EĞİTİMDE ETİK PROJESİ EĞİTİM SEKTÖRÜ İÇİN ETİĞİN YERLEŞTİRİLMESİ YOL HARİTASI

Transkript

1 EĞİTİMDE ETİK PROJESİ EĞİTİM SEKTÖRÜ İÇİN ETİĞİN YERLEŞTİRİLMESİ YOL HARİTASI

2 Bu Yayın Avrupa Birliği nin Yardımıyla Hazırlanmıştır. Bu Yayının İçeriğinden Yalnızca Sinop Spastik Çocuklar Derneği Sorumlu Olup, Herhangi Bir Şekilde AB nin Görüşlerini Yansıttığı Şeklinde Yorumlanamaz.

3 ÖNSÖZ Eğitimde Etik Yol Haritası; eğitim sistemimizdeki etik problemleri çözmek için eğitim süreçlerinde rol alan tüm aktör ve paydaşlara tekliflerde bulunmayı ve bu çabaları bir yol haritası şeklinde sunmayı hedeflemektedir. Etik kültürün yerleştirilmesinde özellikle küçük yaşta kişilerin davranış ve tutumlarının şekillendirilmesinin önemli rolü olduğu birçok araştırma sonucunda ulaşılmış bir gerçekliktir. İnsan tutum ve davranışlarının değiştirilmesi yaş ilerledikçe zorlaşmaktadır. Bu yüzden çocukluk çağında insanların etik davranış kalıplarına sahip olması ve etik bir düşünce yapısıyla hareket etmelerinin sağlanması önemlidir. Bu noktada en kritik rol de eğitim camiasına düşmektedir. Elinizdeki yol haritası Milli Eğitim Bakanlığına ve politika yapıcılara etik kültürü yerleştirmek üzere tavsiyelerde bulunmaktadır. Bu tavsiyeler özellikle eğitimde etik alanında yapılmış olan araştırmamız sonucunda tespit edilen eksikliklerin giderilmesini amaçlamaktadır. Etik nesiller yetiştirmek için çocuklarımızın daha küçük yaşta karşılaştıkları bir sistem olan milli eğitim sisteminin etik olması çok önemlidir çünkü etiğin iyi olduğunu eğitimlerle anlatmaktan öte çocuklarımıza etik bir ortamda eğitim imkânı sağlamak gerekmektedir. Psikolojik araştırma göstermektedir ki çocuklar kendilerine söylenenlerden öte, rol model olan kişilerin davranışlarını taklit ederek davranış kalıpları geliştirmektedirler. Elinizdeki yol haritasında etik kültürü yerleştirebilmek için eğitim personeli, veliler ve öğrencilerin etik bir ortamda eğitim hizmetini sürdürebilmeleri için yapılması gerekenler madde madde tavsiye edilmiştir. Somut bir zaman planlaması yapılmamıştır çünkü Milli Eğitim Bakanlığı nın içsel kaynaklarının durumu, siyasi iradenin tavrı netleşmeden çok detaylandırılmış bir plan hazırlanması anlamsızdır. Bu yüzden yapılması öngörülen faaliyetler sıralanmış fakat hangisi ne yoğunlukta ve ne zaman yapılacağı karar vericilere bırakılmıştır.

4 İÇİNDEKİLER A) Mevcut Durum Analizi Eğitim Sistemi ile İlgili Genel Değerlendirme Etik ile İlgili Genel Değerlendirme Eğitimde Etik Konusunda Mevcut uygulamalar... 7 B) Eğitimde Etik Araştırmasında Öne Çıkan Hususlar Eğitim Personeline Yönelik Anket Çalışması Velilere Yönelik Anket Çalışması Öğrencilere Yönelik Anket Çalışması C) Yol Haritası ve Tavsiye Edilen Faaliyetler Yol Haritasının Amacı Yol Haritası Hazırlanırken Dikkat Edilen Hususlar Faaliyetler a. Etik Problemleri Detaylı Olarak Belirlemek İçin Yapılacaklar aa. Öğrencilere Yönelik Ölçme Çalışmaları bb. Öğretmenlere ve Diğer ğitim Personeline Yönelik Ölçme Çalışmaları cc. Velilere Yönelik Ölçme Çalışmaları dd. Kaynak Analizi ee. Dış Paydaş Analizi ff. Etik İlkelerin Belirlenmesi b. Milli Eğitimde Etik İhlalleri Önlemeye Yönelik Tedbirler (Eğitim Perosneline Yönelik Eğitim Faaliyetleri) aa. Eğitim İçeriği bb. Eğitim Sistematiği cc. Elektronik Eğitim dd. Hizmet İçi Eğitim c. Milli Eğitimde Etik İhlallerin Tespitine ve Yaptırıma Yönelik Tedbirler d. Farkındalık Artırma Çalışmaları Öğrencilere Yönelik Velilere Yönelik Genel Kamuoyuna Yönelik Yol Haritasının uygulama Süreci Yol Haritasını İzleme

5 a. MEVCUT DURUM ANALİZİ 1) EĞİTİM SİSTEMİ İLE İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRME Bir toplumu yeniden oluşturmanın, topluma şekil vermenin en temel araçlarından biri eğitimdir. Eğitim; eğitilenlere sorunlarını çözme yeterliği kazandırmayı hedefler. Eğitim; kişilerin bedensel, zihinsel, ruhsal ve duygusal bakımdan dengeli ve sağlıklı bir kişiliğe ve karaktere sahip olarak yetişmelerini ve etik değerlere sahip olmalarını amaçlar. Eğitim; eğitilenlerin hür ve bilimsel düşünebilen, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumlu, yapıcı, yaratıcı ve verimli bireyler olarak yetişmelerini hedefler. Ülkemizde bakanlık düzeyinde ilk eğitim teşkilatı, Osmanlı Devleti döneminde, 17 Mart 1857 tarihinde Bakanlar Kuruluna (Meclis-i Vükelâ) dâhil Maarif-i Umumiye Nezareti adıyla kurulmuştur. Eğitim sistemine ilişkin ilk düzenleme ise bugünkü Millî Eğitim Temel Kanunu niteliğinde olan Genel Eğitim Tüzüğü nün (Maarif-i Umumiye Nizamnâmesi) çıkarılması (1869) olmuştur. Eğitim sisteminin çekirdeği niteliğindeki bu tüzük, eğitim teşkilatına ve yönetimine de yer vermiştir. Tüzük ile eğitim hakkı, eğitim yönetimi, eğitim sisteminin (okul kademeleri) belirlenmesi, eğitim ödenekleri, öğretmen yetiştirme ve istihdamı, taşra teşkilatı ve sınav sistemleri düzenlenmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı teşkilatı, Cumhuriyet Döneminde de sürekli, yenileştirme ve geliştirme çalışmalarına konu edilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığının merkez teşkilatı, 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun la yeniden düzenlenmiştir sayılı Kanuna göre, Millî Eğitim Bakanlığının görevleri şunlardır: a) Atatürk İnkılap ve İlkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk Milliyetçiliğine bağlı, Türk Milletinin milli, ahlaki, manevi, tarihi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş vatandaş olarak yetiştirmek üzere, Bakanlığa bağlı her kademedeki öğretim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerine ait bütün eğitim ve öğretim hizmetlerini planlamak, programlamak, yürütmek, takip ve denetim altında bulundurmak, b) Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve her çeşit örgün ve yaygın eğitim kurumlarını açmak ve yükseköğretim dışında kalan öğretim kurumlarının diğer bakanlık kurum ve kuruluşlarınca açılmasına izin vermek, c) Türk Vatandaşlarının yurt dışında yapılacak eğitim ve öğretimi ile ilgili hizmetleri düzenlemek ve yürütmek, 5

