BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER

Transkript

1 BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Bitki Materyali ve Yetiştirme Tekniği Anabilim Dalı

2 GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR Yaşayan örnekleri bulunan Gymnospermae sınıfları ve karakteristik özellikleri: Cycadinae Sınıfı Ginkgoinae Sınıfı Coniferae Sınıfı Gnetinae Sınıfı

3 CUPRESSUS (SERVI)GENEL ÖZELLIKLERI Cupressus sempervirens ( Adi Servi) Cupressus arizonica (Arizona-Mavi Servisi) Cupressus macrocarpa (Monteri Servisi) Cupressus goveniana (Kokulu Servisi) Cupressus nootkatensis (Nutka Servisi )

4 CUPRESSUS (SERVI) GENEL ÖZELLIKLERI 40 m. boylanan, herdem yeşil ağaç, ağaççık veya çalılardır. Tepe formu konik, piramidal veya küremsidir. Gövde kabuğu, boz kahverenginde olup, çatlaklı, ince parçalar halinde pul-pul dökülür veya uzunlamasına soyulur. Sürgünleri 4 köşeli ya da yuvarlakça, çok azı da yassı sürgünlere sahiptir. Yapraklar küçük, tek ya da iki formludur: Primer (genç) yapraklar ve kuvvetli sürgünler üzerindeki iğne yapraklar. İki formlu yaprakları taşıyan sürgünlerde yan yapraklar karşılıklı olarak geniş yüzeyde bulunan yapraklardan biraz daha geniştir. Sürgünlere karşılıklı çapraz (4 sıra halinde) olarak dizilmiş olan pul yapraklar 1-3 X 0,8-1,2 mm boyutlarındadır. Yaprak kenarları bir-iki dişli veya düzensiz olup, bazen de tam kenarlıdır. Yaprakların arkasında-önünde stoma lekeleri yoktur.

5 Bir cinsli bir evciklidir. Erkek ve dişi çiçekler, ayrı dallarda bulunurlar. Erkek çiçekler küçük, silindir formunda, bir yıllık sürgünlerin ucunda tanesi bir arada ve her birinin de (2-)3-6 erkek çiçek tozu torbası bulunmaktadır. Dişi çiçekler kısa sürgün uçlarında, terminal durumlu, yuvarlak ya da yumurta formunda, X mm. boyutlarında kozalak oluştururlar. 2 yılda olgunlaşan kozalaklar, odunsu 6-12 adeti kozalak ortasında birleşmiş durumda, önceleri sıkı-sıkıya kapalı, olgunlukta açılan kalınca kalkan biçiminde pullardan oluşur. Kozalak karpellerinin çıkıntısı vardır. Her bir kozalak pulunun adet tohumu bulunmaktadır. Tohumlar küçük, köşeli veya dar veya geniş kanatlıdır. Tohumlar etrafa saçıldıktan uzun bir süre sonraya kadar kozalaklar ağaçta kalır.

6 Defne ve kestanenin yetiştiği her yerde yayılış yaparlar. Kuzey Amerika dan Honduras ın güneyine, Akdeniz havzasından Orta Asya ya kadar, Himalaya lardan Güneybatı Çin e kadar geniş bir yayılışa sahiptir. Cupressus cinsinin dünya üzerinde yayılış yapan 23 türü vardır. Ülkemizde doğal yetişen tek tür; Cupressus sempervirens tir.

7 Cupressus sempervirens- Adi Servi, Akdeniz Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Kuzey Afrika, Doğu Akdeniz, Batı Asya ve Hazar Denizi nin güneyinde doğal yayılışa sahiptir. Ülkemizde ise Akdeniz Bölgesi ve Batı Anadolu da asıl Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde saf ya da kızılçamla karışık halde ormanlar kurar. Karadeniz kıyısında bulunanların dikimle geldiği tahmin edilmektedir. Ülkemizde özellikle piramidal formlular mezarlıklarda kullanıldığından Mezarlık Servisi olarak bilinir. Habitusu: m. boyunda, dalları gövdeye dik gelecek biçimde yaygın formlu (horizontal) veya geniş piramidal formlu yahut da dalları hemen hemen gövdeye paralel veya yukarıya doğru dik duruşlu (fastigiat) sütun formundadır. Ana gövde tepeye doğru incelir. Gövde kabuğu, sarı-kahverengi, boyuna ince şeritler halinde çatlaklı, düzgündür. Yaprak Özellikleri: Pul yapraklar, koyu yeşil renkte, uçları küt, sürgünlere karşılıklı çapraz olarak, birbirini sıkıca örtecek şekilde (kiremitvari) yerleşmişlerdir. Pul yaprakların sırt tarafları çıkıntılı, ortasında uzun bir çukurluk ve yağ bezeleri görülür (Diğer servilerden ayırt edici bir özellik). Yapraklar koparılıp ezildiğinde çok zayıf bir reçine kokusu verirler.

