BİLGİ TOPLUMU STRATEJİSİNİN YENİLENMESİNE İLİŞKİN HİZMET ALIMI

Transkript

1 KALKINMA BAKANLIĞI BİLGİ TOPLUMU STRATEJİSİNİN YENİLENMESİNE İLİŞKİN HİZMET ALIMI TEKNİK ŞARTNAME 20 Eylül 2012 İhale Kayıt Numarası 2012/

2 İçindekiler 1. GİRİŞ Genel Bilgiler Tanımlar AMAÇ KAPSAM (ANA EKSENLER) Bilgi Teknolojileri Sektörü Genişbant Altyapısı ve Sektörel Rekabet Nitelikli İnsan Kaynağı ve İstihdam Toplumsal Dönüşüm Bilgi Güvenliği, Kişisel Bilgilerin Korunması ve Güvenli İnternet Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi Çözümler İnternet Girişimciliği ve e-ticaret Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık ve Etkinlik ÇIKTILAR, TESLİM PROGRAMI ve İLGİLİ TARAFLARLA PAYLAŞILMASI İş Programı İlerleme Raporları Mevcut Durum Raporu Küresel Eğilimler ve Ülke İncelemeleri Raporu Makroekonomik Projeksiyonlar ve Fırsatlar Raporu İhtiyaç Tespiti ve Öneriler Raporu Odak Grup Çalışmaları ve Değerlendirme Raporları Atölye Çalışmaları ve Değerlendirme Raporları Proje ve Katılımcılık Portalı Proje ve Katılımcılık Portalı Değerlendirme Raporu Hizmet Alımı Değerlendirme ve Kapanış Raporu PROJE EKİBİNİN NİTELİKLERİ Genel Hususlar Proje Ekibinde Aranan Nitelikler Proje Ekip Liderinin Nitelikleri Proje Koordinatörlerinin Nitelikleri Diğer Proje Ekibi Üyelerinin Nitelikleri Proje Ekibinde Değişiklik Yapılması BİRLİKTE ÇALIŞMA VE KATILIMCILIK Yüklenicinin İdare ile Birlikte Çalışması Yüklenicinin Katılımcılık Portalı Aracılığıyla Kamuoyunun Görüşlerini Alması ve Değerlendirmesi Ek-1: Odak Grup Çalışmaları Organizasyon Hizmeti Detayları Ek-2: 1., 2. ve 3. Atölye Çalışmaları Organizasyon Hizmeti Detayları Ek-3: 4., 5. ve 6. Atölye Çalışmaları Organizasyon Hizmeti Detayları

3 1. GİRİŞ 1.1. Genel Bilgiler Bilgi, bireylerin ve toplumların yaşamlarını devam ettirmek ve refah seviyelerini yükseltmek açısından temel bir ihtiyaçtır. İnsanlık tarih boyunca inceleme, araştırma, deneme, öğrenme, düşünme ve ilham alma yoluyla bilgi üretmiş ve mevcut bilgi varlığını genişletmiş, bu bilgi varlığını, doğada bulunan çeşitli kaynaklardan da faydalanmak suretiyle, yaşamını devam ettirmesini ve refah seviyesini yükseltmesini sağlayan ürün ve hizmetleri üretmek ve organizasyonları oluşturmak amacıyla kullanmıştır. Yaşadıkları dönem itibarıyla daha fazla ve daha nitelikli bilgiye sahip olan toplumlar diğerlerine göre daha yüksek bir refah seviyesine erişmiş ve güçlenmiştir. Her ne kadar bilgi ilk insan topluluklarından beri hayati önem taşıyor olsa da özellikle 20 nci yüzyılın ortalarından itibaren elektronik alanında yaşanan gelişmeler bilginin elde edilmesi, depolanması, işlenmesi ve iletilmesi açısından bir çığır açmış ve bilgi toplumuna dönüşüm sürecini de önemli ölçüde hızlandırmıştır. Son yıllarda ise bilgi ve iletişim teknolojileri ekonomik ve sosyal hayatın tüm alanlarında kullanılan genel amaçlı bir teknoloji haline gelmiştir. Bu süreçte bilgi ve iletişim teknolojilerinin bizatihi kendisi bilgi içeriği ve katma değeri yüksek bir sektör olarak belirmiş, bu teknolojilerin diğer sektörlerde kullanımı da yeni bilgilerin üretilmesine, yeni ve daha etkin iş yapış yöntemlerinin geliştirilmesine, üretim faktörlerinin üretkenliğinin artmasına, yeni iş ve uzmanlık alanlarının ortaya çıkmasına imkân sağlamıştır. Bu gelişmeler ekonomik, sosyal ve bireysel yaşamı yoğun biçimde etkilemektedir. Ekonomilerde mevcut üretim, tüketim, birikim ve bölüşüm süreçleri