6 d) Diğer bakanlık, kurum ve kuruluşlarca açılan ve yükseköğretim dışında kalan örgün ve yaygın eğitim kurumlarının denklik derecelerini belirlemek, program ve yönetmeliklerini birlikte hazırlamak ve onaylamak, e) Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı ortaöğretim kurumlarının program, yönetmelik ve öğrenim denklik derecelerinin belirlenmesi konularında işbirliğinde bulunmak, f) Yükseköğretimin milli eğitim politikası bütünlüğü içinde yürütülmesini sağlamak için, Yükseköğretim Kanunu ile Bakanlığa verilmiş olan görev ve sorumlulukları yerine getirmek, g) Okullardaki beden eğitimi, spor ve izcilik eğitimi ile ilgili hizmetleri yürütmek, h) Yükseköğrenim gençliğinin barınma, beslenme ihtiyaçlarını ve maddi yönden desteklenmelerini sağlamak. Bakanlığın görevleri sarasında her ne kadar etik kültürün yerleştirilmesi sayılmamış olsa da ilk maddede yer alan Türk Milletinin milli, ahlaki, manevi, tarihi ve kültürel değerlerini benimseyen, ifadesi etik değerlere bir atıf niteliğindedir. Ülkemizde her türlü eğitim faaliyetinin yerine getirilmesinden veya denetlenmesinden Milli Eğitim Bakanlığı sorumlu olduğu için eğitimde etik kültürün yerleştirilmesinde en kritik role sahip olan kurumda Milli Eğitim Bakanlığı dır. 2) ETİK LE İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRME Etik doğru ile yanlışı, haklı ile haksızı, iyi ile kötüyü, adil ile adil olmayanı ayırt etmek ve doğru, haklı, iyi ve adil olduğuna inandığımız şeyleri yapmak olarak tanımlanabilir. Bir felsefi disiplin olarak ortaya çıkan etik, Yunancada karakter anlamına gelen ethos sözcüğünden türemiştir. Etik, insani ve sosyal ilişkilerde değer yargılarını konu alan, kişisel ilişkiler ile kişinin kamu ile olan ilişkilerinde uygun davranış olarak adlandırılan davranış modellerini belirleyen standartlaşmış bir kontrol aracıdır. Toplumumuzda etik deyince akla, daha çok yasak ve ceza gibi kelimeler gelmektedir ancak etik değerler, yasaklardan ve cezalandırma mekanizmalarından öte, içerisinde reaktif mekanizmalar barındıran, standart yazılı hukuk sistemleri tarafından düzenlenemeyen, bireylerin taşıdığı etik veya ahlaki değerlerden doğan ilkelerle ve erdemlerdir. Etik değerler ve onlardan ilham alınarak oluşturulan davranış ilkeleri toplumsal ve kamusal ilişkilerde karşılıklı hak ve özgürlüklerinin güvencesidir. Dünyada yaşanan sosyoekonomik ve kültürel gelişim, kamuoyu denetimine açıklık, teknolojik gelişimin sağladığı sınırsız iletişim olanakları, devlet dışı organizasyonların (STK lar) gelişimi sonucunda toplumda çok önemli değişimler ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, katılımcılığa önem veren, toplumun taleplerine duyarlı, açıklık, şeffaflık, hesap verebilirlik, tarafsızlık, dürüstlük ve objektiflik ilkelerine bağlı yepyeni bir toplumsal ilişki sistematiği anlayışı gelişmiş ülkelerin birçoğunda geçerli hale gelmiştir. Küreselleşen dünyada yaşanmakta olan hızlı değişim, insanlar arasındaki iletişim ve etkileşim olanaklarını arttırmış, toplumsal geçişkenlikleri artırmış ve hızlandırmıştır. Bu çok sesli ortam içinde bireyler ve onların etkileşiminden oluşan küçük büyük sosyal yapılar varlıklarını ve devamlılıklarını ancak belli değerler ve değer sistemleri ile sürdürebilirler. Bu değerlerden belki de en önemlisi etik değerlerdir. Devletler de bu konuda tedbirler alarak etik kültürün yerleştirilmesi için çaba içerisine girmişlerdir. Öncelikle Devletin vermekte olduğu hizmetlerde bu hizmeti yerine getiren görevlilerin etik standartlara uyması ile başlayan çaba, devlet dışı kurumların (özel sektör STK lar vs.) da standartlar geliştirmesi ile neticelenmiştir. Her ne kadar etik davranış ilkeleri herkes için gerekli olsa da, kamunun adına kamu gücünü kullanma yetki ve tekeliyle donatılmış kamu görevlileri açısından etik değerler çok daha önemlidir. Kamu yönetiminde etik, devlete ve kurumlarına güven oluşturmanın ve oluşan güveni devam ettirmenin bir aracı olarak ortaya çıkmıştır. Kamu görevlilerinin görev ve sorumluluklarını layıkıyla yerine getirmelerinde 6

7 etik davranış ilkelerinin önemi inkâr edilemez. Kamu Yönetimi, hizmetlerin yürütülmesinde, saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkelerine uygun hareket ettiğinde etkili, verimli ve kuruluş amacına uygun olabilmektedir. Günümüzde artık çağdaş demokrasiler, kamu görevlilerine yönelik etik ilkelerini, yönetim mekanizmasının sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak görmektedirler. Birleşmiş Milletler tarafından, kamu görevlilerinin belirlenen etik kurallar çerçevesinde şeffaf hareket etmesini sağlamak amacıyla Yolsuzluğa Karşı Eylem ve Kamu Görevlileri İçin Uluslararası Davranış Kuralları bildirisi 1996 yılında kabul edilmiştir. Söz konusu bildiri de iyi bir etik altyapının sekiz unsuru olduğu vurgulanmıştır. Bu unsurlar; etkili bir yasal altyapı, siyasi irade, etkin hesap verme mekanizmaları, uygulanabilir etik davranış kuralları, mesleki sosyalleştirme mekanizmaları, uygun çalışma koşulları, etik konularda koordinasyonu sağlayan kuruluşların varlığı ve kamu görevlilerini denetleyen etkin bir sivil toplumdur. Eğitim sektöründe de etik kültürün etkin bir şeklide yerleştirilebilmesi ve etik değerlerin benimsetilebilmesi için bu 8 ilkenin 8 ine de uyulması gerekmektedir. Etik kültürün yerleştirilmesinde etkin bir yasal altyapı gerekmektedir. Bu yasal altyapı hem etik dışı davranışların tespiti mekanizmalarının oluşturulmasında hem de etik dışı davranış gerçekleşmeden önleme ve gerçekleştikten sonra cezalandırma konusunda olmalıdır. Yasalarla desteklenmeyen bir etik dışı davranışlarla mücadele stratejisi başarılı olamaz. Etik dışı davranışlarla mücadelede siyasi irade de önemli bir yer tutmaktadır. Siyasi irade bu mücadeleyi yeterince desteklemezse başarılı olma şansı düşecektir. Özellikle siyasetin son derece etkin olduğu ve sivil toplumun yeterince gelişmediği Türkiye gibi toplumlarda siyasi iradenin desteği önemlidir. Etik dışı davranışlarla mücadelede etkin hesap verme yöntemlerine ihtiyaç duyulur çünkü hesap verme yöntemleri etkin olmazsa etik dışı davranış bulaşıcı bir hastalık gibi yayılacaktır. Etik davranma meyli fazla olan kişiler bile çevrelerindeki etik dışı davranışları sergileyenlerin hesap vermediklerini gördükçe etik dış davranışlar sergilemeye meyledeceklerdir. Etik dışı davranışlarla mücadelede başarılı olunabilmesi için etik davranış ilkelerinin elden geldiğince detaylı ve somut olarak belirlenmiş olması gerekir. Gri alanların olabildiğince azaltılması ve kendisinden etik davranış beklenen kişilerin, bu kuralları net olarak anlayabilmesinin sağlanması gerekir. Bu açıdan farklı meslek kolları için uygulanabilir etik davranış kuralları önceden net olarak belirlenmiş olmalıdır. Ayrıca tüm tarafların bu etik kuralların varlığından haberdar olması gerekir. Mesleki sosyalleştirme mekanizmaları ile etik davranış ilkelerinin önemi, kendisinden etik davranış beklenen kişilere aktarılmalı ve bu kuralların sosyal alanda beğenilen davranışlar olması sağlanmalıdır. Aynı meslek sahibi kişilerin bu etik kurallara uyma konusunda istekli olduğunu bilmek, kişileri bu konuda teşvik edecektir. Hizmet sağlayıcıların çalışma şartlarının da onların davranışlarını etkilediği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Kendisinden etik davranış sergilemesi beklenen görevlilerin ister kamuda ister özel sektörde olsun uygun çalışma koşullarına sahip olmaları gerekmektedir. Etik kültürün yerleştirilmesinde gerekli olan bir diğer unsur da etik konularda koordinasyon sağlayan kuruluş ya da kuruluşların varlığıdır. Etik ilkelerin güncellenmesini takip edecek, etik ihbar mekanizmalarının sağlıklı işleyip işlemediğini denetleyecek, etik konusundaki gri alanlar hakkında açıklayıcı kararlar alabilecek etkin bir koordinasyon sistemi gerekmektedir. Bu mekanizmanın mutlaka sivil toplumun da desteği ile 7