8 Cupressus sempervirens- Adi Servi, Akdeniz Servisi Sürgün Özellikleri: Sürgünler 4 köşeli, ilk yılda yeşil renkte olup, ikinci yılda kahverengi-kırmızıya dönüşürler. Tomurcuk Özellikleri: Tomurcuklar pul yaprakların arasında gizlenmiş şekildedirler. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler sarı renktedir. Kış sonunda bir önceki yılda oluşan sürgünler üzerinde görülürler. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler kısa sürgünlerin ucunda, sarkık vaziyette duran, küçük, yuvarlak ve 2-3 cm. çapındadır kozalak pulundan oluşur. Kozalak pullarının (kalkan=peltat) sırt kısmında, ortada batıcı, sivri bir çıkıntı (mukro) bulunur. Kozalaklar parlak kahverengidir. Her pulun altında 8-20 adet tohum bulunur. Tohum Özellikleri: Tohumlar; 4 mm. uzunlukta, kanatlı, fakat reçine bezesizdir. Ekolojik istekleri az ve özellikle hiçbir ağaç türünün yetişmediği fazla kireçli topraklarda gayet iyi yetişir. Akdeniz Servisi nin iki varyetesi bulunmaktadır: Cupressus sempervirens var. sempervirens- Akdeniz Piramidal Servisi, Piramit Servi, Ehrami Servi Cupressus sempervirens var. horizontalis - Akdeniz Horizontal Dallı Servi

9 Cupressus sempervirens Dişi Çiçek Gövde Kabuğu Erkek Çiçek

10 Cupressus sempervirens Sürgün ve Kozalak Kozalak Tomurcuk ve Kozalak

11 C.s. var. sempervirens 1. C.s. var. sempervirens (Akdeniz Piramidal Servisi-Piramit Servi- Ehrami Servi): Dalları gövdeye paralel denecek şekilde yukarıya yönelmiştir, sütun şeklindedir. Mezarlıklarda, türbelerde, cami avlularında, kilise, manastır, ve benzeri tapınaklarda, şatoların korularında süs bitkisi olarak kullanılmaktadır.

12 2. C.s. var. horizontalis (Akdeniz Horizontal Dallı Servi): Dalları gövdeye dik gelecek şekilde yanlara doğru yaygındır, uzaktan sedirleri andırırlar. Türkiye de Akdeniz ikliminin hakim olduğu Akdeniz sahillerinde, Batı Anadolu da, hatta Karadeniz kıyılarında özellikle İzmit körfezinde, Antalya da Serik ve Manavgat ta saf ya da kızılçamla karışık bulunur. Kozalaklar; Cupressus macrocarpa da daha büyüktür. Sürgünler; Cupressus macrocarpa da daha kalındır. Tohumlar; Cupressus macrocarpa da kanatlı-reçineli, Cupressus sempervirens te kanatlı-reçinesizdir.

13 Cupressus arizonica- Arizona Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Vatanı Kuzey Amerika dır. Batı Arizona dağlarında 2000 m. ye kadar çıkar. Ekstrem iklim şartlarına diğer servilerden daha çok dayanır. İtalya da en kurak mıntıkaların ağaçlandırılmasında bu tür kullanılmaktadır. Habitusu: Çoğunlukla m., bazen 25 m.ye kadar boylanan ağaçtır. Gövde kabuğu kırmızımsı-kahverengi, yaşlandıkça kabuk esmer-gri renge dönüşür ve uzun şeritler halinde çatlaklıdır. Makasa gelir, şekil verilebilir, gümüşi-gri renkli yapraklarıyla son derece estetik bir ağaçtır. Dallar gövdeye yatay denecek şekilde, geniş açıyla, horizontal olarak bağlanır. Tepe piramidaldir. Yaprak Özellikleri: Pul yapraklar, mavimsi-yeşil veya gri-mavi renkte, kalın ve sivri uçludur. Yaprakların kenarları ince dişlidir (dişler lupla görülebilir). Stoma bezeleri belirgindir.