dönüşmekte; yeni ürün ve hizmetlerin payı ve etkisi artmakta; iş dünyasının rekabet gücü açısından bu teknolojilere sahip olma ve bu teknolojileri etkin biçimde kullanabilme yeteneği daha belirgin hale gelmekte; iş modelleri ve işgücü piyasası değişime uğramaktadır. Aynı şekilde, bilgi ve iletişim teknolojileri ülke ekonomileri arasındaki rekabete de önemli oranda etki etmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerini ve bilgiyi etkin kullanan ülkeler uluslararası rekabet avantajı kazanmaktadır. Küresel rekabet koşullarında bu araçtan etkin olarak yararlanamayan ülkeler ise yarışın dışında kalma tehdidiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında yeni ürün ve hizmetler ortaya çıkmaya devam etmekte; farklı teknolojiler arasındaki yakınsama ürün, hizmet ve içerik piyasasını dönüştürmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri temelli yenilikler, başta süreç bazlı yenilikler olmak üzere, ekonominin genelinde gerçekleştirilen yenilikler içerisinde önemli yer tutmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanı başta olmak üzere, Ar-Ge faaliyetleri giderek küreselleşmekte, uluslararası bir boyut kazanmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanındaki Ar-Ge faaliyetleri sadece bu sektörle sınırlı kalmamakta, diğer sektörlerdeki Ar-Ge faaliyetleri içerisinde de yer bulmaktadır. Bireyler toplumun ve ekonominin bir parçası olarak bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı yaşam ve iş süreçlerine dâhil olmanın ötesinde kişisel yaşamlarında daha fazla ve yoğun biçimde elektronik ortamı kullanır hale gelmektedir. Geleneksel sosyal yaşamda bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkileri hissedilirken bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı sosyal ağlar gibi yeni sosyal yaşam pratikleri ortaya çıkmaktadır. 3

4 Benzer şekilde, kamu yönetimlerinin daha etkin ve verimli kamu hizmeti sunmaya yönelik reform politikaları ve uygulamaları kaçınılmaz biçimde ve giderek daha büyük oranda bilgi ve iletişim teknolojilerine dayanmaktadır. Bu süreçte elektronik ortamda sunulabilen kamu hizmetleri e-devlet hizmetlerine dönüşmekte; teknolojideki gelişmeye ve bu gelişmelerin kamu kurumlarınca içselleştirilme derecesine bağlı olarak e-devlet algısı ve pratiği de değişmektedir. Ekonomik, sosyal ve bireysel yaşamda bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı olarak meydana gelen bu gelişmeler olumlu etkilerinin yanı sıra bazı olumsuzluklara da neden olabilmekte ve riskler barındırmaktadır. Bu çerçevede ön plana çıkan riskler, bu teknolojilere sahip olma, erişme ve kullanım yetkinliği açılarından toplumun farklı kesimleri arasında ortaya çıkan sayısal uçurum ve bunun yarattığı fırsat eşitsizliğinin gelir dağılımı, eğitim ve kamu hizmetlerine erişim gibi yaşam kalitesini etkileyen alanlardaki mevcut dengesizlikleri giderek artırma potansiyelidir. Bunların yanı sıra bu teknolojilerin kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan riskler de mevcuttur. Bu çerçevede; bilgi güvenliği ve kişisel bilgilerin korunmasına ilişkin bireysel, mali ve ulusal güvenlik problemleri ön plana çıkmaktadır. Bu teknolojilerin kullanımı ile geleneksel tipteki suçların işlenmesi kolaylaşabilmekte, yeni suç tipleri de ortaya çıkabilmektedir. Öte yandan, sanal ortamın sınırsız dünyası, bireysel yaşam ve sosyal ilişkiler üzerinde meydana getirdiği değişimler ile bazı