2.BÖLÜM: BİLGİNİN GÖRSEL İFADESİ: HARİTA

Transkript

1 A. DOĞAL SİSTEMLER 1. BÖLÜM: DOĞA VE İNSAN Yerkürenin Şekli ve Sonuçları Coğrafi Konum BÖLÜM: BİLGİNİN GÖRSEL İFADESİ: HARİTA BÖLÜM:DİNAMİK GEZEGENİMİZ Yerkürenin Günlük Hareketi ve Sonuçları Yerkürenin Yıllık Hareketi ve Sonuçları BÖLÜM: ATMOSFER VE İKLİM BÖLÜM: DEĞİŞEN DÜNYA B. BEŞERİ SİSTEMLER 6.BÖLÜM: BEŞERİ YAPI C. MEKANSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE 7.BÖLÜM: YAŞADIĞIM YERDEN ÜLKEME D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER 8.BÖLÜM: ORTAK PAYDA: BÖLGE E. ÇEVRE VE TOPLUM 9.BÖLÜM: İNSAN VE ÇEVRE YAPRAK TEST CEVAP ANAHTARI

2 1. BÖLÜM: DOĞA VE İNSAN ê Dünya Hangi Doğal Unsurlardan Oluşur? ê Doğa Hangi Ortamlardan Oluşur? ê Coğrafyanın Konusu ve Bölümleri

3 akillicografyadefteri.com Notlarım

4 Doğa ve İnsan A.DOĞAL ORTAMLAR VE UNSURLARI Doğada insan etkisi olmadan kendiliğinden oluşmuş ve insanların etkisi olmaksızın varlığını sürdürebilen doğal ortamlar vardır. Bu doğal ortamlar, canlı ve cansız doğal unsurları barındırırlar. Doğal ortamlar ve unsurları, İç içedir ve birbirlerine bağlıdır. Aralarında mükemmel bir dayanışma ve denge bulunur. BİYOSFER ATMOSFER İNSAN LİTOSFER HİDROSFER 1. ATMOSFER (Havaküre): Dünyayı çevreleyen ve dünya ile birlikte dönen gaz küredir. Atmosferin doğal unsurlarını;... gibi iklim elemanları oluşturur. 2. LİTOSFER (Taşküre): Yerkabuğunun en dış katmanıdır. Litosferin doğal unsurlarını;... oluşturur. 3. HİDROSFER (Suküre): Yerkabuğu üzerinde yer alan su küredir. Hidrosferin doğal unsurlarını;... gibi su kütleleri oluşturur. 4. BİYOSFER (Canlı Küre): Yaşayan tüm canlı türlerini barındıran küredir. Biyosferin doğal unsurlarını;... oluşturur. Doğal ortamlar ve doğal unsurlar, insanlar ile sürekli ve karşılıklı etkileşim halindedir. Bir yandan insanların temel ihtiyaçlarını karşılarlar ve yaşamını biçimlendirirler. Bir yandan da bazı engeller çıkararak insan faaliyetlerini sınırlandırırlar. Doğal ortamlar ve doğal unsurlar insan hayatının; Fizyolojik varlığını ve devamlılığını, Beslenme alışkanlıklarını, Giyim tarzlarını, Barınma şekillerini ve mesken tiplerini, Üretim şartlarını, Ekonomik faaliyet türlerini, Nüfus ve yerleşme dağılışını, Enerji ihtiyaçlarını, 7

5 B.İNSAN, DOĞA VE COĞRAFYA COĞRAFYA: Yeryüzünü meydana getiren.. ortamların oluşumunu, özelliklerini, dağılışlarını ve.. hayatına olan etkilerini ve sonuçlarını ortaya koyan bir bilimdir. Kelime olarak, Yunanca geo (yer) ve graphein (tasvir etme, betimleme) sözcüklerinin birleştirilmesiyle türetilmiştir. Coğrafyanın konusu, insan ve yeryüzüdür. Coğrafya biliminin temel amacı,insan ve çevre arasındaki etkileşimi analiz etmektir. Bunu yaparken insanı toplum olarak düşünür; çevreyi ise coğrafi yeryüzü olarak kabul eder. Coğrafyanın laboratuvarı ise doğal ve beşeri çevredir. Coğrafya bilimi doğa ile insan arasındaki ilişkileri incelerken bazı metot ve ilkeler uygular. Bu ilkeler şunlardır: 1. Nedensellik İlkesi: Yeryüzündeki coğrafi olayların... ve ortaya koyma ilkesidir. Örneğin; 2. Bağlantı Kurma (karşılıklı İlgi) İlkesi: Coğrafi olaylar arasında kurma ve... varma ilkesidir. Örneğin; 3. Dağılış İlkesi: Coğrafi olayların... sahalarını gösterme ilkesidir. Coğrafya biliminin bağımsız ve başlı başına bir bilim olmasını sağlayan, diğer bilimlerden ayıran en önemli ilkedir. Örneğin; C O Ğ R A F YA GENEL COĞRAFYA Fiziki Coğrafya YEREL COĞRAFYA... Beşeri ve Ekonomik Coğrafya

6 1. GENEL COĞRAFYA : Yeryüzünün tamamında meydana gelen doğal, beşeri ve ekonomik olayları inceleyen bilimdir. b. Beşeri Coğrafya: İnsan etkinliklerini inceleyen bilimdir. a. Fiziki Coğrafya: Yeryüzünde meydana gelen doğa olaylarının nedenlerini ve insana olan etkilerini ortaya koyan bilimdir. Nüfus Coğrafyası:... miktarını, artışını,dağılışını, yer değiştirmesini, ekonomik ve kültürel özelliklerini ve bu özelliklerin çevreye etkilerini ortaya koyan bilimdir. Yerleşme Coğrafyası:... yurt edindikleri alanların özelliklerini ve barındıkları meskenlerin dağılışlarını inceleyen bilimdir. Ekonomik Coğrafya: İnsanların hayatlarını devam ettirebilmek için yaptıkları tarım, sanayi, ticaret gibi..., çevreye olan etkilerini araştıran bir bilimdir. Jeomorfoloji: inceleyen bilim dalıdır. Klimatoloji: Geniş alanlarda uzun süre etkili olan şartlarını inceleyen bilimdir. Hidrografya: Okyanus, deniz, göl,. ve... altı sularının dağılışını ve etkilerini inceleyen bilimdir. Biyocoğrafya: İnsanlar,... ve... dağılışlarını inceleyen bilimdir. Matematik Coğrafya: Evreni, Güneş sistemini, dünyanın... ve... inceleyen bilimdir. Kartoğrafya: Yeryüzündeki coğrafi olayların dağılışlarını gösteren bilimidir. 2. YEREL COĞRAFYA: Yeryüzünün bir bölümünde meydana gelen doğal, beşeri ve ekonomik olayları inceleyen bilimdir. Kıtalar, Ülkeler ve Bölgeler Coğrafyası olmak üzere üç türlüdür. C. COĞRAFYANIN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Coğrafya biliminin çalışma alanı oldukça geniş, çalışma konularını oluşturan olaylar çok çeşitli ve karmaşıktır. Bu yüzden yer bilimleri,fen bilimleri,sosyal bilimler ve mühendislik dalları ile ortak çalışır ve karşılıklı etkileşim içindedir. Coğrafya diğer bilimlerden yararlandığı gibi bilimler arasında bir köprü olma özelliğinden dolayı disiplinler arası bir bilim olarak tanımlanır. FEN BİLİMLERİ YER BİLİMLERİ - MÜHENDİSLİK Astronomi, Fizik, Biyoloji, Botanik,Zooloj, Ekoloji Jeoloji, Jeofizik, Jeodezi, Pedoloji COĞRAFYA SOSYAL BİLİMLER Hidroloji, Meteoroloji, Tarih, Sosyoloji, Etnoloji, Demografi, Ekonomi, Antropoloji Astronomi: Fizik: Biyoloji: Botanik: Zooloji: Ekoloji: Tarih: Sosyoloji: Etnoloji: Demografi: Ekonomi: Antropoloji: Jeoloji: Jeofizik: Jeodezi: Pedoloji: Hidroloji: Meteoroloji: 9