8 oluşturulması, bağımsız aktörleri içinde barındırması gerekmektedir. Etik dışı davranışlarla mücadelede, günümüzde gitgide önem kazanan bir diğer unsur da sivil toplumdur. Sivil toplumun etik mücadelenin içinde yer alması ve bu konuda etkin olması önemlidir. Bu sayede hem etik kültürü yerleştirecek mekanizmaların yozlaşması doğrudan toplum tarafından kontrol edilerek engellenmiş olacaktır hem de toplumun ihtiyaçlarının çok daha çabuk bir şekilde etik mekanizmaya yansıması sağlanacaktır. Sivil toplum kuruluşlarının hem ulusal düzeyde hem de yerel düzeyde sistemin içinde yer alması gerekir. Kamu görevlilerinin hizmet verdiği kişilere karşı sorumluluk bilinci içerisinde davranmasını sağlayan etik davranış ilkeleri, kamu görevlilerinin hizmetten yararlananlara karşı adaletli ve objektif işlem ve eylemlerde bulunmalarını amaçlamakta, hizmet sunumunda kalite ve standardı gözetmekte ve bazı kamu hizmetlerinin yürütülmesi sürecinde karşılaşılan yakınma ve şikâyetleri gidererek kamu hizmetlerinin etkin, verimli ve düzenli sunulmasını sağlamayı hedeflemektedir. Ülkemizdeki kamu hizmetlerinden en yaygını eğitim hizmetleridir. Milli Eğitim Bakanlığı yaklaşık bir milyon çalışanı ile en fazla kamu görevlisini barındıran kamu kurumudur. Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 25 Mayıs 2004 tarihinde 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile Başbakanlık bünyesinde kurulmuştur sayılı Kanun, Kamu Görevlileri Etik Kurulu nu, kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetmek gibi etik davranış ilkelerini belirlemek, kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapmak veya yaptırmak, bu konuda yapılacak çalışmalara destek olmak ve uygulamayı gözetmekle görevli ve yetkili kılmıştır. Kurulun başkan ve üyeleri, Kanunun 2 nci maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından atanmaktadırlar. Genel bütçeye dâhil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dâhil tüm personeli Kanun kapsamındadır. Ancak, Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ile üniversiteler hakkında 5176 sayılı Kanun hükümleri uygulanmamaktadır sayılı Kanunun 3 üncü maddesinden kaynaklanan yetkiye dayanarak Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından, kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkeleri Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile belirlenmiştir. Adı geçen Yönetmelikle mevzuat sistemimizin bir parçası haline getirilen etik ilkeler şunlardır: Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci Halka hizmet bilinciyle hareket Hizmet standartlarına uyma Amaç ve misyona bağlılık Dürüstlük ve tarafsızlık Saygınlık ve güven Nezaket ve saygı Yetkili makamlara bildirim Çıkar çatışmasından kaçınma Görev ve yetkilerin menfaat sağlama amacıyla kullanılmaması 8

9 Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı Savurganlıktan kaçınma Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu Eski kamu görevlileriyle ilişkiler Mal bildiriminde bulunma Etik problemlerin ortadan kaldırılması için sadece cezalandırma yeterli değildir. Etik sorunların giderilebilmesi, daha kaliteli bir yönetim anlayışının yerleşebilmesi için cezadan başka sistemler de gerekmektedir. Topluma etik bilinci kazandırmak, kamu yönetiminde etik kültürü yerleştirmek, idarenin uygulamalarında etik ilkelere uygun bir şekilde davranmasını temin etmek ancak etik kültürün yerleştirilmesi ve geliştirilmesiyle mümkün olacaktır. 3) EĞİTİMDE ETİK KONUSUNDA MEVCUT UYGULAMALAR Ülkemizdeki kamu hizmetlerinin en önemlilerinden biri eğitimdir. Eğitim hizmetleri en fazla sayıda kamu görevlisinin istihdam edildiği ve halkın en fazla temasta bulunduğu kamu hizmetlerinden biridir. Kamu Görevlileri Etik Kurulu nun çabaları ile genel kamu görevlisi etik ilkelerinin yanı sıra farklı meslekler için de etik kodları oluşturulmaktadır. Bu kapsamda eğitim öğretim hizmeti sunanlar için de bir etik kod oluşturulmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı nın tarihli genelgesiyle eğitim öğretim hizmeti verenler için mesleki etik ilkeler belirlenmiştir. Bu ilkeler şunlardır: I- Öğrenciler İle İlişkilerde Etik İlkeler 1. Sevgi ve Saygı Eğitim ve öğretim faaliyetleri başlangıcından son aşamasına kadar, sevgi ve saygı üzerine dayandırılır. Eğitimci; herhangi bir düzey farkı ve eksikliği gözetmeden bütün öğrencileri severek, sevdiğini hissettirerek, onlara sevgiyi aşılar. Küçüklere karşı sevginin, büyüklere karşı saygının önemini anlatırken öncelikle kendisi örnek olur, öğrenciyi utandıracak, onurunu kıracak söz ve davranışlardan hassasiyetle kaçınır. 2. İyi Örnek Olma Eğitimci; söz, davranış, hal, hareket ve görüntüsü ile öğrencilere iyi örnek olur, bilgi birikimiyle öğrencilerde öğrenme istek ve azmini uyandırır. Kötü örnek oluşturacak tutum ve davranışlardan kaçınır. 3. Anlayışlı ve Hoşgörülü Olma Eğitimci, özellikleri bakımından farklılık gösteren bütün öğrencilere diğerleri gibi anlayış ve hoşgörü ile yaklaşır. 4. Adil ve Eşit Davranma Eğitimci; mesleğini icra ederken öncelikle insan haklarına saygı duyarak; ırk, dil, din, renk, siyasi görüş ve aile statüsü gözetmeden, öğrencilere adil ve eşit davranır. Öğrencilere eğitim-öğretim fırsatlarından adil yararlanma hakkı tanır, her öğrenciye eşit şekilde ilgi göstererek onların iyi yetişmelerini sağlar. 9