olumsuzluklara da neden olabilmektedir. Ayrıca bilgi ve iletişim teknolojileri ile iş yapış biçimlerinin köklü bir şekilde değişime uğramasıyla birlikte, meslek tanımlarının değişmesi ve hatta bazı mesleklerin ortadan kalkması gibi işgücü piyasası üzerine ciddi etkileri olan sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Teknolojinin değişim hızının artmasıyla birlikte, çalışanların teknolojiye uyum sağlamak için hiç durmadan kendilerini geliştirmeleri gerekmekte ve bu bireylerden birden fazla alanda uzmanlaşmış yüksek profilli çalışanlar olmaları beklenmektedir. Bunun sonucunda, bir kısım geleneksel mesleklerin ortadan kalkması sonucu işsizlik artarken bir taraftan da özellikle bilgi teknolojileri firmalarının nitelikli insan gücü bulmakta ciddi sorunlar yaşadıkları görülmektedir. Böylece, ulusal ve küresel ölçekte insan gücü niteliği ile işgücü piyasasının talebi arasındaki dengesizlik, teknolojinin değişim hızıyla birlikte artmaktadır. Sanal ortam pek çok açıdan tali bir seçenek olmaktan çıkarak ekonomik, sosyal ve bireysel yaşamın gerçekleştiği bir ortama dönüşmektedir. Bu nedenle sanal ortamın, mevcut hukuk düzeni ve kamu politikalarının türevleriyle yönetilmesinde güçlükler ortaya çıkmakta, yeni politika yaklaşımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede, çeşitli ülkelerde, hem fırsatlardan istifade etmek, hem de olası riskleri ortadan kaldırmak amacıyla, farklı adlar altında da olsa, ekonomik ve sosyal politikalar gözden geçirilmekte ve bilgi toplumuna yönelik stratejiler ortaya konulmaktadır. Bunların yanı sıra, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği (AB), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) gibi yapılar tarafından uluslararası platformlarda ortak çalışmalar da yapılmaktadır. Türkiye de de bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelere ve bu teknolojilerin ekonomik ve sosyal yaşama etkilerine ilişkin politika ve strateji arayışları 1990 lı yılların ikinci yarısından itibaren sürekli olarak gündemde olmuştur. Kalkınma Planları ile yıllık programlar Türkiye nin bilgi toplumuna yönelik politikalarının belirlendiği temel politika metinleridir. Bunların dışında Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana Planı TUENA (1999), e- Türkiye Girişimi Eylem Planı (2000), e-dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı ( ), 2005 Eylem Planı ile Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı ( ) 4

5 kalkınma planlarındaki temel politikaların detaylandırıldığı strateji ve eylem planları olarak hazırlanmıştır. Bu çalışmalardan TUENA ve e-türkiye Girişimi Eylem Planı uygulanma imkânı bulamamıştır. Diğer taraftan, 2003 yılından bu yana Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen e-dönüşüm Türkiye Projesi kapsamında strateji ve eylem planlarının uygulanmasında bir süreklilik sağlanmıştır. Bu dönemde bilgi toplumuna dönüşümün toplumun tüm kesimlerini kapsayarak ulusal fayda ve katma değeri artıracak şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla; bilgi ve iletişim teknolojileri, e-devlet ve sosyal dönüşüm gibi alanlarda strateji ve hedefler belirlenerek eylem planları uygulanmış, uygulama aşamasında ise alana göre farklılık arz eden başarılar elde edilmiştir yılı itibarıyla Bilgi Toplumu Stratejisinin ( ) uygulama dönemi sona ermiştir. Bu nedenle, ülkemizin önümüzdeki dönemde uygulayacağı bilgi toplumuna dönüşüme ilişkin politika, strateji