İŞKODRA MÜDAFİİ HASAN RIZA PAŞA

Transkript

1 İŞKODRA MÜDAFİİ HASAN RIZA PAŞA BAKİ SARISAKAL

2 İŞKODRA MÜDAFİİ HASAN RIZA PAŞA İşkodra müdafaasının ruhu, şüphesiz ki Hasan Rıza Paşa idi. Osmanlı ordusunun cesur, metin ve azimkar erkanından biri olmakla temayüz eden Hasan Rıza Paşa nın hayatı hakkında deveran eden şayia devam etmektedir. Bazı Avusturya ve İtalya gazeteleri kendisinin bir suikast neticesinde şehit olduğunu yazmışlardı. Bilahare keyfiyet şamadatın doğru olmadığı yalnız yaralı bulunduğu hakkında bir takım rivayetlerde intişar etmişti.biz bu ikinci rivayetlerin kesbi sıhhat ve hakikat etmesini bütün kalbimizle temenni edersek de maatteessüf şahadet haberi teessür derecesine vardığı gibi çoktan beridir İşkodra Kumandanı olarak Esat Paşa dan bahşedilmekte olması da bizi Hasan Rıza Paşa nın hayatı vaziyeti hakkında ümitsizlendiriyor. Hasan Rıza Paşa nın feci şahadeti hakkında kaydedilen malumatın şekil ve mahiyeti, bilahare kumandanlığın İşkodra da Redif Fırkası Kumandanı ve Draç sabık mebusu Esat Paşa tarafından deruhte edilmesi gösteriyor ki her halde bu miktar Türk Kumandanı bir hain tertibin kurbanı olmuştur. Her halde Hasan Rıza Paşa gerek şehit olarak vazife-i vataniyesini ifa etmiş olsun, gerek yarın yine bizim hürmet ve takdir ile açılan kollarımıza atılabilecek bir hal sıhhat ve afiyette bulunsun, çoktan beri tarihin nadir gösterdiği kahramanlar arasına girmiş, bedbaht milletin minnet ve şükranını kazanmıştır. Bizden kendisine ebedi hürmetler. Hasan Rıza Paşa, Kastamonu ilinin Tosya kazasında 1871 yılında doğmuştur. Babası Esbak Bağdat valisi Namık Paşa dır. Beşiktaş Askeri Ortaokulunda eğitimini tamamladıktan sonra, Bursa Askeri Hazırlık Okuluna nakledilmiştir.1 Mart 1311 tarihinde Mektebi Harbiye den, Erkânı Harbiye Yüzbaşılığıyla neşet ederek 16 Mayıs 1311 de Mektebi Fünun Harbiye ve Taifi dersi muallim muavinliğine ve 9 Nisan 1312 de vuku bulan istidası üzerine Alasonya Ordusu Erkanı Harbiyesine tayin ve 25 Eylül 1313 de Kolağası olmuştur. Hasan Rıza Paşa orduda hüsnü ifayı hizmetle memuriyet asliyesine avdet etmek üzere 6 Ağustos 1312 de terhis ve 9 Ağustos 1314 de Binbaşı olmuştur. Bilahare tevsii malumat etmek üzere 1314 senesinde Almanya ya igzam olmuştur. 6 Şubat 1315 tarihinde Kaymakam ve 28 Kasım 1317 tarihinde Miralay olmuş ve 9 Nisan 1316 da Üçüncü Rütbeden Osmanlı nişanıyla taltif edilmiştir. Almanya da ikmal tahsil ile avdet ettikten sonra 26 Mart 1319 tarihinde daireye irtibatı baki kalmak üzere, Mektebi Harbiye-i Şahane Erkânı Harbiye sınıfları Fen Tabiye muallimliğine tayin olunmuştur. 20 Ağustos 1320 tarihiyle rütbe-i haliyesiyle Teftiş Askeri Komisyonu Aliyesi azalığına tayin olunarak 27 Kasım 1323 de bir derece terfi ve rütbesi hususuna irade-i seniyye sedar olmuştur. İbtidai Meşrutiyet te eski İkinci Ordu ya mensup Nizamiye Yirminci Fırka kumandanlığına tayin olunmuş ve fırka-i mezkure kumandanlığından13 Eylül 1324 tarihiyle aynı ordunun Erkanı Harbiye riyasetine tayini hususuna irade-i seniyye sedar olmuştur. Rütbesi Ferik iken Kaymakamlık rütbesine haiz olması lazım geldiği tasfiyeyi ritap komisyonunun 6 Ağustos 1325 tarihli mazbatasıyla bildirilmişti. 21 Ekim 1325 tarihinde Erkanı Harbiye-i Umumiye Dairesinin Üçüncü Şubesine ve 1 Mart 1326 da rütbesi Miralaylığa terfien eski Altıncı Ordu Erkanı Harbiye Riyasetine tayin olunmuş ve Nazım Paşa ile beraber Bağdat a gitmiştir. Hasan Rıza Paşa Ordu Erkânı Harbiye Riyaseti uhdesinde kalmak üzere 9 Haziran 1326 da Nizamiye On Birinci Fırka kumandanlığına tayin olunmuştur. Teşkilat cedide de Dördüncü Ordu Erkânı Harbiye Riyasetine tayin edilmiştir. Hasan Rıza Paşa mezkûr müfettişlik Erkânı Harbiye Riyasetinden istifa ederek 8 Nisan 1327 tarihinde İstanbul a avdet etmiş ve 10 Mayıs 1327 tarihinde Karadeniz ve Bahri Sefid Boğazlarıyla Selanik ve İzmir Limanlarının tahkimi için teşkil eden komisyona memur edilmiştir. 6 Temmuz 1327 tarihinde Müstakil İşkodra Fırkası Kumandanlığına ve 15 Aralık 1327 tarihinde İşkodra vilayeti vekâletine tayin olunmuştur.