7 ETKİNLİK - I A. Aşağıda verilenlerden hangileri doğal unsurlardandır? İşaretleyiniz. DALGAKIRAN TİMSAH AĞAÇ HAVALİMANI KUM GÖKDELEN VİYADÜK KRATER B. Aşağıdaki kavramların bulunduğu doğal ortamları, diyagram üzerindeki boşluklara uygun şekilde doldurunuz Atmosfer Litosfer Yılan Deniz Kuş Kayaç Biyosfer Yağmur... Balık Hidrosfer C. Aşağıda verilenler, hangi doğal ortamdan yararlanarak gerçekleştirilir? Karşılarına işaretleyiniz. Atmosfer Balon turlarının yaygınlaşması Aşı ve ilaç yapımı Zonguldak ta taş kömürü çıkarımı Akarsulardan hidroelektrik santral yapımı Mesken yapımında ahşap malzeme kullanımı Kıyı ovalarında tarımın gelişmesi 10 Hidrosfer Litosfer Biyosfer

8 D. Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. l. İnsanlar barınma ihtiyaçlarını konutlar yaparak gidermişlerdir, ll. Konutların yapı malzemesi doğal çevreye göre değişiklik gösterir. Örneğin yağışın fazla olduğu ormanlık alanlarda, ahşap konutlar yaygındır. lll. Ahşap konutlar ülkemizde en fazla Karadeniz Bölgesi'nde görülür. Yukarıda numaralandırılmış olarak verilen bilgiler, coğrafya biliminin hangi ilkeleriyle ilgilidir? l. ll. lll. ( l ) Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış yüksek düzlüklere plato denir. ( ll ) Ülkemizde yayla denilen alanlara denk gelir. ( lll ) Oluşum bakımından dört gruba ayrılır: Aşınım platoları, Lav platoları, Yatay Duruşlu platolar ve Karstik platolar. ( lv ) Ülkemizde platoların en çok bulunduğu bölge İç Anadolu Bölgesidir. ( V ) Büyükbaş hayvancılık, Arıcılık ve Tahıl üretimi için oldukça elverişlidirler. Yukarıdaki parçada numaralandırılmış cümlelerden hangisinde, coğrafyanın dağılış ilkesi kullanılmıştır? I II III IV V E. Aşağıda verilen kavram haritası üzerinde Fiziki Coğrafya bölümlerini doldurunuz Fiziki Coğrafya F. Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. X. Antalya her yıl milyonlarca turist ağırlar, Y. Kutuplar çevresi nüfusun seyrek olduğu bölgelerdir, Z. Arap yarımadası ve Kuzey Afrika ülkelerinde kerpiç konutlar yaygındır, Yukarıda verilen konular, coğrafya'nın hangi alt dallarına aittir? Coğrafya Öğretmeni Eylül Hanım, 10-D sınıfından beş öğrenciye, aşağıdaki gibi yıllık ödev dağılımı yapmıştır. Bu öğrencilerin almış oldukları yıllık ödev konuları, coğrafyanın hangi bölümlerinin inceleme konusudur? Altlarına belirtiniz. BURAK: Türkiye'nin Endemik Bitki Türleri YILDIZ: Türkiye'nin Volkanik Dağları MELİH: Nemrut Gölü'nün Genel Özellikleri NESRİN: Dikili İlçesi'nin Yağış Dağılışı BERKE: Çandarlı Limanı ve Özellikleri X: Y: Z: 11

9 G. Aşağıdaki tabloyu verilenler doğrultusunda uygun şekilde doldurunuz. Dağ, Klimatoloji, Hidrosfer, Balık, Atmosfer, Göl, Biyosfer, Jeomorfoloji, Biyocoğrafya. Doğal Unsur Muhteşem Dörtlü Coğrafya Bölümü Yılan Hidrografya Litosfer Çiy Biyosfer H. Aşağıdaki bulmacayı çözünüz. 1. İnsan-doğa etkileşimini inceleyen bilim 2. Yeryüzü şekillerini inceleyen bilim dalı 3. Yerkürede yaşayan canlıların oluşturduğu ortam 4. Limnoloji coğrafyanın hangi alt dalına yardımcı olur 5. Atmosfer, Litosfer, Hidrosfer ve Biyosferin oluşturduğu bütün 6. İklim olaylarını ve iklimin insana etkisini inceleyen bilim dalı 7. Kayaçlardan oluşan yer kabuğuna verilen ad 8. Yeryüzündeki su kaynaklarının oluşturduğu ortam 9. Yeryüzünü çevreleyen gazların oluşturduğu ortam 10. İnsan faaliyetlerini inceleyen coğrafya 12

10 KAZANIM TESTİ DOĞA VE İNSAN Doğru : Yanlış : 1. Doğa, insan etkisi dışında kendiliğinden oluşmuş doğal unsurlardan meydana gelir. C) Mesken E) Kar 2. Ekvator ve Kutup bölgelerindeki ülkelerde insanların mevsimlere göre giysi değiştirme ihtiyaçları az iken Orta Kuşak ülkelerinde mevsimden mevsime giysi değiştirme ihtiyacı fazla olur. Bu durumun oluşmasında etkili olan doğal unsur, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Bitkiler Aşağıdakilerden hangisi doğanın insan hayatı üzerindeki etkileri arasında gösterilemez? B) Su Kaynakları C) Toprak D) Yükselti E) İklim A) Akarsu vadilerinin doldurularak yerleşmeye açılması B) Sibirya'da Ren geyiği yetiştirilirken, Avustralya'da koyun yetiştirilmesi C) Eskimoların İgloo adı verilen buzdan evlerde yaşaması D) Kanada'da insanların kürklü ve kalın elbiseler giymesi E) Yağışlı bölgelerde yaşayan insanların evlerini genellikle ahşaptan yapmaları akillicografyadefteri.com B) Toprak D) Yeraltı Suyu Net : 4. İnsan ve doğa arasında karşılıklı etkileşim vardır. İnsanın doğaya etkisi olduğu gibi, doğanın da insan üzerinde büyük etkisi vardır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğal unsurlardan değildir? A) Nem Boş : 5. I. Fırtına ve hortumlar, Meksika Körfezinde daha çok oluşur. II. Yağmur Ormanları, bitki ve hayvan türlerinin en fazla olduğu alanlardır. III. Doğu Anadolu Bölgesi, kış sıcaklıklarının en düşük olduğu bölgedir. IV. Çukurova ülkemizin en büyük delta ovasıdır. Yukarıda verilen yargılardan, aşağıda hangi doğal ortama ulaşılmaz? A) Biyosfer B) Litosfer C) Atmosfer D) Hidrosfer E) Taşküre 3. İnsan eliyle yapılmış ve insan yaşamına etki eden unsurlara beşeri unsur denir. Aşağıdakilerden hangisi yeryüzündeki beşeri ortamı oluşturan unsurlardan biri değildir? 6. I. Kıyılarda rüzgar enerji santrallerinin kurulması II. Akarsular üzerine baraj kurulması III. Güneşlenme süresinin fazla olduğu alanlarda güneş santrallerinin kurulması Yukarıda verilen faaliyetlerden hangilerinde, atmosferden yararlanılır? A) Sulama Kanalları B) Akarsu Vadisi B) Hidroelektrik Santraller D)Gökdelenler E)Hava alanları A) I-II 13 B) Yalnız II C) I-III D) II-III E) Yalnız III

11 7. Aşağıdaki doğal unsurlar dört temel ortam göz önüne alınarak sınıflandırılırsa, hangisi diğerlerinden farklı bir ortamda yer alır? 10. I. Atmosfer olayları ve insan yaşamına etkileri II. Toplumlar arası kültürel etkileşim III. Dünyanın hareketleri IV. Yer üstü sularının dağılışı A) Mercanlar B) Yengeç C) Ahtapot D) Nilüfer Çiçeği E) Köstebek konularından hangileri, Fiziki Coğrafya'nın inceleme alanına girmez? A) Yalnız II B) I-II 8. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafya biliminin incelediği konulardan biri değildir? akillicografyadefteri.com D) II-IV 9. (I) Alternatif enerji kaynaklarının en önemlisi güneş enerjisidir. (II) Oldukça çevreci ve temizdir. (III) Kullanımı için güneşleme süresinin uzun olması gerekir. (IV) Ülkemizde Akdeniz ve G.D.A Bölgelerinde daha çok kullanılır. (V) En fazla sıcak su elde etme de yararlanılır. A) Jeoloji B) Oseonografya C) Meteoroloji D) Zooloji E) Arkeoloji 12. I. Yerleşme tipleri II. Kıyı ovalarının oluşumu III. Bor madeninin dağılışı Yukarıda verilen konulardan hangileri Beşeri Coğrafya'nın inceleme konularındandır? A) I-II Yukarıda numaralandırılmış cümlelerden hangisinde, coğrafya biliminin dağılış ilkesi kullanılmıştır? B) IV C) III E) III-IV 11.Aşağıdakilerden hangisi Klimatolojiye yardımcı bilimler arasında yer alır? A) Yer şekilleri B) Doğal afetler C) Ekonomik faaliyetler D) Bitkilerin genetik yapısı E) Yerin şekli A) V C) I-III D) II E) I B) I-III C) Yalnız III D) Yalnız I E) II-III C E B A D C E D B A C B 14

