıların özgüvenlerinin gelişmesine hiç kuşkusuz katkıda bulunmuştur yılında gerçekleşen yedinci çocuk forumunda delegeler yeni kazandıkları özgüveni ve iletişim becerilerini test edecekleri bir kampanyanın hazırlığı içindeydiler. " Çocuk hakları eğitimi, hem çocuğun hakları konusunda bilgiyi, hem de çocukların gündelik yaşamlarında bu haklardan yararlanmalarını sağlayacak becerileri öngörmektedir. " 18 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 5 - ÇOCUKLAR ÇOCUKLARI EĞİTİYOR TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 5 - ÇOCUKLAR ÇOCUKLARI EĞİTİYOR 19

12 Bölüm 6 YENİ SOLUKLU BİR KAMPANYA 2006 Çocuk Forumu, grup çalışmalarının, sahne çalışmalarının, spor ve sanat etkinliklerinin yanı sıra çocuk hakları eğitiminde yeni oturumlara da sahne oldu. Ancak bütün bu çalışmalar arasında merkezi önem taşıyan konu, bizzat çocuklar tarafından geliştirilip yürütülecek bir kampanya idi. Kampanyanın amacı ise, çocuk haklarına ilişkin bilinç ve duyarlılığı yükseltip yaygınlaştırmak ve her düzeydeki karar mekanizmalarına çocuk katılımını arattırmaktı. "Çocuk Haklarını Tanıtım Kampanyası" ülkenin 25 ilinde yürütülecektir. Kampanya bütünüyle çocuklar tarafından yürütülüp yönetilecektir. Kampanya 20 Kasım 2007 tarihine kadar sürecektir. Kampanya için 25 ilin seçilme nedeni, bu illerde faal çocuk hakları komiteleri bulunması ve/veya İçişleri Bakanlığı tarafından başlatılan girişim çerçevesinde bu illerin "çocuk dostu şehir" adayı olmalarıdır (Bakınız, Bölüm 7). Bu iller, Amasya, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Çorum, Diyarbakır, Düzce, Erzincan, Gaziantep, Hakkari, İçel, İstanbul, Karaman, Kayseri, Kırşehir, Konya, Manisa, Ordu, Sivas, Tekirdağ, Trabzon, Uşak, Yalova ve Van'dır. Kampanyadan sorumlu çocuk hakları komiteleri, başında SHÇEK'in bulunduğu bir teknik komite tarafından desteklenmektedir. Forum sırasında bu illerden gelen kız ve erkek çocuklar, aynı yıl daha önce İstanbul'da yapılan kampanya stratejisi çalıştayı sırasında hazırladıkları eylem planlarını sunmuşlardır. Eylem planlarında çeşitli etkinlikler öngörülmektedir: broşür, afiş, tişört, şapka, pankart ve gazete hazırlıkları; yarışma, sergi, yürüyüş, sahne gösterileri, piknik, fener alayı, yelkenli yarışları; film çekimi, resmi görevlileri ziyaret, uçurtma ve ağaç dikme şenlikleri, vb. Çocuklar, bu çalışmalarını tutukevlerindeki çocuklarla, engellilere, sokaklardaki çocuklarla, özel eğitime gereksinimi olanlarla ve kurumlardaki çocuklarla birlikte yürütme amacındadırlar. Bilinç ve duyarlılığı -hem çocuklar hem yetişkinler arasında- geliştirmenin yanı sıra, kırsal alandaki sağlık hizmetleri, eğitimde kalite, nüfusa kayıt, madde bağımlılığı, aile planlaması, depreme hazırlıklılık ve trafik gibi konu ve sorunlar üzerinde de belirli etkiler yaratılması beklenmektedir. 20 Kasım günü - Dünya Çocuk Hakları Günü - yaklaşık 300 çocuk ve resmi görevli kampanyanın başlatılması için Ankara'daki Türkiye Büyük Millet Meclisi binasında bir araya geldi. 20 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 6 - YENİ SOLUKLU BİR KAMPANYA TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 6 - YENİ SOLUKLU BİR KAMPANYA 21