14 Cupressus arizonica- Arizona Servisi Sürgün Özellikleri: Sürgünler 4 köşeli ve kalıncadır. Kozalak Özellikleri: Kozalaklar 2-3 cm. çapta, küre formunda, koyu kırmızıkahverengidir. Mavi halkaları vardır. Kozalak pulları 6-8 adettir. Pulların sırt tarafı düz veya biraz basık, arkalarında kalınca ve sivri bir çıkıntı vardır. Tohum Özellikleri: Tohumları uzunca yumurta biçiminde veya 3 köşeli, dar kanatları vardır, üzerlerinde reçine bezeleri vardır. Geniş piramidal formda gelişirler, dekoratif bir görünüme sahiptirler. Önemli kültür formları; C. arizonica Compacta : 2-3 m. boylanan, geniş piramidal veya yarı küre şeklinde, kompakt bir çalıdır. C. arizonica Conica : Mavi-yeşil yapraklı, tepe kısmı dar, konik formlu, boylu bir çalıdır. C. arizonica Glauca : Pul yaprakları gümüşi-gri renkli, dar sütun formlu, masif görünüşlü bir formdur. Kireçli-kumlu topraklarda, yarı gölge şartlarda iyi yetişir.

15 Cupressus arizonica Erkek Çiçek Sürgün ve Çiçek Gövde Kabuğu

16 Cupressus arizonica Dişi Çiçek Habitus Kozalak Sürgün ve Kozalak

17 Cupressus macrocarpa- Monteri Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Vatanı Kuzey Amerika nın batısı, Kaliforniya sahillerinde doğal yayılış yapar. Türkiye de park ve bahçe düzenlemelerinde egzotik tür olarak kullanım görmektedir. Habitusu: m. boyda, geniş piramidal tepeli, herdem yeşil bir ağaçtır. Gövdeden hemen-hemen yatay olarak uzanan veya hafif sarkan dallar yuvarlakçadır. Gövde kabuğu sert ve başlangıçta kahverengimsi-kırmızıdır. Yaşlandıkça kabuk açık gri bir renk alır ve düz pullar halinde dökülür. Yaprak Özellikleri: Yapraklar pulsu, üçgen formunda, küt uçlu ve sürgünün tersi yönde düz olarak konumlanırlar. Açık yeşil renkteki yapraklar aromatiktir. Sırtlarında belirgin olmayan bezeler vardır. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler sarı renkte, yumurta biçiminde ve 3-4 mm. uzunluktadır. Sürgün Özellikleri: Sürgünler 4 köşelidir.

18 Cupressus macrocarpa- Monteri Servisi Kozalak Özellikleri: Dişi kozalak kısa saplı, küre formunda, 2,5-3,5 cm. çapında, 3 köşeli puldan oluşur. Başlangıçta yeşil, zamanla gri, kahverengi, grimsi-kahverengi ve son aşamada kahverengimsi menekşe rengine dönüşürler. Kozalak pullarının sırt kısmında kısa bir çıkıntı vardır. Tohum Özellikleri: Tohumlar küçük, kanatlı ve reçine bezelidir. Cup. sempervirens ten daha geniş yaprakları, diğer servilerden daha büyük kozalakları ve gövde üzerinde yatık duran dallarıyla ayrılırlar. Peyzaj düzenlemelerinde soliter, küçük grup ya da canlı çit amaçlı kullanılan kültür formları; C. macrocarpa Goldcrest : Yaprakları altın sarısı-yeşil renkte, sürgünleri limon gibi kokar. Orta büyüklükte, dar sütun (dar piramidal) formlu ve sık-kompakt habitusa sahip ağaçtır. Budamaya uygundur. C. macrocarpa Lutea : Son sene sürgünleri ve yaprakları sarı renkli olup, sonraki yılda bu yapraklar normal yeşile dönüşür. C. macrocarpa Willma : Goldcrest e çok benzer, ancak ondan daha ince tekstürlüdür.

