ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ (ÖABT) ÇÖZÜMLERİ REHBER ÖĞRETMEN

Transkript

1 ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ (ÖABT) ÇÖZÜMLERİ REHBER ÖĞRETMEN 1. Parçada verilen özellikler psikolojinin yapısalcılık alt dalıyla ilgilidir. Çünkü yapısalcılığa göre insan zihninin ögeleri içebakış yöntemi ile incelenmelidir. İnsan zihninin ögelerini incelemek için kullanılan içebakış yöntemi subjektiftir. Çünkü içebakışta bireyin kendi algılarının kendisi tarafından ifade edilmesi istenir. 5. Dolu bir çay bardağına atılan şekeri karıştırmak için kullanılan çay kaşığının aslında düzgün ve bütün olduğu halde çayın içinde kırık olarak görünmesi fiziksel illüzyon kavramı ile açıklanabilir. Çünkü bu ortamın özelliklerinden kaynaklanıp herkeste aynı şekilde algılanır. Psikolojik illüzyon ise bireyden kaynaklanıp bireyden bireye değişebilir. 2. Parçada organizmanın belli şartlar altında ne şekilde davranacağını kestirmek amacından bahsedilmektedir. Çünkü gözlemlenen duruma dayanarak otistik çocukların okul ortamında yaşayacakları zorlukların tahmin edilebilirliği vurgulanmıştır. 3. Açlık, susuzluk, cinsellik, annelik gibi güdülere fizyolojik güdüler denir. Fizyolojik (birincil) güdüler doğuştan getirilmiş öğrenilmemiş güdülerdir. Birlikte olma, güçlü olma, başarılı olma, sosyal kabul, beğenilme gibi güdüler sosyal güdülerdir. Sosyal (ikincil) güdüler öğrenilmiştir. Çünkü yaşantı sonucunda davranış değişikliği oluşmuştur. 6. İşlem öncesi dönemdeki çocukların istedikleri olmadığı zaman kızması ve huysuzluk yapması, durumları ya da olayları başka birinin ya da anne babaların görüş açısından görememesi benmerkezci düşünme kavramı ile açıklanabilir. Çünkü benmerkezci düşünmede çocuklar, düşünce sistematiği yeterince gelişmediği için başkasının düşüncelerine göre düşünemez. Herşeyin kendi düşündüğü gibi olduğunu zanneder. Çevresinde gelişen olaylar kendi düşündüğü gibi olmayınca da olumsuz tepkiler verir. 4. Duyusal kayıta gelen bilgilerin kısa süreli belleğe aktarılacağını belirleyen faktör seçici dikkat ve algıdır. Duyusal kayıtın alanı sınırsızdır. Yani çok fazla bilgi alabilir. Fakat bu bilgilerin kalış süresi (1-4 saniye) çok kısadır. Birey bu kadar uyarıcıyı aynı anda algılayamaz, anlamlandıramaz. Duruma göre bazı uyarıcılar seçilerek algılanır. Bu kadar kısa sürede hangi bilgilerin kısa süreli belleğe aktarılacağı bireyin seçici dikkatine bağlıdır. Seçici dikkat, öğrenen kişinin, belli bilgileri seçerken ve işlerken aynı anda diğer bilgileri göz ardı edebilme yeteneğidir. En belirgin olan görev veya bilginin birey için taşıdığı anlamdır. 7. Klasik koşullanmada organizma, davranışı gerçekleştirdikten sonra bir ödül veya ceza geleceğini öğrenir. ifadesi doğru değildir. Çünkü bu durum edimsel koşullanmada gerçekleşir. Klasik koşullanmada organizma önce davranışı ortaya koymaz. Önce ortama uyarıcılar konur (nötr-koşulsuz uyarıcı bitişikliği). Koşulsuz uyarıcılar karşısında koşulsuz tepkiler verilir. Nötr uyarıcının koşulsuz uyarıcı ile eşleştirilmesi sonucu nötr uyarıcı koşullu uyarıcı haline getirilir. Edimsel koşullanmada ise organizma önce davranışta bulunur. Eğer davranıştan sonra ödül alırsa bu davranış devam eder, ceza alırsa azalır. 1

2 8. Bu araştırmacının tarama araştırma yöntemini kullandığı söylenebilir. Tarama yöntemine betimleyici yöntem de denir. Bu yönteme göre araştırmalar bize o olgunun niçin öyle olduğunu, o ilişkinin niçin öyle kurulduğunu açıklamazlar, onun yerine olgularda neyin olduğunu, nelerin neler ile birlikte olduğunu bildirirler. Yani bu yöntemde bir yapıyı, özelliği tarayan, betimleyen bilgiler elde edilir. 9. Danışmanın amaç oluşturmaya yardımcı olmak ve amaçlarını pekiştirmek için Senin bunu yapabileceğini biliyorum, gücün var. demesi danışanın sorunlarıyla baş edebilmesi ya da çabaya ilişkin davranışlar geliştirmesiyle ilgili, gerçekçi ve güvenilir kararlar vermesi, kendine en uygun seçimler yapabilmesi için yapılan olumlayıcı tepki tekniğidir. 