Bölüm 5 TEMEL HAK VE HÜRRĐYETLER. Bölümünden seçmeler ÖDEVLER

Transkript

1 Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Pratik Çalışmaları, Bursa, Ekin, 1. Baskı, Eylül 2010, 272 s. < (c) Tüm Hakları Saklıdır. KG. Bölüm 5 TEMEL HAK VE HÜRRĐYETLER Bölümünden seçmeler ÖDEVLER ÖDEV 5.1: Đmece.- 18 Mart 1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanununun 15 inci maddesi köy işlerinin bir çoğunun bütün köylü tarafından birleşerek imece usûlüyle yapılmasını öngörmekte ve 44 üncü maddesi de köy ihtiyar meclislerine hangi işlerin köylü tarafından kendileri çalışarak doğrudan doğruya görüleceğine karar verme yetkisini vermektedir. Đmece usûlü, köylünün köydeki kamu hizmeti niteliğindeki bir işte (örneğin yol yapımı) karşılığı ödenmeksizin zorla çalıştırılması demektir. Köy Kanununun imece usûlünü öngören 15 ve 44 üncü maddeleri Anayasamıza uygun mudur? Uygun ise neden? Aykırı ise, Anayasamızın hangi maddelerine aykırıdır? Neden? Bu konuda bir-iki sayfalık bir inceleme yazısı hazırlayınız. ÖDEV 5.2: Đmece Hakkında Anayasa Mahkemesi Kararı.- Anayasa Mahkemesi, 5 Ocak 1965 tarih ve E.1963/198, K.1965/1 sayılı kararıyla 442 sayılı Köy Kanununda öngörülen imece usulünün (Bkz. yukarıda Ödev 5.1) angarya teşkil etmediğine ve 1961 Anayasasının angarya yasaktır diyen 42 nci maddesinin üçüncü fıkrasına aykırı olmadığına şu gerekçeyle karar vermiştir: Bu kamu hizmetlerinin gerektirdiği giderlerin vergi resim ve harçlarla köylüden toplanacak gelirlerle karşılanması zorunludur. Köylerimizin ekonomik durumu ve köylümüzün ödeme gücü bu giderleri karşılayacak gelirleri sağlamaya yetmeyeceğinden bu işlerin köylü tarafından çalışarak yapılması köylü yurttaşların bugün içinde bulundukları koşullara uygun bulunmaktadır. Yerel nitelik taşıyan hizmetlerin giderlerinin o yerde oturan kişi tarafından karşılanması maliye bilimin kabul ettiği bir ilkedir. Bu hizmetlerin giderlerinin tümünü genel kamu gelirleriyle karşılamak ve doğrudan doğruya devlete yüklemek mümkün olmayınca yerel ödeme gücü de gözönüne alınarak o yerde oturanlara bir çalışma yükünü yüklemek, kamuoyunun zorunlu çalışma saymayacağı bir vatan hizmeti niteliğindedir (AMKD, Sayı 3, s.3). Anayasa Mahkemesinin söz konusu kararının tam metinin bulup okuyunuz. Bu kararın hukukî doğruluğunu değerlendiriniz. Bu amaçla bu karar hakkında birkaç sayfalık bir karar incelemesi kaleme alınız.

2 54 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI PROBLEMLER PROBLEM 5.1: Uyuşturucu Kaçakçılığı.- Varsayalım ki, X sayılı Uyuşturucu Kaçakçılığıyla Mücadele Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile şu hüküm getirilmiş olsun: Emniyet makamları uyuşturucu kaçakçılığı yaptığı şüphelenilen kişilerin telefonlarını, bu konuda hâkim kararı almak şartıyla dinleyebilirler. Bu düzenleme 1982 Anayasasına uygun mudur? Neden? Aykırı mıdır? Aykırı ise Anayasamızın hangi maddelerine aykırıdır? PROBLEM 5.4: Đstanbul a Vize.-Varsayalım ki, Đstanbul Büyük Şehir Belediyesi, Đstanbul Şehrinin sağlıklı ve düzenli kentleşmesini sağlamak amacıyla, Büyük Şehir Belediyesi Kararıyla Đstanbul Büyük Şehir Belediyesi sınırları içine yerleşmek isteyenler için izin sistemi öngörmüş olsun. Buna göre Đstanbul Büyük Şehir Belediyesi sınırları içine yerleşmek isteyenler, önce belediye başvurup izin alacaklardır. Soru: Böyle bir düzenleme Anayasamıza uygun mudur? Neden? Aykırı mıdır? Neden? Aykırı ise Anayasamızın hangi maddelerine aykırıdır? PROBLEM 5.5: Üniversite Bahçesinde Sigara Yasağı.- Varsayalım ki TBMM çıkardığı bir kanunla üniversite öğrencilerinin üniversite bina ve bahçelerinde sigara içmelerini yasaklamış ve içenler hakkında para cezası öngörmüştür. Soru: Bu düzenleme Anayasamıza uygun mudur? Neden? Aykırı ise hangi ilkeye aykırıdır? PROBLEM 5.6: Cadde Üzerinde Resim Yapan Ressam.- Varsayalım ki, bir ressam yoğun trafiğin olduğu bir caddenin üstüne arabaların geçişine engel olan bir şekilde tezgahını kurmuş, ve caddenin kenarında bulunan tarihi bir caminin yağlı boya resmini yapmaktadır. Bunu gören bir polis memuru ressamın yanına gitmiş, trafiği aksattığını söyleyerek yaya kaldırımına çıkmasını istemiştir. Buna karşılık ressam, Anayasayı çıkarmış ve Anayasanın 27 nci maddesini okuyarak Polise kendisinin sanat hürriyeti ne sahip olduğunu, polisin bu hürriyete saygı duyması gerektiğini söylemiştir. Soru: Kim haklıdır? Neden? (Bunun altında yatan ilke, kavram nedir?). PROBLEM 5.8: Yabancıların Dernek Kurması.- Varsayalım ki TBMM çıkardığı bir kanunla şöyle bir düzenleme yapmıştır: Türkiye de yabancıların dernek kurabilmesi veya kurulmuş bir derneğe üye olabilmeleri Đçişleri Bakanlığının iznine bağlıdır. Soru: Bu düzenleme Anayasaya uygun mudur? Neden?