19 Cupressus macrocarpa Yaprak ve sürgün Kozalak Habitus

20 Cupressus macrocarpa Goldcrest Kokulu Servi

21 Cupressus goveniana- Kokulu Servi, Kaliforniya Goven Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Vatanı Kuzey Amerika nın batısı, Kaliforniya sahillerindeki tepelik arazilerde yetişir. Habitusu: Çoğunlukla 5 m. yi geçmeyen, park ve bahçelerde ise m. boylanabilen ağaç, ağaççık veya çalı formlu bitkilerdir. Tepe formu küre ya da sütun formunda, yoğun veya seyrek dallıdır. Donlara hassastır. Gövde kabuğu önce koyu kırmızı-kahverengi, pürüzsüz, yaşlandıkça kahverengigri, pürüzlü, lifli ve boyuna çatlaklıdır. Yaprak Özellikleri: Pul yapraklar yumurta formunda, yaklaşık 1,2 mm., açık yeşil veya sarımtrak yeşil renkte, sırt kısmı çıkıntılı, belirgin şekilde yağ bezeli ve uçları küt veya sivri uçlu, ovuşturulduklarında çok hoş bir koku verirler. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler 3-4 mm. uzunluğundadır.

22 Cupressus goveniana- Kokulu Servi, Kaliforniya Goven Servisi Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler tek-tek bulunur. 2 cm. boyundadır. Grimsi-kahverengi veya mat yeşil renkteki kozalaklar saplı, yuvarlak küre formda, 1-2,5(-3) cm. boyundadır puldan oluşur. Kozalak olgunlaşınca dağılmaz. Kozalak pullarının umbosu (göbek) hemen hemen düzdür. Tohum Özellikleri: Tohumlar 3-4(-5) mm., koyu kahverengimsi-siyahtır. Bazen mat yeşil olabilirler. İstanbul da canlı çit için uygun bitkilerdir. Soğuklara Adi Serviden (Cupressus sempervirens) daha az dayanıklıdır.

23 Cupressus goveniana Sürgün Sürgün, Kozalak, tohum Sürgün Kozalak Habitus

24 Cupressus nootkatensis- Nutka Yalancı Servisi (Syn: Chamaecyparis nootkatensis, Xanthocyparis nootkatensis, Callitropsis nootkatensis) Familyası: Cupressaceae Vatanı: Kuzeybatı Amerika da, Oregon un Kaskad Dağları ndan, British Colombia ve Alaska ya kadar doğal yayılış yapar. Habitusu: m. boylanan, dar konik tepeli ağaçlardır. Gövde kabuğu yaşlı ağaçlarda kahverengimsi-gri, dar şeritler halinde boyuna çatlaklıdır. Dallar ve sürgünleri gövdeye dik bağlanmıştır, uçları ise aşağı doğru sarkıktır. Sürgün Özellikleri: Yan sürgünler ana sürgünlere 2 sıralı (almaçlı) dizilir. Sürgünlerin alt yüzünde stoma lekeleri görünmez. Pul yapraklar koyu mavimsi-yeşil renkli ve sürgünlere karşılıklı dizilmiş, sıkıca kapanmış olmakla birlikte pul yaprakların uç kısımları sivri ve dışa yöneliktir (elle dokunulduğunda sivri uçlar hissedilir) Sürgünler hafif 4 köşeli, geniş yüzeylerinde yer alan yaprakların sırt kısmı şişkin ve üzerinde de yağ bezeleri yok ya da belirgin değildir. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler kozalakçık halinde, kozalakçıklar mayıs ayında açılır ve sarı renklidir. Kozalak Özellikleri: Dişi kozalaklar ise ikinci yılın mayıs veya haziran ayında olgunlaşır. 7 mm. çapında, küre formunda ve 4-6 adet puldan oluşur. Kozalak pullarının sırtında 3 köşeli, ucu kıvrık, çengel şeklinde bir çıkıntı görülür. Tohumlar kanatlı ve üzerlerinde reçine bezesi yoktur.