3 Hasan Rıza Paşa, Karadağ Hükümeti tarafından verilen birinci rütbeden Danilo nişanına sahip olmuş, İşkodra Valisi Hayri Paşa nın azliyle 14 Mart 1328 tarihinde Valiliğe tayin olunmuştur. Hasan Rıza Paşa nın İşkodra müdafaasındaki hizmetine mükafat olarak 17 Ocak tarihinde Mirlivalığa tayini hususunda irade-i seniyye sadrolmuştur. 1 Bu görevde 30 Ocak 1913 tarihinde şehit düşene kadar kalmıştır. Bağımsız İşkodra Kolordusu ve kale komutanı Hasan Rıza Bey, Balkan Harbinin ilan edilmesinden (8 Ekim 1912) ve İşkodra kalesinin etrafında çarpışmaların başlamasından sonra da çevre köylerde yaşayan halkı koruma gayreti içerisinde olmuştur. Evi şehre yakın bir yerde bulunuyordu. Karadağlıların asıl saldırılarını yönelttikleri kır bölgesine (doğu bölgesine) Kakarik muharebesinden sonra evini nakletti (7 Kasım 1912).9 Kendisi görevde iken asıl mevzilerin hemen gerisinde bulunan bölge karargâhında ikamet ediyordu. 27 Kasım 1912 günü rahatsızlandığı için birkaç gün dinlenmek ve tedavi olmak için şehirdeki evine geldi. Bu günlerde Hasan Rıza Bey Karadağlılar ve Sırplar aleyhine dışarıdaki bütün Arnavutları ayakta tutmak için bütün gayretiyle çalışıyordu. Müslüman olan Arnavutlar onu destekliyor, fakat Katolik olan Arnavutlar düşman ile iş birliği yaparak onları destekliyorlardı. Düşmanla işbirliği yapan ve onları destekleyen Arnavutları Karadağlılardan ayırmak ve onların aleyhine çevirmek zor görünüyordu. Bu hususta Esat Paşada kendisine yardım ediyordu. Hasan Rıza Bey, Arnavut olan Katolik başkanlara ve ileri gelenlere Slavların zafer kazanmalarının kendileri için bir felaket olacağının tehlikelerinden söz ediyor ve bu konuda yol gösteriyordu. Osmanlı hükümetinin bundan sonraki bütün gayretlerinin ve fedakârlığının Arnavutlar lehine ve menfaatine olacağına onlara anlatıyordu. Tehlikeyi gören ve tahmin eden Katolikliğe hakim ve nüfuz sahibi olan papazlar bu hususta müspet yönde çalışmaya başladılar. İşkodra nın baş piskoposu işe resmen başlamak için, Arnavutluk namına Hasan Rıza Beyden yetki istedi. Bu konuda Avusturyalıların muvafakatını almış görünüyordu. Başpiskoposun şartları Hasan Rıza Beyle görüşüp, takip edilecek siyasetin esaslarını kararlaştırmak ve Osmanlı hükümetinin Arnavutluk hesabına çalıştığının alamet ve işareti olmak üzere İşkodra eski kalesine, Osmanlı bayrağının altına bir Arnavutluk bayrağının çekilmesi idi. Hasan Rıza Bey, bütün Malisörlerin ve Katolik Arnavutların, Sırp ve Karadağlılar aleyhine silah kullanmaları şartı ile bu teklifi kabul edeceğini söyledi ve ayrıntıların karara bağlanması için tenha ve dağın tepesinde bir yer olan, Derviş Paşa tepesindeki bir barakada baş başa görüşmenin gerçekleşmesi hususun da papazla anlaşmaya vardılar. Derviş Paşa tepesine gelmesi gereken papaz, Esat Paşa nın evine gitmiş, Hasan Rıza Bey, başpapazı anılan yerde boş yere beklemiş ve bundan dolayı evine akşam geç saatlerde dönmüştü. Halbuki 30 ocak 1913 günü başpapaz Hasan Rıza Bey ile görüşüp alacağı talimat doğrultusunda İşkodranın güneyinde Zadrima ve Manşat a gidecek ve Sırplar aleyhine kıyam hazırlığına başlayacaktı. Bir süre sonra Esat paşanın yaveri astteğmen Beykozlu Mesut Efendi gelerek başpapazın Esat Paşanın evinde kendisini beklediğini ve Esat Paşanın kendisine şu direktifini iletti. Baş papazın oraya mı geleceğini, yoksa kendilerinin mi Esat Paşanın evine gideceklerine gideceklerini sordu. Bunun üzerine Hasan Rıza Bey kalkarak yaver Mesut Efendiyle beraber 150 metre ileride olan Esat Paşa nın evine gitti. Hasan Rıza Beyin evden yalnız çıkmak pek adedi değildi. Evin alt katında bulunan maiyetine haber vermeden ve görünmeden başpapazın bulunduğu Esat Paşanın evine gitti. Çünkü her iki komutanın evleri karşı karşıya idi. Her iki evin ortasında geniş bir meydan vardı. Hasan Beyin evinin kapısında Arnavut redif askerlerinden silahlı nöbetçiler vardı. Hasan Rıza Bey, elindeki nizamiye taburlarının savaş kuvvetlerini azaltmamak için kapı nöbetçilerini redif askerlerinden almıştı. 1 T anin 24 Nisan 1913