13 Başbakan Recep Tayip Erdoğan'ın mesajının okunmasının ardından Meclis Başkan Vekili Nevzat Pakdil konuşmasını yaptı. Ardından çocuklar geniş bir alana yayılan ve 23 maddeden oluşan taleplerini ilettiler. Bu talepler arasında şunlar yer almaktaydı; Güvenli ve çocuk dostu okullar; okul öncesi eğitim ve üniversite eğitiminde iyileştirmeler; erken yaşta ve zorla evlendirmelere son verilmesi; çocukların kaldıkları yerlerde daha fazla sosyal etkinliğe yer verilmesi; çocuklarla ilgili konulara medyada daha fazla yer verilmesi ve trafik işaretlerinin daha anlaşılabilir olması. Daha sondaki ateşli soru-cevap bölümünde ise Filistinli çocukların haklarından pasif sigara içiciliğine ve çocuk istismarına kadar farklı konulara değinildi. 30 milletvekilinin yer aldığı bu toplantı, çocuklarla parlamenterler arasında uzun soluklu bir diyalogun da başlangıcı oldu. Bir kez daha bu vesileyle çocuklar yetişkinleri birlikte çalışmaya özendirdiler. Kampanyadan sorumlu çocuk hakları komiteleri, başında SHÇEK'in bulunduğu bir teknik komite tarafından desteklenmektedir.bu komitede, İçişleri, Sağlık, Milli Eğitim, Adalet Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıklarının temsilcileri ile birlikte STK'lar, belediyeler, jandarma, Devlet Planlama Teşkilatı, Türkiye İstatistik Kurumu ile yayın ve spordan sorumlu kamu kuruluşları yer almaktadır. Kampanya ayrıca UNICEF, Avrupa Birliği ve bir dondurma firması olan Algida tarafından da desteklenmektedir. Bu çerçevede komitelere işlerini yürütecekleri ofis ve küçük miktarlarda para yardımı sağlanmaktadır. Komiteler, 2007 yılı baharında beş bölgesel takip toplantısına katılacaktır. Çocuk Dostu Şehir unvanını kazanmak isteyen iller, yerel yönetim ve karar süreçlerine kız ve erkek çocukların sistematik biçimde katıldıklarını ortaya koymak zorundadırlar. BUNDAN SONRA? 8. Çocuk Forumu 2007 yılı Kasım ayında toplandığında, çocuk hakları tanıtım kampanyasında görev alan 25 ilin çocuk komitelerinden delegeler diğer illerden gelen delegelerle paylaşacakları zengin bir deneyim edinmiş olacaklardır. Bu arada, çocuk hakları konusunda daha derinlikli bilgiye sahip insan sayısı da artacak, bundan da önemlisi, yetişkinlerle iletişim, karşılıklı pazarlık ve kararlara katılım gibi alanlarda çocukların kendi adlarına hareket etmeye ne kadar yeterli olduklarını da görmüş olacaklardır. Genel olarak çocukların girişimcilik şanslarının az olduğu, geleneklerin ana baba ile çocuk arasındaki diyaloğu sınırlandırdığı, çocukların katılım mekanizmalarının yetersiz olduğu büyük kentlerde bütün bunlar çok önemli kazanımlardır. Zaman değişmektedir. Bundan birkaç yıl öncesine kadar 18 yaşından küçük kız ve erkek çocukların toplantılara, çalıştaylara, konferanslara veya benzer etkinliklere çağrılabileceğini, bu etkinlikler SHÇEK ve UNICEF tarafından organize edilmiş olsa bile, pek az kişi düşünebilirdi. Gerçekten de, BM Genel Kuruluna çocukların ilk kez hitap ettikleri yıl bile 2002 gibi çok yakın bir tarihtir. Bugünse, çocukların katılımına artık daha fazla alışılmıştır. Çocuk hakları komiteleri üyeleri, okullardaki öğretmenleri çocuk hakları konusunda bilgilendirmiş, yerel TV ve radyo kanallarında mesajlar iletmiş ve basına açıklamalarda bulunmuştur. Bölüm 7 Bu arada, devletin her kademesindeki yetkililer çocukların tüm çalışmalarında yanlarında olmuştur dönemindeki çocuk hakları kampanyası sırasında yapılan işlerin önemli bir bölümü çocuklara haklarının öğretilmesiyle ilgiliydi. Bugünse, yetişkinler bu hakları çocuklardan öğrenmektedir. Gelgelelim, bir ülkenin kültürü hemen bir günde değişmez. Halen Türkiye'deki çocukların çok küçük bir bölümü kendilerini etkileyen kararlara aktif biçimde katılma çabası içindedir. 22 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 6 - YENİ SOLUKLU BİR KAMPANYA TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 7 - BUNDAN SONRA? 23