12 Yerkürenin Şekli ve Sonuçları Günümüzün bilim ve teknoloji olanakları ışığında, Dünyamızın şeklinin tam küre değil Geoid (Elipsoid) olduğu bilimsel olarak ispatlanmıştır. GEOİD: Dünyanın.. şişkin, basık olan, kendine özgü özel şeklidir. Dünyanın geoid şeklinde olmasının temel nedeni, Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüşü sırasında uyguladığı merkezkaç (savurma) kuvvetidir. A: Ekvator Çevresi (40.076Km) B: Kutuplar Çevresi (40.009Km) Çevre farkı (67Km) a: Ekvator yarıçapı (6.378Km) b: Kutup yarıçapı (6.357Km) Yarıçap farkı (21Km) a A=B a=b B b A a B b A>B a>b A Geoid Küre Dünyanın Yuvarlak Olmasının Sonuçları 1. Güneş ışınlarının düşme açısı, kutuplara gidildikçe.. Buna bağlı olarak sıcaklık, ekvatordan kutuplara gidildikçe..., Isınma Az Isınma Fazla 2. Güneş ışınlarının aldığı yol uzunluğu ve tutulma oranı, kutuplara gidildikçe..., ve... oluşur, 4. Paralel dairelerinin boyları ve çapları ile Meridyen daireleri arasındaki uzaklık kutuplara gidildikçe..., y y X paraleli > y paraleli X X X aralığı > y aralığı 5. Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı, kutuplara gidildikçe, 0 km/sa km/sa 6 Çizgisel Hız Azalır 1670 km/sa 15

13 6. Kuzey kutbuna gidildikçe, Kutup Yıldızının görünüm açısı..., 5 5 Kutup Yıldızının Görünüş Açısı 7. Haritalarda (hatalar) görülür, 8. Ay tutulması sırasında Dünyanın gölgesi, ay yüzeyine şeklinde düşer, 9. Dünya üzerindeki ekvator ile kutuplarda Basınç kuşakları oluşur, Termik Yüksek Basınç Termik Alçak Basınç 10. Gölge boyları kutuplara doğru gidildikçe.. Dünyanın Geoid Şeklinin Sonuçları Yer çekimi kutuplara gidildikçe., 9 Yerçekimi Artar Ekvator Ekvatorun çevre uzunluğu, tam bir meridyenin uzunluğundan daha olmuştur, Küre Geoid Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapından daha.. olmuştur, 16

14 17

15 ETKİNLİK - I A. Aşağıdaki Türkiye haritasındaki noktalardan yararlanarak boşlukları uygun şekilde doldurunuz. Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca... ilinde en fazladır, Güneş ışınlarının tutulma oranı yıl boyunca... ilinde en fazladır,... ilinin çizgisel hızı ile... çizgisel hızı birbirine eşittir, Konya ilindeki yerçekimi, Sinop ilinden daha..., Yaz mevsiminde Sinop ilindeki bir cismin gölgesi, Hatay ilindeki bir cismin gölgesinden daha... olur, Sinop Balıkesir Iğdır Konya Hatay B. Aşağıdaki koordinat sistemi üzerinde işaretli olan noktalardan yararlanarak soruları cevaplandırınız Hangi noktanın, yıl içinde güneş ışınlarının geliş açısı daha küçüktür? 6. Hangi nokta, Kutup yıldızını 5'lik açıyla görür? 7. Hangi noktada Termik Alçak Basınç Alanı oluşmuştur? 2. Yıl içinde hangi noktada, güneş ışınlarının tutulma oranı en az olur? 8. Hangi noktada yer alan bir cismin gölge boyu, yıl boyunca daha uzun olur? 3. Hangi noktanın üzerinde bulunduğu paralel dairesinin çevresi en büyüktür? 9. Dünyanın şekli tam küre olsaydı, hangi noktalarda yerçekimi eşit olurdu? 4. Hangi noktaların, meridyenler arasındaki uzaklık birbirine eşittir? Niçin? 10. Dünyanın şekli tam küre olsaydı, şimdiki durumdan farklı olarak neler yaşanırdı? Maddeler halinde sıralayınız. 5. Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızının en fazla ve en az olduğu noktalar hangileridir? En Fazla:.. ; En Az: 18

16 YERİN ŞEKLİ VE SONUÇLARI KAZANIM TESTİ Doğru : Yanlış : 1. Aşağıdakilerden hangisi Dünya'nın şeklinin ortaya çıkardığı sonuçlardan biri değildir? Boş : 4. Net : V IV A) Çizgisel hızın ekvatora yaklaştıkça artması B) Mevsimlerin belirgin olarak yaşanması C) Meridyen uzunluklarının eşit olması D) Yerçekiminin kutuplarda fazla olması E) Paralel dairelerinin çaplarının kutuplara doğru azalması III II I Yukarıda numaralandırılmış noktalarda hangisinde çizgisel hız en azdır? A) V V İzmir II Ankara III Erzurum IV Mersin I Yukarıda verilen illerden hangisinde, yıl boyunca güneş ışınlarının yere düşme açısı daha küçük olur? A) I B) II C) III D) II E) I 5. Kırklareli C) III D) IV E) V 3. Dünyanın şeklinden dolayı paralellerin boyları ekvatorlardan kutuplara doğru küçülür. Buna göre; I. 1 Güney II. 4 Kuzey III. 55 Güney akillicografyadefteri.com 2. B) IV I II Yukarıda kalıcı kar sınırı verilen noktalardan hangisi ekvatora en uzaktır? A) Yalnız I B) I-II D) Yalnız III C) I-III E) II-III 6. İnsanların yerleşme üst sınırı, kutuplara gidildikçe düşer. Buna göre, aşağıda verilen enlemlerden hangisinde yerleşme üst sınırı en yüksektir? A) 6K B) 5G D) 25 K Paralellerinin boyları için aşağıda verilen sıralamalardan hangisi doğrudur? A) III-II-I C) II-III-I III B) II-I-III D) I-III-II E) I-II-III 19 C) 15 K E) 4G

17 7. Kuzey kutbuna gidildikçe, Kutup yıldızının görünüm açısı büyür. 10. I. Sıcaklığın en fazla ekvatorda olması II. Yerçekiminin kutuplara doğru artması III. Kutuplar yarıçapının ekvator yarıçapından az olması V IV II III Yukarıdakilerden hangileri Dünyanın şeklinin geoid olduğunu ispatlayan durumlardandır? I A) I-II B) I-III D) Yalnız II C) II-III E) Yalnız III Yukarıda numaralandırılmış alanlardan hangileri Kutup yıldızını aynı açıyla görür? B) I-III D) III-IV C) II-III E) IV-V 8. Dünyanın şeklinden dolayı bazı alanlarda Termik basınç kuşakları oluşmuştur. Buna göre, aşağıdaki noktalardan hangisinde Termik basınç alanı bulunur? A) 6K B) 3G D) 6G C) 3K E) 9G akillicografyadefteri.com A) I-II Dünyanın şeklinden dolayı, yatay düzleme dikilen bir cismin gölge boyu kutuplara gidildikçe uzar. II IV III V Yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Yerleşme üst sınırı en yüksek olan V'tir. B) III'deki çizgisel hız, II'den azdır. C) Güneş ışınlarının ekvatora dik geldiği bir günde, gölge boyu en uzun I'de yaşanır. D) Yerçekimi en fazla IV'dedir. E) Kalıcı kar sınırı en yüksek olan nokta I'dir. I II III I IV V Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangisinde gölge boyu yıl boyunca en kısa olur? A) V B) IV C) III D) II B E E A A C C E B C D E) I 20