3 BÖLÜM 5: TEMEL HAK VE HÜRRĐYETLER 55 TARTIŞMALAR TARTIŞMA 5.1: Parayı Yutan Polise Gastroskopi Çekimi.- Aşağıdaki haber konusu olayı temel hak ve hürriyetler açısından değerlendiriniz. Böyle bir uygulama Anayasamıza uygun mudur? Tartışınız. Milliyet, 7 Temmuz 2003: Rüşvetin belgesi mideden çıktı!.. Mustafa Özdemir DHA Zonguldak Ereğli'de rüşvet aldığı iddiasıyla şikâyet edilen trafik polisi Necati Topçu, suçüstü yakalanınca önceden seri numarası alınan 5 milyon liralık banknotu 'yedi'... Hastanedeki gastroskopi (ağızdan mideye indirilen kamera sistemi) çekiminde 5 milyon liranın midede olduğu anlaşıldı. Topçu rüşvet iddiasını yalanlarken görüntülerde paranın üzerindeki yazılar bile okunabildi. Açığa alınan Topçu hakkında 4 yıldan 12 yıla kadar ağır hapis cezası istemiyle dava açıldı. TARTIŞMA 5.2: Belediye Otobüsünde Hırsızlık.- Bazen belediye otobüsünde seyahat eden bir yolcunun cüzdanı bir başka yolcu tarafından ça- Sabah, 23 Aralık 2003, s.3. lınır (veya cüzdanını kaybeden kişi çalındığını düşünür). Bunun farkına varan yolcu, otobüs şoförüne cüzdanının çalındığını söyler. Otobüs şoförü, otobüsün kapılarını kapatıp otobüsü bir karakolun önüne çeker veya bir yerde durup polis çağırır. Polisler otobüsteki herkesi sırayla indirir ve inenlerin ceplerini ve çantalarını ararlar ve bu şekilde hırsızı bulmaya çalışırlar. (Örnek olarak 23 Aralık 2003 tarihli Sabah gazetesinde yayınlanan yandaki habere bakınız). Bu uygulamayı temel hak ve hürriyetler açısından değerlendiriniz. Böyle bir uygulama Anayasamıza uygun mudur? Tartışınız. Uygun değilse hangi temel hak ve hürriyetler ihlâl edilmektedir?

