OSB RİSKİ TAŞIYAN BEBEKLERE İLİŞKİN ARAŞTIRMALAR

Transkript

1 OSB RİSKİ TAŞIYAN BEBEKLERE İLİŞKİN ARAŞTIRMALAR Dr. Helen Tager-Flusberg Çağrılı Konuşma Uluslararası Otizm Konferansı Antalya, Türkiye 15 Kasım 2014

2 Leo Kanner (1943) Öyleyse, bu çocukların insanlarla sıradan, biyolojik temelli duyuşsal temas kurmada doğuştan yeteneksiz olarak dünyaya gelmiş olduklarını varsaymalıyız..

3 Hans Asperger (1944) Yaşamın tüm evreleri boyunca apaçık ve değişmez kalan karakteristik özellikleri daha yaşamın ikinci yılından itibaren görürüz

4 Kapsam OSB riski taşıyan bebeklerin erken dönemde yaşamları nasıldır? OSB riski taşıyan bebeklerle yürütülen araştırmalar Diğer araştırmaların güncel bulgularını gözden geçirme OSB riski taşıyan bebeklerle yürüttüğümüz kendi çalışmalarımızın tanıtımı Araştırmalar ve bulgular Sonuç

5 Gelişimi ciddiye almak OSB bir gelişimsel bozukluktur Doğum sonrası başlangıçlı olarak, şu değişimlerle kendini gösterir: Yaşamın ikinci yılında ortaya çıkan ve ay arasında tanılanan klinik belirtiler Belirtilerin görünümünde değişimler tüm yaşam boyunca (önce erken çocukluk döneminde artış; daha sonra ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde azalma)

6 Yüksek riskli bebeklerle yürütülen araştırmaların amaçları OSB nin en erken risk işaretlerini belirleme Genetik olan ve olmayan risk; bioişaretler, davranış örüntüleri Tanı öncesinde erken gelişimsel gidişat (Kanner in varsayımının sınanması) OSB nin kökenleri ortaya çıkan ilk belirtiler nelerdir? Ve bunlar ilk olarak ne zaman yakalanabilirler?

7 Yüksek riskli bebekler 1. OSB tanılı büyük kardeşi olan bebekler (=bebek kardeşi araştırmaları) Doğum öncesi dönemde belirlenebilir 2. Erken tarama araçlarına dayalı olarak belirlenen bebekler (ör., M-CHAT; First Year Inventory; CSBS) Genellikle daha büyük bebekler; en küçük yaş olarak ay Karşılaştırma grupları: Düşük riskli kontrol grupları; Başka bir nöro-gelişimsel bozukluğa sahip büyük kardeşi olan bebekler

8 Neden? Klinik deneyim Erken davranışsal müdahalelerin etkililiğine ilişkin güçlü bilimsel dayanak otizmin yoğunluğunda önemli ölçüde azalma, bazı vakalarda optimal çıktıya ulaşma Riskin erken dönemde, sendrom tam olarak ortaya çıkmadan önce belirlenmesi önleyici müdahaleler için fırsat sağlayabilir ve tanı alan çocuk sayısını azaltabilir

9 Güncel araştırmalar risk taşıyan bebeklerle ilgili neler söylüyor? 18+ grupları ABD, Kanada, İsrail ve Birleşik Krallık tan üyelerden oluşan bir konsorsiyum En önemli bulgu: HETEROJENLİK! Erken belirtilerde/davranış alanlarında Başlangıç yaşında Gelişimsel ilerlemede Neredeyse hiçbir belirtinin kendi başına özgüllüğü (otizme özgülüğü) ya da duyarlılığı yok yalnızca kümeler halinde olunca, tanılanan bireylerde ve genetik modellerde ayna örüntüleri bulunuyor

10 6 aylık ya da daha küçük olanlar 6. ayda, sonraki tanıyı yordayan hiçbir işaret yok Sıra dışı davranış (motor takıntılar; sosyal duyuş ya da ses çıkarma yokluğu) gösteren bebeğe çok seyrek rastlanır ancak belki en ileri derecede etkilenmişlerde olabilir(ileri derecede zihinsel gerilik dahil) Şaşırtıcı şekilde, daha sonra OSB tanısı alan pek çok bebek bu yaşta sosyal olarak etkileşim içindedir; kontrol grubundakilerden ayırt edilemez

11 Bebekler İçin Otizm Gözlem Skalası (Autism Observational Scale for Infants AOSI) Susan Bryson ve meslektaşları tarafından geliştirilmiştir 9 ve 12 aydaki risk işaretlerini değerlendirir Erken sosyal iletişimi, dikkati ve sosyal etkileşimi değerlendirmek için yararlı bir gözlem aracıdır