18 Hayali Rehberler : Paralel ve Meridyenler Paralel Dairesi: Dünya üzerindeki bir noktanın yerini bulmak amacıyla, Ekvatora paralel olarak 1 lik açı aralıklarıyla çizilmiş çizgilerdir. Meridyen Dairesi: Dünya üzerindeki bir noktanın yerini bulmak amacıyla çizilmiş, Ekvatoru dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen.. çizgilere 9K Kuzey Yarımküre (Ekvator) Doğu Yarımküre Batı Yarımküre Güney Yarımküre Greenwich (Başlangıç Meridyeni) 9G a. 90 tane Kuzey ve 90 tane Güney Yarım Kürede a. 180 tane batı ve 180 tane doğu yarım kürede olmak üzere toplam. tanedir, olmak üzere toplam.. tanedir, b. Başlangıç noktası ve en uzun paralel.... dur, b. Başlangıç noktası. 'tir, c. Kuzey - güney yönünde uzanır, c. Batı - doğu yönünde uzanır, d. Dünyanın şeklinden dolayı, ekvatordan kutuplara gidildikçe... ve.... kısalır. d. Kutuptan kutuba uzandıklarından dolayı, uzunlukları..., 9K b a a b a>b a= b e. Ardışık iki paralel arası uzaklık, sabit ve.. kilometredir, e. Ardışık iki meridyen arası uzaklık ekvator üzerinde 111 km iken bu uzaklık, dünyanın şeklinden dolayı, ekvatordan kutuplara gidildikçe.., 9K 111 Km 111 Km 111 Km 111 Km f. Ekvatorun kuzeyine ve güneyine gidildikçe dereceleri..., 55 Km (İki meridyen arası) 85 Km (İki meridyen arası) 111 Km (İki meridyen arası) f. Başlangıç meridyenin doğusuna ve batısına gidildikçe dereceleri...,

19 g... dairelerdir, g... dairelerdir. h. Bazı paralel dairelerinin.. isimleri vardır. h. Bazı meridyen dairelerinin isimleri vardır (Greenwich ve Tarih Değiştirme Çizgisi) 'K 9 K Kuzey Kutup Noktası Kuzey Kutup Dairesi 18 Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi 23 27'K 23 27'G Güney Kutup Dairesi 66 33'G 9G Doğu Yarım Küre Greenwich (Başlangıç Meridyeni) Batı Yarım Küre Tarih Değiştirme Çizgisi (Date Line) Güney Kutup Noktası Tarih Değiştirme Çizgisi ve Antimeridyen Tarih Değiştirme Çizgisi:... meridyenidir. Büyük Okyanus üzerinde uzanış gösterir. Ülke sınırlarından geçmediği için meridyenlere uygun uzanış göstermez. Girinti çıkıntı oluştururlar. Doğusunda batı meridyenleri, batısında ise doğu meridyenleri yer alır. Dolayısıyla doğu meridyenlerinin olduğu batısında gün, bir gün...; batı meridyenlerinin olduğu doğusunda ise gün bir gün KUZEY AMERİKA ASYA GÜNEY AMERİKA AVUSTRALYA mer Anti n idye Merid yen 3 Şubat 2009 Doğu Yarımküre 2 Şubat 2009 Batı Yarımküre Tarih Değiştirme Çizgisi Antimeridyen: Herhangi bir meridyenin tam karşısından geçen ve o meridyeni 'ye tamamlayan meridyendir. Antimeridyeni bulmak için, verilen meridyen 18' den çıkarılır ve bulunduğu yarımkürenin tersi alınır. 22

20 ETKİNLİK - I A. Aşağıdaki nokta ve alanların coğrafi koordinatlarını altlarına yazarak, Dünya haritası üzerindeki yerini tarayınız L 25 K 2 M 6 K:... L: N 2 M: N: B. Aşağıda bir koordinat ağı verilmiştir. Bu ağdan yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız A B C D E F 1. B-5,H-6,G-9 ve C-8 alanlarının coğrafi koordinatları nedir? Bulunuz. B-5: H-6: G-9: C-8: G H I J 5 3. Önceki soruda taradığınız alanlar, iz düşüm alan bakımından büyükten küçüğe nasıl sıralanır? 4. E-2 alanının kuzeybatı köşesinin coğrafi koordinatı nedir? 2. Aşağıda coğrafi koordinatları verilen alanları bularak, tarayınız. I. 4 K - 5 K; 4 D - 5 D II. 3 K - 4 K; 3 B- 4 B III. 1 K - 2 K; - 1 D IV. 4 G - 5 G; 1 B - 2 B 5. D-8 alanından yola çıkan bir uçak, Türkiye'ye gitmek isterse hangi yöne gitmelidir? 23

21 Aşağıdaki soruları çözünüz. 1. x Yandaki verilenlere göre X-Y arası kuşuçusu uzaklık kaç km. dir? A y 1 B boylamındaki A noktasından yola çıkan bir tur kafilesi ilk önce 2220 km doğuya giderek B noktasına oradan da 4440 km kuzeye giderek C noktasına varmışlardır. B ve C noktalarının enlem ve boylamı kaç derecedir? 2. 1 K L 3. I II III IV Yandaki verilenlere göre K-L arası kuşuçusu uzaklık kaç km. dir? Kuzey paralelleri ile Doğu meridyenleri arasında yer alan bir ülke, yandaki alanlardan hangisinde yer alır? Enlemleri farklı boylamları aynı olan 5 noktadan, doğudan batıya doğru bir tur atıldığında hangi nokta daha fazla meridyen Güney paraleli ile 15 Batı meridyeninin kesiştiği noktadan yola çıkan bir uçak, 1665 km. kuzeye giderek M noktasına, oradan da 444 km. doğuya giderek N noktasına ulaşmıştır. Bu uçağın ulaştığı M ve N noktalarının enlem ve akillicografyadefteri.com 2 C B 7. Çevre uzunluğu km olan bir paralel dairesi üzerinde ardışık iki meridyen arası kaç km dir? 8. Ardışık iki meridyen arası 90 km olan bir paralel dairesinin çevresi kaç km dir? 9. Ekvatorun 666 km kuzeyi ile Ekvator üzerinde başlangıç meridyeninin 1332 km doğusunda yer alan bir noktanın, coğrafi koordinatları nedir? 10. Aşağıdaki meridyenlerin antimeridyenlerini bulunuz. 16 BATI =.. 1 DOĞU =.. 68 DOĞU =.. 18 DOĞU=... 2 BATI = DOĞU =... 24

22 Enlem - Boylam Kavramları Enlem: Dünya üzerindeki bir noktanın açı cinsinden ekvatora olan... Boylam M 1K Enlem Boylam: Dünya üzerindeki bir noktanın açı cinsinden başlangıç meridyenine olan... 3D Enlemin Etkileri Enlem, yeryüzünde görülen birçok özelliğin değişmesinde etkili olan temel bir faktördür. Bu etkisi, dünyanın şeklinden kaynaklanır. Enlemden dolayı ekvatordan kutuplara gidildikçe; 9 K Güneş ışınlarının dünyaya geliş açısı..., Sıcaklık..., Okyanus ve denizlerin... oranları azalır, Bitki ve hayvan türleri..., Kalıcı kar sınırı, yerleşme sınırı, orman üst sınırı ve tarım üst sınırı..., Yer çekimi..., Güneş ışınlarının kat ettiği... uzar, Güneş ışınlarının atmosferdeki... oranı artar, Gece ve gündüz arasındaki... farkı artar, Akarsuların donma süreleri...,... süresi (Tan ve 9G Boylamın Etkileri Boylam, başlangıç meridyeninden doğuya ve batıya gidildikçe yerel saat farklarının oluşmasında etkilidir. Aynı enlem ve aynı boylam üzerinde yer alan noktaların ortak özellikleri nelerdir? 9K A B K 2K 0 L 9G Ekvatora ve kutuplara... uzaklıktadırlar. Yıl boyunca güneş ışınlarını aynı... alırlar, Gece - gündüz süreleri birbirine..., Çizgisel hızları..., Aynı anda yaşadıkları mevsim ve mevsim süreleri..., Üzerindeki ardışık iki meridyen arasındaki uzaklık saatleri aynıdır, Ekinoks günlerinde güneşin... ve... saatleri aynıdır, Aynı saat... de yer alırlar, Gölge boyunun gün içinde en... olduğu an aynıdır.

