Transkript

1

2 TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYIMLARI Genel Yayın No : 227 Atatürk'ün Doğumunun 100. Yılı Dizisi No. : 7

3 Her Hakkı Kültür Yayınları İş Türk Limited Şirketi'nindir. Kapak Düzeni : FAHRİ KARAGÖZOĞLU Birinci Baskı: Yonca Matbaası, Ankara

4 M. Türker ACAROĞLU (Atatürk, Kurtuluş Savaşı, Atatürk Devrimleri ve Türkiye Cumhuriyeti Üzerine Türkçe ve Yabancı Dillerde Yayınlanmış 500 Seçme Kitap) I (A D) TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

5 Ö n s ö z Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve kahramanları, Türk devrimi, Cumhuriyet Türkiyesi üzerine, şimdiye değîn bizde ve dünyada yayımlanmış yüzlerce, binlerce yapıtı, salt çizelgeler biçiminde veren kaynakçalar, kataloglar az değildir. Türkçe'de ve yabancı dillerde basılan bu konulardaki yapıtların sayısı, Prof. Melzig'de 227 {1941), Mercanlıgil'de 433 (1953), Durusoy-Gökman'da (1957), Arar'da (1960, gazete ve dergilerle birlikte), Gökman'da (1963, ayrıbasımlı makalelerle birlikte; 2. basım 1968'de 3.959, paralar, pullar, gravürler, resimler, dövizler, daha başka çeşit belgelerle birlikte; I. ek cilt 1974'te 3.226, çeşitli belgelerle birlikte) gösteriliyor. Son yıllarda çıkanlar da hesaba katılırsa, bütün bu yapıtların sayısı toplam olarak 'e varır. Ne yazık ki, tüm bu kaynakça ve katalog çalışmaları, kapsadıkları kitap ve broşürlerin kısaca kimliklerini bildirmekten öteye gidememiştir. Yapıtları açıklayan, inceleyen çözümleyen kılavuzlar elde yoktur. İşte, biz, ilkin, şimdiye kadar çıkan bu tür yapıtlardan 500'ünü seçip nitelikleriyle belirtmeğe çalıştık. Kitabımızın adı, içerdiği bütün konuları belirtecek biçimde uzun olmalıydı, ama biz kısa bir başlığı yeğ tuttuk. V Atatürk ve devrimleri, yani Cumhuriyet Türkiyesi üzerine Türkçe'de ve yabancı dillerde yazılmış bütün yapıtları bir adamın tanıyabilmesi, artık olanak dışıdır. Bunların sayısı her gün o denli hızla artıyor ki, en büyük, en ünlü, en değerli yapıtları bile görüp okumağa vakit yok. Tarihçiler ve araştırmacılar, okuyup incelemek için seçmek istedikleri bu tür kitaplar üzerine kimi bilgileri, düşünceleri önceden bilip öğrenmek durumundadırlar. İncelememiz, işte bu gereksinimi karşılamak üzere, uzun sürede hazırlanabildi. Bu iş üstünde tam 15 yıl çalıştık. Yalnız kitap başlıklarını veren kupkuru bir kaynakça ya da katalog çizelgesinden ibaret kalmayan bu çalışma, özellikle son yıllarda çıkmış en önemli Atatürk yayınlarının niteliklerini sunar. Günümüzün insanı, her şeyi bilemeyeceği gibi, tüm bildiklerini de hep akılda tutamaz. Bu çalışmada tanıtılan yapıtlar, Arap ve Latin alfabesiyle, yazılmış Türkçe, yabancı dillerden Türkçeye çevrilmiş ya da daha çevrilmemiş kitaplardan seçildi. Atatürk yayınlarına ilgi duyanlarla, özel kitaplıkları için Atatürk'le ilgili kitap edinmek isteyenlere ve araştırmacılara bu kılavuzun yararlı olacağını sanıyoruz. Amacımız, okura, yapıtlar hakkında tam bilgi verip onu metinlerden uzaklaştırmak değildir. Ona yapıtları bulup görmesi seçip okuması için yardımcı olmak, kitaplara, giden yolu göstermek istiyorum Batıda «Dictionnaire des Oeuvres» gibi, bütün çağların, bütün ülkelerin türlü yapıtlarını tanıtan ciltlerce, pek önemli dev kitaplar hazırlanıp yayımlanmıştır (4. basım-, 1962, Paris), Bizde VI ise, bu türün belki de ilk örneği, 200 seçme yapıtı özetle tanıtan «Edebi Eserler Sözlüğü» adlı