4 Hasan Rıza Paşa 30 Ocak 1913 günü başpapazla görüşecekti, fakat bu gün Derviş Paşa tepeler bölgesini teftişe gittiğinden, tespit edilen saatte başpapazla buluşamadı ve baş papazda kendisini bulamayınca bir müddet bekledikten sonra, Kolordu karargâhı ile karşı karşıya olan Esat Paşa nın evine gitti. Esat Paşa nın evindeki bu buluşma ve görüşme bittikten sonra, Hasan Rıza Bey, karargâha dönerken saat de iki ev arasındaki meydanda, arka arkaya silah sesleri duyuldu. Bu silah seslerini duyan Hasan Rıza Beyin evindeki görevliler dışarı fırlayarak Esat Paşa nın evine doğru koştular. Havanın çok karanlık olmasının yanı sıra, sokaklarda lamba olmadığı için hiç kimsenin önündekini ve yanındakini görmesi mümkün değildi. Yapılan araştırmalar sonucunda, her iki evin ortasında yani meydanda komutan Hasan Rıza Beyin yaralı olarak, sırt üstü yattığını gördüler. Hemen orada onu tedaviye başladılar. Komutan karşılık vermek için revölverlerini kılıfından çıkarmış, fakat atmaya gücü kalmamıştı. Bir müddet sonra yaralı komutan evine getirilerek tedavisine burada devam edildi.