23 Yerel Saat Hesaplamaları Dünya kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönüş yaptığı için, doğudaki bir nokta batıdaki bir noktaya göre güneşi daha erken alır. Bu durum yerel saat farklarını ortaya çıkarmıştır. Yerel saat hesaplamaları yapılırken; 1. Boylam doğrusu çizilir ve verilen noktalar üzerine işaretlenir, 18 B x y z 18 D Boylam Doğrusu 2. İki nokta arasındaki meridyen sayısı (boylam farkı) bulunur, 18 B x y x+y z 18 D z-y Boylam Farkı Bulma 3. Meridyen sayısından yararlanılarak, iki nokta arasındaki zaman farkı bulunur (Meridyen sayısıx4'), 4. Sorulan noktanın, verilen noktaya göre yeri belirlenir (Doğu veya Batı), 5. Sorulan nokta, verilen noktaya göre batıda ise verilen saatten zaman farkı çıkarılır; doğuda ise verilen saate zaman farkı eklenir. ÖRNEK-1: 25 Doğu boylamındaki M şehrinde yerel saat 10:40 iken 5 doğu boylamındaki N şehrinde yerel saat kaç olur? ÖRNEK-2: 75 Batı boylamındaki bir noktada yerel saat 02:00 iken 15 doğu boylamındaki diğer bir noktada yerel saat kaç olur? ÖRNEK-3: 9 Batı boylamındaki bir noktada yerel saat 11:30 iken 6 batı boylamındaki diğer bir noktada yerel saat kaç olur? 26

24 Uluslararası Saat Dilimleri 157,5 172,5 142,5 22,5 7,5 82,5 67,5 52,5 37,5 97,5 112,5 127,5 172,5 37,5 52,5 67,5 82,5 7,5 22,5 157,5 142,5 127,5 97,5 112,5 Her ülkenin doğu-batı yönündeki genişliği ve ülkeden geçen meridyen sayısı aynı değildir. Bu nedenle yerel saat konusunda ülkeler arasında çıkabilecek siyasi, sosyal ve ekonomik karışıklıkları önlemek amacıyla; Dünya üzerinde.'şer meridyenden oluşan.. tane saat dilimi oluşturulmuştur. 18 Greenwich in 7,5 doğusu ve 7,5 batısından oluşturulan nolu saat diliminden başlar. Başlangıç meridyeninden 17 9 itibaren dünyanın... yönünce dizilirler Bütün ülkeler, kendi... konumlarına göre hangi 5 19 dilimdeyseler o dilimin saat ayarını kullanırlar Saat dilimleri her yerde tam olarak... takip etmez. Siyasi sınırlara, kıta kenarları veya adaların konumuna göre girinti veya çıkıntı yapabilirler. ABD, Kanada, Brezilya, Rusya, Çin ve Avustralya doğu-batı yönündeki genişliği fazla olan ülkeler birden fazla saat Ayar Boylamı Saat Dilimi Bulma Herhangi bir meridyenin saat dilimini bulabilmek için verilen boylam 15'e bölünür. Sonuca, kalan 7,5'dan büyük ise 1 eklenir, 7,5'dan küçük ise aynen bırakılır. Verilen boylam batıda ise aynı işlemler yapıldıktan sonra, bulunan sonuç 24'ten çıkarılır. ÖRNEKLER: doğu boylamı hangi saat diliminde yer alır? batı boylamı hangi saat diliminde yer alır? batı boylamının antimeridyeni hangi saat dilimde yer alır? doğu boylamının antimeridyeni hangi saat diliminde yer alır? Yerel Saat ve Ulusal Saat Yerel saat: Her meridyenin önünden geçişine göre belirlenen saatidir. Ortak Saat: Ülkelerin içinde yer aldıkları saat diliminin tam geçen meridyenin yerel saatine ortak saat denir. Ortak saat uygulamasının temel amaçları güneş ışığından daha fazla yararlanmak, enerji tasarrufunda bulunmak ve resmi işlerin akmasını engellemektir. 3 Doğu Saat geri 45 Doğu 45-3 = x 4' = 60' Türkiye matematik konumundan dolayı; Kışın... saat diliminin ortak saatini (3 DOĞU), yazın.. saat diliminin ortak saatini (45 DOĞU) kullanır. Saat İleri Kışın. saat uygulaması, yazın... saat uygulaması yapılır. Kış Saati Uygulaması Yaz Saati Uygulaması 27

25 ETKİNLİK - II Aşağıdaki soruları çözünüz doğu boylamındaki K noktasında yerel saat 08:30 iken 25 doğu boylamındaki L noktasında yerel saat kaç olur? doğu boylamındaki İstanbul da yerel saat 17:40 iken N noktasında yerel saat 19:20 dir. Buna göre N merkezi hangi boylam üzerinde yer alır? 8. Aralarında 52 dakikalık zaman farkı bulunan iki merkezden X te yerel saat Y ye göre daha geridedir. Y merkezi 37 doğu boylamında yer aldığına göre X merkezi hangi boylamdadır? 3. 1 batı boylamında yerel saat 11:45 iken 17 batı boylamında yerel saat kaç olur? akillicografyadefteri.com doğu boylamındaki bir şehirde yerel saat 14:00 iken 48 batı boylamındaki diğer şehirde yerel saat kaç olur? Mart günü güneş Londra da 08:10 da doğmuştur. Aynı gün Türkiye nin en batısında güneş kaçta batar? Eylül günü Türkiye nin en doğusunda güneş 17:40'ta battığına göre 3 doğu boylamındaki İzmit te güneş saat kaçta doğar? 4. Aralarında 240 dakika zaman farkı bulunan iki nokta arasında kaç boylam farkı bulunur? 11. Gece süresi 9 saat 40 dakika olan bir noktada güneş saat kaçta batar? 5. Yerel saati 125 doğu boylamında 500 dakika geri olan bir yerin boylamı kaç derecedir? doğu boylamı kaçıncı saat diliminde yer alır? 6. Türkiye nin en doğusundaki boylamda yerel saat 10:30 iken başlangıç meridyeninde yerel saat Saat dilimi hangi boylamlar arasında yer alır? 28

26 TÜRKİYE'NİN MATEMATİK VE ÖZEL KONUMU 26 Doğu 45 Doğu 42 Kuzey Kuzey Türkiye nin Dünya Üzerindeki Yeri Türkiye nin Matematik Konumu 1. Matematik Konum: Türkiye.. -. kuzey paralelleri ile doğu meridyenleri arasındadır. Bunun sonucunda; yarımkürede ve Başlangıç meridyeninin.., En doğusu ile en batısı arasında dakika zaman farkı vardır, Kuzeyi ile güneyi arasındaki kuşuçuşu uzaklık yaklaşık km. dir, Orta kuşakta olmasından dolayı.. mevsim belirgin olarak görülür. ASYA AVRUPA AFRİKA 2. Özel Konum: Batıdan doğuya gidildikçe yükselti.., kıtanın birleştiği yerdedir, Hem Asya hem.ülkesidir, Ulaşım yönünden kavşak özelliği gösterir. Önemli deniz ve. yolları üzerindedir, Üç tarafı ile çevrilidir, Petrol yönünden..ülkelerine yakındır, Çeşitli doğal ve madenlere sahiptir, Çeşitli ürünleri yetişir, N.A.T.O dir, Türkiye nin Özel Konumu 29

27 ETKİNLİK - III A. Aşağıda verilen bilgilerin temel sebebi nedir? Karşılarına işaretleyiniz. Enlem Boylam Norveç te kalıcı kar sınırının Brezilya dan daha düşük olması. Yunanistan da yerel saatin İspanya dan ileri olması. Hindistan ın yeni yıla Japonya dan sonra girmesi. Fransa da dört mevsimin belirgin olarak yaşanması. Mısır ın yıl boyunca güneş ışınlarını Macaristan dan daha büyük açıyla alması. Londra da öğle vakti yaşanırken Washington da sabah saatleri yaşanması. Akdenizin Baltık denizinden daha tuzlu olması. B. Aşağıda verilen bilgiler, Türkiye nin hangi konumunun birer sonucudur? Karşılarına yazınız. Sinop İzmir Malatya Diyarbakır Hatay Matematik Konum Bir cismin gölge boyu yıl boyunca Sinop ta en uzundur. Yaz mevsiminde gece süresini en fazla Hatay yaşar. Diyarbakır daki yağış miktarı İzmir den azdır. Ege denizinin tuzluluk oranı Akdenizden düşüktür. Meyveler İzmir de Malatya dan önce olgunlaşır. Kışın Sinop un sıcaklığı Malatya dan yüksektir. Hatay - Sinop arası kuş uçuşu uzaklık 666 Km dir. Malatya da kış şartları diğer illerden sert geçer. Sinop ta dağların kuzey yamaçları bitki örtüsü bakımından zengindir. 30 Özel Konum