12 12 14 Aylar AOSI de risk göstergeleri (Zwaigenbaum ve diğl., 2005; Bryson ve diğ., 2008) Göz teması, gözlerle takip etme, göz takibini sonlandırma, isme doğru yönelme, taklit, sosyal gülümseme, tepkide bulunma, sosyal ilgi, duyusaldevinsel davranışlar 12 aylıkken 7+ belirti gösteren bebeklerin ilerde OSB tanısı alma olasılıkları yüksektir Özgül Olmayan Davranışsal Farklılıklar Olumsuz mizaç ve duygudurum Dil ve jestsel iletişim gelişiminde gecikmeler

13 Tekrarlama oranı: Genel olarak %18.7 Ozonoff et al., BSRC

14 İkinci yıl OSB nin başlangıcı Ozonoff ve diğ., 2010 Sosyal etkileşimde azalma: sosyal gülümseme, göz teması Bilişsel gelişimde yavaşlama Dil gelişiminde yavaşlama Gelişimsel gidişatta değişim; 12 aydan sonra beklentilerden sapma ay arasında tanıda bariz muğlaklık, özellikle yüksek riskli kardeşlerde (çoğunluğu daha hafif vakalar)

15 Sosyal iletişimde değişimler GÖZ TAKİBİ SOSYAL GÜLÜMSEME CON ASD CON ASD BAŞKALARINA YÖNELİK SES ÇIKARMA CON 0.5 ASD

16 Özet: OSB nin gelişimi OSB doğumda ya da hatta 6. ayda yoktur Yaşamın ikinci yılında sosyal etkileşimde (görsel ve sessel) davranışsal gerileme (regresyon) olarak ortaya çıkar 9-10 ay civarında başlar; önemli bilişsel değişimler dönemi Şunlarla kendini gösterir: Niyeti anlama Üçlü etkileşim/ortak dikkat Çalışma belleği

17 Sonradan OSB geliştirmeyen yüksek riskli bebeklerin durumu nedir? Bazı yüksek riskli bebekler atipik gelişim gösterirler; özellikle de dil ve iletişimde Endofenotip beyin ya da bilişsel özellik genetik risk ile ilişkilidir ancak, bu risk doğrudan tanıyı yordamaz Etkilenmemiş akrabalarla ilgili araştırmalarla belirlenmiştir Bebek kardeşi araştırmalarında, çıktı ne olursa olsun, yüksek ve düşük riskli bebekler arasındaki farklılıklar, endofenotip varlığını işaret etmektedir

18 Bebek Kardeşi Araştırmamız Boston Üniversitesi ve Boston Çocuk Hastanesi (Charles Nelson) işbirliği Zaman: 3, 6, 9, 12, 18, 24, ve 36. aylar Geniş bir davranışsal ve gözlemsel yelpazede ölçümleri kapsamaktadır; ev videosu günlükleriyle desteklenmiştir Göz takibi Beyin değişkenlerini de içermektedir beyin fonksiyonu ölçümleri Electrophysiology (EEG; ERP) Near Infra-Red Spectroscopy (NIRS)

19 Veri özeti 6 ay 9 ay 12 ay 18 ay 24 ay 36 ay Developmental Assessment (MSEL) Developmental Assessment (MSEL) Developmental Assessment (MSEL) Developmental Assessment (MSEL) Developmental Assessment (MSEL) Laboratuvar Eye Tracking fnirs Electrophysi. Au=sm Assessment (AOSI) Eye Tracking fnirs Electrophysi. Au=sm Assessment (AOSI) Eye Tracking fnirs Electrophysi. Au=sm Assessment (ADOS) Eye Tracking and Electrophysi. Au=sm Assessment (ADOS) Eye Tracking and Electrophysi. Au=sm Assessment (ADOS) Eye Tracking and Electrophysi. Mother Child Interac=on Mother Child Interac=on Mother Child Interac=on Mother Child Interac=on Mother Child Interac=on Mother Child Interac=on Ev Günlükleri Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Weekly WriPen Diaries with Concerns Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Semi- structured Video Forml ar Parent Depression Child Language (MDCI) Child Temperament Parent Depression Child Language (MDCI) Child Temperament Parent Depression Child Language (MDCI) Child Temperament Parent Depression Child Language (MDCI) Child Temperament Parent Depression Child Language (MDCI) Child Temperament Parent Depression Child Language (MDCI) Child Temperament

