GİRESUN İLİ SEL FELAKETİ NİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Jeo.Müh.Adil ÖZDEMİR Jeo.Müh.İrfan SAVAŞ

Transkript

1 GİRESUN İLİ SEL FELAKETİ NİN DEĞERLENDİRİLMESİ Jeo.Müh.Adil ÖZDEMİR Jeo.Müh.İrfan SAVAŞ 21 Temmuzda Giresun da gece başlayan ve yaklaşık 5,5 saat süren şiddetli yağış sonucu, Giresun merkez ve Bulancak ilçelerinde birçok derede (şehir merkezinin batısındaki Büyük Güre ve Küçük Güre dereleri ve şehrin doğu kesiminden denize dökülen Aksu Deresi ile batı kısmından denize dökülen Batlama dereleri) taşkın meydana gelmiştir. Taşkın, Giresun merkezi ve Bulancak ilçesinin yanı sıra kırsal alanlarda da önemli hasara yol açmıştır. Giresun merkez ve Bulancak ilçelerinde 15'e yakın köy ve bu köylere bağlı birçok mahalle yolunda, dere taşkınları ve heyelan meydana gelmiştir. Sahil kesiminde kalan binaların giriş katlarındaki çok sayıda ev ve iş yeri su altında kalmıştır. Karadeniz Sahil Yolu'nda meydana gelen su birikintileri nedeniyle de, çok sayıda araç yolda kalmıştır. Bulancak-Kovanlık Karayolu da, Pazarsuyu deresinin taşması sonucu trafiğe kapanmıştır. Öğle saatlerinde yağışın etkisini kaybetmesi üzerine sular çekilmiştir. Suların çekilmesinin ardından cadde, sokak ve evler çamur deryasına dönmüştür. Dere yatağı kenarında park edilmiş 10'larca araç da denize sürüklenerek kaybolmuştur. Yetkililerden alınan bilgilere göre, su taşkınları nedeniyle ölen veya yaralanan olmamıştır. Afet in zararının Milyon TL civarında olduğu tahmin edilmektedir. Batlama Deresi Resimde Baltama deresinin sel felaketi yaşanmadan önceki durumu görülmektedir. Derede hiçbir ıslah veya drenaj çalışması bulunmadığına dikkat edilmelidir. Ayrıca, yerleşim birimleri ile arasında en fazla 2-3 metrelik bir kot farkı bulunmaktadır. Yukarıdaki diğer resimlerde görülen sel felaketinde başrolü bu dere oynamaktadır.

2 COĞRAFİK ve JEOLOJİK BİLGİLER Giresun Hakkında Tirebolu ve Görele ilçeleri ile bunlara bağlı Bulancak, Keşap ve Espiye bucaklarından ibaret olan Giresun 1933 yılında Şebinkarahisar ilinin kaldırılması ile Şebinkarahisar Merkezi ve Alucra ilçeleri Giresun iline bağlanmıştır yılında Bulancak, 1945 yılında Keşap, 1957 yılında Espiye, l958 yılında Dereli, 1960 yılında Eynesil, 1987 yılında Piraziz ve Yağlıdere, 1990 yılında Çanakçı, Güce, Doğankent ve Çamoluk ilçelerinin kurulması ile ilçe sayısı 15 olmuştur. İl Merkezi; Aksu ve Baltama vadileri arasında denize doğru uzanan bir yarımada üzerinde kurulmuş olup, bu yarımadanın doğusunda ve 2 km. açığında Doğu Karadeniz in tek adası olan Giresun Ada sı bulunmaktadır. Giresun ilinin 2007 yılındaki nüfusu dir. İle bağlı bulunan 15 ilçeden Bulancak ilçesi nüfusu ile en fazla nüfusa, Doğankent ilçesi ise nüfusu ile en az nüfusa sahip olan