10. Danışman ve danışanın, duygu ve düşünceleriyle ve bu bu duygu ve düşüncelerle davranışlar arasında tutarlılık göstermesi gerekir. Birbirleriyle çelişen tutum ve davranışlar, güvensizliği, iletişim zorluğunu oluşturur. Tutarsızlıkla ilgili Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol. deyişi yerinde olur. 11. Akılcı duygusal terapide bilişler, davranışlar, stresle ilgili düşünce biçimleri, karar verme, yargılama ve analiz biçiminde daha yönlendiricidir. Akılcı duygusal terapide, bir çok gelişme hastanın duygusal rahatsızlıklarını ve onları rahatsız eden kendi davranışlarını daha gerçekçi bir yaşam felsefesi oluşturarak azaltmasıyla devam eder ve onlara bir varış noktasına kadar rehberlik eder. Kullanılan tekniklerden bazıları şunlardır. Akılcıduygusal betimleme: Danışanlardan yeni duygusal kalıplar oluşturmak için kullanılır. Danışanlar gerçek yaşamda, düşünmek, hissetmek ve davranmak istedikleri şekilde düşündüklerini, hissettiklerini ve hareket ettiklerini fark ederler. Güçlü diyalog: Danışanlara kendileriyle nasıl güçlü diyaloglar kuracakları gösterilir. Böylece kendi mantık dışı düşüncelerini açıklayarak bunları etkili bir şekilde ekarte etmeyi öğrenirler. Espri ve mizahın kullanımı: Terapistler danışanlarının duygularında ve davranışlarında daha mantıklı olabilmelerini sağlamak ve danışanlara mantık dışı ve saçma inanışlarını göstermek amacıyla espri-güldürü tekniği kullanılır. Terapist gerekli gördüğünde grubu, danışanın saçma düşüncelerine güldürür. Akıl dışı inançları tartışma: İnançlar sorgulanmadan önce danışmanın, danışana inançların nasıl duygusal rahatsızlığı arttırdığını ve kaçınma, erteleme gibi yararsız davranışlara yol açtığını göstermesi önemlidir. Bunlar yapıldıktan sonra akılcı olmayan inançların sorgulanması uygun olmaktadır. Danışanlara akılcı olmayan inançlarını sorgulamaları ve daha sağlıklı alternatifler yaratmalarına yardımcı olacak beş aşamalık yalın bir ABCDE modelini öğretilmesini önermektedir. Danışanın dilini değiştirme: Danışanların kendilerini daha az yenilgiye uğratıcı bir dil kullanmalarına yardımcı olunur. nu yapamıyodum yerine nu henüz yapmadım gibi. Yine bu teknikle danışanların meli, malı ifadelerini tercihlere dönüştürmelerinde, çaresizlik ve kendini aşağılayan örüntüleri daha sağlıklı ve işlevsel örüntülere dönüştürmeleri sağlanmaya çalışılır. Bu durumda danışanın konusuyla ilgili kendisinin gündeme katılmasını isteyen danışman, Akıl dışı inançları kullanma tekniğini kullanmaktadır. 2

3 12. Danışanın kendisi gibi davranmasını, içtenlikle ifade etmesini içeren kavram saydamlıktır. Danışma süreci, danışan ve danışmanın gerçek bir içtenlik içinde olmalarını, rol yapmadan, maske takmadan, tüm açıklık ve içtenlikleriyle birbirleriyle konuşabilmelerini gerektirir. Saydamlık, bu anlamıyla duygu ve düşüncelerin savunmasız, örtüsüz, baskı görmeksizin kendilerini gösterebilmesidir. 14. Psikolojik danışman; kendi duyuş ve inançlarının, değerler sisteminin ve gereksinimlerinin; güçlü ya da güçsüz yanlarının farkında olmaya çalışır. Bunların mesleki çalışmalarına nasıl yansıyabileceğinin farkındadır. Özü sözü, içi dışı birdir, yani duyuş ve düşünceleri ile davranış ve sözleri birbirini tutar. Özellikle danışanları ile saydam ilişkiler kurmayı amaçlar. Maskeler kullanmaz. Danışanların bu özellikleri saydamlık özelliğinden kaynaklanır. 15. Okulda uygulanacak rehberlik programı dinamik bir yapıya sahip olmalıdır. Çünkü öğrenciler değişim halidedir. Buna göre gerek bireyi tanıma çalışmaları gerekse araştırma geliştirme çalışmaları içinde toplanan veriler, okul rehberlik programını düzenlemede temel alınmalıdır. Bu durumda okulda öğrenci ihtiyaçları ön planda olacağından; I. kullanılan ölçme araçları, II. psikolojik danışmanın kullandığı teknikler, III. uygulanan etkinlikler okuldan okula farklılık gösterecektir. 