10 5. Öğrencinin Gelişimini Gözetme Eğitimci; öğrencilerin fiziksel, duygusal, sosyal, kültürel ve ahlaki gelişimlerini gözetir, bu doğrultuda öğrencileri ile samimi ve güvene dayalı iletişim kurar. Derslerde öğrencilerin kendini rahat bir şekilde ifade etmesi, derse katılımları konusunda onları cesaretlendirir. Bedenen ve ruhen sağlıklı, iyi ahlaklı, kendine güvenen, sorumluluk sahibi bireyler yetiştirmek için gereken çabayı gösterir. 6. Öğrenciye Ait Bilgileri Saklama Eğitimci; öğrenciyle ilgili edindiği bilgilerin gizliliğine riayet eder, yasal zorunluluklar ve acil durumlar dışında bu gizli bilgileri korur ve kimseyle paylaşmaz. Öğrencinin özel hayatına ait bilgileri, ailesinin dışında kimseye açıklamaz. 7. Menfi Psikolojik Durumları Yansıtmama Eğitimci; kişisel, ailevi ve çevresel nedenlerle üzüntü, sıkıntı, mutsuzluk gibi kişisel durumlarını öğrencilere yansıtmaz ve onları açıklamaz. 8. Kötü Muameleden Kaçınma Eğitimci; öğrencinin beden ve ruh sağlığını, fiziksel, sosyal gelişimini ve eğitimini olumsuz yönde etkileyecek şekilde davranmaz. Bir öğrencinin okul içinde ve okul dışında kötü muameleye uğradığını fark ettiğinde gerekli tedbirleri alır, durumu yetkili makamlara bildirir. II- Eğitim Mesleğine İlişkin Etik İlkeler 9. Mesleki Yeterlilik Eğitimci; saygın ve onurlu bir mesleğin mensubu olduğu bilinci ile hareket eder. Görevinin gerektirdiği bilgi, nitelik ve yeteneklere sahip olabilmek için, her türlü bilgiyi, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip ederek gelişimini sürdürür. Mesleğini sevmediği izlenimini gösterecek davranışlardan kaçınır. 10. Sağlıklı ve Güvenli Eğitim Ortamı Sağlama Eğitimci, eğitim ve öğretim ortamında öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit edebilecek her türlü unsurun ortadan kaldırılması konusunda üzerine düşen sorumluluğu yerine getirir, eğitim ve öğretimin güven ve düzen içinde yapılmasını sağlar. 11. Mesai ve Ders Saatlerine Uyma Eğitimci, mesai ve ders saatlerine titizlikle uyar; derse geç girerek, dersten erken ayrılarak ya da gerçeğe aykırı mazeretler üreterek eğitim sürecini kesintiye uğratmaz. Ders saatlerini etkin ve verimli kullanır. Dersten geç ayrılmak suretiyle öğrencinin dinlenme hakkını engellemez. 12. Hediye Alma Eğitimci, Öğretmenler Günü gibi özel gün ve haftalarda verilen, maddi değeri olmayan sembolik nitelikteki hediyeler hariç, mesleki kararını ve tarafsızlığını etkilemesi muhtemel herhangi bir hediyeyi kabul etmez Kişisel Menfaat Sağlama Eğitimci, mesleki nüfuzunu kullanarak kişisel menfaat sağlamaz; kurum kaynaklarını, araç ve gereçlerini kişisel amaç için kullanmaz. Yardımcı ders kitabı ve diğer araç gereçleri sadece öğrencilerin gelişimini

11 gözetmek üzere tavsiye eder. Bunun dışında bir gerekçeyle, çıkar sağlama amaçlı istek ve yönlendirmelerden kaçınır. 14. Özel Ders Verme Eğitimci, kanuni istisnalar hariç olmak üzere öğrencilere ücret veya başka bir menfaat karşılığı özel ders vermez. 15. Bağış ve Yardım Talebinde Bulunma Eğitimci, öğrenci ve velilerden bağış, yardım veya başka bir isim altında para ya da eşya talebinde bulunmaz, bunlarla ilgili zorunluluk getirmez. III- Eğitimcilerle İlişkilerde Etik İlkeler Eğitimci; meslektaşları arasında ırk, dil, din, renk, cinsiyet, siyasi görüş ve aile statüsüne dayalı ayrımcılık yapmaz. Meslektaşlarına, öğrencilerle ilgili güven sarsıcı veya önyargılı yaklaşmalara neden olacak şekilde telkin ve yönlendirmede bulunmaz. Meslektaşları ile ilgili edindiği bilgilerde gizliliğe riayet eder. Öğrencilerin huzurunda ve değişik ortamlarda meslektaşları aleyhine söz söylemez, olumsuz söz ve davranışlardan kaçınır. Meslektaşları ile öğrencilerin kaliteli bir eğitim-öğretim alması için işbirliği yapar, bu süreçte karşılaştığı sorunları okul yönetimi ile paylaşır. IV-Veliler İle İlişkilerde Etik İlkeler Eğitimci, öğrencilerin sosyal, fiziksel, duygusal, kültürel, ahlaki, manevi ve düşünsel açıdan gelişimlerini sağlamak, beceri ve yeteneklerini ortaya çıkarmak için velilerle iyi iletişim kurar. Çocuklarıyla gerektiği gibi ilgilenmeleri konusunda velileri yönlendirir. Veliler arasında ırk, dil, din, renk, cinsiyet, siyasi görüş ve aile statüsüne dayalı ayrımcılık yapmaz. V- Okul Yönetimi ve Toplum İle İlişkilerde Etik İlkeler Eğitimci; öğrencilerin kaliteli bir eğitim-öğretim hizmeti almasını sağlamak için okul yönetimi ile işbirliği yapar, bu süreçte karşılaştığı sorunları yetkili birime bildirir. Kurum kaynaklarını etkili, verimli ve tutumlu kullanır. Topluma karşı pozitif ve aktif rol sergiler, sorumluluklarını yerine getirerek örnek olur. VI- Okul Yöneticilerinin; Öğretmenler, Öğrenciler ve Veliler İle İlişkilerinde Etik İlkeler Okul yöneticileri; eğitim ve öğretimin sağlıklı ve güvenli bir ortamda yapılabilmesi için gereken önlemleri alır. Kurum kaynaklarının etkin, verimli ve tutumlu bir şekilde kullanılmasını sağlar. Öğretmenler, öğrenciler ve veliler arasında ırk, dil, din, renk, cinsiyet, siyasi görüş ve aile statüsüne dayalı ayrımcılık yapmaz. Öğretmenler, öğrenciler ve velilerin okulda yaşanan sorunları açık bir şekilde ifade etmesine imkân verir, sorunlara çözüm üretme konusunda gayret gösterir. Öğrencilerin eğitim ve öğretimiyle ilgili olarak velilerle olumlu ve sürekli iletişim kurar. Eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde öğretmenler arasında eşitlik, tarafsızlık ve liyakat ilkelerine riayet eder. Milli Eğitim Bakanlığı, Kamu Görevlileri Etik kurulu ile birlikte etik eğiticiler yetiştirmekte ve bunlar aracılığıyla personeline eğitim vermektedir. Bu eğitimlerin içeriği şu şekildedir: MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI PERSONELİNE YÖNELİK ETİK EĞİTİM PROGRAMI 1. ETİK NEDİR 1.Etiğin anlamı, etik kuralların çağdaş kamu yönetimindeki rolü ve yeri 11