3 ilçelerdir. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir kilometrekareye düşen kişi sayısı, İl genelinde 77 ve il merkezinde 380 dir. Giresun da faaliyette bulunan işletmelere bakıldığında işletmelerin ağırlıklı olarak, gıda, giyim, plastik, orman ürünleri, maden, madeni eşya, elektrikli ve elektriksiz makineler, lastik, cam, demir dışı metaller sanayi sektörlerinde yoğunlaştıkları görülmektedir. 108 işletmenin faaliyet gösterdiği Giresun da, kamuya ait iki işletme hariç, işletmelerin tamamı özel sektöre aittir. Faaliyette bulunan işletmelerin ortak özelliği ise, küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmalarıdır. Sektörde yer alan yegane kamu yatırımları, Çaykur Tirebolu Çay Fabrikası ve Fiskobirlik Entegre Fındık İşleme Tesisleridir. Giresun da faaliyette olan dört Küçük Sanayi Sitesi mevcuttur. Söz konusu Küçük Sanayi Sitelerinden ikisi merkez ilçede, biri Bulancak ilçesinde ve diğeri de Şebinkarahisar ilçesinde yer almaktadır. Giresun İlinin Başlıca Akarsuları İl topraklarındaki akarsuların tümü, dağların dik yamaçlarından büyük bir hızla aktığından oluk biçimli derin vadiler oluşmuştur. İlin kuzey bölümünde, Giresun dağları ile Kuzey Anadolu Dağları nın bazı kesimlerinden doğan çok sayıda akarsu vardır ve bu nedenle kıyı şeridi sık vadiler ağıyla yarılmıştır. Giresun İl alanının güney kesiminin Kelkit çöküntü oluğu yönünde eğimlidir. Bu kesim Yeşilırmak Havzasına girmektedir. Yeşilırmak havzasına giren Şebinkarahisar ve Alucra yöreleri, İlin Karadeniz e bakan kesimlerine göre daha az yağış alır. Karadeniz e eğimli kesimlerde 5 7 km. aralıklarla bol sulu akarsulara rastlanır. Dağların yüksek kesimlerinden kaynaklanan akarsular km. aktıktan sonra Karadeniz e ulaşmaktadır. Doğrudan Karadeniz e dökülen bu akarsuların kış ve yaz mevsimlerinde taşıdıkları su miktarları arasındaki farklar öbür bölgelerdeki gibi fazla değildir.

4 Karadeniz e dökülen akarsuların başlıcaları doğudan batıya doğru şöyle sıralanmaktadır; Tirebolu İlçesinde Harşit, Espiye İlçesinde Gelevera ve Yağlıdere Çayı, Merkez İlçede Aksu ve Batlama, Bulancak İlçesinde Pazarsuyu dereleri vardır. Giresun İlinin Topoğrafyası ve Jeolojisi Topoğrafya Giresun İli, yüzey şekilleri bakımından engebeli bir görünüşe sahiptir ve yüzey şekillerinin çatısını, Karadeniz kıyısı boyunca uzanan oldukça dar ve alçak düzlüklerden oluşan bir kıyı şeridi ile güneyde Kelkit Çayı Vadisi arasını kaplayan Giresun Dağları meydana getirir. Doğu Karadeniz dağlarının batıya doğru uzanan kollarından biri olan Giresun Dağları nın doruk çizgisi, Kelkit Vadisi ne Karadeniz Kıyısına daha yakındır ve dik yamaçlarla iner; vadilerle yarılmış Karadeniz tarafında ise eğim daha azdır. Kıyı genellikle tepelik bir görünüşe sahiptir. Kıyıdan km içeride kıyıya paralel olarak bir duvar gibi yükselen bu dağların ortalama yüksekliği 2000m olmakla birlikte bazı yerlerde 3000m yi aşar Giresun dağları üzerindeki önemli yükseltiler şunlardır. Balaban Dağları (3331 m), Gavur Dağı Tepesi (3248 m), Küçükkor Tepesi (3044 m), Cankurtaran Tepesi (3278 m), Karagöl Dağları (3107 m), Kırkkızlar Tepesi (3025 m), Yürücek Tepesi (2313 m). Kıyıya paralel olarak uzanan bu dağlar üzerinde, kıyıyla iç kesimler arasındaki ulaşım, Şehitler (2475 m), Eğribel (2075 m) ve Fındıkbel (1750 m) gibi geçitlerle sağlanır. Şebinkarahisar, Alucra ve Güce İlçelerini içine alan ve daha az eğimli olan kesimde ortalama yükseklik m civarında olup, arazi Kelkit vadisine doğru eğimlidir. İl genelinde az yer kaplayan ovaların büyük bölümü kıyı kesiminde toplanmıştır. Bu ovalar, su sorunu olmayan verimli tarım alanlarıdır. Kıyı kesimlerinde başta, iç kesimlerde Kelkit Vadisi nde Avutmuş Deresi nin Kelkit Çayı ile birleştiği bölümde küçük bazı düzlüklere rastlanır. Giresun Dağlarının 2000 m yi aşan bazı kesimlerinde hayvancılık açısından da önem taşıyan birçok yayla yer alır. Giresun Dağları üzerindeki bu yaylaların başlıcaları: Kümbet, Kulakkaya, Bektaş, Tamdere, Karagöl, Eğribel, Kazıkbeli yaylalarıdır. Genel Jeoloji Giresun-Ordu İl sınırları içinde en yaşlı kayaçlar Dereli İlçesinin güney kesiminde Aksu Dere Vadisinde KD-GB doğrultusunda dar bir alanda yüzeyleyen gnays, mikaşist, mermer ve metabazalt gibi düşük dereceli metamorfizma sonucu oluşmuş kayaçlardan ibarettir. Dereli güneyi Aksu Vadisi ile Yağlıdere güneyi ve Harşit (Doğankent) çevresinde çoğunlukla gri-mor renkli, bol olivin içeren bazalt lavları ile bunlar arasında fazla kalın olmayan ve yer yer izlenen kırmızı-bordo renkli, ammonit fosilli kireçtaşlarından oluşur. Sahilin yaklaşık 30 km güneyinde Doğankent, Dereli ve Deregöz mevkilerinde mostra veren birimler çoğunlukla granit, granodiyorit, kuvarslı diyorit bileşimindedir. Dereli güneyi (Pınarlar, Kürtün), Espiye güneyi Avluca, Akkaya ile Harşit (Doğankent) çevresinde