28 PARALEL VE MERİDYENLER KAZANIM TESTİ Doğru : Yanlış : 1. Aşağıda verilenlerden hangisinin paralel dairelerinin bir özelliği olduğu söylenemez? 4. Boş : 1 Net : A) Doğu batı yönlü uzanırlar B) Boyları ve çapları kutuplara doğru daralır C) Ardışık iki paralel arası uzaklık 111km'dir D) Başlangıç meridyenine paralel uzanırlar. E) Birer derece aralıklarla çizilmişlerdir 25 2 Yukarıdaki şekilde verilen bölgenin coğrafi koordinatları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 5 K 1 L M N 1 Yukarıda uçuş rotası K-L-M-N şeklinde olan bir uçak, kaç kilometre yol alır? A) 4440 B) 3330 D) 2442 A) 2-3 K ; 1-4 B B) 2-4 K ; 1-4 D C) 2-25 K ; 3-4 D D) K ; 2-4 B E) 2-35 K ; 1-4 D 5 C) 2775 E) Doğu boylamı ile 1 Kuzey enleminin kesiştiği noktadan yola çıkan bir izci grubu, 1110 km. güneye giderek A noktasına, buradan da 555 km. doğuya giderek B noktasına ulaşmıştır. akillicografyadefteri.com Aşağıda bir X alanının coğrafi koordinatları verilmiştir. A) B) C) D) E) 2 K 2 K 25 K 5 25 X 35 Yukarıda koordinatları verilen X merkezi için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? Buna göre, izci grubunun ulaştığı A ve B noktalarının coğrafi koordinatları, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A 4 A) Başlangıç meridyeninin doğusunda yer alır B) Kuzeyi ile güneyi arasında 2220 km. mesafe bulunur C) Kuzey yarım kürededir D) Doğusu ile batısı arasında 60 dakikalık zaman farkı vardır E) Güneyin kuzeyine gidildikçe yer çekimi azalır B 25 D 25 D 15 D 15 D 2 D 31

29 6. Aşağıda iki bölgenin coğrafi koordinatları verilmiştir II 4 ı IV ıı 4 Yukarıdaki coğrafi koordinat sistemi üzerinde verilen noktalar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur? A) Kuzeyinden güneye gidildikçe çizgisel hız azalır. B) II. Bölge, I.Bölgenin batısındadır. C) Her ikisi de Kuzey yarım kürededir. D) I. Nokta ekvatora daha yakındır. E) I. Noktanın izdüşüm alanı, II.noktanın izdüşüm alanından büyüktür Doğu boylamındaki bir yerde yerel saat 4:40 iken 105 Doğu boylamındaki bir yerde yerel saat kaç olur? B) 5:40 C) 4:40 E) 2:40 akillicografyadefteri.com Yukarıda koordinatları verilen bölgelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru olur? D) 3:40 III A) 6:40 2 I 7 75 A) IV'teki yerçekimi II'ye oranla fazladır. B) I ve III nolu merkezler Tropikal kuşakta yer alır. C) V nolu merkezde güneş, II nolu merkezden sonra batar D) II nolu merkezin yerel saati III nolu merkezden ileridir. E) II nolu merkezin yıl boyunca gölge boyu en uzundur Mart tarihinin yaşandığı bir günde 4 Doğu boylamındaki X kentinde güneş 5:30 da doğduğuna göre 3 Doğu boylamındaki Y kentinde güneş kaçta batar? A) 16:50 2 V III II 5 45 V I 45 IV A) III ve IV nolu merkezlere güneş ışınları yılda bir defa dik açıyla gelir B) II ve V nolu merkezlerde çizgisel hız en fazladır C) Güneş ilk önce V nolu merkezde doğar D) III ve IV nolu merkezlerin yerel saatleri aynıdır. E) I nolu merkezin yerel saati en geridir. B) 17:30 C) 18:50 D) 18:10 E) 19:10 B) 13 C) 15 D) 18 6 Yukarıdaki koordinat sisteminde belirtilen merkezler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? Batı boylamındaki bir merkez kaçıncı saat diliminde yer alır? A) 6 D C B E A C A D D C A E) 20 32

30 9.SINIF Coğrafya Yaprak Testi

31

32 DOĞA VE İNSAN - I TEST 1 Doğru : Yanlış : 1. Aşağıdakilerden hangisi doğal unsurlardan biri değildir? A) Kayaç C) Mesken E) Yer şekli Boş : Net : 5. Atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer doğal çevreyi oluşturan dört temel ortamdır. B) İklim D) Bitki Buna göre, aşağıdaki doğal unsurlar dört temel ortam göz önüne alınarak sınıflandırılırsa, hangisi diğerlerinden farklı bir ortamda yer alır? A) Dere B) Çiçek C) Kuş D) Zürafa E) Yılan 2. Aşağıdaki doğal unsurlardan hangisi hem litosfer hem de atmosfer ortamında yer alır? D) Yağış B) Akarsu C) Balık E) Mercan 3. Canlıların beslenmesi ve barınması için ana malzemedir. Birçok element, mineral ve değerli madenler barındırır.meskenlerin yapı malzemesi olarak ve süs eşyası yapımında kullanılır. Çoğu sanayinin ham maddesidir. Yukarıda bazı özellikleri sıralanan doğal unsur, aşağıdaki hangi doğal ortamın bir elemanıdır? akillicografyadefteri.com A) Bulut yılları arasında, ortalama bir- iki haftada taburcu edilmesi gereken safra kesesi ameliyatı hastalarından bazılarının tedavilerinin uzaması üzerine incelemeler yapılmıştır. Hastalar; yaş, cinsiyet, kilo, ekonomik durum ve sigara alışkanlığı gibi özellikleri kaydedilerek karşılaştırıldı. Bahçe manzaralı odadaki hastaların ameliyat sonrası bir dozun üzerinde ağrı kesiciye çok fazla ihtiyaç duymadığı gözlenirken, bina manzaralı odadaki hastalarda bu oran iki ile üç dozu buldu. Yukarıdaki paragrafta doğanın aşağıdakilerden hangisine olan etkisi vurgulanmıştır? A) Nüfus yoğunluğu C) Ulaşım E) Ticaret B) Eğitim D) Sağlık A) Litosfer B) Stratosfer C) Biyosfer D) Hidrosfer E) Atmosfer 7. Norveç'te yaşayan insanlar için temel besin maddesi balık iken; Çin ve Hindistan'da yaşayan insanlar için temel besin maddesi pirinç olmuştur. 4. Aşağıdakilerden hangisi hidrosferin unsurları arasında yer almaz? Bu parçada bahsedilen farklılığı ortaya çıkaran neden aşağıdakilerden hangisidir? A) Boylam dereceleri B) Kültürel yapı C) Ulaşım imkanları D) Doğal koşullar E) Ekonomik durum A) Kaynak B) Yağmur C) Akarsu D) Deniz E) Göl 171