25 Cupressus nootkatensis Yaprak Dişi Çiçek Habitus Kozalak Gövde Kabuğu Erkek Çiçek

26 CHAMAECYPARIS (YALANCI SERVI) GENEL ÖZELLIKLERI Kuzey Amerika, Japonya ve Formoza da doğal yayılışa sahip 4 türü ve bu türlere ait çeşitli varyete, kültür formları ve alt taksonları bulunmaktadır. Ülkemiz için ekzotiktir. Herdem yeşil, bir cinsli bir evcikli boylu ağaç ya da bazı formlarında olduğu gibi çalı görünümündedirler. Genç ağaçlar genellikle piramidal formludur. Sürgünleri yassıdır (servilerde 4 köşelidir), az-çok horizontal bir düzlem üzerinde bulunurlar. Ana dallar gövdeyle geniş açı yapar. Tepe sürgünü genellikle orak şeklinde aşağı doğru yönelir. Yaprakları pul yaprak halinde ve karşılıklı dizilir. Sürgünlerin geniş yüzeyine rastlayan pul yapraklar yassı ve düz olup yapraklarda da yarıklar, yarıkların da ortasında yağ bezeleri vardır. Yandaki yapraklar kayık biçimindedir. Yaprakların alt yüzünde bazı türler hariç, karakteristik stoma lekeleri veya çizgileri vardır.

27 Erkek çiçekler, yan dalların ucunda, etamin pullarının 2-3 adet çiçek tozu torbası vardır. Dişi kozalaklar terminal durumludur, (4-) 6-8(-12) adet puldan (kalkan şeklindeki karpellerden) oluşmuştur. Pullar köşeli ya da çemberimsi görünüşlüdür. Kalkan şeklindeki pulların arkasında sivri uçlu bir mahmuz bulunur. Kozalaklar nohut büyüklüğünde, sarı ya da kırmızı renkte, yan sürgüncüklerin ucunda, yuvarlak formda, tek olarak bulunur. Bir türü dışında bir yılda olgunlaşır. Her bir kozalak pulunun altında 1-3 adet (servilerde çok sayıda) tohum bulunur. Tohumlar yassı, kanatlı ve reçinelidir. Tohum ya da çelikle üretilirler. Anavatanında orman teşkil eden ağaçlardır. Ülkemizde ise daha çok kültür formları park ve bahçe düzenlemelerinde değişik amaçlarla kullanılmaktadır.

28 Ülkemizde park ve bahçe düzenlemelerinde rastlanan türler; Chamaecyparis lawsoniana (Lawson Yalancı Servisi) Chamaecyparis obtusa (Hinoki Yalancı Servisi) Chamaecyparis pisifera (Sawara Yalancı Servisi) Chamaecyparis thyoides (Atlantik Beyaz Sediri)

29 Bu türlerin ayırdım anahtarı (Fargon 2010): 1. Kozalak 4-8(-10) puldan oluşur. Olgun kozalak 4-8 mm. çapındadır. 2. Kısa sürgünler yatay, uç sürgünler genellikle tek bir düzlemde yer alırlar. Chamaecyparis pisifera 2. Kısa sürgünler düzensiz, yan sürgünler sarmal olarak yer alır. Chamaecyparis thyoides 1. Kozalak 8-14(-16) puldan oluşur. Olgun kozalak 7-14 mm. çapındadır. 3. Kozalak pulları geniş olarak açılır, açılan pullar arasındaki boşluklar puldan geniş veya pula eşittir. Yapraklarda yağ bezesi vardır. Sürgünlerin yan kenarında bulunan yapraklar az-çok sivri uçludur. Chamaecyparis lawsoniana 3. Kozalak pulları geniş olarak açılmaz, boşluklar puldan daha dardır. Yapraklarda yağ bezesi yoktur veya belirgin değildir. Sürgünlerin yan kenarında yer alan yapraklar küt uçludur. Chamaecyparis obtusa

30 Chamaecyparis lawsoniana- Lawson Yalancı Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Kuzey Amerika-Kaliforniya da (Oregon eyaleti) sınırlı yayılışa sahiptir. 200 den fazla kültür formu vardır. Habitusu: Vatanında 60 m. boy, 2-4 m. çap yapan, dar tepeli, sarkık dallı ağaçlardır. Gövde kabuğu kırmızımtırak-kahverengi, oluklu-çatlaklıdır. Sürgün Özellikleri: Sürgünler kısa, ana gövde ile oldukça geniş açı yaparlar. Sürgüncükler yassıdır. Yaprak Özellikleri: Yapraklar pul yaprak formunda, sürgünlerin geniş yüzeyinde yer alan pul yaprakların(orta yaprakların) arkasında uzunca bir yarık ve bu yarığın içerisinde de yağ bezesi vardır. Yapraklar ovuşturulduğunda reçineyle karışık maydanoz kokusu çıkar. İki yan kenarda bulunan kayık biçimindeki pul yapraklar, orta yapraklardan daha uzun ve sürgünlere tamamen yatmış fakat uçları serbesttir. Yaprakların alt yüzünde her zaman belirgin olmamakla beraber (X) şeklinde stoma çizgileri vardır. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler, küçük kozalak halinde, başlangıçta siyah, daha sonra güzel kırmızımsı renktedir. Her bir etamin pulunun 2-3 polen kesesi vardır.