5 KD-GB yönünde uzanan birim orta ve kalın tabakalı masif kireçtaşı ile örtülü kumlu kireçtaşlarından oluşur. Espiye-Tirebolu güneyi (Harşit ve Geleveraçayı boyunca), Batlama Vadisi, Bulancak güneyinde yer alan birim genelde dasit-riyodasit lav ve piroklastlardan oluşur. Tirebolu ve Espiye İlçelerinin güney kesimlerinde yaklaşık 3 km eninde 6-10 km boyunda bir sahada yüzeylenen birimler andezit, lav ve proklastlarıyla yer yer Riyolit ve Riyodasit karakter gösterirler. Akköy, Harkköy ve Tirebolu doğusuyla Giresun doğusunda dar bir alanda yüzeylenir. Formasyon litolojik olarak; kumtaşı, kiltaşı ve marnlardan oluşmaktadır. Bölge hem Hersinyen hem de Alp orojenezinin etkisi altında kalmıştır. Bunun sonucu olarak kıvrımlı ve kırıklı yapılar oluşmuştur. Bölgede genellikle kırık tektoniği etkin olmuştur. Az olmakla beraber kıvrımlı yapılarda gözlenir. Bölgedeki kıvrımlı yapılar Alpin dağ oluşum hareketlerine bağlı olarak gelişmiştir. Belirlenen açısal uyumsuzluklara dayanarak bölgede Alt Kimmerik, Anadolu ve Pyrenik fazlarının etkili olduğu anlaşılmıştır. Doğu Pontidler ve bölgeyi etkileyen bu fazlar sonucu magmatik kayaçlarda kırılmalar, tortul kayaçlarda ise kırıklı ve kıvrımlı yapılar oluşmuştur. Kırıklı yapılar, çatlaklar ve faylar şeklinde gelişmiştir. Çatlaklar hem tortul hem de magmatik kayaçlar içinde değişen oranlarda ve farklı doğrultularda gelişmiştir. Faylar ise, genellikle normal fay tipinde olup, normal fayların yanı sıra doğrultu atımlı ve ters faylara da rastlamak mümkündür. Fayların doğrultuları çoğunlukla KD-GB ve KB-GD dur. Giresun ili yükselti haritası (Giresun il çevre durum raporu, 2005) Giresun ili morfoloji haritası (Giresun il çevre durum raporu, 2005)