5 İşkodra Hasan Rıza Beyin ilk sözleri şu oldu; yolda giderken karşıdan üç kişi çıktı, hava çok karanlık olduğundan çok yakınımdan geçen bu adamlar yüzüme bakıp geçerken onları tanıyamadım. Geçenlerden birisi iki defa, diğeri de bir defa ateş etti. Üçüncüsü ateş etmedi. Nereye kaçtıklarını göremedim. Hasan Rıza Bey, Esat Paşa nın evinden çıkarken yaveri Mesut Bey kendisine eşlik etmek istemiş ise de, Hasan Rıza Bey, buna gerek olmadığını söyleyip dönmesini istemiştir. Hasan Rıza Bey, yaralarının verdiği acıyı etrafındakilere hissettirmemeye çalışmış ve bazı şakalar yaparak onları telkin etmeye çalışmıştır. Kakarik savaşında sağ elini kaybeden Asteğmen Kemal Efendiye Kemal senin bir yaran var, benim üç yaram var. Ben senden daha mutluyum dedi. Bir süre sonra Esat Paşa, Hasan Rıza Bey in yanına gelerek durumu hakkında bilgi aldıktan sonra çok durmadan oradan ayrıldı. Hasan Rıza Bey in odasının önündeki bazı subaylar, özellikle 70. Alay Komutanı Binbaşı Hamdi Bey, Esat Paşa ya çatarak, sinirli ve heyecanlı sözler söyledi. Yattığı yerden bu söylenenleri işiten Hasan Rıza Bey Herkesin görevi ordusunun ve kalenin şerefini ve namusunu düşünmektir. Benim şahsım konuşulamaz, ben ölürsem Allah ıma kavuşacağım, kalırsam alem arasında alnım açık başım dik gezeceğim dedikten sonra haber göndererek arkadaşlarını yatıştırdı. Ziyaretine gelen İşkodra ağalarından dostu olan Aluş A ğa Luhe ye Aluş Ağa! Böyle takdir edilmiş, sen bu kanı bırakma dedi. Yanında bulunan ve ziyaretine gelenlere İşkodra yı savunmadan vazgeçilmemesini ve kuvvetli olmak gerektiğini tavsiye ediyor ve kale için bundan başka kurtuluş yolu olmadığını söylüyordu. Acılarının azalması ve uyuması için doktorlar ona kafein şırınga ettiler. Bir süre uyudu ve uyandıktan sonra bölgelere ertesi gün gönderilecek cephanelerden söz etti. Doktorlar ondan ümidi kesince, vasiyetinin alınması Abdurrahman Nazif Bey e söylediler. Ailesi ve çocukları hakkında kendisine bir şey sormak çok zor olduğundan, yalnız Beyefendi! Doktorlar sizi vazifeyle uğraşmaktan men ediyorlar, emir ve komutayı geçici olarak Esat

6 Paşa ya bırakır mısınız denildi. Olmaz, berbat eder, batırır. Yazılacak emirlerin altına Kolordu Kumandanı adına Subaylar Grubu Başkanı Abdurrahman Nazif in imzasını atarsın diye cevap verdi. Bu tabii ki kendisinsin hayatta kalması ile mümkündü. Vefatından önce birkaç kişi dışında diğerlerinin odalarından çıkmalarını emretti ve müstahkem mevki Subaylar Grubu Başkanı Kolağası Kiramettin Bey in yüksek sesle Yasin okumasını söyledi. Kiramettin Bey in yüksek sesle okumakta olduğu Yasin bitmek üzere iken Hasan Rıza Bey ruhunu teslim ederek şehit oldu. Yaralı olarak yedi saatten fazla yaşadı. 31 Ocak 1913 Cuma günü düzenlenen merasim ile Hasan Rıza Paşa nın cenazesi kaldırılarak, İşkodra savunmasında şehit düşen subayların arasına, Paruça Camisi mezarlığına defnedildi. Hasan Rıza Bey in vurulduğu gün (30 Ocak 1913), rütbesinin Albaylıktan Generalliğe yükseldiği Savunma Bakanı Mahmut Şevket Paşa nın sonradan gelen terfi yazısıyla öğrenildi. 2 Ayakta Duranlardan Ortada Hasan Rıza Paşa 2 Nuri YAVUZ İşkodra Müdafii Hasan Rıza Paşa