13. Yaşamın anlamlı olduğunu, sorumlu bir yaşam sürmesine dayanan terapi logo terapidir. Logo-terapi varoluş anlamı analizine dayanan ve Avusturyalı Psikiyatr Victor Frankl tarafından geliştirilen varoluşçu psikoterapi yöntemlerinden birisidir. Logo-terapi varsayımına göre, insan davranışı motivasyonunu dış dünyada var olan hayatın anlamını arayıp bulma gayretinden alır. Logoanalize göre: Şu an bilinmese bile her zaman bir cevap vardır. Bu cevaplar kendimizde gizlidir. Bu cevaplara ulaşmanın yolu; kendi hayatımıza derinlemesine bakabilmekten geçer. Frankl a göre insan varoluşunun anlamı kadar, insanın yaşamında anlam bulmaya yönelik arayışı da insan davranışının temel itici gücüdür. 16. Empati, bir insanın, kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır. Günümüzde empati denildiğinde akla Carl Rogers ve onun konuya ilişkin çalışmaları gelir. Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecine empati adı verilir. Bu durumda rehber öğretmenin Ailen yakın arkadaşınla görüşmene izin vermediği için üzgünsün. ifade empati kapsamında ele alınacak bir ifadedir. 3

4 17. Çekingen kişilik bozukluğu olanlar eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusu ile çok fazla kişiler arası ilişkilere girmekten kaçınırlar. Histriyonik kişilik bozukluğu olanlar ilgi odağı olmadıkları zaman rahatsızlık duyarlar, hızlı değişen ve yüzeysel kalan duygular sergilerler. Narsisizm de davranış ve fantezilerde büyüklenmecilik hâkimdir. Kendisine hayranlık duyar, kendini sevebilmek ve saygı duyabilmek adına durmadan bir şeyler yapma ihtiyacı hissederler. Paranoid yoğun biçimde korku, kuşku ve olumsuz düşünce ve duygularla karakterize bir rahatsızlıktır. Bağımlı olma uysal, yapışkan, ayrılma korkusuna yol açabilecek biçimde kendisine bakılma gereksiniminin olmasıdır. Bu durumda özellikleri verilen kişilik bozukluğu bağımlıdır. 18. Bleuler şizofreninin etkilerini temel ve ikincil olmak üzere iki kümeye ayırmıştır. Temel belirtiler 4A belirtisi olarak bilinir. Bunlar: Autism, Affektive, Ambivalance (karşıtlık), Assosiasyon dur. Anhedoni ise; ilgi ve zevk veren etkinliklerden zevk alamamadır. (Psikiyatri Temel Kitabı E. KÖROĞLU, Hekimler Yayınları, Ankara 2007, s.184) 19. Beden dismorfik rahatsızlık yaşayanlar bedenin tümünde yada bir bölümünün görünümünde kusur olduğuna inanırlar. Depersonalizasyon kişinin mental süreçlerinden ya da bedeninden ayrıldığı ve sanki onlara dışarıdan bir gözlemci gibi bakıyormuş olduğu hissinin sürekli olmasıdır. Yapay bozukluk yaşayanlar dış zorlama olmaksızın hasta rolünü benimserler. Çoğu hasta için hastaneye yatmayı temel hedefleyen hastalardır. Hipokondriyasis yaşayanlar küçük rahatsızlıkları olsa dahi sağlıkları konusunda aşırı kaygılanırlar. Ağrıları hiçbir bedensel neden gösterilmeden devam eder. Hiperkondriyasis: Hipokondriyasis in tam tersidir. Hasta oldukları halde doktora gitmezler. Sonları ölümdür. Bu durumda anlatılan psikolojik rahatsız yapay bozukluktur. (Psikiyatri Temel Kitabı E. KÖROĞLU, Hekimler Yayınları, Ankara 2007, s.369, 377, 386) 20. Deliryum: Bireyin olağan üstü durumlarda kaza, ilaç kullanımı, yoğun bakım vb. durumlarda bilincini ve yönelimini, dikkatini kaybetmesi, konuları ve konuşulanları takip edememesidir. Parkinson: Demans rahatsızlığının alt dalı ya da bir nevi çeşididir. Alzhiemer: Demans rahatsızlığının alt dalı ya da bir nevi çeşididir. Depresyon: Depresyonun majör tipinde, distimi ya da melankoli tiplerinde de alzhiemere benzeyen belirtiler görülebilir(unutkanlık gibi). Yapay bozukluk: Somatoform bozukluklardan olan yapay bozukluk hastaneye yatmak için yapılan girişimlerdir. Hastalar bir yolunu bulup hastaneye yatmayı sağlarlar. Bu durumda yapay bozukluğun Demans ile karışma ihtimali yoktur. (Ruh Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri, Orhan ÖZTÜRK, Hacettepe Yayınları, Ankara, 2007 s ) 21. Kübler- Rossa a göre ölümcül bir hastalığa yakalanan birey; bazı evrelerden geçer. Bunlar: inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenmedir. İnkar: hastalığın başlangıcında hayır bu bana olamaz demesidir. Öfke: Bireyde inkâr azaldıkça ailesine hemşirelere, doktorlara ve kendisine karşı öfke nöbetleri oluşur. Pazarlık: Ölümü erteleyebilmek için doktor ve diğer sağlık personeli ile pazarlıklar başlar. Ve genellikle pazarlıklar Yüce Yaratıcı ile olur. peki, fakat şeklinde konuşmaları olur. Depresyonda: Hastanın belirtileri ağırlaştığında, tekrar hastaneye yatması gerektiğinde kayıp duygusu, güçsüzlük ve yıkılmışlık hisseder. Kabullenmede: Hasta ne öfkeli ne de üzüntülüdür. Hasta yasını tutmuştur. Ölümü düşünmektedir. (Psikiyatri Temel Kitabı E. KÖROĞLU, Hekimler Yayınları, Ankara 2007, s.109) Bu durumda bahsedilen evre pazarlıktır. 4

5 22. Sınıf rehber öğretmeninin öğrenciler arasındaki arkadaşlık ilişkileri ve gruplaşmalar olup olmadığını görmesinde yardımcı olacak teknik sosyometri tekniğidir. Sosyometri, bir grubu oluşturan bireylerin sosyal durumunu, birbirleriyle olan ilişki biçimlerini, grup içerisindeki alt gruplar, klikler ve grubun gerçek görünümü ve grup bütünlüğü hakkında bilgi almak amacıyla kullanılan bir tekniktir. Okulda öğrencilerin; Kimlerle arkadaş oldukları, Oluşturdukları yaş gruplar, Kimlerle işbirliği yapabildikleri, En çok sevilen öğrencinin kim olduğu, Kimlerin grup işbirliği ve oyun dışında kaldıkları, Kimlerin grupları meydana getirdikleri ve sınıftaki gruplaşmaların kimler tarafından ve nasıl yönetildiği, Grubun ya da sınıfın lideri kim olduğu, sosyometri yoluyla anlaşılabilir. 25. Projektif testler, çocuk ve gencin iç dünyası hakkında ipuçları toplamak üzere uygulanır. Bu testler, çocuk ve gencin kendini nasıl algıladığı, duyguları, ailesi ve çevresi hakkındaki görüşleri ile ilgili bilgi verir. Bu değerlendirmelerin ana çıkış noktası, çocuğa yapılandırılmış sorular sorulmadığı için çocuk zihnindeki oluşumlarla ve duygularının onu yönlendirdiği şekilde hareket etmek durumundadır; yani içindekileri çalışmasına yansıtır. Uzman da bu çalışmalara yansıyan bilgileri, çeşitli ölçütlere göre değerlendirir. Bu durumda, bireyin verdiği cevabın kendisini riskli bir durumla karşılaştıracağını düşündüğünde cevabını değiştirip sosyal yönden kabul görebilecek cevap vermesi olarak bildiğimiz sosyal kabul hatasının önüne geçilmiş olunacaktır. 23. Testler belirli davranışları veya bu davranışlarla ilgili özellikleri ölçmede kullanılan araçlardır. Bu davranışlar kişilik özelliklerini, genel ve özel yetenekleri, kişinin belirli bir konudaki bilgisini, tutumlarını ve ilgileri içerebilir. Buna göre psikodrama test dışı bir tekniktir. Psikodrama; kendimizi tanımayı, kendimize ve durumlara dışarıdan bakmayı, hayatın akışı içinde baş etme gücümüzü artırmayı sağlayan bir paylaşım yöntemidir. Yöntem eylem, spontanlık ve yaratıcılık üzerine kurulmuştur. 24. Gözlem belli bir kimse, yer, olay, nesne, durum ve şartta ait bilgi toplamak için belirli hedeflere yöneltilmiş bir bakış ve dinleyiştir. Gözlem sözel olmayan davranışlara ilişkin verilerin toplamasında tarama,deney ve doküman araştırmasına daha uygundur. Bu tekniğin lehinde olan bazılarına göre, gözlem diğer toplama tekniklerinden daha az tepkicidir. Gözlemin geçerlik ve güvenirliğini artırmada Öğrencinin bir kaç özelliğine bakarak bütünü hakkında yargıda bulunmak yetersiz kalacaktır. 26. Problem tarama listesi, öğrencilerin yaşadıkları sorunları, gereksinimlerini belirlemek ve öğrencilere yardımcı olmak amacıyla hazırlanmış soru listeleridir. Bu listelerle öğrencilerin, sağlık ve kişilik problemlerini, okul, ev, aile, meslek, gelecek ve toplumsal ilişkilerinde yaşadıkları problemler ortaya çıkarılır. Problem tarama listeleri en çok ; Okulun ders programlarıyla okul rehberlik programlarının hazırlanmasında ve düzenlenmesinde Öğretmenlerin öğrencileri ve öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini tanımalarında derslerini buna göre ele almalarında; buna göre yardımda bulunmalarında Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini ihtiyaçlarını problemlerini tanımalarında büyük yarar sağlar. Bu durumda verilen problem durumlarının çıkacak sonuçlarına göre seçeneklerdeki Rehberlik hizmetlerinin planlanmasında kullanılmasında en uygun olacaktır. 5