6 Giresun ili jeoloji haritası (Giresun il çevre durum raporu, 2005) AFET İN DEĞERLENDİRİLMESİ VE GELECEK İÇİN ÖNERİLER Giresun ilinde, topografya sahilden itibaren hemen yükselmekte ve doğu-batı doğrultusunda doğal bir engel oluşturmaktadır. Bu yapıyı kuzey ve güney doğrultusunda kesen ve derin vadiler oluşturan birçok dere mevcuttur. Bu özelliklere sahip Giresun İli topraklarında bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon, sığlık, taşlılık, kayalılık, drenaj bozukluğu, tuzluluk ve sodiklik gibi etkinlik dereceleri yer yer değişen bazı sorunlar bulunmaktadır. Jeolojik, topografik, iklimsel özellikler, ayrışma, titreşimler, sosyo-ekonomik faktörler (yanlış arazi kullanımı, orman kesimi, çarpık kentleşme, kontrolsüz hafriyatlar, dere yataklarından aşırı malzeme çekimi vs.) faktörler erozyonla mücadele edilmesini zorunlu kılmaktadır. Erozyon sadece toprağın verimli üst katmanlarının kayıp edilmesi anlamına gelmemektedir. Erozyondan sonra yerinde kalabilen toprağın su tutma kapasitesi de azalır ve toprak besin maddeleri bakımından fakirleşir. Heyelan ve sel olaylarının oluşmasında en büyük etmenlerden biri eğim ve eğime ait uzunluktur. Eğimi % 12 nin üzerinde olan sahalarda, erozyon olayının daha etkili olduğu bilinmektedir. Giresun ilinde bu tür sahalar genel arazilerin yaklaşık % 90 ını teşkil etmektedir. Giresun İli ülkemizde ve Karadeniz Bölgesinde Rize den sonra en çok yağış alan ildir. Yıllık yağış ortalaması mm civarındadır. Yıllık ortalama sıcaklık 14,2 C ve yıllık ortalama nispi nem %

7 61,2 dir. İlin başlıca çay ve dereleri; Harşit Çayı, Avutmuş Çayı ve Kelkit Çayı ile Aksu, Baltama, Pazarsuyu, Gelivera, Çanakçı ve Çömlekçi deresidir. İlin coğrafik yapısı gereği, dağların hemen sahilden başlamak üzere çok eğimli bir şekilde yükselmesi, yüzeysel akarsuların akım hızlarının yüksek olması nedeniyle, bölge ani ve şiddetli yoğun yağışların olduğu günlerde potansiyel olarak sel tehlikesi ile karşı karşıyadır. İl genelinde bulunan yukarıdaki sebeplerden dolayı sıklıkla sel olayı meydana gelmektedir. Yine arazinin yapısı gereği imara açılacak yerlerin azlığı, yöre insanını akarsu kenarlarına ve akarsu yatağında bulunan düz arazilere konut yapmaya zorlamıştır. Bununla beraber, il genelindeki seller, yetersiz altyapı nedeniyle il ve ilçe merkezlerinde etkili olmakta, maddi zararın yanında ölüm olayları ile de karşılaşılmaktadır. Giresun ilinde değişik kitle hareketleri görülmektedir. Bu hareketleri etkileyen faktörleri; morfolojik durum, yağışlar, kazılar, akarsu oymaları, denizdeki ve göllerdeki dalga hareketleri, taşocakları ve madenlerdeki çalışmalar (galeri açma, pazarlama, delme, oyma, yükleme gibi), yol yapım çalışmaları, kayaçların ayrışması, bitki örtüsünün tahribi veya değiştirilmesi, zemin özellikleri gibi nedenler oluşturmuştur. Giresun ilinin arazi yapısı engebeli sarp ve bölgenin çok yağışlı olması, özellikle güneyindeki Alucra, Şebinkarahisar ve Çamoluk gibi bitkisiz bir arazi ve sedimentler içinde suyu kolayca absorbe edip, şişme-oturmaya elverişli birimlerden oluşması heyelan gelişimine zemin hazırlamaktadır. Bilinçsiz yapılaşma, güneyde bilinçsiz ve dikkatsiz sulama, kanalizasyon sularının gelişigüzel yapılması yerleşim yerlerinde heyelanlara neden olmaktadır. Giresun ilinin tüm ilçelerinde lokal ve genel birçok heyelan gelişmiştir. Birçok bölgede ise, yavaş akma şeklinde hareket devam etmektedir. Heyelan geliştikten sonra zeminin doğal yapısı değişmekte, bitki örtüsü büyük oranda yok olmaktadır. Araziler ise ziraata uygun olmayacak hale gelmektedir. Erozyonu önlemek için; akarsu yataklarının ıslahı, kökleri derine inen (kazık kök) ağaç türleriyle ağaçlandırma yapılması, istinat duvarları yapılması, mevcut yollar haricinde yol yapımına izin verilmemesi, teraslama yapılması, yüzeysel drenaj ağları yapılması, tersib bentleri inşası tedbirleri alınmalıdır. Topraklarda bitki köklerinin geliştiği, bitki besin maddelerinin ve suyu temin edildiği bölgenin derinliği bitki yetişmesi açısından önemlidir. Bu bölge derin olursa iklime uyabilen her türlü kültür bitkisini yetiştirmek mümkün olur. Giresun ilinde eğim ve erozyon nedeniyle sığ topraklar teşkil etmektedir. Sığ topraklar orman, funda, mera bitkileri ve kültür bitkilerinin su ve besin maddeleri ihtiyacını tam olarak karşılamadığı için gelişimlerini kısıtlar. Her tip meteorolojik afet için bir erken uyarı birimi oluşturulmalıdır. Günümüzde yağış alanları ve yağış yoğunluklarının belirlenmesinde oldukça etkili biçimde kullanılan Doppler radar sistemleri ve uydu verileri ile çalışan erken uyarı birimlerinden yararlanılmalıdır. İl ve ilçelerde bu uyarı birimi ile koordineli olarak çalışacak kurtarma birimleri oluşturulmalıdır. Bölge radyoları, herhangi bir tehlike anında halkı bilgilendirerek, uygulayacakları yöntemler konusunda uyarıda bulunmalıdır. Sel öngörüsü için özenli istatistiki çalışmalar yapılmalıdır. Belediyeler, dere ve nehir yataklarına yerleşimin önlenmesi konusunda titizlik göstermelidir. Buralarda yerleşimin önlenmesinin yanı sıra