33 8. Aşağıdakilerden hangisi doğal unsurların insan hayatı üzerindeki etkisine örnek olarak gösterilebilir? A) Doğu Karadeniz'de yer şekillerinin makineli tarımı kısıtlaması B) Norveç'te asit yağmurlarının oluşması C) Termik santrallerin hava kirliliğine yol açması D) Sanayileşmiş alanların yoğun göç alması E) Ulaşımın geliştiği alanlarda ticaretin gelişmesi 12. Hidrosferin özelliklerini, aşağıdaki bilim dallarından hangisi ortaya koymaz? A) Fotamoloji C) Pedoloji E) Oseanografi 13. Dünyanın değişik bölgelerindeki doğal koşullar; insanların beslenme alışkanlıkları, yaşam biçimleri, barınakları ve giyim tarzlarını etkiler. Örneğin tropikal bölgelerde insanların yıl içersinde giysi değiştirme alışkanlıkları az iken Orta kuşak bölgelerinde ki giysi değiştirme alışkanlıkları daha fazla olmuştur. 9. Aşağıdakilerden hangisi, doğal unsurlardan biri olan su kaynaklarının insan hayatındaki kullanım alanlarından biri değildir? 10.Aşağıdaki durumlardan hangisinin beşeri faaliyetler üzerindeki olumsuz etkisinin diğerlerine göre daha az olduğu söylenebilir? A) Endonezya'da oluşan tsunamilerin iç kesimlere kadar etkili olması B) İzlanda'daki volkanik patlamaların hava trafiğini etkilemesi C) İç Anadolu'daki yağış yetersizliği D) Ormanlık alanların golf sahasına dönüştürülmesi E) Kaya düşmelerinin ulaşımı aksatması 11.Aşağıdakilerden hangisi, insanların doğal çevreden doğru bir şekilde yararlanma yolları arasında sayılamaz? Buna göre, aşağıdaki ülkelerden hangisinde insanların yıl içersinde giysi değiştirme alışkanlığı daha fazladır? akillicografyadefteri.com A) Ulaşım B) Erozyonla mücadele C) Hidroelektrik üretimi D) Sanayi E) Balıkçılık B) Limnoloji D) Hidroloji A) Yunanistan C) Brezilya B) Kongo D) Mısır E) Endonezya 14. Aşağıdakilerden hangisi, doğal unsurların insan hayatı üzerindeki etkisine bir örnek değildir? A) Kış koşullarının trafiği aksatması B) Delta ovalarında tarımın yaygın olması C) Çöllerde rüzgar erozyonun etkili olması D) Yüksek ve engeli alanlarda hayvancılığın yaygın olması E) Turizmin, güneşli gün sayısı fazla olan alanlarda gelişmesi 15. ( l )Güneşin etkisiyle yeryüzündeki sular buharlaşır. ( ll ) Buharlaşan su yükselerek bulutları oluşturur. ( lll )Bulutlar yoğunlaşarak yağış şeklinde yere düşer. ( lv )Düşen yağışın bir bölümü göl ve denizlere ulaşır. ( V ) Yeryüzüne düşen su canlılar tarafından tüketilir. Yukarıdaki paragrafta numaralandırılmış cümlelerden hangisi, dört temel ortamdan litosferi temsil eder? A) Akarsular üzerinde taşımacılık yapmak B) Nadir bulunan canlıların bölgelerini milli parka çevirmek C) Erozyona karşı ağaçlandırma yapmak D) Depreme karşı erken uyarı sistemleri kurmak E) Tarım alanlarını yerleşmeye açmak A) Yalnız l C) Yalnız ll B) l-ll D) Yalnız lll E) lll-lv 172

34 TEST 2 DOĞA VE İNSAN - II Doğru : Yanlış : 1. Coğrafya bilimiyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? Boş : 5. Aşağıdaki coğrafya bölümü ve bu coğrafya bölümünün alt dal eşleştirmelerinden hangisi yanlış verilmiştir? A) Beşeri olayların dağılışını ortaya koyar B) Doğal unsurların oluşum nedenini sorgular C) İnsan ve doğa arasındaki etkileşimi inceler D) Devletlerin yöneticilerini seçme şeklini araştırır E) Beşeri faaliyetlerin doğal ortamlara etkilerini ortaya koyar A) Fiziki Coğrafya - Hidrografya B) Fiziki Coğrafya - Biyocoğrafya C) Beşeri Coğrafya - Kartoğrafya D) Beşeri Coğrafya - Ülkeler Coğrafyası E) Beşeri Coğrafya - Ekonomik Coğrafya 3. Akarsuların yatak eğiminin fazla olması, akarsuyun akış hızını artırır. Bu yüzden yatak eğiminin fazla olduğu akarsuların hidroelektrik potansiyelleri yüksek olur. Yukarıda verilen olay, coğrafyanın hangi çalışma ilkesiyle ilgilidir? A) Bağlantı kurma B) Gözlem C) Dağılış D) Sonuç çıkarma E) Nedensellik akillicografyadefteri.com 2. Aşağıda verilenlerden hangisi coğrafyanın inceleme alanları arasında yer alır? A) Yaprağın yapısı B) Dillerin kökeni C) Evlilik türleri D) Siyasi antlaşmalar E) Göçler Net : 6. Atmosferdeki birikimleri artmaya devam eden sera gazları nedeniyle kuvvetlenen sera etkisinin oluşturduğu küresel ısınma, özellikle 1980'li yıllardan sonra daha da belirginleşmiş ve 1990'lı yıllarda en yüksek değerlerine ulaşmıştır yılı, 1860 yılından beri yaşanan en sıcak yıl olmuştur. Başka sözlerle, küresel ısınma 1998 yılında, hem küresel hem de yarımküresel olarak yeni bir yüksek sıcaklık rekoru daha kırmıştır. 1998'de Yerküre'nin yüzeye yakın yıllık ortalama sıcaklığının normalden 0.57 C daha sıcak olduğu hesaplanmıştır. Yukarıda açıklaması yapılan özellikler, aşağıdaki coğrafya bölümlerinden hangisinin inceleme alanıdır? A) Hidrografya B) Klimatoloji C) Biyocoğrafya D) Kartoğrafya E) Matematik coğrafya 4. Doğal unsurlar ve doğal süreçler, fiziki coğrafyanın inceleme alanını oluşturur. l. Kuzey Afrika'da yerleşme şekilleri, ll. Türkiye'nin volkanik dağları, lll. Rusya'nın madencilik sahaları, lv. Kazdağlarındaki endemik bitki türleri, 7. Fiziki coğrafyanın alt dallarından biri olan hidrografyaya yardımcı olan bilimlerden biri de.' dir. Yukarıda verilen cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa bilgi doğru olur? Buna göre, yukarıdakilerden hangileri fiziki coğrafyanın inceleme alanında yer almaz? A) Yalnız l B) l-ll D) ll-lll A) meteorolojidir. B) astronomidir. C) pedolojidir. D) arkeolojidir. E) limnolojidir. C) l-lll E) ll-lv 173

35 11. Üzerinde yaşadığımız dünya, jeolojik süreç içinde orojenik ve epirojenik hareketler geçirerek kara haline almış, İklimin ve dış kuvvetlerin yardımıyla şekillenmiştir. Karasallaşan alanlara zamanla bitki ve hayvanlar yerleşmiş, insan ortaya çıkmıştır. 8. Orta ve Batı Avrupa arasında yer alan İsviçre, Alpler'in kuzey ve güney yamaçlarında konumlanmış bir ülkedir. Güneydeki İsviçre Alpleri, ortadaki İsviçre platosu ve kuzeydeki Jura dağları olmak üzere ülke üç ana topografik alana ayrılabilir. Ülkeyi orta ve güneyinden kateden sıradağlar olan Alpler, ülke topraklarının yaklaşık olarak %60'ını oluşturur. Ülkede bulunan zirvelerin yaklaşık yüz tanesi metre'ye yakın veya daha da üzerindedir metre ile ülkenin en yüksek noktası Dufour Zirvesi'dir. Yukarıdaki paragraftan aşağıdaki coğrafya'ya yardımcı bilimlerden hangisine ulaşılamaz? A) Jeomorfoloji C) Astronomi B) Zooloji D) Botanik E) Klimatoloji A) Jeomorfoloji C) Kartoğrafya 9. B) Hidrografya D) Biyocoğrafya E) Klimatoloj - Hava olaylarının günlük değişimleri, - Kayaçların yapısı ve özelikleri, - Okyanusların özellikleri, - Hayvan toplulukları ve dağılışları, Yukarıdaki açıklamalar ile aşağıda verilen coğrafyaya yardımcı bilimler eşleştirildiğinde hangisi bunların dışında kalır? A) Meteoroloji B) Oseanografi C) Zooloji D) Demografi E) Petrografi akillicografyadefteri.com Yukarıda açıklaması yapılan özellikler, aşağıdaki coğrafya bölümlerinden hangisinin inceleme alanıdır? l. Madenler ve dağılışları, ll. Yer altı suları, 12. lll. Akdeniz ülkelerinin bitki türleri, lv. Orta kuşağın tarımsal ürünleri, Yukarıdakilerden hangileri ekonomik coğrafya'nın konularındandır? A) Yalnız l B) l-ll D) lll- lv E) l- lv C) ll-lll İnsanların yeryüzüne dağılışını, yaşama biçimlerini ve yaptıkları ekonomik 13. faaliyetlerini Beşeri coğrafya inceler. Aşağıdakilerden hangisi Beşeri coğrafya'nın inceleme konuları arasında yer almaz? 10.Türkiye'nin Akdeniz bölgesi'nde araştırma yapan bir bilim adamı Toros dağlarında deniz fosillerine rastlamıştır. A) Uluslararası kuruluşların özellikleri B) Türkiye'nin yerleşme şekilleri C) Dünya nüfusunun yaş gruplarına göre dağılışı D) Göçler ve nedenleri E) Turizmin geliştiği alanlar Bu araştırmacı, aşağıdaki coğrafya'ya yardımcı bilimlerden hangisi ile ilgilenmektedir? A) Jeomorfoloji C) Botanik B) Jeoloji D) Jeodezi E) Ekoloji 174