12 2.Etiğin Gelişimi, etik standartları geliştirmek için yaklaşımlar 3.Etik Ahlak arasındaki fark 4.Kamuda etik (UYGULAMA-KURUMUNUZDA EN ÖNEMLİ ETİK SORUNLAR) 2. ETİK MEVZUATI 1.Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun 2. Etik Davranış İlkeleri ve Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 3. Yolsuzluğun Önlenmesi İçin Etik Projesi 4. Başbakanlık Genelgeleri 5. Diğer düzenlemeler (UYGULAMA) KARAR KARTLARI 3. ETİK SÖZLEŞMESİ 1. Etik Sözleşmesi içeriği 2. Etik sözleşmesinin uygulanması (UYGULAMA-SÖZLEİME ÖRNEĞİ) 4. MEB ETİK KOMİSONU 1. Kamu Görevlileri Etik Kurulu ve Görevleri 2. MEB Etik Komisyonu kuruluş ve işleyişi 3. Etik Komisyonu çalışmaları 5. KAMU GÖREVİ 1. Kamu Görevi nedir 2. Kamu Görevinin özelliği ve önemi 3. Kamu Görevlisinin davranış özellikleri 4. Kamu görevi ve etik 5. Etik bir yapı oluşturmak 1. Liderlik kalitesi 2. Kurumsal amacın açıklığı 3. Kurumun faaliyetleri ve kamuya karşı davranışlarının tutarlılığı 4. Saydamlık ve hesap verebilirliğe dayalı yönetim 6. ETİK DAVRANIİ İLKELERİ - Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci - Halka hizmet bilinci - Hizmet standartlarına uyma -Amaç ve misyona bağlılık - Dürüstlük ve tarafsızlık - Saygınlık ve güven - Nezaket ve saygı - Yetkili makamlara bildirim - Çıkar çatışmasından kaçınma - Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması 12

13 -Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı -Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı - Savurganlıktan kaçınma - Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan - Bilgi verme saydamlık ve katılımcılık - Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu - Eski kamu görevlileriyle ilişkiler - Mal bildiriminde bulunma (UYGULAMA-İLKELERİ ÖRNEKLEME) 7. MESLEKİ ETİK 1. Yönetim etiği A. Etik Karar Alma Modeli 1.Karar alınacak problemi tanımlama 2.Paydaşları tanımlama 3.Temel İlkeler (Kanun, tüzük ve yönetmelikler) 4.Alternatif kararları tanımlama ve değerlendirme 5.Farklı bir görüş araştırma 6. Bir karar alıp eyleme geçmek (örnek olay-etik karar alma) 2.Çalışma etiği (örnek olay) 3.Eğitim ve etik 8. TÜRKİYEDE VE DÜNYADA ETİK UYGULAMALAR (Dünya ülkeleri Yolsuzluk göstergeleri) 1. Türkiye de etik İle ilgili uygulamalar 2. Dünyada etik uygulamaları 3. Etikle ilgili uluslararası kuruluşlar 4. Yolsuzlukla ilgili uluslararası göstergeler 9. KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU VE MEB ETİK KOMİSYONUNA BAŞVURU USUL VE ESASLARI 1. Başvuru Usulleri 2. Kimler Başvurabilir 3. Başvurulara yapılacak işlemler (Başvuru Örnekler-Yönetmelik maddeleri) 10. ETİKLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR 1.Yolsuzluğun Önlenmesi İçin Etik Projesi kapsamında yapılan araştırmalar 2. Etik Kültür ve Toplum Araştırması sonuçları 11. İLETİŞİM 1. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu 2. MEB Etik Komisyonu 13

14 Bakanlık etik ile ilgili faaliyetlerini Etik Komisyonu aracılığıyla yürütmektedir. Söz konusu Kurulun başkanlığını bir müsteşar yardımcısı yürütmektedir. Bir müsteşar yardımcısının bu konuda görevlendirilmesi de Bakanlığın etik konusuna önem verdiğini göstermektedir. Söz konusu Komisyonun kuruluşu ve görevi kendi internet sitesinde şu şekilde belirtilmiştir: MEB Etik Komisyonu kuruluş ve İşleyişi Milli Eğitim Bakanlığı Etik Komisyonu tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik in 29. Maddesi gereğince kurulmuştur. Söz konusu madde şu şekildedir: Madde 29: Kurum ve kuruluşlarda, etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, personelin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek üzere kurum veya kuruluşun üst yöneticisi tarafından kurum içinden en az üç kişilik etik komisyonu oluşturulur. Etik komisyonu üyelerinin ne kadar süreyle görev yapacağı ve diğer hususlar, kurum ve kuruluşun üst yöneticisince belirlenir. Etik komisyonu üyelerinin özgeçmiş ve iletişim bilgileri, üç ay içinde Kurul a bildirilir. Etik komisyonu, Kurul ile işbirliği içinde çalışır. Ayrıca, Etik Komisyonlarının temel görevi olan etik kültürünün yerleştirilmesi çalışmalarına katkı sağlaması amacıyla Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından hazırlanan Türkiye de Yolsuzluğun Önlenmesi İçin Etik Projesi kapsamında, Etik Komisyonları ile işbirliği içerisinde bir eğitim paketi hazırlanmış ve 25 eğitici yetiştirilmiştir. Komisyonun temel görevleri şu şekildedir: -Bakanlık bünyesinde etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek: Milli Eğitim Bakanlığı, en fazla personeli barındıran Bakanlıktır eğitim yılı rakamlarına göre bünyesinde 61 bin 201 okul bulunmaktadır. Bu okulların tamamında okuyan öğrenci sayısı ise net olarak 15 milyon 714 bin 748 öğrencidir. 15 milyonun üzerinde öğrenci ve yaklaşık bir milyon personeli yönlendiren Milli Eğitim Bakanlığı nda etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek için uzun vadeli, somut bir plana ve bu planı uygulayacak bir iradeye ihtiyaç vardır. Milli Eğitim Bakanlığı gelecek nesillerimizin teminatı olan çocuklarımızı eğittiği için bu bakanlık bünyesindeki kurumlarda etik kültür yerleştirilebilirse uzun vadede ülkemizdeki etik problemlerin çözümüne katkı sağlanacaktır. Milli Eğitim Bakanlığında etik kültürün yerleştirilmesi ile ilgili topyekûn bir çabaya ihtiyaç vardır. 14 -Personele etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlar ile ilgili olarak tavsiyelerde bulunmak: Milli Eğitim Bakanlığı en fazla personeli barındıran bakanlıktır. Bu yüzden de birçok farklı etik ihlali ile karşılaşmaktadır. Eğitim alanının ne kadar hassas ve vatandaşın hayatının ne kadar içinde olduğu düşünülürse bu da oldukça normaldir. Bu yüzden personeline etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlar ile ilgili olarak tavsiyelerde bulunmak, Etik komisyonunun en önemli görevlerinden biridir. Komisyon bu şekilde eğitim alanındaki etik açıdan birçok gri alanın netleştirilmesini sağlayacaktır. Ancak tavsiyede bulunmak sadece tek yönlü bir aktivite olarak değerlendirilmemelidir. Tavsiyede bulunabilmek için etik komisyonunun Bakanlığın görev alanındaki etik ihlalleri ve bunları oluşturan risk unsurları ile ilgili bilgi sahibi olması gerekmektedir. Bu da etkin bir bilgi alım sistemine ihtiyacı olduğunu göstermektedir. Ne yazık ki Bakanlık etik komisyonu bu konuda etkin bir sistem kurmuş değildir. Herhangi bir anket ve benzeri çalışma ile personelinin bakış açısını yeterince ölçmemekte, risk faktörlerini belirlememektedir. Bu konuda etkin bir çalışma stratejisine ihtiyaç vardır.