6 27. Bireysel olarak uygulanan psikolojik danışma çalışmaları daha ziyade psikolojik sorunların nedenleri ve çözümü üzerinde olmaktadır. Psikolojik danışma, akıl ve ruh sağlığını koruyucu hastalık düzeyine ulaşmamış, karar verebilme ve seçebilme düzensizlikleri olan, kişilik bölünmesine uğramamış, ancak çeşitli psikolojik zorlanma ve çatışma düzensizlikleri yaşayan, öncelikle normal kavrama uygun kişilere verilen yardım süreci olarak kabul edilmektedir. 28. Grupla psikolojik danışma, kişiler arası ilişkinin geliştirilmesini hedefleyen, üyelerin duygu, değer ve tutumlarının üzerinde durulduğu, ayrıca her bir üyenin davranışsal amacının gerçekleştirilmesinin sağlanmaya çalışıldığı, bu alanda yetişen bir psikolojik danışan tarafından yürütülen profesyonel terapötik bir yardım etme sürecidir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde kişileri doğruya yönlendirmek, öğüt/nasihat vermek bulunmamaktadır. Kişiler kendi kararlarını kendileri verip gerekli sorumluluğu da almaktadırlar. 30. Grupla psikolojik danışmanın A,B,C ve D seçeneklerinde verilen bilgiler sınırlılıklarıdır. Çünkü: Danışmanın beceri ve enerjisi: grup düzeyinde yapılan psikolojik danışma çalışmalarında daha çok işlevsellik göstermelidir. Grubu her açıdan yönetmek, bireyle psikolojik danışma yapmaktan daha zor olacaktır. Bireyler arası etkileşim: grupla psikolojik danışmaya katılan bireylerin birbirleri ile kurdukları iletişim, etkileşim sürecini yönetmek deneyim ve alanda ciddi bilgi gerekmektedir. Katılımcıların özelliği: Grubun kurulmasında cinsiyet, bilgi ve tecrübe, az da olsa yaş gibi başlıklarda heterojenlik sağlanmalıdır. Bu özellikleri terapötik sürece bağlı kalarak yönetmek de sınırlılıktır. Konuşulanların gizliliğini: 10/12 kişilik gruplarda anlaşma/sözleşme yapmadan sağlamak ciddi anlamda zordur. Test sonuçlarının yorumlanması: ise bir sınırlılık değil bilakis avantaj sağlayan bir özelliktir. (Grupla Psikolojik Danışma, N. Voltan ACAR, Nobel Yayın. Ankara, 2014 s.109) 29. Grupla psikolojik danışmada uygulanacak olan yöntem ve teknikler ilk başta benimsenen kurama, yani felsefeye, paradigmaya uygun olmalıdır. (Grupla Psikolojik Danışma, N. Voltan ACAR, Nobel Yayın. Ankara, 2014 s.62) 31. Gizlilik hem bireysel danışmada hem de grupla psikolojik danışmada taviz verilmemesi gereken bir başlıktır. En büyük çeldirici konumunda olan A seçeneği ise yardım alma-verme diye ifade edilmektedir. Sadece yardım alma şeklinde olsaydı, bireysel ve grupla psikolojik danışmanın ortak özelliği olabilirdi. (Grupla Psikolojik Danışma, N. Voltan ACAR, Nobel Yayın. Ankara, 2014 s.15) 6

7 32. Bu kuram, kişilik özellikleri ile mesleklerin yürütüldüğü çevre veya mesleklerin gerektirdiği faaliyetler arasındaki ilişkiye dayanır. İnsanların kişilik özellikleri bakımından altı grupta toplanabileceği, yaşadıkları çevrelerinde aynı şekilde gruplanabileceği sonucuna varmış ve meslek danışmanlığı alanında Tipoloji kuramı olarak da bilinen kişilik kuramını geliştirmiştir. Holland ın personel kariyer kuramı ile örtüşen özelliklerin belirlenmesi durumunda; bireylerin kişilik özelliklerine yakın meslek gruplarında çalışabileceği, bireylerin ilgi duyduğu mesleki özelliklerin aynı zamanda kişilik özelliklerinin yansıması olacağı ve mesleki özelliklerin belirlenmesi ile bireylerin ilgi alanları yönüyle uygun meslek gruplarına yerleştirmenin mümkün olabileceği sonucu çıkarılmaktadır. Bu durumda örtüşme kavramı bu kuram ile ilgili söylenebilir. 