20 6. ayda dikkati çekenler ASD HRA- LRC 5 0 Language Social Com RBB

21 9. ayda dikkati çekenler ASD HRA- LRC 5 0 Language Social Com RBB

22 12. ayda dikkati çekenler ASD HRA- LRC 10 0 Language Social Com RBB

23 Erken ses çıkarmalar: 12. ay LRC ASD+ HRA Total

24 Büyüme eğrileri: Mullen dil puanları

25 Konuşmayı algılama OSB li çocuk ve yetişkin araştırmaları dil bölgelerinde ve işlevsel organizasyonda (frontal ve temporal) beyin yapısında (hacminde) atipik beyin asimetrisi olduğunu göstermektedir Büyük yaştaki otizmden etkilememiş kardeşlerde de bazı atipik yapılara rastlanmıştır Bebeklerdeki farklılıkları ne kadar erken yakalayabiliriz?

26 Algısal daralma araştırması Pat Kuhl un araştırma paradigmasına dayalı olarak Çift oddball (sıradışı uyaran) yöntemi: /da/ - %80 standart /ɖa/ - %10 anadilde olmayan kontrast /ta/ - %10 anadilde olan kontrast 6 aylık bebekler standart ve anadilde olmayan kontrastları ayırt edebilirken, 12 aylıklar ayırt edemeyebilir

27 Konuşma ERP Bulguları: P150 ( ms) Maximum Amp (μv) p=.02 p=.06 Her iki grupta ana etki (tüm yaşlarda) p=.038 p= p=.01 n.s. 6 mo n=37 Standart Anadilde olmayan kontrast Anadilde olan kontrast 9 mo n=52 P150 ( ms) Ana etki (tüm yaşlarda) Grup etkileşimi YOK HRA gecikme örüntüsü göstermiyor 12 mo n=47

28 Geç yavaş dalga: Asimetri göstergesi LEFT Hemisphere = Solid RIGHT Hemisphere= Dashed Düşük risk mo n=18 9 mo n=23 12 mo n=17 Yüksek risk mo n=19 9 mo n=29 12 mo n=30

29 Figure 3.4 LSW by hemisphere at 12 months Average amplitude of the LSW over the left (solid) and right (striped) hemisphere for LRC-Typ, HRA-Typ, HRA-Atyp, and ASD participants at 12 months. 12. ayda çıktı bazında LSW lateralizasyonu Amplitude (µv) LRC-Typ HRA-Typ HRA-Atyp ASD Le#$ Right$

30 OSB de bağlanırlık Anatomik bağlanırlık: daha az sayıda uzun erimli bağlantılar (bölgeler-arası), daha fazla kısa erimli bağlantı potansiyeli (bölge-içi) (Courchesne & Pierce, 2005) fmri ile ölçülen işlevsel bağlanırlık OSB li yetişkinlerde, karşılaştırma gruplarına kıyasla daha düşüktür (Cherkassky et al., 2006; Just et al., 2004; Kana et al., 2006; Koshino et al., 2005; Minshew & Williams, 2007) Bağlanırlık farklılıkları en erken ne zaman ortaya çıkar?

31 Kısa özet Risk durumuna ilişkin olarak dil ve jest önemli erken belirtiler olmaya devam etmektedir Yüksek riskli bebek anneleri kontrol gruplarındaki annelerle aynı ya da daha fazla düzeyde konuşma ve dil geliştirici davranışlar sergilemektedir Nöral risk belirtileri esas olarak endofenotiptir; atipik davranışla yakından ilişkili değildir. Tersine asimetri ve nöral bağlanırlık ile OSB çıktısı arasında nicel bir ilişki olabilir.

32 OSB riski araştırmalarından çıkan genel sonuçlar İyimser birincil amaç birinci yılda çok erken tanı anahtarını bulmak; başlıca risk faktörü. Ama orada yoktu (yine de belki biyolojik işaretlerdedir) OSB karmaşık bir bozukluktur çeşitli işaretler, risk ve farklı hızlarda kat edilen yollar; bunlar gösterge olabilir ya da olmayabilir Kardeşler, gerek davranış, gerekse beyin gelişimi açısından, düşük risk kontrol grubundakilerden farklıdır Şimdiye kadar elde edilen bulgular, sormamız gereken bir dizi yeni soruya yol açmaktadır

33 Teşekkürler! Destekler Autism Speaks Simons Foundation NIDCD İşbirlikleri Chuck Nelson/Children s Annie Seery; Adrienne Tierney; Guilia Righi; Meagan Thompson; Caterina Stamoulis; Karen Chenausky team at CARE and LCN Projelere katılan çocuklar ve aileleri