4 56 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI TARTIŞMA 5.6: Orhan Pamuk Davası.- Yazar Orhan Pamuk, 2005 Şubat ayında Das Magazin isimli bir Đsviçre gazetesine, bu topraklarda 30 bin Kürt ve 1 milyon Ermeni öldürüldü. Benden başka kimse bundan bahsetmeye cesaret edemedi açıklamasında bulunmuştur. Bunun üzerine kendisi hakkında Türk Ceza Kanununun 301'inci maddesi uyarınca Türklüğe hakaret ten dolayı ceza davası açılmıştır. Keza 2005 Ekim ayında Almanya'nın Frankfurt şehrinde Alman Yazarlar Birliği tarafından verilen Barış Ödülü nü alan Pamuk, burada yaptığı konuşmada da açık ve net bir şekilde tekrarlıyorum: 1 milyon Ermeni, 30 bin Kürt öldürüldü dedim. Bu sözlerimin arkasındayım ifadesini kullanmıştır. Orhan Pamuk hakkındaki ceza davası 22 Ocak 2006 tarihinde düşmüştür. Orhan Pamuk un sözlerinin düşünceyi açıklama hürriyeti kapsamına girip girmeyeceği ve TCK nın 301 nci maddesinin (o zamanki şeklinin ve şimdi yürürlükte olan şeklinin) Anayasamıza aykırı olup olmadığı hususlarını tartışınız. TARTIŞMA 5.10: Cebri Tecrit.- 24 Nisan 1930 tarih ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, m.73: Kolera, veba, ruam musaplariyle bulunduğu mahallerde tecridi mümkün ve kâfi görülmiyen sair hastalık musapları ve kolera ve vebayı neşir ve sirayet ettirmeleri muhtemel olanlar icap ederse cebri tecride tabi olurlar. Cebri tecrit, hastaların veya bu maddede zikredilen şüphelilerin Hükümetçe tâyin edilecek mahallerde, her türlü ihtilâttan memnu olarak ve zabıta murakebesi altında bulundurulmalarıdır. Bu hüküm Anayasamıza uygun mudur? Neden? Aykırıysa, hangi maddeye aykırıdır? Neden? TARTIŞMA 5.11: Zorunlu Aşı: Türkiye de çocuklara doğduklarından itibaren pek çok aşı vurulmaktadır. Bunların pek çoğuna da uygulamada zorunlu aşı denmektedir? Bu aşılar gerçekten zorunlu mu? Zorunlu ise hangileri zorunlu? Bunları zorunlu hale getiren kanun veya düzenleyici işlemler nelerdir? Bunlar Anayasamıza uygun mudur? TARTIŞMA 5.12: Diyarbakır Altıncı Ağır Ceza Mahkemesinin 6 Mayıs 2005 Tarihli Kararı.- Talebin kabulü ile yurt dışı bağlantılı olarak illegal silahlı terör örgütlerinin yasadışı faaliyetlerine yönelik olarak faillerin belirlenmesi, ele geçirilmesi ve suç delillerinin elde edilmesi ve eylem planlamalarının önceden öğrenilmek sureti ile engellenmesi başka yollarla mümkün olmadığından yurt dışı çıkışlar ve girişler dahil olmak üzere, Telsim, Turkcell, Avea, Türk Telekom AŞ uzak mesafe telefon hizmeti vermeye yetkili A, B, C tipi lisansı olan iletişim şirketleri tarafından işletilen ve telefon üzerinden yapılan iletişime ait tüm detay kayıtlarının (Cell ID, data hattı, IMEI, AMS, MMS, GPRS üzerinden internete bağlanma bilgileri) MĐT Müsteşarlığı nca alınması ve incelenmesi hususunda Anayasa nın 22. maddesi ile 4422 sayılı yasanın 2, 4, 11 ve 16. maddeleri uyarınca izin verilmesine karar verildi. (Vatan, 1 Haziran 2005; Hürriyet, 2 Haziran 2005).