15 -Bakanlıktaki etik sorunları belirlemeye yönelik çalışmalar yapmak: Milli Eğitim bakanlığı, büyüklüğü dolayısıyla oldukça fazla ve çeşitli etik probleme sahiptir. Bakanlık eğitim vermekte, eğitim politikaları oluşturmakta, özel öğretim kurumlarını denetlemekte, öğrencilerin yönlendirmesini yapmakta, çıraklık eğitimleri vermekte, sınavlar düzenlemektedir. Bu kadar farklı alanda var olması Bakanlığın farklı etik problemlerle karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. Bu yüzden de her bir farklı alandaki etik sorunları belirleyecek çalışmalar yapması gerekmektedir. Sonuç olarak eğitim hizmetleri etik değerlerin yerleştirilmesi açısından kritik önem taşıyan bir unsurdur ve gelecekte daha etik bir ortam yaratabilmek için çocuklarımızın ve gençlerimizin etik bir eğitim ortamında yetiştirilmesini sağlamakla yükümlüyüz. Bu kapsamda Türkiye deki eğitimciden sorumlu kurum olan Milli Eğitim Bakanlığına çok rol düşmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı nın etik açıdan iyileştirilmesi uzun vadede tüm topluma yansıyacaktır. Bu yol haritasında bununla ilgili tavsiyeler bulunmaktadır. 15

16 16

17 b. EĞİTİMDE ETİK ARAŞTIRMASINDA ÖNE ÇIKAN HUSUSLAR Eğitimde Etik ismiyle Nisan 2016 tarihleri arasında projemiz kapsamında yapılan araştırma sonuçları eğitimde öğretmen, öğrenci ve velilerin etik hakkındaki algılarını ölçmüştür. Oluşturulan yol haritasında bu araştırma sonuçlarına göre değerlendirmeler yapılmış ve tavsiyelerde bulunulmuştur. Eğitim sektöründeki aktörlerin etiğe bakış açısını anlama açısından bu araştırma sonuçları önemlidir. Oluşturulan yol haritasında temel girdi olarak kullanılan araştırma sonuçlarına bu bölümde yer verilecektir. Tabii ki araştırma sonuçlarının hepsine burada yer verilmesi mümkün değildir. Ancak yine de araştırma sonuçlarının tamamen incelenmesini tavsiye etmekteyiz. Araştırma sonuç raporunun tamamına projenin internet sitesinden ulaşabilirsiniz. ( egitimdeetik.org/) Araştırma eğitim personeline, öğrencilere ve velilere yönelik anket çalışmasından ve eğitim personeline, eğitim STK sı temsilcilerine ve velilere yönelik derinlemesine mülakat çalışmasından oluşmaktadır. 1) EĞİTİM PERSONELİNE YÖNELİK ANKET ÇALIŞMASI Eğitim personeline yönelik anket çalışmasında göze çarpan sonuçlar ve bu sonuçların yol haritası açısından önemi şu şekildedir. Eğitim personeline sorulan sorulardan ilki şu şekildedir: Milli Eğitim sisteminde genel olarak etik ihlalleri olduğunu düşünüyor musunuz? 17

18 Bu soru ve alınan cevaplar gerçekten de eğitim sektöründe önemli bir etik problemi olduğunu göstermektedir. Eğitim personelinin eğitim hizmetleri sağlayan kişiler oldukları düşünüldüğünde genel olarak etik ihlali olmadığını söyleyenlerin oranının sadece %39,6 olması gerçekten de durumun iç açıcı olmadığını göstermektedir. Hizmeti sağlayan kişilerin eğitim ortamının etik olmadığını düşünüyor olması tedirgin edicidir. Burada tabii öğretmenler hizmet sağlayıcı olsalar da kastedilen diğer aktörlerin yarattığı etik ortamdır. Araştırmamızda bu konuda da bir soru sorulmuştur Öğretmenlere Kendinizin etik ilkelere uyduğunu düşünüyor musunuz? diye sorulduğunda alınan yanıtlar şu şekildedir: Bu sonuçlar göstermektedir ki öğretmenler şahsen de etik ilkelere uymadıklarının farkındadırlar. Öğretmenlerin sadece %54,2 si etik ilkelere her zaman uyduklarını söylemişlerdir. Bu durumun farklı sebepleri olabilir. Bunlardan ilki öğretmenlerin etik ilkeler ve önemi konusunda yeterince bilgi sahibi olamamalardır. Diğer sebep ise öğretmenlerin etik ilkeleri biliyor olmalarına rağmen buna uymuyor olmalarıdır. Bu soru yazılı bir etik koda doğrudan atıf yapmadığı için öğretmenlerin bir kısmı etik ilkeleri umursamıyor oldukları için bu soruya bu şekilde yanıt vermişlerdir. Öğretmenlerin etik ilkelerin önemi hakkında bilinçlendirilmesine yönelik faaliyetlere ihtiyaç duyulmaktadır. Sadece etik ilkelerin neler olduğu konusunda değil aynı zamanda etik ilkelerin önemi, bunların eğitim camiasına ve eğitim hizmetine katkıları, etik olmayan bir ortamın eğitimdeki tüm paydaşları olumsuz anlamda nasıl etkileyeceği konusunda eğitimlere tabii tutulmaları gerekmektedir. Yine aynı zamanda etik dışı davranışları cezalandırma yöntemi geliştirilmelidir. Eğitim personelinin etik ilkelere uyduğunu düşünmüyor olması etiği önemsememesi ile ilgilidir. Eğitimler ve farkındalık artırma ne kadar etkin olsa da etik dışı davranışların çeşitli derecelerde cezalandırılması ve bu ceza mekanizmasının bilinir olması gerekmektedir. Ceza mekanizmasının etkin çalışabilmesi açısından bir ihbar sistemi de gerekir. Bu ceza ve ödül mekanizmasının sonuçlarının tüm eğitim personeli tarafından görünür kılınması gerekmektedir. Eğitim personeli her ne kadar hizmet veren olsa da aynı zamanda etik ihlallerinin kurbanı olabilmektedir. Bu açıdan her sektörde çalışanları hedefleyen en göze çarpan etik ihlali mobbing uygulamalarıdır. Herhangi bir mobbing uygulamasına maruz kaldınız mı? sorusuna verilen cevaplar şu şekildedir: 18

19 Yetkililerin ve eğitim sektöründeki karar alıcıların, etik ortamın bir bütün olduğunu göz önünde bulundurması gerekir. Hizmet alan statüsündeki öğrenciler için etik bir ortam yaratılabilmesi hizmet veren eğitim personelinin de hakları göz önünde bulundurulmalı ve etik ihlallerine maruz kalmaları önlenmelidir. Her 100 öğretmenden yaklaşık 58 inin mobbinge uğradığını düşünüyor olması, bu kişilerden etik bir eğitim sunmasını beklememizi zorlaştırır. Kendisi etik ihlallerine maruz kalan kişiler etik ihlallerini normalleştirmekte ve etik ihlaller yapmaya daha meyilli olmaktadır. Araştırmamızda bir diğer göze batan sonuç da Okul idarecilerinin ehliyet ve başarı kriterlerine göre seçildiğini düşünüyor musunuz? sorusuna verilen cevaplardır. Katılımcıların verdikleri cevapların oranı şu şekildedir: Eğitim personelinin sadece %12,1 i okul idarecilerinin ehliyet ve başarı kriterlerine göre seçildiğini düşünmektedir. Bu oran oldukça düşük bir orandır. Kendi terfii sistemlerinin adil olmadığını düşünen öğretmenlerimizin, öğrencilerine verdikleri eğitimin kalitesi ile ilgili tüm motivasyonları yok olacaktır. Genelge ile oluşturulan etik ilkelere uymakla ilgili temel motivasyonlarının kalkması birçok etik ihlalini beraberinde getirecektir. Genelgenin ikinci kısmı olan Eğitim Mesleğine İlişkin Etik İlkeler bölümünde Mesleki Yeterlilik başlığı altında şu etik ilkeye yer verilmiştir: Eğitimci; saygın ve onurlu bir mesleğin mensubu olduğu bilinci ile hareket eder. Görevinin gerektirdiği bilgi, nitelik ve yeteneklere sahip olabilmek için, her türlü bilgiyi, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip ederek gelişimini sürdürür. Mesleğini sevmediği izlenimini gösterecek davranışlardan kaçınır. Terfii sisteminin adil olmadığını düşünen eğitim personelinin bu etik ilkeye uymakta sorunlar yaşayacağı bariz bir şekilde ortadadır. Etik ilkelerin en önemlilerinden biri de şeffaflıktır. Şeffaflık hem etik ihlalleri azaltır hem de etik ihlal olmadığı halde idarelerin zan altında kalmasını önler. Okulların harcamaları ile ilgili olarak Okulların harcamalarının şeffaf bir biçimde yapıldığını düşünüyor musunuz? sorusuna eğitim personeli şu şekilde cevap vermiştir. Şeffaflık konusunda çıkan sonucun sadece eğitim personelinin algısından ibaret olduğunu düşünmek hata olur. Katılımcıların yaklaşık üçte birinin okul harcamalarında şeffaflık olduğunu belirtmesi okul 19