36 YERİN ŞEKLİ VE SONUÇLARI - I TEST 3 Doğru : Yanlış : 1. Dünyanın ekvatordan şişkin, kutuplardan basık olan kendine özgü özel şekline geoid denir. Boş : Net : 4. Aşağıda boylamları aynı, enlemleri farklı beş nokta verilmiştir. a b c d Dünyanın geoid şeklini almasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi B) Enlem farklılığı C) Dünyanın yörünge düzlemi ve ekvator arasındaki açı farkı D) Dünyanın yörüngedeki dönüş hızı E) Dünyanın yörüngedeki dönüş yönü e Yukarıdaki noktalardan aynı anda yola çıkan ve aynı anda dünya turunu tamamlayan uçaklardan hangisinin yakıt tüketimi en fazla olur? A) 43 Güney C) 23 Güney B) 33 Kuzey D) 15 Kuzey E) 1 Güney 3. Aşağıda bazı paralel daireleri verilmiştir. l. 6 ll. 4 lll. 15 lv. 27 V. 53 akillicografyadefteri.com A) a 2. Güneş ışınlarının ekvatora dik geldiği bir tarihte, aşağıda verilen enlemlerden hangisi güneş ışınlarını 67 derecelik açı ile alır? Kuzey Güney Kuzey Güney Güney B) b C) c D) d 5. Ardışık iki meridyen arasındaki uzaklık, ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır. Aşağıdaki durumlardan hangisinin oluşum nedeni, yukarıdaki durumla aynıdır? A) Kuzey yarımkürenin sıcaklık değerlerinin, Güney yarımküreden fazla olması B) Yıl içersinde güneşin doğduğu noktanın değişmesi C) Dönenceler çevresinde dinamik yüksek basıncın oluşması D) Gece ve gündüzün birbirini izlemesi E) Çizgisel hızın ekvatorda fazla olması Yukarıda verilen paralel dairelerinin üzerinden geçen meridyenler arasındaki uzaklığın en küçükten en büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) l-ll-lll-lv-v C) l-v-ll-lv-lll E) e Yukarıdaki noktalardan hangisinde çizgisel hızın ve yer çekimin en fazla olduğu noktalar sırasıyla birlikte verilmiştir? B) lll-lv-ll-v-l D) ll-lll-lv-l-v E) V-lV-lll-ll-l A) 1-2 B) 2-3 C) 3-4 D) 4-5 E)

37 K II V I N IV III M L O Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde gösterilen ok yönlerinden hangisi takip edilirse, çizgisel hız ile yer çekimi arasında ters bir orantı ortaya çıkar? B) Yalnız ll D) lv-v 8. E) Yalnız l B C A E D 36 Yukarıdaki Türkiye haritasında işaretli noktalardan hangisinin güneş önünden geçiş hızı diğerlerinden daha fazladır? A) A B) B A) Güneşin önünden en hızlı geçen nokta O noktasıdır. B) Gölge boyu yıl boyunca K noktasında en uzun olur. C) Yıl boyunca N noktasının güneş ışınlarını alma açısı, L noktasından büyüktür. D) L noktasındaki yer çekimi, O noktasından azdır. E) M noktasının çizgisel hızı, K noktasından fazladır. C) lll-lv C) C 9. D) D V IV III II I E) E akillicografyadefteri.com A) l-ll Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde gösterilen noktalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz? diyen bir kişi, yukarıdaki dünya üzerinde işaretli noktaların hangisinde yer alır? C) lll D) ll A) Ekvator yarıçapı B) Ekvator çevresi C) Paralel daireleri arasındaki uzaklık D) Yer çekimi E) Başlangıç meridyeninin, Türkiye'nin en batısına uzaklığı Benim yaşadığım yerde gölgem sürekli kuzeyi gösterir ve benim boyum ile eşittir B) lv I Dünyanın şekli yukarıdaki ll. konumdan l. konuma geçtiğinde, aşağıdaki özelliklerden hangisinde bir değişme olmaz? 9 A) V II E) l 176

38 YERİN ŞEKLİ VE SONUÇLARI - II TEST 4 Doğru : Yanlış : 1. Aşağıda enlemleri farklı, boylamları aynı olan beş nokta verilmiştir. I II III IV Boş : 3. Ardışık iki meridyen arası uzaklık kutuplara doğru gidildikçe küçülür. Buna göre aşağıdaki olaylardan hangisinin oluşum nedeni yukarıdaki durumla aynıdır? V A) Kutup dairelerin enlemlerinden geçmesi B) Ekvatorda çizgisel hızın fazla olması C) Dönenceler çevresinin dünyanın en sıcak alanlar olması D) Bir noktada güneşin battığı yerin yıl içinde değişmesi E) Kars'ta güneşin İzmir'den önce doğması B) lv C) lll D) ll E) l 2. Dünya'nın şeklinden dolayı paralel dairelerin çevre uzunlukları ve meridyen daireleri arasındaki uzaklık, kutuplara doğru gidildikçe küçülür. akillicografyadefteri.com Yukarıdaki noktalardan yola çıkan beş uçak dünya'yı bir tam tur attığında hangi noktadaki uçak en az yakıt tüketimi yapmıştır? A) V Net : 4. Dünya'nın şeklinden dolayı ekvatordan kutuplara gidildikçe çizgisel hız azalırken yerçekimi artar. I. 15 Kuzey II. 4 Güney III. 45 Kuzey IV. 6 Güney V IV III I Buna göre yukarıda verilen paralel daireleri üzerindeki meridyenler arasındaki uzaklığın en büyükten en küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II Buna göre yukarıdaki noktalardan hangisinde çizgisel hız en fazla, yerçekimi en az olur? A) lv-lll-ll-l B) lll-lv-ll-l C) l-ll-lll-lv D) lv-lll-l-ll E) l-lll-lv-v A) l 177 B) ll C) lll D) lv E) V

39 8. 5. I I II V II III IV V IV III Yukarıdaki noktalardan hangisinde gölge boyu yıl boyunca en uzun ve sürekli güney yönlü olur? Yukarıdaki Türkiye haritasında gösterilen noktalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) l A ) Güneşin önünden en hızlı lll. nokta geçer B ) ll. noktanın güneş ışınlarını alış açısı yıl boyunca l. noktadan fazladır C ) l. noktanın gölge boyu, yıl boyunca en kısa olur D ) lv. noktadaki yerçekimi, V. noktadan azdır. E ) Yıl boyunca çizgisel hız en az l. noktadadır C) lll D) lv E) V 6. Aşağıda üç bölgenin daimi kar sınırı verilmiştir m 1300 m 600 m I II III Buna göre verilen noktaların ekvatora en yakın olandan en uzak olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) ll-lll-l B) l-lll-ll D) ll-l-lll akillicografyadefteri.com B) ll 9. Dünya'nın kutuplardan basık, ekvatordan şişkince olan özel şekline geoid denir. C) lll-l-ll E) lll-ll-l A ) Atmosfer kalınlığının kutuplarda az olması B ) Ekvatorda yer çekiminin az olması C ) Kuzey kutbuna gidildikçe, Kutup yıldızının görünüm açısının büyümesi D ) Ekvatorun çevre uzunluğunun, tam bir meridyenin uzunluğundan daha fazla olması E ) Ekvator yarıçapının, kutuplar yarıçapından fazla olması 7. Güneş ışınlarının dünya 'ya geliş açısı ekvatordan kutuplara gidildikçe, her enlemde bir derece küçülür. Buna göre, güneş ışınlarının ekvatora dik geldiği bir günde, hangi enleme güneş ışınları 3 açıyla düşer? A) 70⁰ G Aşağıdakilerden hangisi dünyanın şeklinin geoid olmasının sonuçlarında biri değildir? B) 60⁰ K C) 50⁰ K D) 40⁰ G E) 30⁰ K 178