31 Chamaecyparis lawsoniana- Lawson Yalancı Servisi Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler küçük (8 mm.), yuvarlak formlu kozalak biçiminde, önce mavimsi-yeşil renkte, olgunlaşınca kahverengi, 8-10 adet, buruşuk kozalak pulu(kalkan şeklindeki karpeller)ndan oluşur. Kozalak pullarının arkasında bir mahmuz bulunur. Kozalaklar 1 yılda ve sonbaharda olgunlaşır. Her pulun 2-5 adet tohumu vardır. Tohum Özellikleri: Tohumlar, reçine bezeli, parlak kahverengidir ve çember şeklinde kanatla çevrelenmiştir. Gölgeye orta derecede dayanır, dona karşı duyarlı, fazla güneş ve aşırı soğuklardan zarar görür. Önceleri yavaş, sonra hızlı büyür. Besince zengin, derin, serin, nemli toprakları sever. Vatanı dışında Avrupa nın muhtelif park ve bahçelerinde ana tür ve kültür formlarına rastlanır. İstanbul ve Karadeniz sahillerinde başarılı bir şekilde yetiştirilebilir.

32 Chamaecyparis lawsoniana Sürgün Erkek çiçek Çiçek tomurcuğu Kabuk

33 Chamaecyparis lawsoniana Kozalak Dişi çiçek-kozalak Habitus

34 Önemli kültür formları; Ch. law. Alumii : Yaprakları mavi-yeşil, dar-kompakt gelişen kültivar. Ch. law. Alumii Gold : Yaprakları mavi-yeşil, uçları güneşte altın sarısı renkte, dar kompakt büyüyen form. Ch. law. Columnaris Glauca : Oldukça yavaş büyüyen, dar sütun şeklinde forma sahip, dalları yukarı doğru yönelmiş kültür formudur. Ch. law. Stewartii : Konik formlu, dev cüsseli, yaprakları parlak yeşil olan formdur. Ch. law. Erecta Viridis Ch. law. Fraseri Ch. law. Glauca Argentea Ch. law. Columnaris Glauca Ch. law. Green Wonder Ch. law. Lane Ch. law. Silver Queen Ch. law. Columnaris Glauca Ch. law. Youngii

35 Seyrek dallanan Çeşitler: Ch. law. Intertexta Ch. law. Triomf van Boskoop Bodur (Alçak boylu) kalan çeşitler: Ch. law. Ellwoodii : Yavaş büyüyen, mavi-yeşil yaprakları juvenil formda olan, kaya ve taş bahçelerinde kullanılmaya uygun formdur. Ch. law. Ellwood s Gold Ch. law. Fletcheri Ch. law. Glauca Argentea Ch. law. Columnaris Glauca Ch. law. Green Wonder Ch. law. Forsteckensis Ch. law. Minima Glauca

36 Ch. law. Lane

37 Ch. law. Ellwoodii

38 Chamaecyparis obtusa- Hinoki Yalancı Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Anavatanı Japonya dır. Ülkemizde Kuzeydoğu Anadolu ve Karadeniz sahillerinde park ve bahçe düzenlemelerinde kullanılmaya uygundurlar. Habitusu: Vatanında 40 m. kadar boylanan, sık dallı, sivri konik tepeli bir ağaçtır. Gövde kabuğu oldukça düzgün, kırmızı-kahverengi, ince şeritler halinde kavlar. Sürgün Özellikleri: Sürgüncüklerin uçları biraz sarkıktır. Sürgüncükler yassıdır. Yaprak Özellikleri: Pul yapraklar kalınca, uçları küt, sürgünlere tamamen yatmış halde, koyu yeşil renktedir. Sürgüncüklerin alt yüzünde gümüşi beyaz renkte, x ya da y şeklinde stoma çizgileri vardır. Yassı yüzdeki pul yapraklar yumurta veya eşkenar dörtgen şeklindedir. Bu pul yaprakların sırt kısmında yuvarlakça yağ bezesi vardır.