20 yönetimlerinin yeterince şeffaf olmadığını gösterir. Eğitim personeli açısından bile yeterince şeffaf olmayan okul yönetimlerinin veliler ve öğrenciler açısından şeffaf olma ihtimali yoktur. Etik kişisel bir ahlak bilincinin ötesinde toplumsal bir olgudur. Etik bir ortam etik ihlaline şahitlik yapan kişilerin gerekli tepkiyi vermesiyle oluşturulabilir. Eğitimde etik bir ortamın olup olmaması bu kültürün yerleşmesi ile ilgilidir. Bu konuda araştırmamızda eğitim personeline şu tür bir soru sorulmuştur: Beraber görev yaptığınız bir kişi etik ilkeleri ihlal ederse nasıl bir tepki verirsiniz? Sonuçlar gerçekten çok kötümserdir. Okul idarecilerine veya diğer ilgili kurumlara şikâyet ederim diyenlerin toplamı %13 civarındadır. Katılımcıların %62 si etik ihlalini gerçekleştiren kişiyi uyaracağını belirtmekte yaklaşık %25 i de hiç bir şey yapmayacağını söylemektedir. Şikâyet edeceklerin sayısının bu kadar düşük olmasının sebebinin irdelenmesi gerekir. Bu oranın düşüklüğünde 2 temel unsur vardır. Birincisi şikâyetlerin sonuçsuz kalacağına dair inançtır. Eğitim personeli şikâyet etse bile bunun bir sonuca ulaşmayacağını düşünüyorsa, şikâyet etme isteğine sahip olmayacaktır. Bu da daha önce de bahsettiğimiz gibi yeterli soruşturma ve cezalandırma mekanizmalarının olmadığını göstermektedir. Bu konuda Bakanlık birçok tedbir alabilir. Daha önce de belirtildiği üzere etkin bir ihbar ceza ve ödül sistemi bu inancı ortadan kaldıracaktır. Şikâyet edenlerin oranının düşük olmasındaki ikinci unsur ise kültüreldir. Ne yazık ki Türk toplumunda şikayet etme, gammazlama olarak algılanmakta ve kültürel olarak yanlış bir davranış olarak görülmektedir. Bu konuda kısa vadede yapılacaklar sınırlıdır. Ancak uzun vadede ihbar etmenin ve şikâyette bulunmanın yanlış bir şey olmadığına dair farkındalık kampanyaları gerçekleştirilebilir. Diğer göze batan unsur ise hiç bir şey yapmayacakların oranının yaklaşık %30 olmasıdır. Bir etik ihlalini gördüğü halde öğretmenlerin %30 u bu konuda hiç bir şey yapmayacaklarını söylemektedir. Bu konunun iyice irdelenmesi derinlemesine mülakat ve fokus gruplarla bu durumun sebeplerinin araştırılması gerekmektedir. Herhangi bir tavsiye metni yapılırken göz önünde bulundurulması gereken en temel unsurlardan biri de bu tavsiye metnini uygulayacak olan paydaşların kanaatlerini almaktır. Bu kapsamda araştırmamızda eğitim personeline sorulan sorular ve alınan cevaplar aşağıdadır: 20

21 Etik ilkeler konusunda öğrencilerin farkındalığını artırmak için neler yapılmalıdır? Öğretmenler Etik ilkeler konusunda öğrencilerin farkındalığını artırmak için medyaya önemli görevler düştüğünü düşünmektedirler. Çoklu cevaplama hakkı tanınan soruda Medyanın konuyla ilgili daha özendirici olması sağlanmalıdır alternatifinin Eğitim faaliyetleri yapılmalıdır ve Cezalandırma ve ödüllendirme yapılmalıdır. Alternatifleri ile birlikte oldukça yüksek çıkmış olması öğretmenlerin medyanın öğrenciler üzerinde daha etkin olduğunu düşündüklerini göstermektedir. Bu yüzden oluşturulacak yol haritasında medya kampanyalarına önem verilmelidir. Kamu spotları ve diğer medya araçları farkındalık artırmada kullanılmalıdır. Kamu sektöründe etik yönetimin iyileştirilmesinden sorumlu bir mekanizmanın olması gerektiğini düşünüyor musunuz? Eğitim personeli etik konusu ile doğrudan ilgilenecek olan bir kurumun kamuda olmasına önem atfetmektedir. Bu kapsamda zaten Kamu Görevlileri Etik Kurulu faaliyet göstermektedir. Bu kurumun etkinliğinin artırılmasına ihtiyaç vardır. Kamu sektöründe etik dışı davranışları araştıran bir mekanizmanın olması gerektiğini düşünüyor musunuz? 21

22 Öğretmenler kamu sektöründe etik dışı davranışları araştıran bir mekanizmanın olması gerektiğini düşünmektedirler. Bu soruya verilen yaklaşık %88 civarındaki olumlu yanıt, etkin denetim mekanizmaları oluşturulursa, öğretmenlerin ihbar ve şikâyet mekanizmalarının kurulmasının faydalı olacağını düşündüğünü göstermektedir. Daha önceki sorularda sorulmuş olan Beraber görev yaptığınız bir kişi etik ilkeleri ihlal ederse nasıl bir tepki verirsiniz? sorusuna verilen yaklaşık %25 lik hiç bir şey yapmam cevabının etkin araştırma mekanizmaları ile düşürülmesinin mümkün olduğu görülmektedir. Kamu sektöründe etik dışı davranışları araştıran bir mekanizmanın olması gerektiğini düşünen eğitim personelinin etik dışı bir davranış gördüklerinde en azından bu mekanizmaya şikâyet edeceklerini varsayabiliriz. 2) VELİLERE YÖNELİK ANKET ÇALIŞMASI Velilere yönelik olarak yapılmış olan anket çalışmasında Çocuklarınızın Eğitim aldığı okulda yolsuzluk yapıldığını düşünüyor musunuz? sorusuna %24,7 evet, % 75,8 hayır cevabı verilmiştir. Bu oran eğitim sektöründe hizmet alan olan velilerin okullarla ilgili yolsuzluk algısının iyi olduğunu göstermektedir. Benzer araştırmalarda birçok başka kamu kurumu için bundan çok daha yüksek oranlar çıkmaktadır. Bu açıdan okul yönetimlerine yönelik olumlu bir algıdan bahsedebiliriz. Yüne de şeffaflık aracılığıyla bu oranın daha da düşürülmesi söz konusu olabilir. Bir diğer soruda ise velilere Okul aile birliği ve okul giderlerini denetleme imkânına sahip misiniz? diye sorulduğunda sadece %3,8 i bu tür bir imkâna sahip olduklarını belirtmişlerdir. Bu sonuçtan da anlaşılacağı üzere açık bir şeffaflık problemi vardır. Şeffaflık etik kuralların işlemesi açısından çok önemli bir katalizördür. Yol haritasında mutlaka şeffaflığı artırıcı tedbirler alınmalıdır. Velilere Öğretmenlerin uymaları gereken etik ilkelerle ilgili bir yasal düzenlemeden haberiniz var mı? diye sorulduğunda verilen yanıt şu şekildedir: Milli Eğitim Bakanlığı nın tarihli genelgesiyle eğitim öğretim hizmeti verenler için mesleki etik ilkeler belirlendiğini düşünürsek yaklaşık bir sene geçmesine rağmen veliler öğretmenlerin uyması gereken etik ilkeleri bilmemektedirler. Yol haritasının oluşturulmasında bu noktada özen gösterilmelidir çünkü hizmet alan olan velilerin eğitimi çalışanları için oluşturulan etik ilkelerden haberdar olmaları, eğitim personelini denetlemeleri için gereklidir. Bu farkındalık sağlanamazsa yayınlanan etik ilkeler vicdani açıdan öğretmenleri bağlamaktan öteye geçmez. Bu açıdan mutlaka bir farkındalık artırıcı kampanyaya ihtiyaç vardır. Velilere okuldaki öğretmenlerin özel ders verme teklifinde bulunup bulunmadıklarına dair soruya verilen cevaplar şu şekildedir: Milli Eğitim Bakanlığı nın tarihli genelgesinin14. maddesi Eğitimci, kanuni istisnalar hariç olmak üzere öğrencilere ücret veya başka bir menfaat karşılığı özel ders vermez. Bu kadar açık ve net hüküm bulunan bir hususta öğretmenlerin yaklaşık 5 te birinin öğrencilere özel ders verme teklifinde bulunması kabul edilemez bir durumdur. Özel ders teklifi diğer etik ihlallerine göre çok daha somut ve sübjektif yorumdan bağımsızdır. Örneğin öğrencinin kişisel gelişimini gözetme etik ilkesi veliler tarafından farklı yorumlanabilir. 22