ve uygulamaların belirlenmesi amacıyla yeni bir strateji çalışması yürütülecektir Tanımlar Bu Teknik Şartnamede geçen; Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı: döneminde uygulanmak üzere 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararı ile yürürlüğe konan Bilgi Toplumu Stratejisi ( ) ve eki Eylem Planını, Esaslar: 30 Eylül 2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Tarafından 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (f) Bendi Kapsamında Yapılacak İhalelere İlişkin Esaslar ı, İdare: Kalkınma Bakanlığı nı, Muayene ve Kabul Komisyonu: Esaslara uygun olarak oluşturulan ve hizmet alımı işinin devamı süresince Yüklenici nin teslim ettiği çıktıların muayene ve kabul aşamasında ihale dokümanına uygunluğunu kontrol edip gerekli kabul işlemlerini gerçekleştiren İdare personelinden müteşekkil komisyonu, Proje Yürütme Komitesi (PYK): Esaslara uygun olarak oluşturulan ve hizmet alımı işinin devamı süresince Yüklenici ile koordinasyonu sağlamak üzere İdare personelinden müteşekkil grubu, Yüklenici: Bu şartnamenin konusu olan hizmetleri sunacak olan şirketi veya şirketleri, ifade eder. 2. AMAÇ Bu hizmet alımının amacı, 2020 yılı hedef alınarak, ülkemizin önümüzdeki dönemde uygulayacağı yeni bilgi toplumu stratejisinin hazırlanmasına katkı sağlamak üzere; Bilgi Toplumu Stratejisinin ( ) uygulama sonuçlarının ve ülkemizin bilgi toplumuna dönüşüm sürecindeki mevcut durumunun değerlendirilmesi, Bilgi toplumu konusundaki küresel eğilimler ile diğer ülkelerdeki gelişmelerin incelenmesi, 5

6 Büyüme ve istihdam odaklı bilgi toplumu politika, strateji ve uygulamalarının sağlayacağı faydaya ilişkin makroekonomik projeksiyonların yapılması ve fırsatların tespit edilmesi, Ülkemizin bilgi toplumuna dönüşüm sürecindeki ihtiyaçlarının tespit edilmesi, önümüzdeki döneme ilişkin politika, strateji ve uygulama önerilerinin ortaya konması, İlgili kesimlerin hizmet alımı sürecinde yapılacak tüm çalışmalara katılımlarının temin edilmesi ve sürekliliğinin sağlanmasıdır. 3. KAPSAM (ANA EKSENLER) Madde 4 te çıktı olarak tanımlanan raporlardan Mevcut Durum Raporu, Küresel Eğilimler ve Ülke İncelemeleri Raporu ile İhtiyaç Tespiti ve Öneriler Raporu nun hazırlanmasında aşağıda yer alan ana eksenler esas alınacaktır. Yüklenici, söz konusu raporların hazırlanması sürecinde ana eksenler arasındaki ilişkileri göz önünde bulundurarak politika, strateji ve uygulama önerilerini geliştirecek ve ortaya konulan tespit ve önerilerin desteklenmesi amacıyla ihtiyaç duyulan her türlü anket, saha araştırması, yüz yüze görüşme, vb. çalışmayı yapacaktır. Öte yandan, farklı politika alanlarına ilişkin olarak hazırlanmış ve hazırlanmakta olan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi, Türkiye Sanayi Strateji Belgesi, İhracat Stratejik Planı, Türkiye Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi, İstihdam Stratejisi, Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Eylem Planı, Yaşlanma Ulusal Eylem Programı, Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Girdi Tedarik Stratejisi, Esnaf ve Sanatkarlar Değişim, Dönüşüm, Destek Strateji Belgesi ve Eylem Planı vb. strateji ve eylem planları ile Onuncu Kalkınma Planının hazırlanmasına ilişkin çalışmalar, Orta Vadeli ve Yıllık Programlar da bu raporların hazırlanmasında dikkate alınacaktır. İdare, aşağıdaki ana eksenlerde yapılacak çalışmaların kapsamında değişiklik