6 kitabımızdır (1965, İst.). 500 kitabı kısaca inceleyip özetle tanıtmak ereğini güden araştırmamızda, yapıtların başlıklarından sonra, basım yılları, göçüp gitmiş yazarların doğum-ölüm, yaşayanların doğum tarihleri, tanıtımlar, tarihsel yapıtlar için tarih bilimindeki yerleri ve önemleri belirtilmeğe çalışıldı, bu arada, bol bol kaynakça bilgileri verildi. Kısaca, bizde kendi türünde ilklerden biri olan bu çalışma, Batı'daki benzerleri gibi, yapıt başlıklarının abc sırasıyla düzenlendi. Dilimize çevrilmiş yabancı- yapıtların Türkçe başlıkları temel alındı, ancak özgün başlıkları da verildi, çevirmenleri ve yayınevleri yoksa, basımevleri adları sayfa sayıları, fiyatları, dizileri de gösterildi. Etabın sonunda, yazarların ve çevirmenlerin soyadlarına yoksa, küçük adlarına göre yapıt başlıklarının ayrı bir dizini de bulunmaktadır; her yazarın ve çevirmenin bu kitapta incelenen ya da adı geçen yapıtları ve çevirileri, burada topluca yazılıdır. Ayrıca, bir de konuların abcesel (alfabetik) dizini eklidir; herhangi bir konuda araştırma, inceleme yapacakların arayacakları konuda yazılmış yapıtların tümü burada bulunmaktadır. Kitabın hazırlanması sırasında Özel kitaplıklarını yararlanmamıza açmak iyiliğinde bulunan değerli dostlarım Dr. Rüştü Ergun'a, Enver Esenkova'ya, kitaplık uzmanı Gülsel Erzurumlu'ya, kitapçı Muhiddin Naibantoğlu'ya, kitapsever Ferit Ragıp Tuncor'a, «Belgelerle Türk Tarihi Dergisini çıkarmış olan Ertuğrul Zekâi Ökte ile yardımcısı Dr. Tülay Duran'a, rahmetli Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil'e, Kerim Yund'a, ayrıca İstanbul VII Erkek Lisesi Müdürlüğü, İstanbul Beyazıt Devlet Kitaplığı Müdürlüğü, Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü görevlilerine büyük, unutulmaz yardımlarından ötürü açıkça teşekkürü bir borç sayarım. Seans olarak, bu araştırma, Atatürk'ün, yeni ve çağdaş Türkiye'nin, devimlerimizin günümüz bilgi, düşün, sanat dünyasında almış oldukları yeri belirtecek, tarihsel incelemeler için araç gereç görevi yapacak, öğretmenlerimize ve öğrencilerimize yol gösterecektir. Türker ACAROĞLU VIII İçindekiler Sayfa Önsöz V A l-388 A Angora Nupres De Mustafa Kemal... 3 Year's Embassy To Mustafa Kemal Ağabeyim Mustafa Kemal Ali Galip Hadisesi Anadolu, La Turquie De Kemal Atatürk Anadolu Türklerinin Milli İdeolojisi Kemalizm Anadolu'da Yunan Zulüm ve Vahşeti

7 Anadolu'dan Kovduklarımız Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat Angora E Kemal Pascia Angora... L'Aube De La Turquie Nouvelle IX Anılarda Atatürk Ankaranın İlk Günleri Anzavur İsyanı Armstrong'dan Bozkurt Mustafa Kemal ve İftiralara Cevap Askeri, Siyasal ve Sosyal Yönleriyle Türk Kurtuluş Savaşı Ata'mın Gününde Atamız, Akhisar Türkiye ve Dünya Atatürk Atatürk Atatürk Atatürk Atatürk Atatürk Atatürk Atatürk Ansiklopedisi Atatürk Ansiklopedisi Türkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Atatürk Başmuharrir ve Atatürk'ün Kulübesi X Atatürk Bibliyografyası Yeni Türkiye'nin Siyasal Bibliyografyası Bibliographie Universelle De La Turquie Nouvelle 62 Atatürk Atatürk Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu

8 Atatürk Büyük Şefin Hususi Askeri Siyasi Hayatı 74 Atatürk Çağı ve Zihniyeti Atatürk Demokrat Diktatör Atatürk Devrimi Kronolojisi Atatürk Devrimi Sosyolojisi Atatürk Devrimi ve Kadınlarımız Atatürk Devrimi ve Yorumları Atatürk Devriminin Temeli Ya Bağımsızlık Ya Ölüm Atatürk Devrimleri I. Milletlerarası Sempozyumu Bildirileri Atatürk Devrimleri Tarihi Atatürk Diktatör müdür? Atatürk Din ve Layiklik Atatürk Diyarbakır'da ve «O» nun Hatıraları Atatürk Et La Turquie Nouvelle XI Atatürk Et La Vrai Visage De La Turquie Moderne 104 Atatürk Felsefe Gözüyle Atatürk Felsefemiz ve Tekniği Araştırma Sonuçları 107 Atatürk Göçüp Giderken Atatürk Görüşler ve Hatıralarla Atatürk Hakkında Konferanslar Atatürk Hayatı ve Eseri Atatürk Hayatı ve Hatıraları Sağlığında ve Ölümünde Yazılanlar Bibliyografya ve Sözlük 117 Atatürk Hayatı ve Ölümü Atatürk İçin Diyorlar ki Türk ve Dünya Basınından 450 İsim, Söz Atatürk İçin Ölümünden Sonra Hatıralar ve Hay atındayken Yazılanlar Atatürk İdeali ve Sosyal Reform Atatürk İhtilali Atatürk İlkeleri Atatürk İlkeleri ve Bursa Nutku Atatürk İlkeleri ve Din Atatürk İlkeleri ve Kalkınma