34. Mesleki rehberlik: Gençlerin çeşitli meslekleri tanımaları ve kendi özelliklerine uygun olan meslekleri seçmeleri, seçtikleri mesleklere hazırlanmaları ve mesleki yönden gelişmeleri amacıyla yapılan yardım hizmetleridir. Mesleki rehberlik hizmetleri üç aşamada gerçekleştirilir: I. Bireyi (öğrenciyi) tanıma, II. Meslek alanlarını tanıma, III. Bireyin kişisel nitelikleri ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasında bağlantıyı kurarak kendine uygun bir mesleği seçmesine yardım etme. Buna göre; I. İş yerlerine ziyaret, gözlem ve inceleme yapma (mesleki rehberlik) II. Öğrencilerden meslek inceleme grupları oluşturarak araştırma yapma (mesleki rehberlik) III. Öğrencilerin motivasyonlarını destekleme (eğitsel rehberlik) IV. Zamanı etkin kullanma konusunda seminer verme (eğitsel rehberlik) V. Rehberlik saatinde bir meslek çalışanında aranan nitelikleri tartışma (mesleki rehberlik) 33. Meslek seçimini ailenin davranışlarına bağlayan kuramcı Roe dir. Roe yaşamın ilk yıllarında geçirilen yaşantılar ile yetenekler ilgiler ve tutumlar arasındaki ilişkileri ve bunların hayatta genel yöneliş ve özel olarak meslek seçimi kararına nasıl yansıdığını ortaya koymaya çalışmıştır. Roe ye göre çocukluk yaşantılarından kaynaklanan ihtiyaçlar meslek seçimini belirler. Ama bu, tek belirleyici etmen değildir. 35. Roe ye göre bireyin mesleki gelişimi doğrudan doğruya çocukluk yıllarında geliştirilen ilgiler ve bu ilgilerin temelinde yatan ihtiyaçların nasıl karşılandığına bağlıdır. Buna göre çocuk aile ilişkileri ilgiler ve ihtiyaçlar bunların gelişme ve doyum düzeyleri meslek seçiminin ilk belirleyicileri olarak kabul edilmektedir. Bu kuramın aşamaları şöyledir: İhtiyaçların şiddeti başarıdaki güdülenme derecesini gösteren temel bir belirleyicidir. Normal olarak ihtiyaçların doyurulması bireyin bilinç altı güdü kaynakları geliştirmesine engel olur. Doyurulmamamış ihtiyaçlar yüksek düzeydeki bir ihtiyaç ise silinmiş gibi görünür,alt düzeydeki doyurulmamış ihtiyaçlarda üst düzeydeki bir ihtiyacın hissedilmesine engel olur. Hissedildiği halde karşılanması geciktirilmiş ihtiyaçlar bilinç altı güdü kaynakları haine gelirler. Bu durumda meslek seçimindeki en önemli güdüleyici faktör Doyrulmamış gereksinimler (ihtiyaçlar) olacaktır. 7

8 36. Kapsamlı rehberlik programları modeli: Öğrencilerin gelişim özelliklerine ve ihtiyaçlarına dayalı, bu ihtiyaçlardan hareketle belirli öğrenci yeterliliklerini, kazanılması beklenen davranışları gerçekleştirmeyi amaçlayan ve grup etkinliklerine yer verdiği gibi aynı zamanda problemli öğrencilere yönelik müdahale hizmetlerini de kapsamlı bir fonksiyona sahip olan modeldir. Gelişimsel rehberlik anlayışına dayanan bu program kriz ve problem odaklı değildir. Kriz ve problem odaklı model geleneksel modeldir. Kapsamlı rehberlik programı gelişmeyi sağlayıcı ve kolaylaştırıcı, tüm gelişim alanlarına yönelik yeterlik kazandırmayı kapsar. 39. Psikolojik danışma ve rehberlik, yardım hizmetlerini amaçlayan meslekler arasında kendine özgü bir yeri olan ve kişilerin daha bilinçli, güçlü ve yaratıcı bir biçimde yetişmelerine hizmet veren bir meslek alanıdır. Psikolojik danışman hizmetlerini en üst düzeyde yeterlilikle yürütmeyi amaçlayan, uzmanlık alanlarının, yetkilerinin sınırlarını bilirleyen, yalnızca eğitim düzeylerine ve formasyonlarına uygun hizmetleri yürütülen, yeterlik sınırlarını aşan özel bir durumla karşılaştıklarında var olan bilimsel mesleki ve teknik kaynaklara baş vurarak yardım talebinde bulunulan temel ilke yetkinlik (yeterlilik, ehliyet) dir. 37. Gelişimsel rehberlik modelinin programını oluşturan kapsamlı rehberlik programı, okuldaki tüm eğitimsel süreçlerin bir parçası ve bütünün tamamlayıcısıdır. Gelişimsel rehberlik programı öğrencinin eğitimsel hedeflerine ulaşılmasında yardımcıdır. Programları hazırlama, koordine etme, psikolojik danışma ve müşavirlik yapma gibi hizmetler, bu alanda eğitim almış profesyonel kişilerce yürütülür. Bu durumda bu programın sorumlusu sadece rehber öğretmen değildir. Onun sorumluluğunda okuldaki ilgili kişilerin ortak düşüncesi ele alınmış olur. 40. Psikolojik danışman yaptığı görüşmelerde aldığı bilgilerin gizliliğine dikkat etmelidir. Ancak bireyin hayati tehlikeli bir durumu söz konusu ise hayati bir durum varsa gizlilik durumu ihlal olur. Yapılama aşamasında bu durum danışana izah edilmelidir. 