39 Chamaecyparis obtusa- Hinoki Yalancı Servisi Kozalak Özellikleri: Kozalaklar kısa saplı, 8-10 mm. Çapında, çoğunlukla 8, nadiren 10 puldan oluşur. Kozalaklar tek-tek bulunur. Olgunlaştıklarında koyu portakal rengindedir. Kozalak pullarının sırt kısmında kısa bir çıkıntı vardır. Her bir kozalak pulunun altında kanatlı, reçine bezeli, 2 adet tohum bulunur. Vadilerde, dağ yamaçlarının eteklerinde, granit ve benzeri volkanik taşların ayrışmasından oluşan topraklarda en iyi gelişmesini yapar. Kumlu kil toprakları ve nemli yetişme yerlerini tercih eder. 200 den fazla kültür formuna sahiptir. Ancak İstanbul peyzajında ve fidanlıklarda rastlanan, genellikle kaya bahçelerinde soliter ya da küçük grup halinde kullanılan, oldukça yavaş büyüyen kültür formu Ch. obtusa Nana Gracilis ile Ch. obtusa Nana dır.

40 Chamaecyparis obtusa Sürgün Yaprak ve çiçekler Habitus

41 Boylu Çeşitler: Crippsii ; biraz sarkıcı dallanan, yaprakları bronz-altın sarısı. Filicoides, düz, eğrelti otuna benzer dallanan, yapraklar biraz buruşuk, 4 sıralı, kiremitvari dizili ve parlak koyu yeşildir. Bodur Kalan Çeşitler: Hage Lycopodioides Lycopodioides Aurea Nana çok yavaş büyüyen, yaklaşık 60 cm. boylanan, sürgünleri kısa, yelpaze şeklinde bir araya toplanmıştır. Nana Gracilis 2 m.ye kadar boylanan, düzensiz küre formunda, sürgünleri midye kabuğu ya da kağıt formunda, yapraklar açık yeşil renktedir. Rigid Dwarf Tetragona Aurea,

42 Chamaecyparis pisifera- Sawara Yalancı Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Anavatanı Japonya dır. Avrupa da kış soğuklarına dayanmaktadır. Ayrıca hızlı büyümektedir. Yaz kuraklığı ve kardan zarar görmektedir. Habitusu: m. boylanan, piramit tepeli ağaçtır. Gövde kabuğu düzgün, kırmızı-kahverengidir. İnce levhalar halinde kavlar. Dallar gövdeden yatay olarak uzanır. Sürgün Özellikleri: Sürgüncükler yassı, dallanmaları bir satıh üzerinde, uçları ise biraz sarkıktır. Yaprak Özellikleri: Pul yapraklar sürgünlere yatmıştır. Sürgünlerin üst yüzleri parlak yeşil, alt yüzlerinde gayet belirgin halde (X) şeklinde stoma çizgileri vardır. Geniş yüzde bulunan pul yapraklar kayık biçiminde, sivri-batıcı olan yaprak uçları kalkıktır. Ovuşturulunca hafif aromatik koku çıkar.

43 Chamaecyparis pisifera- Sawara Yalancı Servisi Kozalak Özellikleri: Bol kozalaklıdır. Kozalak küçük, 6 mm. Çapında, yuvarlak formda, koyu kahverengindedir. Kozalak 8-12 adet puldan oluşmuştur. Her bir pulun altında, 1-2 adet, yumurta biçiminde, reçineli ve geniş kanatlı tohum bulunur. Karadeniz sahillerinde yapılacak peyzaj düzenlemelerinde ana tür ve kültür formları kullanılabilir. Bu kültür formları; Ch. p. Boulevard : Konik formda büyüyen, gümüşi-gri-mavi, yumuşak yapraklara sahiptir. Ch. p. Filifera : Dallar az-çok horizontal duruşlu, sürgünler ince, ipliğimsi uzanır ve aşağı sarkar. Yapraklar biz formunda, sivri-batıcı uçlu, birbirinden uzak durur. Ch. p. Plumosa : Koni formunda yoğun büyüyen, genç sürgünleri tüyümsü dallanır, yapraklar biz formunda, çok ince, 2-3 mm. Uzunlukta, sivri-batıcı uçlu, az-çok uçları sürgünden ayrık durur. Ch. p. Plumosa Compressa : Bodur formlu, yapraklarının tamamı juvenil yaprak formundadır. Ch. p. Aurea : Yaprakları altın sarısı renkte.