yapılmasını önerebilir. Yüklenici de ana eksenler altında ilişkili veya gerekli gördüğü diğer konuları da çalışmalarının kapsamına dâhil etme önerisini getirebilir. Bahsi geçen değişikliklerin hizmet alımı için belirlenen takvimin aksamasına neden olmayacak nitelikte olması esastır. Bu nitelikteki değişiklik önerileri, İdare ile Yüklenici arasında müzakere edilerek karara bağlanır. Yüklenici, çalışmalarını bu türdeki değişiklikleri de dikkate alarak tamamlamakla yükümlüdür Bilgi Teknolojileri Sektörü Bilgi teknolojileri sektörü, gayri safi yurtiçi hasılaya sağlayabileceği doğrudan katkının yanı sıra, ekonominin genelinde getirdiği verimlilik artışı ve istihdam yaratma potansiyeli ile ülkemizin bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde kritik bir öneme sahiptir. Özellikle bu sektör içerisinde yer alan yazılım ve hizmetler alanı, yenilikçi ve katma değeri yüksek yapısı, düşük sabit sermaye yatırımı ve ara malı ihtiyacı ile stratejik bir önem arz etmektedir. Dolayısıyla sektörde yapılacak atılımlar bu dönüşüm sürecini temelden etkileyecektir. Bilgi teknolojileri sektörünün mevcut yapısı; firmaların rekabet gücü, pazardaki rekabet seviyesi, iç pazarda yerel firmaların aldığı pay, doğrudan yabancı yatırımın büyüklüğü, dış ticaret dengesi ve yürürlükteki teşvik ve destekler başta olmak üzere ortaya konacaktır. Bilgi teknolojilerinin ekonominin genelinde doğuracağı rekabet avantajı göz önünde bulundurularak ülkemizde bilgi teknolojilerinden etkin biçimde istifade eden veya etmesi 6

7 gereken sektörler belirlenmelidir. Bu ana eksene ilişkin yapılacak analizlerde, bilgi teknolojilerinin belirlenen sektörler üzerindeki etkisi ve bu sektörlerin ihtiyaçları dikkate alınmalıdır. Bilgi teknolojileri sektörü yazılım ve hizmetler pazarının GSYH içerisinde aldığı pay oldukça düşüktür. Bilgi teknolojileri hizmetlerine farklı kullanıcılardan (kamu, özel sektör, vatandaş) gelen talebin niteliği ve niceliği, tüketilen hizmet ve ürünlerin kalitesi, diğer ülkelerle karşılaştırılarak ortaya konacaktır. Bilgi teknolojileri sektörü hizmetleri kullanım yoğunluğunun artması için öneriler ve dünya örnekleri sunulacaktır. Bilgi teknolojileri sektörü hizmetler pazarının gelişimi için, kamunun bilgi teknolojisi hizmetleri ihtiyaçlarının yeniliğe dayalı rekabet ortamı içerisinde karşılanması önemlidir. Bu kapsamda, kamu bilgi teknolojisi hizmetleri ihtiyaçlarının kamu-özel sektör işbirliğiyle (dış kaynak hizmet alımı) karşılanması başta olmak üzere, hizmetler pazarının gelişimine imkân verecek etkinlik sağlayıcı düzenlemeler değerlendirilecektir. Ülkemizde açık kaynak kodlu yazılımla ilişkili hizmetler, zaten küçük olan bilgi teknolojileri hizmetleri pazarı içinde yok denecek kadar az bir yer tutmaktadır. Uluslararası arenada hızlı markalaşma fırsatı, kamuda yeniden kullanılabilirlik ve sektörde yeni iş imkânlarının oluşması gibi katkıları göz önünde tutulduğunda, açık kaynak kodlu yazılımların yaygınlaşmasına uygun bir ekosistemin oluşturulması ve bu ekosistemin dünya genelindeki açık kaynak pazarı içinde yer edinmesi önem arz etmektedir. Açık kaynak kodlu yazılıma dayalı iş modellerinin ülkemiz için yaratacağı fırsatlar ve bunu destekleyecek ekosistemin güçlendirilmesi için yapılması gerekenler değerlendirilmelidir. Bilgi teknolojileri alanında öne çıkan eğilimlerin başında gelen bulut bilişim, hem bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etkinliğin, hem