38. Kapsamlı gelişimsel rehberlik ve psikolojik danışma programının içerik, örgütsel yapı ve kaynaklar olmak üzere üç ana ögesi vardır. İçerik ögesi, rehberlik programı ile öğrencilere hangi bilgi, beceri ve tutumların kazandırılacağını gösterir. Program kategorisi, okulda uygulanacak olan rehberlik programının hangi aktivitelerden oluştuğunu gösteren bir alt ögesidir. Okullar, kendi ihtiyaçlarına ve kaynaklarına göre hangi rehberlik aktivitelerinden yararlanacaklarsa, bunları program kategorisinde gösterilir. Program kategorisinde dört program parçası yer alır. Bunlar: Rehberlik müfredatı, bireysel planlama, müdahale servisleri ve sistem desteğidir. Bu durumda akademik takvim program kategorisinde yer almayacaktır. 41. Zeynep Öğretmen in, kendini koruma, karar verme, iletişim becerileri, öfke ile başa çıkma konularını işlemesinde ileride bu gibi konularda bir sorun yaşanması durumuna bir hazırlığı amaçlamaktadır. Burada daha problem oluşmamıştır. Olabilecek problem durumları için önleyici çalışmalar yapılmıştır. Kendini koruma, iletişim becerileri, öfke ile başa çıkma konuları yaşamımızda ihtiyacımız olan becerilerdir. Zeynep Öğretmen'in yapmış olduğu etkinlikler önleyici rehberlikte ve yaşam becerileri noktasında ele alınabilir. 8

9 42. Günay denemelerde sınav kaygısı yaşamaktadır. Bu kaygıyı gerçek sınavda da yaşayacağını düşünmektedir. Bu durumda olan bir kişiye psikolojik danışmanlık yapılması gerekir. Ailesi Günay'ın durumu karşısında nasıl davranacağı konusunda rehberlik servisi ile ortak bir düşünceye varmalı ki Günay'a yardımcı olunabilsin. Burada aileye de müşavirlik yapılması uygundur. En çok çeldirici seçenek C görülmektedir. Sınav kaygısıyla ilgili bir gelişim dönemi mevcut değildir. Bundan dolayı cevap değildir. 46. Ayla nın, sınavlarının kötü gitmesi karşısında endişelenerek kaygısı artmıştır. Aile baskısının da olması Ayla'nın birebir görüşmeyi sağlayacak psikolojik danışmayı gerekli kılmıştır. Ayla'ya bu kaygıyı yaşatan ailesine de bu konuda nasıl davranmaları konusunda bilgi verilmeli ve ortak bir fikir ortaya çıkmalıdır. Bu da aileye yapılacak konsültasyon (müşavirlik) hizmetidir. 43. Okulda akran zorbalığına maruz kalmış ve bundan dolayı mutsuz olan ve çaresizlik yaşayan bir grup öğrenciye yönelik okul psikolojik danışmanı çalışmaları, iyileştirici rehberlik işlevine yöneliktir. Çünkü, iyileştirici rehberlik, sorunlar ortaya çıktıktan sonra verilir. Sorunun etkisini azaltmak ya da ortadan kaldırmak için uygulanır. Burada problem ortaya çıkmıştır ve müdahale ile ortadan kaldırılması gerekir. Bireyin yetersizliklerine odaklanılmakta ve onun istenmeyen davranışı düzeltilmeye çalışılmaktadır. İyileştirici rehberlik tedaviyi içerir. 44. Salim in fiziksel engel durumuyla ilgili sınıf rehber öğretmenini soruna eğilmesiyle iyileştirmeler yapılmıştır. Bu durum rehberliğin iyileştici işleviyle ilgilidir. İyileştirici(düzeltici/çare bulucu) rehberlik; Olumsuz, istenmeyen durumları düzeltmeye, durumu iyileştirmeye yönelik hizmetlerdir. 45. Murat ın durumunun ortaya çıkmasından sonra bazı ailelerin çocuklarını okula göndermemesi sonucu rehber öğretmenin diğer velilerde de aynı durumun oluşmaması için velilerle bilgilendirme toplantıları düzenlemesi rehberlik hizmetlerinden dolaylı olarak öğrenciyi etkileyen çevre ve veli ilişkilerini kapsamaktadır. Bu toplantıların toplu şekilde yapılması ve bilgilendirme odaklı olmasından dolayı grup rehberliğini tercih etme daha uygun olacaktır. 