8 oluşacak engeller düzenli olarak temizlenmelidir. Dere ve nehirlerin denizle birleştiği kanallar düzenli olarak temizlenerek açık tutulmalıdır. Afet tehlikeleri açısından hassas bir coğrafyada bulunan ülkemizde, yara sarma yerine en temel görev olması gereken afet tehlikelerinin önlenmesi ve/veya afet risklerinin azaltılması konusunda yeterli hazırlığın yapıldığını söylemek mümkün değildir. Bugün bütün dünyada kabul edilen, afet öncesi hazırlık çalışmalarına yapılan bir birim harcamanın afet sonrası yapılacak 7 birim harcamaya karşılık geldiği gerçeğinden hareketle, afetlerle mücadele stratejisinin; hazırlık, planlama ve zarar azaltmayı önceleyen bir anlayışla kurgulanması gerekmektedir. Kısacası, kriz yönetiminden önce risk yönetimine öncelik veren bir afet yönetimi anlayışı ile doğa olaylarının afete dönüşmesinin önüne geçmek mümkün olacaktır. Ülkemizde afet risklerini azaltmaya yönelik ulusal afet politikaları oluşturulmamıştır. Ülkemiz afet tehlike haritaları hazırlanmamıştır. Afet risklerini azaltmaya yönelik bütçe kalemleri veya fonlar oluşturulmamıştır. Halkın afet bilinci ve afetlerle mücadele kültürü geliştirilememiştir. Yaşamsal öneme sahip bu düzenlemelerin uygulanması ve hayata geçirilmesi konusunda yerel yönetimlerin yeterli duyarlılığı göstermemeleri, hala yeterince ders almadığımızı göstermektedir. Afet risklerinin azaltılması sürecinde önemli bir rolü olan Yerel Yönetimlerin, başta jeoloji mühendisi olmak üzere teknik personel alt yapısı güçlendirilerek, uygulama ve denetim görevlerini yerine getirmeleri acil bir görevken bugün arzu edilen bir düzeyde olunmadığı bir gerçektir. Ülkemizin coğrafik, topoğrafik ve jeolojik yapısı nedeniyle sıkça karşılaştığımız ve/veya karşılaşacağımız afetlerin önüne akıl, bilim ve mühendislik yaklaşımı ile geçebileceğimizi burada ifade etmekte yarar vardır. Rant ilişkilerinin üzerinde şekillenen şehirleşme politikaları yerine toplumsal ihtiyaçları önceleyen şehirleşme politikalarını geliştirmek, buna uygun afet mevzuatına ilişkin yasal düzenlemeleri ivedilikle gerçekleştirmek, risk yönetimini esas alan bir afet yönetim sistemini oluşturmak ve toplumun afet bilinci ile afetlere karşı mücadele kültürünü geliştirmek zorundayız. Depremler bu coğrafyanın jeolojik yapısının kaçınılmaz sonucudur. Ancak, afetler ülkemiz insanının kaderi değildir. YARARLANILAN KAYNAKLAR Giresun İl Çevre Durum Raporu,