23 Öğretmen elinden geleni yaptığı halde bunu başaramıyor olabilir veya velilerin beklentisi çok yüksek olabilir ancak özel ders verme teklifi tamamen somut bir olaydır ve yoruma açık değildir. Velilere yönelik olarak sorulan bir diğer soruda da velilerin etik dışı davranışlar sergilemeye ne kadar yatkın olduğunu ölçmeye yöneliktir. Veliler Çocuğunuzun dersi geçmesi için bir öğretmene hediye alır mısınız? sorusuna aşağıdaki şekilde cevaplar vermişlerdir. Velilerin %32,1 i net bir şekilde etik dışı olan bir davranışı yapabileceklerini belirtmişlerdir. Bu noktanın üzerinde düşünülmesi gerekir. Eğitim sektöründe etik bir ortamın oluşturulabilmesi için tüm tarafların katkıda bulunması gerekir. Öğretmenler açısından kendilerine bir tür rüşvet teklifinde bulunan velilerle muhatap olmak bir dezavantajdır. Bu sorunun kökü toplumsal kültürün derinliklerindedir ve sektörle bir problem olmanın ötesindedir. Avantaj elde edebilmek için rüşvet verme meyline karşı bazı tedbirler alınmalıdır. Bunlardan ilki şeffaflıktır. Şeffaflık sayesinde bu tür uygulamalar üçüncü taraflar tarafından görünür hale gelir ve gerçekleştirilmesi zorlaşır. Milli Eğitim sistemi için bir ihbar mekanizmasına ihtiyaç vardır ancak bir ihbar mekanizmasının etkin bir şekilde çalışabilmesi için gerekli şartların başında ihbar sistemine yeterince bilgi akışı sağlanmasıdır. Bunun için de hizmet alanların şikâyet etmelerine ihtiyaç vardır. Etik ilkelere uygun davranmayan eğitim personeli hakkında ilgili makamlara şikâyette bulunuyor musunuz? Sorusuna verilen cevapların yüzdeleri şu şekildedir: Veliler etik dışı bir davranışla karşılaşsalar bile bunu yetkili makamlara bildirmekten çekinmektedirler. Bunun sebebi sorulduğunda ise alınan yanıtlar şu şekildedir: Bu sonuçlardan da anlaşılacağı üzere veliler bir etik ihlali bildirdikleri zaman bu etik ihlalinin giderileceğine veya etik ihlali gerçekleştiren kişinin ceza alacağına inanmamaktadırlar. Hatta bu etik ihlali bildirdikleri için kendilerinin veya çocuklarının kamu otoritesi tarafından cezalandırılacağına inanmaktadırlar. 23

24 Bu tür bir algının oluşmasında mutlaka somut faktörler ve geçmiş tecrübeler vardır. Bu yüzden sağlıklı ve bağımsız bir şikâyet mekanizmasının kurulması, bu mekanizmadan bilgilerin sızmasının önlenmesi, bu mekanizmanın sonuca ulaşması gerekli soruşturmanın yapılmasının sağlanması gerekmektedir. Tabii böyle bir mekanizmanın kurulması yeterli değildir. Kurulduktan sonra bu mekanizmanın velilere tanıtılması ve velilerin bu mekanizmanın güvenilir olduğuna dair ikna edilmesi gerekmektedir. Etik kültürün tesis edilmesinde en önemli faktörlerden biri etik dışı davranışların toplumda ayıplanıyor olmasıdır. Etik dışı davranışlar üçüncü kişiler tarafından teşvik ediliyor ise temelde kültürel bir problem var demektir. Bu noktada velilerin çocuklarını nasıl yönlendirdiklerine dair bir soru sorulmuştur ve gerçekten ilginç cevaplar alınmıştır. Soru ve cevabı şu şekildedir: Çocuğunuz bir eğitim personelinin, bir öğrenci velisinden rüşvet aldığını gördüğünü söylerse ona nasıl hareket etmesini tavsiye edersiniz? Veliler çocuklarını etik dışı davranışları görmezden gelmeye teşvik etmektedir. Bu tür bir yerleşik inanç dolayısıyla etik kültürün yerleştirilmesinin önünde kültürel problemler vardır. Şikâyet mekanizmasının işlemesi için bu tür önyargıların mutlaka bertaraf edilmesi gerekmektedir. Velilere Kamu sektöründe etik dışı davranışları araştıran bir mekanizmanın olması gerektiğini düşünüyor musunuz? diye sorduğumuzda %91,5 i Evet cevabını vermiştir. Bu da gösteriyor ki velilerin şikâyet mekanizmalarından uzak durmaları bu mekanizmalara güvenmemeleri ile ilgilidir. Etkin ve gizli bir mekanizma kurulabilirse bu mekanizmaya güvenerek şikâyette bulunabileceklerini bu %91,5 oranı göstermektedir. 3) ÖĞRENCİLERE YÖNELİK ANKET ÇALIŞMASI Öğrenciler eğitim hizmetlerini doğrudan alan kişilerdir. Eğitim hizmeti diğer birçok kamu hizmetinden farklı olarak uzun sürelidir. Yani bir çocuk hayatının kayda değer bir süresini okullarda geçirmektedir. Eğitim ortamında uzun süre kaldıkları için de etik ihlallere maruz kalabilmekledirler. Aynı zamanda henüz yaşları küçük olduğu için etik ihlallere maruz kalma ihtimalleri daha yüksektir. Öğrencilerle gerçekleştirilen anket çalışmasında öncelikle öğrencilerin etik ilkelerden haberdar olup olmadıkları tespit edilmiştir. Araştırmada yer alan Öğretmenlerin uymaları gereken etik ilkelerle ilgili bir yasal düzenlemeden haberiniz var mı? sorusuna verilen cevaplar şu şekildedir. 24