9 Atatürk İlkeleri ve Türk Kadınlığının Çilesi XII Atatürk İlkelerine Bakışlar Atatürk İnkılabı ve Ziya Gökalp - Yahya Kemal - Halide Adıvar Atatürk Kafalı İnönü: Atatürk Devriminin Baş Savunucusu , Atatürk Kayseri'de Atatürk Kırklareli'nde 20 Aralık Atatürk Kimdir? Kemalizm Nedir? Atatürk Kişiliği, Ülkücülüğü, Gençliğe Güveni 147 Atatürk Kitaplığı Kataloğu Atatürk Konferansları Atatürk Kurtuluş Savaşı Devrimler ve Cumhuriyet Türkiyesi ile İlgili Kitaplar Atatürk Ne Zaman Doğdu? Atatürk Nesir Antolojisi Atatürk Sevgisi Atatürk The - Founder Of Turkey Atatürk Ülkücülüğü Atatürk ve Büyük Zafer Atatürk ve Büyük Zafer Atatürk ve Devrim, Atatürkçü Düşünce Üzerine Denemeler XIII Atatürk ve Devrim Kitapları Kataloğu Atatürk ve Devrimcilik Atatürk ve Devrimleri Tarihi Bibliyografyası Atatürk ve Devrimlerimiz Atatürk ve Donanma Atatürk ve Edebiyat Atatürk ve Gençlik Atatürkçü Düşünce Üzerine Denemeler Atatürk ve Gençlik, Moral Eğitimi

10 Atatürk ve İnönü Bir Amerikan Elçisinin Hatıraları Atatürk ve Komşumuz Bulgaristan Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Yayınlanmamış Fotoğraflar Atatürk ve Milli Kültür Atatürk ve Milli Tesanüt Atatürk ve 10 Kasım Atatürk ve 30 Ağustos Zaferinin İlk Kutlanışı Atatürk ve Resim Heykel '209 XIV Atatürk ve Toprak Atatürkçü Düşünce Üzerine Denemeler Atatürk ve Türk Çocukları Atatürk ve Türk Devrimi Kronolojisi Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görevleri 218 Atatürk Yaşadı mı? Atatürk Yolunda Kırk Yıl Varlıktan Seçmeler Atatürk Yürür Dururken Atatürkçü Düşünce Üzerine Denemeler Atatürkçü Olmak Atatürkçülüğün tikeleri Atatürkçülük Kemalizm Atatürkçülük Nedir? Atatürkçülük ve Temel Prensipleri Atatürkçülük ve Toplumsal Sınıflar Atatürk'e Ait Birkaç Fıkra ve Hatıra Atatürk'e Ait Hatıralar Atatürk'e Kafa Tutanlar Atatürk'e Saygı XV

11 Atatürk'e Sevgi Atatürkle Beraber, Devrimler, Olaylar, Anılar Atatürk'le Bir Baloda Onun Forumları, Reformları Metodu Atatürkle Konuşmalar Atatürkle Samsun'a Çıkanlar Atatürkle Üç Ay ve l930'dan Sonra Türkiye Atatürk'te Temel Prensipler Atatürk'ten Altın Yapraklar Atatürk'ten Anılar Atatürk'ten Düşünceler Atatürk'ten Hatıralar Atatürk'ten Hatıralar Atatürk'ten İlhamlar Atatürk'ten Vecizeler Atatürk'ten Yazdıklarım Atatürk'ten 20 Anı Atatürk'ü Anıyoruz Anma Törenleri için El Kitabı 288 Atatürk'ü Anlamak ve Tamamlamak Atatürk'ü Anmak XVI Atatürk'ü Özleyiş Atatürk'ün Adana Seyahatleri Atatürk'ün «Ahmet Çavuş»u Atatürk'ün-Askeri Kişiliği Atatürk'ün Askerliğe Dair Esasları Atatürk'ün Bağımsızlık Savaşı Nasıl Hazırlandı 301 Atatürk'ün Başlıca Nutukları Atatürk'ün Bilinmeyen Hatıraları Atatürk'ün Çizdiği Portleri Atatürk'ün Devrim Destanı Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri Atatürk'ün Halkçılık Programı ve Halkçılık tikesinin Tarihçesi

12 Atatürk'ün Hastalığı Profesör Dr. Nihad Eeşad Belger'le Mülakat Atatürk'ün Hatıra Defteri Atatürk'ün Hatıra Defterlerine Yazdıkları Atatürk'ün Hatıraları Atatürk'ün Hayatı Atatürk'ün Hayatı ve Başarıları Atatürk'ün Hayatındaki Kadınlar Xvıı Atatürk ün iki cephesi Atatürk ün İstanbul daki hayatı , Atatürk ün İzmit Basın toplantısı 16/17 Ocak Atatürk ün kurduğu Türkiye Komünist Partisi ve Sonrası Atatürk ün Maarif e Ait Direktifleri Atatürk ün Milli Ekonomi Üzerindeki Düşünceleri Atatürk ün Nöbet Defteri Atatürk ün Ölmez Sözleri Atatürk ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu Anıtkabir ve Çankaya Bölümleri Atatürk ün Özel Mektupları Atatürk ün Sevdiği Türküler Halk Müziğinden Yankılar Kurtuluş Savaşı Türküleri 356 Atatürk ün Sofrası. 358 Atatürk ün Sofrasında 360 Atatürk ün Sohbetleri 361 Atatürk ün Son Balosu 363 Atatürk ün Son Günleri. 366 Atatürk ün Sosyal Görüşleri Atatürk ün Söylev ve Demeçleri 368 XVIII - Atatürk'ün Şapka Devriminde Kastamonu ve İnebolu Seyahatleri Atatürk'ün Şimdiye Kadar Yayınlanmamış Anıları 374 Atatürk'ün Toplanmamış Telgrafları