44 Chamaecyparis pisifera Kozalak Kabuk Sürgün Dişi çiçek-kozalak Sürgün Habitus

45 Chamaecyparis pisifera Boulevard

46 Chamaecyparis pisifera Filifera Aurea

47 Chamaecyparis thyoides- Beyaz Atlantik Sediri Familyası: Cupressaceae Vatanı: Kuzey Amerika nın Atlas Okyanusu sahillerinde doğal olarak yetişir. Tam bir bataklık ağacıdır. Nehir ağızlarındaki bataklıklarda, uzun süre su altında kalan yerlerde yetişir. Ülkemizde özellikle Karadeniz sahillerinde, nehir ağızlarındaki büyük bataklık sahalarda yetiştirilir. Habitusu: 25 m. boylanabilen, her dem yeşil ağaçtır. Gövde kabuğu kırmızımsı-esmer renkte, ince ve dar şeritler halinde kavlar. Dalların uzanışları yatay veya yukarıya doğrudur. Sürgün Özellikleri: Sürgüncükler ince ve kısadır. Bir yüzeyde değil, her yüzeyde dağılırlar. Yaprak Özellikleri: Pul yapraklar sürgünlere tamamen yatmış, kuvvetli sürgünlerdeki pul yaprakların uçları serbesttir. Koyu mavi veya açık yeşil renktedirler. Oluklu, belirgin yağ bezelidir.

48 Chamaecyparis thyoides- Beyaz Atlantik Sediri Kozalak Özellikleri: Dişi kozalak 6 puldan oluşur, yuvarlak formlu ve 6 mm. Çapındadır. Kozalak olgunlaşınca mavimsi-kırmızı dumanlıdır. Her bir pulun sırtında ucu geriye kıvrık çıkıntı vardır. Her bir kozalak pulunun altında 1-2 tane küçük, uzun ve dar kanatlı tohum bulunur. Vatanında kerestesi değerlidir, ev inşaatında iç kısımlarda kullanılır. Ayrıca deniz motoru imalatında, travers imalatında, kazık, telefon direği yapımında kullanılmaktadır. Önemli kültür formu; Ch. t. Andelyensis : Yaprakları kısmen iğne formunda, 3 lü çevrel dizilir, kısmen de pul yaprak formunda olup, karşılıklı dizilir. 2,5 m. boyda, dar konik formlu büyür.

49 Chamaecyparis thyoides

50 XCUPROCYPARIS (MELEZ SERVI) (SYN: X CUPRESSOCYPARIS) Monteri Servisi (Cupressus macrocarpa [Syn: Hesperocyparis macrocarpa]) ile Nutka Yalancı Servi (Cupressus nootkatensis [Syn: Callitropsis nootkatensis, Xanthocyparis nootkatensis] ) nin melezidir. Monotipiktir. Kuzey Amerika da ortaya çıkan ve iki farklı türe ait özellikleri sergilemektedir. X Hesperotropsis leylandii: Hesperocyparis macrocarpa Callitropsis nootkatensis

51 xcuprocyparis leylandii- Leylandi Melez Servisi Familyası: Cupressaceae Vatanı: Kuzey Amerika da yayılış yapan bir melezdir. Park ve bahçe düzenlemelerinde çit, soliter ve küçük grup halinde kullanılmaya uygun çok kültür formları olan bir türdür. Kozalak Özellikleri: Kozalak 8 adet puldan oluşur. Her bir pulun 5 adet tohumu vardır. Kozalaklarının büyük olması (12-20 mm), tohumların her iki yüzünde reçine kabarcıkları olması, piramidal veya sütun formda olması ile Cupressus macrocarpa ya benzer. Sürgünlerinin yassı olması, yaprak şekli, büyüklüğü ve dizilişi ile Cupressus nootkatensis e benzer. Çok hızlı büyür, toprak istekleri bakımından kanaatkar, hava kirliliği, kış soğukları ve ilkbahar donlarına karşı oldukça dayanıklıdır.

52 xcuprocyparis leylandii xcuprocyparis leylandii xcuprocyparis leylandii Gold Rider

53 xcuprocyparis leylandii

54 xcuprocyparis leylandii

55 xcuprocyparis leylandii Castlewellan Gold

56 xcuprocyparis leylandii Harlequin