5 BÖLÜM 5: TEMEL HAK VE HÜRRĐYETLER 57 Đzleme nin terim sözlüğü Cell id: Telefon üzerinde kullanıcıya görünen semt adı. Aslında iletişim için hangi baz istasyonun kullanıldığını gösterir. Cell id ile konuşmayı yapanın o sırada hangi semtte bulunduğu tespit edilir. Data hattı: Bilgisayarlara uzaktan bağlanıldığında iletişimi hızlandıran özel bilgi aktarma hattı. IMEI: Cep telefonunun seri numarası. AMS (Akıllı mesaj servisi): Bilgisayar üzerinden internet sayesinde bir yada birden çok kişinin cep telefonuna aynı anda kısa mesaj gönderen sistem. MMS (multimedya mesaj servisi): Kısa mesaj sadece yazılı mesaj gönderirken bu servisle sesli görüntülü mesaj göndermek mümkün olur. GPRS (General Packet Radio System): Đnternete cep telefonuyla hızlı bağlanmak için sistem. VoIP: Telefon görüşmelerini mesafeden bağımsız olarak internet üzerinden sağlayan teknoloji. Đletişim için telefon yerine internet hatları kullanıldığı için görüşme maaliyetleri düşer. IP sunucu karşı sunucu bağlantıda kullanılan telefon bağlantısı: Internet protokol kelimelerinin kısaltılmasıyla oluşan IP dinamik ve statik olarak ikiye ayrılır. Dinamik IP sürekli değişirken statik IP internet sunucu bilgisayarlarda kullanılır. Cep telefonu ile IP si bilinen bilgisayara uzaktan bağlantı kurulur. Bu karar, Anayasamıza uygun mudur? Tartışınız. Tartışma için öncelikle 1 Haziran Haziran 2005 tarihlerindeki gazetelere bakabilirsiniz. Đletişim veri kayıtlarının elde edilmesi konusunda başka ülkelerdeki uygulama nedir? Avrupa ve Amerika da polisin iletişim verilerini elde etmesi için hakim kararına (judicial warrant) ihtiyacı var mıdır? Bu konuyu araştırınız. (Đnternette araştırma yaparken acces to communications data, data retention, telephone billling documentation terimleri kullanabilirsiniz). TARTIŞMA 5.13: 31 Ağustos 1956 tarih ve 6831 sayılı Orman Kanunu, Madde 69/1: Orman yangınlarında yangına civar köy ve kasabaların 18 yaşını bitirip 50 yaşını doldurmamış bütün erkek nüfusu beraberlerinde mevcut balta, kürek, kazma, testere gibi yangın söndürmeye yarıyacak aletleriyle yangın yerine gitmeye ve yangını söndürmeye mecburdurlar. Madde 70/2: Bunların ücreti de orman idaresi tarafından ödenir. Bunlara söndürme işinde çalıştıkları müddetçe Devlet ormanlarında orman idaresi, diğer ormanlarda alâkalılar tarafından parasız ekmek, katık ve sigara verilir. Başkaca ücret verilmez. Orman Kanununun yukarıdaki hükümleri Anayasamıza uygun mudur? Tartışınız. TEST 5.19: Varsayalım ki, X tarih ve Y sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Dernekler Kanununda şu değişiklik yapılmıştır: Millî güvenliğin ve kamu düzeninin gerektirdiği hallerde mülkî idare amirleri, dernekleri faaliyetten men edebilir. Kaymakamın men kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Bu düzenleme 1982 Anayasasına uygun mudur? a) Söz konusu düzenleme Anayasaya aykırıdır. Çünkü, Anayasamızın 33 üncü maddesinde dernek kurma hürriyeti güvence altına alınmıştır. Anayasanın güvencesi altında olan dernekler kapatılamaz.

6 58 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI b) Söz konusu düzenleme Anayasaya uygundur. Zira, bizzat Anayasanın 33 üncü maddesinde dernek kurma hürriyetinin gerekli hallerde sınırlandırılabileceği öngörülmüştür. c) Söz konusu düzenleme, bu haliyle anayasaya uygundur. Ancak derneği faaliyetten men konusundaki mülkî idare amirlerinin men kararları 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulmasaydı, düzenleme Anayasaya aykırı olurdu. d) Söz konusu düzenleme Anayasaya aykırıdır. Çünkü, bu düzenleme kanun ile yapılmamıştır. e) Hiçbiri. TEST 5.27: Temel hak ve hürriyetlerin yabancılar tarafından kullanılmasına ilişkin olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Anayasamızın ikinci kısmının ikinci bölümünde herkes e tanınmış olan kişinin hak ve hürriyetlerinden, bu hak ve hürriyetler ayrıca onlar için kanunla sınırlandırılmamış ise yabancılar da yararlanabilir. b) Yabancıların temel hak ve hürriyetlerinin sınırlanabilmesi için bu sınırlamanın milletlerarası hukuka uygun olması gerekir. c) Bazı temel hak ve hürriyetlerin Türkiye de yabancılar tarafından kullanılabilmeleri için karşılıklılık esası gözetilmektedir. d) Anayasamızın ikinci kısmının dördüncü bölümünde yer alan siyasî haklar dan kural olarak yabancılar yararlanamazlar. e) Yabancıların temel hak ve hürriyetlerinin sınırlanabilmesi için, bu sınırlamanın her zaman kanunla öngörülmüş olması gerekmez; bu sınırlama Bakanlar Kurulu kararıyla öngörülebilir. TEST 5.51: Bir kişinin telefonunun dinlenebilmesi konusunda aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? a) Bunun yapılabilmesi için millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçı bulunmalıdır. b) Bunun yapılabilmesi için hâkim kararı gerekir. c) Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde bunun yapılabilmesi için kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmalıdır. d) MİT, millî güvenliğin gerektirdiği durumlarda, hâkim kararı almadan kişilerin telefonlarını dinleyebilir. Çünkü Anayasamızın 22 nci maddesinin son fıkrası, haberleşme hürriyetine getirilecek istisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtileceğini öngörmüştür. e) Hiçbiri TEST 5.65: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Bireylerin Mahkemeye başvurabilmeleri için iç hukuk yollarını tüketmiş olmaları gerekir.

7 BÖLÜM 5: TEMEL HAK VE HÜRRĐYETLER 59 b) Mahkemenin ön koşullardan verdiği ret kararı kesindir. c) Mahkeme taraflara dostane çözüm önerebilir. d) Mahkeme devleti tazminat ödemeye mahkûm edebilir. e) Mahkeme devletin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı işlemler yaptığını tespit ederse bu işlemleri iptal ederek ortadan kaldırır.