13 Atatürk'ün Uşağının Gizli Defteri Atatürk'ün Vasiyeti Atatürk'ün Yazdıkları Atatürk'ün Yurt Gezileri An Pays Bu Ghazi Aventure (L' Kemaliste B Başkomutan Savaşı Batısseurs (Les) De L'Europe Moderne Bayraklaşan Atatürk Atatürk İçin Yazılar Beklenen Adam Atatürk'ün Yarıda Bıraktıklarını Tamamlayacak Olanın «Not Defteri» Bibliography (A) On The Foreigy Recations Of The Republik Of Turkey ( ) And Brief Biographies Of Turkish Statesmen Biga Ayaklanması ve Anzavur Olayları Günlük Anılar XIX Bilinmeyen Atatürk Bilinmeyen Taraftarıyla Atatürk , 9 Ağustos Harf İnkılabı Bir Çağın Perde Arkası Atatürk - İnönü, İnönü -Bayar Çekişmeleri Bir Çin Âlimi Nazarında İstikbal, Şarkın Yeni Güneşi Gazi Mustafa Kemal Hz. Umum Türklerin ve Bütün İnsaniyetin İttihadı Bir İngiliz Kadını Gözüyle Kuva-i Milliye Ankarası Bir Lise Öğrencisinin Milli Mücadele Anıları Bir Milletin Yarattığı Lider Mustafa Kemal Atatürk Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları, Birinci Büyük Millet Meclisinin Açılışı ve İsyanlar Bozkurt Bugünkü Türkiye

14 Burada Atatürk Yargılanıyor Büyük Atatürk Büyük Halaskarımız Mustafa Kemal Paşa Çocukluğu ve Gençliği Siyasi ve Askeri Hayatı Büyük inkılabımız Büyük Meclis ve İnkılap Büyük Taarruz'da Batı Cephesi Komutanları ve Şehitleri Büyük Türk Zaferi Afyon'dan İzmir'e İstiklal Harbi Hatıraları Tenkitler, Tahliller Büyük Zafer ve Afyonkarahisar, Büyük Zaferin 50. Yıldönümü'ne Armağan..., Büyüyen Atatürkçülük ve Milli Eğitimde Reform 446 C Cumhuriyet Cumhuriyet Bayrağı Altında Yaşam Öykümde Devrim Cumhuriyet Devrinde Siyasi Cinayetler Cumhuriyet'e Kan Yerenler Cumhuriyete Doğru Cumhuriyetimizin 50, Yılı Bibliyografyası ve Ellinci Yılla İlgili Çalışmalar Cumhuriyetin Onuncu Yıldönümü Ankara'da Nasıl Kutlandı? Cumhuriyetin Ellinci Yıldönümü Anı Eseri Xxı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Anma Kitabı Cumhuriyetin 50. Yılma Armağan Edebiyat Fakültesi Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı Cumhurluğumuzun 50. Yıldönümünde Atatürkçülük Bildirisi Ç Çanakkale Destanının 50. Yılı Çanakkale Geçilmez

15 Çanakkale Olayı Çanakkale Olayı İstiklal Harbinde Deniz Cephesi 486 Çanakkale Savaşları ve Harp Sahaları Rehberi 489 Çankaya Çankaya'da Gazi'nin Hizmetinde Çerkeş Ethem'in Hatıraları Çeşitli Cepheleriyle Atatürk D D'Angora A Lausanne Les Etapes D'une Deche Ance... XXII Devlet Düzeni ve Atatürkçülük Devlet Kurucusu Atatürk Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Birinci Sanayi Planı Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük Müşahedeler ve Tezler Devrim Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti Rejimi Devrimci Atatürk Dictateurs (Les) Dictateurs Et Dictatures De L'Apres-Guerre Dil Devrimi Üzerine Din Işığında Yobazlık Atatürkçülük Din Toplum ve Kemal Atatürk Dinimiz Neyi Emrediyor Atatürk Ne Yaptı? İnkılabımız İlkelerimiz ,, Ans De Republique Diyanet Cephesinden Atatürk İnkılapları Doğumundan Cumhuriyetin İlanına Kadar Fotoğraflarla Atatürk ve Atatürk'ün Hususiyetleri 533 Dolmabahçeden Anıtkabir'e Dumlupnar'a Doğru Dünya Ağlıyor Cihan Matbuatından Parçalar Xxııı A