14 Bu da bir başka soruyu gündeme getiriyor: Bundan sonra ne yapılmalı? İçişleri Bakanlığı'nın 2006 yılında başlattığı Çocuk Dostu Şahir Girişimi bu bağlamda bulunmaz bir fırsat sunabilir. Bu girişim çerçevesinde iller, çocuk haklarına ilişkin bir dizi ölçütü karşılayarak "Çocuk Dostu Şehir" unvanını kazanmaya çalışacaklardır. Çocuk dostu olarak tanımlanabilecek illerin çocukların güvenli ortamda yaşamalarını; sağlık, eğitim ve koruma gibi alanlardaki hizmetlere erişimlerini sağlamaları gerekmektedir. Gene bu illerin yapması gerekken işler arasında çocuk haklarına ilişkin veri toplanması, Çocuk Haklarına dair Sözleşme temelinde stratejiler benimsenmesi, bütçelerin çocuklar da gözetilerek hazırlanması ve bütün bu etkinliklerin çocuklar üzerindeki etkilerinin izlenmesi yer almaktadır. İller ayrıca çocuk haklarının çocuklar ve yetişkinler arasında geniş biçimde bilinip tanınmasına yönelik çalışmalar da yapmak durumundadır. Hepsinden ötede, Çocuk Dostu Şehir unvanını kazanmak isteyen iller, yerel yönetim ve karar süreçlerine kız ve erkek çocukların sistematik biçimde katıldıklarını ortaya koymak zorundadırlar. Çocuk Forumunun ve illerdeki çocuk hakları komitelerinin çalışmaları, Çocuk Hakları Tanıtım Kampanyası ve Çocuk Dostu Şehir girişimi, çocukların gelecekte katılım haklarından-dolayısıyla diğer bütün haklarından - daha fazla yarar sağlayabilecekleri yolundaki umutları pekiştirmektedir. 24 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / BÖLÜM 7 - BUNDAN SONRA?

15 ÖNEMLİ TARİHLER Kasım 20, 1989 : Çocuk Haklarına dair Sözleşme'nin BM Genel Kurulu tarafından kabulü Eylül 14, 1990 Aralık 9, 1994 : : TC Hükümeti Çocuk Haklarına dair Sözleşme'yi imzalıyor TBMM Çocuk Haklarına dair Sözleşme'yi onaylıyor Kasım 20, 1999 : Çocuk Hakları Kampanyası Türkiye'de Cumhurbaşkanlığı Köşkünden başlatılıyor Nisan 20-21, 2000 : Ulusal Çocuk Kongresi Kasım 20-21, 2000 : Birinci Ulusal Çocuk Forumu çocuk katılımı konusunu tartışıyor Nisan 23, 2001 : "Çocuklar için Evet" kampanyası Türkiye'de başlatılıyor Kasım 19-20, 2001 : İkinci Ulusal Çocuk Forumu "Çocuklar için Evet" çerçevesindeki görevleri tartışıyor Mayıs 8-10, 2002 : Birleşmiş Milletler Özel Çocuk Oturumu Kasım 19-20, 2002 : Kasım 19-20, 2003 : Üçüncü Ulusal Çocuk Forumu Çocuklar için Ulusal Eylem Planını tartışıyor Dördüncü Ulusal Çocuk Forumu ve kız çocukların eğitimi, bağışıklama, kadın ve çocuklara yardım hakkı ve iyotlu tuz gibi alanlardaki girişimler Kasım 19-20, 2004 : Kasım 16-20, 2005 : Kasım 18-21, 2006 : Beşinci Ulusal Çocuk Forumu ve çocuk hakları eğitimi Altıncı Ulusal Çocuk Forumu ve çocuk hakları eğitimi Yedinci Ulusal Çocuk Forumu çocukların kendi çocuk hakları kampanyalarını başlatmaları 26 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ / ÖNEMLİ TARİHLER

16 Faruk Yılmaz (14) ve Havva Kaçar (12) UNILEVER- ALGIDA tarafından VII. Çocuk Forumu'nda düzenlenen resim atölyesindeki çalışmaları ile Londra'ya gitmeye hak kazandı. Resimleri Tate Galeri'de sergilendi ve diğer çocuklarla birlikte yapılan törende Türkiye'yi temsil ettiler (Mart, 2007) 28 TÜRKİYE'DE ULUSAL ÇOCUK FORUMU VE ÇOCUK KATILIMININ ÖYKÜSÜ

17 Bu proje, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından Avrupa Birliği'nin mali katkısı ve UNICEF'in teknik desteği ile yürütülmektedir. Bu yayında yer alan ifadeler Avrupa Komisyonu'nun ve UNICEF'in resmi görüşlerini temsil etmemektedir.