47. Rehberliğin temel işlevlerine ait olan sorudaki örnekler; I. Okullarda sağlıklı bir biçimde eğitim ve öğretimin yürütülebilmesi, verimli olabilmesi durumunda rehberliğin destek sağlaması, tamamlayıcı rehberlikle açıklanabilir. Sınavlarda başarısız olan ve derslerini etkin dinleyemeyen Zeynep'in sorununun çözülebilmesi için rehberlik servisine gitmesi rehberliğin eğitimin daha verimli hale gelmesine faydası olduğunun düşünülmesidir. II. Okul rehberlik servisleri öğrencinin özelliklerini, problemlerini, umut ve özlemlerini belirleyerek, onların en güzel şekilde yetişmelerini sağlamak, toplumun değerlerini ve yeni kuşaklardan beklentilerini dikkate alarak gelecekte ortaya çıkabilecek sorunları yordamaya çalışır. Gençlerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına uygun program hazırlanması için yetkililere gerekli bilgi sunar. Rehber öğretmen Ali Bey'in okulun rehberlik programını hazırlarken öğrencilerin gelişim özelliklerini dikkate alması, rehberlik programına müdahaleyi gerektirmiştir. Bu noktada yapılan rehberlik türü ayarlayıcı rehberliktir. III. Sorunlar ortaya çıktıktan sonra verilen, sorunun etkisini azaltmak ya da ortadan kaldırmak için yapılan rehberlik iyileştirici rehberliği (iyileştirici/düzeltici/çare bulucu) içerir. Burada problem ortaya çıkmıştır ve müdahale ile ortadan kaldırılması gerekir Bireyin yetersizliklerine odaklanılmakta ve onun istenmeyen davranışı düzeltilmeye çalışılmaktadır. Okulda sigara içen öğrencilere yapılacak grup çalışmalarına katılmalarının sağlanması iyileştirici rehberliğin işlevidir. 9

10 48. Rehber öğretmen öğrencilerin meslek seçimlerinde yanlış seçim ve kararlar almalarını engelleyici mesleki çalışmalar yapması, ileride karşılaşabilecekleri sorunların önüne geçmek için yapıldığından rehberliğin temel işlevlerinden önleyici rehberlik içinde değerlendirilir. Rehberlik hizmetleri olumlu değişmeleri amaçlarken, bazı olumsuzlukların ortaya çıkmasını da önleyici bir işlevi yerine getirmektedir. Rehberliğin ayarlayıcı işlevi daha çok program yapıcı ve eğitim planlayıcılara yardıma yöneliktir. Yöneltici rehberlik, bireylerin özelliklerinin birbirlerinden farklı olduğundan dolayı bireysel niteliklere göre geliştirme ve yöneltmeye ihtiyaç olduğu gerçeğine hizmet edecektir. Okul rehberlik programlarında öğrencilerin gelişim dönemleri dikkate alınarak bedensel, zihinsel, duygusal ve psiko-sosyal yönden sağlıklı bir şekilde gelişebilmelerini sağlayacak etkinliklere yer verilmelidir. Sorunlar ortaya çıktıktan sonra verilen, sorunun etkisini azaltmak ya da ortadan kaldırmak için yapılan rehberlik iyileştirici rehberliği (iyileştirici/düzeltici/çare bulucu) içerir. 50. Ocak 2000 de yürürlüğe konulan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, kaynaştırma ilgili hizmetlerin bireylerin yetersizliklerine göre değil, bireylerin eğitim gereksinimlerine göre planlandığını belirtmektedir. En son 2006 yılında yürürlüğe giren yönetmeliğine göre; eğitim hizmetleri, bireylerin eğitim performansına ve öncelikli ihtiyaçlarına göre planlanır. Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler, yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta eğitim görmeleri hâlinde kayıtlı bulundukları okulda uygulanan eğitim programı öğrencilerin takip ettikleri programlar temel alınarak eğitim performansı ve ihtiyaçları doğrultusunda BEP hazırlanır. Burada kaynaştırma eğitiminde öğrencilerin yetersizlikleri değil eğitim gereksinimleri ön plandadır. 49. Okula yeni başlayanlar için ilgili birimlerin sorumluları bir toplantı düzenlemektedirler. Toplantıda, okula uyumu kolaylaştırmak için yapılan oryantasyon çalışmaları ele alınmaktadır. Bu çalışmalar, okulu ve okuldaki imkanları tanıtmayı, okul yöneticilerin yanında tüm personelin de sorumlu olduğunu, tabloda 1-A, 1-B ve nakille gelenler vurgulandığından yeni kayıt yapanları ele aldığını, sınıf düzeyinde bilgi verildiği için toplu yapıldığını kapsamaktadır. Oryantasyon çalışmalarında üst sınıf öğrencilerinden de faydalanılır ve bu gerçekten çok faydalıdır. Ama burada verilen bilgilerle bu seçeneğe ulaşamayız. 10