16 1 A ANGORA AUPRES DE MUSTAFA KEMAL (1921) Gazete muhabiri Alâeddin Haydar'ın (Alaeddine Hauidar) Fransızca yol notları, Paris'te «France - Orient» yayınlarında basıldı (XVI s., 3.50 frank). Başlığı «Ankara'da Mustafa Kemal'in yanında» diye dilimize çevrilebilecek olan yapıt, «Büyük Savunucumuz, Fransız Akademisi üyesi Bay Pierre Loti'ye ithaf» edilmiş. Baştarafta, «France - Orient» Komitesinin Kurucu Genel Sekreteri, bunun «France, Turquie» bölümünde siyasal delegesi Bay P. Abdon-Boisson'un «Avertissement - Okuyucunun dikkatine başlıklı bir yazısı var. Bunda «France-Orient»ın serbest bir kürsü olduğu, Londra Konferansı sırasında, bir savaş muhabirinin yol notları'nın Fransız halkına uyarmada bulunacağı, yapıtta Kemalist ülkenin, ruhun ve inancın betimlendiği anlatılır. Alâeddin Haydar'ın yapıtı, «Alâeddin'in lâmbası»na benzetilir, onun gibi parlak ve aydınlatıcıdır. «Unutmıyalım ki Kemalist ülke, bütün Türkiye, hatta bütün bir İslâm'dır.» Alâeddin Haydar'ın önsözünün başına Napoleon'un «Türk öldürülebilir, ama yenilmez» sözü konulmuş. Yazar yapıtını Ankara'dan döner dönmez kaleme aldığını kaydeder. Anadolu'da herkesin, genç - yaşlı silahlanarak yaşamak için savaşıma atıldıklarını söyler. Kendisi de bir Türk olduğu anlaşılan yazar, İstanbul ile Ankara'yı kıyaslıyarak, «Bu ne çelişki!» demektedir, «Uygar» denilen ordulardan kaçan İzmir, Menemen, Aydın, Nazilli göçmenlerinin Ankara ve Konya'ya yerleştiklerini, Türklerin de, tıpkı İrlandalılar gibi, aynı düşmana karşı savaştıklarını sözlerine ekler. 3 Onbir bölüme ayrılan yapıtın ilk notları, 20 Eylül 1920'de İstanbul'dan Karadeniz'de İnebolu'ya kadar yapılan yolculukla başlar. Kemalist kıyılar, İnebolu (eski Inepolis), bağımsız topraklarda, silaha sarılmış bir halk, Ankara yolunda, Anadolu İsviçre-si başlıkları altında sürüp gider. II. bölümün başlıkları: Kastamonu'da. Çöl kenti» Sanat ve köylüler, Kastambol'un harikaları. Cemal Bey. Ilgaz dağları. Türklerin geleneksel konukseverliği. Uzun yolların tekdüzeliği. Çankırı. Kalecik. En sonunda Ankara. III. bölümün başlıkları: Ankara, eski Ancyre. Sokaklarında gördüklerim. Ev kıtlığı. Milliyetçilerin Şefi. Kemalist ayaklanmanın amacı, ordusu. Kemalistler, Bolşevikler ve Anadolu halkı. IV. bölümün ara başlıkları: Mustafa Kemal, çetecileri Yunan ordusuna karşı nasıl örgütlüyor? Gönüllü «çeteler». Cephe gerisinin gizli örgütü. Anadolu'da gerillalar. İçeride ordu eğitimi. Baku'daki Asya Konseyi. V. bölümün konuları: Bab-ı Âli'den Ankara'ya. Bakanlar. Dışişlerinde. Dışişleri Bakanı Muhtar Beyle bir görüşme. Wilson'un 12 ilkesi. Yunan saldırısı. Kilikya'da. Yabancı hakları. Türk milliyetçilerinin amacı. VI. bölüm: Mustafa Kemal'le başbaşa. Şefin gardaki evi. Türk milliyetçilerinin şefinin bana söyledikleri Ermenistan saldırısı. Sevres Antlaşması ve Anadolu Rumları. VII. bölüm: Ankara Millet Meclisi'nde İsmail Fazıl Paşa'nın demeci. Ulusal hareket nasıl başladı? Tarihçesi. İstanbul ile Ankara. Meclis'te tartışmalar. İlginç bir tartışma. Alkolü yasak eden yasa. Dinsel kanıtlar. 4

17 VIII. bölüm: İsmail Sabri Bey, Ulusal savunma. İzmir'in işgali. Anadolu'ya karşı Yunan akını. Kilikya'da. Ulusal Savunma Bakanı Fevzi Paşa'nın iki sözü. Birkaç bildiri. IX. bölüm: Mezopotamya'da neler oluyor? Kerbela Ulusal Arap Hükümeti. Kemalistlerin müttefikleri. İran'da ve Arabistan'da ayaklanma bayrağı. Emir Ali. Dicle'deki İngiliz cephane alayına saldırı. Fırat kıyılarında. Araplar ve Kemalistler. İran sınırında. X. bölüm: Ankara sürgünü Halide Edip Hanım. Çiftliğin de bir görüşme. Kemalist romancı. - Anadolu amazonu. Halide'nin İstanbul'dan kaçışı Millî Mücadele için söyledikleri. XI. bölümün başlığı: «Kemalist toprağı terkederken.» Kitabın sonunda, doğu ülkelerinde Fransız çıkarlarını ve saygınlığını geliştirmek için kurulan «France-Orient» Komitesi adlı Fransız Politik Propaganda ve Ekonomik Eylem Derneği'nin tüzüğü yer almaktadır. 5 YEAR'S EMBASSY TO MUSTAFA KEMAL (1934) Amerika'nın eski Ankara Büyükelçisi General Charles H. Sherrill'in İngilizce yapıtı, New York ve Londra'da C. Scribner's Sons Yayımevi'nce bastırıldı (XV s., ayrıca 1 Atatürk portresi 2 levha, Atatürk'ün çizdiği 5 diyagram, ciltli). Kitap, aynı yıl, Ahmet Ekrem tarafından Gazi Mustafa Kemal Hz. nezdinde bir yıl elçilik adıyla dilimize çevrildi (İst., A. Halit Kitaphanesi s., ayrıca 4 diyagram, 50 krş.). Ayrıntılar için buna bak. Kitabın bölüm başlıklarım veriyoruz: Önsöz. İstanbul'a varış. Ankara. İlk otuz beş yılı. Çanakkale tragedyası, Osmanlıların sönmesi. Doğu'da yeni bir güneş doğuyor: Ulus uyandırıldı. -~ Devlet merkezi içeriye taşınıyor; Mustafa Kemal ve George Washington. Kadınlar mermi taşıyor; ulus hazırlanıyor. Sakarya savaşı; Yunan istilâsı durdurulup geri atıldı. Dumlupınar savaşı; Yunanlılar Türkiye'den sürülüp çıkarıldı. Halk Partisi. Lausanne ve Paris'in dış mahallelerinden biri. Cumhuriyet ilan ediliyor; Gazi Cumhurbaşkanı. Mustafa Kemal ve VIII. Henry; Dinin devletten ayrılması; Hilâfetin kaldırılması. Türklerin Osmanlı serpuşundan kurtarılması; fesin yasaklanması. Üç devrim daha. Arap yazısı yerine Latin harfleri. Türkçe Kuran; Mustafa Kemal ve Martin Luther. Tarihin yargısına karşı devrim. Dünyaya bir yılbaşı armağanı: Ulusal kahraman, cihan kahramanı oluyor. Türkiye yalnız kalmaktan kurtarıldı. Bir ayrılık alkışı. Ek: İstanbul sarayları, camileri, kemerleri, çeşmeleri, surları, Dizin. 6 Bu yapıt, Fransızca'ya Mustafa Kemal; l'homme, l'oeuvre, le pays adıyla Pierre Carolet tarafından çevrildi, 1934 ve 1935 yıllarında Paris'te Plon Kitabevi'nce iki kez bastırıldı (VI- 243 s., gravürlü ve krokili). Kitabın büyük bir özeti, Fransızca'dan Türkçe'ye Mustafa Kemal; eseri ve memleketi adıyla, Enver Esenkova tarafından çevrildi (İst., Türkiye Ticaret Matbaası, s., 100 krş. «Yabancı gözüyle Atatürk» dizisi: 4). Ayrıntılar için buna bak. İlk Atatürk kaynakçasını hazırlamakla ünlü Alman bilgini Prof. Dr. Herbert Melzig, yazar ve yapıtları için şunları söyler: «Mukayeseli biyografiye geçerken, buna dair çıkan kitapların ekserisinde, yukarıda işaret olunan hataların daha çok göze battığını söyliyebiliriz. Amerika Büyükelçisi Charles H. Sherrill'-in Atatürk'e karşı duyduğu hayranlığın çok candan ve samimi olduğuna şüphe

18 yoktur. Ancak, A year's embassy to Mustafa Kemal ve Three men: Roosevelt, Mussolini, Mustafa Kemal ismindeki eserlerinde yaptığı tarihî mukayeselerde büyük hataya düşmüştür.» (Atatürk bibliyografyası» Yeni Türkiye'nin siyasi bibliyografyası, 2. basım, İst., 1944,- s. 218). Prof. Melzig, daha sonra sözlerini şöyle sürdürür: «Dünyanın en sağlam görüşlü muharrirlerinden biri olan eski İtalyan devlet adamlarından Kont Carlo Sforza, Atatürk'ün ölümü münasebetiyle «Neue Zürcher Zeitung»da çıkan bir yazısında onun; ne Bismarck, ne Cromwell ve ne de Büyük Petro ile kıyas olunamıyacağını açık bir lisanla anlatmıştı. Halbuki, Sherrill, A year's embassy to Mustafa Kemal kitabında Atatürk'ü din ve devlet işlerini ayırmak bakımından İngiltere Kralı Sekizinci Hanri'ye; Kur'an'ı Türkçeye tercüme ettirmesi yönünden de Büyük Alman devrimcisi Luther'e benzetiyor. Fakat bütün bu 7 mukayeselerde, bilhassa tarihi olanlarda, aksaklık vardır. Çünkü Atatürk, kurumları yıkmakla kalmamış, bir milleti, bir kültür durumundan diğerine geçirmeğe çalışmıştır. Mussolini İtalya'da liberal sistemi kaldırıp yerine faşizmi koymak ve iktidar mevkiinde tutunabilmek için evvelâ monarşi ile, sonra papalıkla uzlaşmak mecburiyetinde kalmıştır. Halbuki Kemal Atatürk, Osmanlı İmparatorluğu'nu ve hilafeti olduğu gibi tarihin derinliklerine gömmüş ve onun yerine hiçbir Avrupa sistemine, ideolojisine uymayan ve fikir yönünden kendine has değeri olan modern bir millî devlet kurmuştur. Atatürk biyografları arasında bunu ilk olarak gören, Carlo Sforze olmuştur.» (adı geçen yapıt, s. 219). 8 AĞABEYİM MUSTAFA KEMAL (1959) Atatürk'ün kızkardeşi Makbule Atadan'ın anlattığı anıları Av. Şemsi Belli kaleme almış (112 s., resimli, 250 krş.) Ankara'da Ayyıldız Basımevi'nde sayı basılan kitap, Türkiye'de ilkin ses alma aygıtıyla hazırlanmıştır. Önce «Milliyet» gazetesinde tefrika edilen yapıt için Belli diyor ki: «Aslına sadık kalmak için anlatılanlara kendimden hiçbir şey ilâve etmediğini gibi, ifade ve üslûbu da aynen muhafaza ettim.» Atatürk'ün çocukluk günlerinden başlıyarak Anadolu'ya geçtiği günlere kadar ve çeşitli yönleriyle anlatılıyor, siyasal anılardan sonra son günleriyle ilgili çeşitli notlar veriliyor. Kitap, Atatürk'ün eşi Lâtife Uşaklıoğlu'nun şu yapıtıyla sona ermektedir: «Atatürk'e ait bir eser yazmak istedim... İşe, bütün dünya büyüklerinin hayatını tetkikle başladım... onları okudukça ve tanıdıkça Atatürk, gözümde daha çok büyüdü... En nihayet şuna kani oldum ki Atatürk yazılamaz... anlatılamaz...» 9 ÂLÎ GALİP HADİSESİ (1955) Gazeteci Yunus-Nadi Abalıoğlu'nun ( ) anıları, İstanbul'da Sel Yayınları'nın (Atatürk Kütüphanesi) dizisinin 14. kitabı olarak Hisar Matbaasında basıldı (94 s., 100 krş.). Kitap başlığının üzerinde, tamamlayıcı ad olarak, şu deyiş vardır: Bab-ı Âli'min Milli Hareketi dağıtmak ve Mustafa Kemal'i tevkif etmek teşebbüsü. Önsöz'den önce, Sel Yayınları, şunu söylüyor: «Atatürk kütüphanesinin bu cildini bizzat Atatürk'ün (Mücadele tarihimizde mühim bir vaka) olarak vasıflandırdığı/ Ali Galip Hadisesi'ne tahsis ediyoruz. Bu hadise, padişahın, Bab-ı Âli'nin ve ecnebilerin müşterek bir teşebbüsü îdi, ki gayesi Sivas Kongresi'ni önlemek, Mustafa Kemal'i ele geçirmek ve böylece Milli Hareketi daha başlangıcında boğmaktan ibaretti..» Anılar Abalıoğlu'nundur, ama olayın bütün aşamalarını bir arada toplamak amacıyla, bu anıların yazılışından sonra, olayla ilgili olarak öğrenilenler, Sel Yayınları yazı kurulunca, anıların başına ve sonuna eklenmiştir. Abalıoğlu'nun anılarından önce, anılara giriş olarak sunulan bölümde, olayın kahramanı Ali Galip'in Elazığ'a vali olarak giderken Sivas'tan

19 geçişine, orada Sivas Valisi Reşit Paşa ve daha sonra Mustafa Kemalin kendisiyle görüşmelerine ilişkin bilgiler vardır. Anıların sonuna yapılan eklemede ise, Mustafa Kemalin kimi açıklamaları, bunlara kadar gizli kalmış belgelerin örnekleri görülmektedir. Bu anılara okuyacaklara, olayları kolayca izleyebilmeleri için, 19 mayıs 2 eylül 1919 tarihleri arasında geçen olayları Sel Yayınları kısaca anımsatmaktadır. Bunlardan birkaçı şunlardır : Haziran 1919: Bab-ı Âli, Mustafa Kemal Paşa'nın azledildiğini illere bildiriyor. (Paşa, Amasya'dadır.) 26 Haziran 1919: Mustafa Kemal Paşa, Amasya'dan Sivas'a hareket ediyor. (Ele geçen belgelere göre, Bab-ı Âli, daha o zaman, Paşa'nın tutuklanması kararını veriyorsa da tebliğe cesaret edemiyor.) 27 Haziran 1919: Paşa, Sivas'a varıyor. (Elazığ Valisi Ali Galip, Elazığ'a gitmek üzere, o sırada. Sivas'tan geçmektedir.) 3 Temmuz 1919: Mustafa Kemal Paşa, Erzurum'dadır. 20 Temmuz 1919: Babı Âli, Mustafa Kemal Paşa ile Rauf Bey'in tutuklanması emrini veriyor. 30 Temmuz 1919 : Harbiye Nazırı, Erzurum Komutanlığına, Mustafa Kemal Paşa'nın hemen tutuklanıp İstanbul'a gönderilmesini emrediyor. 29 Ağustos 1919 : Mustafa Kemal Paşa, Sivas'a hareket ediyor. 30 Ağustos 1919 : Bab-ı Âli, Elazığ Valisi Ali Galip'i Sivas üzerine yürümeye, Mustafa Kemal Paşa'yı yakalamaya memur ediyor. 2 Eylül 1919 : Sivas'a varan Mustafa Kemal Paşa, halkın sevgi gösterileriyle karşılanıyor. Anıların rahatça okunabilmesi için, yabancı tamlamalar çözülmüş, artık kullanılmayan sözcükler sadeleştirilmiştir. Belgelerse, tümüyle bugünkü dile çevrilmiştir. Kitabın sonunda, Ali Galip'in 150'likler çizelgesine alındığı, yurt dışına kaçıp orada öldüğü belirtilmektedir, 11 ANADOLOU, LA TUROUIE DE KEMÂL ATATÜRK (1938) Fransız yazarı Noel Roger'nin broşürü, Paris'te «La Revue dles deux mondes» dergisinden (1 aralık 1938 tarihli sayısından) ayrıbasım olarak, J. Dumoulin Basımevi'nde basıldı (27 s., fiyatı yazılı değil). Üç bolüm başlığı şöyle: Ankara tansığı (mucizesi); Atatürk dedi ki; Bir ülkenin uyanışı. Kitabın adı, dilimize, Anadolu, Kemal Atatürk'ün Türkiye'si diye çevrilebilir. Yazar, bundan sekiz yıl önce, yeni Türkiye üzerine büyük bir yapıt yazıp yayınlamıştı: En Asie Mineure, la Turquie du Ghazi (Paris, Fasquelle, s., 15 planş). Bunun adı da dilimize, Küçük Asya'da (Anadolu'da), (Gazi'nin Türkiye'sinde diye çevrilebilir. Kitabın başında, Gabriele Hanoteaux'nun bir önsözü vardır. Yazarın hiçbir yapıtı Türkçe'ye çevrilmemiştir. Birkaç kez yurdumuza gelip gezmiş olan yazar, 1930'da İsmet Paşa'nın «Beş yıl sonra gene geliniz, Ankara'yı tanıyamıyacaksınız» sözünü en başa almış baharında gelip

20 Atatürk'le konuşmuş. Ölümünden hemen sonra da bu incelemesini yazıp en ünlü Fransız dergisinde yayınlamıştır, Ankara'nın eski çağlardan başlayarak kısa bir tarihçesini verdikten sonra, Mustafa Kemal'e geçmektedir. Atatürk'le Çankaya'da bir kahvaltıda buluşmuşlar. Sekiz yıl sonra yeniden gördüğü Ankara'yı gerçekten tanıyamadığını söylüyor, «Ankara tansığı» dediği, yeni Ankara'dır. 12 Atatürk kendisine neler söylemiş? Onun bir betimlemesini yaptıktan sonra konuşmalarına geçiyor. Sözlerinden birkaçının çevirisi şöyle : Otorite, güç kullanarak değil, gönül rızasıyla kurulmalıdır... Yeni harfleri, iki yılda değil, altı ayda zorunlu kılacağım... İki Mustafa Kemal vardır : Biri ölüp gidecek, ama öbürü ulus için daima yaşayacaktır... Dilinizi (Fransızca'yı) biraz unutmuş gibiyim, ama onurunuza, hatırlamağa çalışacağım... Fransızca, açıklığı tam olan bir dildir, ondan vazgeçilemez... Şu zavallı' Grekler, aslında, Türktür... İzmir'i Türkler mi yakmış? Olamaz! Çünkü, benim bulunduğum evi de ateşe verdiler. Yanmağa başladı. Ben de dışarı çıkmak zorunda kaldım... (Atatürk'ün Çankaya ve Florya'da yazara söylediklerinin özeti aşağı-yukarı bunlardır.) (Bir ülkenin uyanışı) başlığını taşıyan son bölümde, yazar, yeni Türkiye'nin siyasal bağımsızlıktan sonra ekonomik bağım-sizlik yolunda attığı ilk adımları anlatmaktadır. Kapitülasyonlar yönetiminde yitirilen bağımsızlık, yavaş yavaş yeniden ele geçiriliyor. 1921'de Avrupalı bir maliyeci: «Türkler bir bankayı bile çalıştıramazlar» demişti. 1924'te İş Bankası kuruldu ve çağdaş bankacılık yöntemleriyle çalıştırılmaya başlanıldı. Ülkeyi en uygar ülke düzeyine çıkarmak... Bir programla yollar, telgraf hatları, köprüler, demiryolları, işgalin yakıp yıktığı her şey yeniden yapılmıştır. Yabancı kumpanyaların işlettiği demiryolu şebekesi satın alınmıştır. Eski ulusal endüstri yenileştirilmiştir. Yeraltı kaynakları değerlendirilmiştir... Son sayfada, Atatürk'ün gençliğe hitabesini 1923'te söylediği yazılıdır; bilindiği gibi, büyük Nutuk'un son sayfası olan bu hitabe 1927'de okunmuştur. 13 ANADOLU TÜRKLERİNİN MİLLÎ İDEOLOJİSİ KEMALİZM (1971) Müh. Hüseyin Remzi Tekgüç'ün (doğ. 1927) yapıtının ilk cildi, İstanbul'da Yelken Basımevin'de basıldı (363 s., 15 lira). Kitabın başında ve arka kapağında yazar ve yapıtları üzerine bilgiler var. Kendisi Robert Koleji bitirdikten sonra, Amerika'da uzmanlık yapmış bir inşaat mühendisidir. «Demokratik çerçeve dahilindeki Kemalist bir idealizm ile, tarihimize hakikî yönünü verip, milli şahsiyetimizi' ortaya çıkarmaya, Kemalizm'i bir doktrin haline, getirmeye ve İslâmiyet'i de millîleştirip reformlaştırmaya çalışan Hüseyin Remzi Tekgüç, güçlü bir Türkiye ile yeni bir dünya yaratmak hedeflerine doğru inançlı ve sağlam adımlarla ilerlerken, bir hesap ve his adamı olarak da, Türk Sağı'nı ve Solu'nu birleştiren bu Atatürkçü davasını, halk için ve halk ile beraber gürleyip seslenmektedir...» Bundan önce, yazar, «Anadolu Türkleri Milliyetçiliği» adlı ilk yapıtını yayımlamıştı (1970). Konuya girmeden önce, 4 sayfalık bir bölümde, çeşitli Türk düşünürlerinden ve ozanlarından düzyazı ve koşuk örnekleri verilmektedir. Önsözde, «Türkiye, barut ve kan kokuları içinde Mustafa Kemal Atatürk'ün liderliğinde, süngülerin ucunda doğmak mecburiyetinde bırakılmıştı» deniliyor; Kitabın bölümlerini ve ara başlıklarını sunuyoruz : Anadolu Türkleri: Anadolu Türklerinin tarihi. Anadolu Türklerine bir genel bakış. Anadolu Türkleri milliyetçiliği. Anadolu Türklerinin olgun demokratik cumhuriyeti. Mustafa Kemal Atatürk ve inkılapları. 14