de kullanım yoğunluğunun artmasına, özellikle yeni girişimlerin yüksek bilgi teknolojileri yatırımları gerekmeksizin hayata geçirilmesine imkân tanımaktadır. Diğer taraftan, sunulan bulut bilişim hizmetleri kalitesinin tanımlanabilir ve ölçülebilir olması ve yasalarla güvence altında tutulmasının sağlanması gerekmektedir. Başta bulut bilişim hizmetleri olmak üzere, bilgi teknolojileri hizmetlerinin kalitesini artırmaya yönelik politika önerileri tartışılacaktır. Bilgi teknolojileri pazarının serbest ticarete giderek daha fazla açılması yaklaşımı, bir yandan ekonominin genelinde yaratabileceği verimlilik artışı ve pazarın gelişimine katkısı, diğer yandan yerel firmaların bu pazardan aldıkları paya olan etkisi itibarıyla değerlendirilmelidir. Böyle bir yaklaşımla, bilgi teknolojileri pazarının, donanım dâhil olmak üzere, tüm segmentlerindeki yerel firmaların rekabet edebilirliğinin sağlanması ve pazardan aldıkları payın artırılması için alınması gerekli önlemler belirtilmelidir. Bilgi teknolojileri sektöründeki küresel rekabet, diğer sektörlerle kıyaslandığında yenilikçiliğe daha fazla duyarlıdır. Bu durum, rekabet üstünlüğü sağlayacak yenilikleri yaratıp diğer sektörlere yayacak insan kaynağının oluşturulmasını ve bu insan kaynağının kendini sürekli yenilemesini zorunlu kılmaktadır. Söz konusu insan kaynağının mevcudiyeti, uluslararası firmaların Ar-Ge ve operasyon merkezlerinin ülkemize taşınması gibi sektörün gelişimini etkileyen diğer dinamikler için de ön koşuldur. Sektöre yönelik olarak uygulanan yenilik politikaları, sektördeki işletmeleri Ar-Ge yapmaya teşvik edecek mekanizmaların oluşturulması, ortaya konan yeniliklerin ticarileşmesi, fikri mülkiyet haklarının korunması, rekabet öncesi işbirliği destekleri ve üniversite-kamu-sanayi 7

8 işbirliği destekleri gibi farklı alanları içermektedir. Farklı aktörlerce uygulanmakta olan bu politikaların, anlaşılırlık, ortaya konan amaç ve hedefler ile uluslararası düzenlemelerle uyumluluk, sonuçları itibarıyla ölçülebilirlik gibi kıstaslar kapsamında değerlendirilmesi gereklidir. Yenilik politikaları içerisinde bilgi teknolojileri vurgusu ve/veya ayrımına ihtiyaç olup olmadığı, sektöre yönelik uygulanmakta olan ve/veya uygulanması gerekli görülen politikalar kapsamında ele alınmalıdır. Bu değerlendirme çerçevesinde, sektörde Ar-Ge ve yenilikçiliğin artırılmasına yönelik politika önerileri sunulacaktır. Yenilikçilik politikaları yanında; kamu alımları ile yatırım ve ihracat destekleri gibi alanlarda farklı kurumlar tarafından bilgi teknolojileri sektörüne ilişkin olarak uygulanmakta olan politikalar, etkinlik, ölçülebilirlik, uluslararası düzenlemelerle uyumluluk ve anlaşılabilirlik açısından değerlendirilecektir. Hem işbirliği ve öğrenmeyi hem de rekabet ve yenilikçiliği teşvik eden kümelenme yapıları içinde yer alan firmalar kendilerine özgü değer zincirlerinde diğer firmaların ürettikleri ürünlerden de istifade ederek farklı ürün ve hizmetler ortaya koymaktadır. Bilgi teknolojileri alanında kümelenme faaliyetlerinin desteklenmesi, ülkemiz de dâhil olmak üzere yaygın olarak kullanılmakta olan bir politika aracı olup, etkinliğinin artırılması ve kümelenme yapılarının uluslararası değer zincirinin bir parçası olabilmesi için yapılması gerekenler değerlendirilmelidir. Bilgi teknolojileri sektörünün gelişimi ve ülkemizin küresel rekabet içinde yer alabilmesi için gerekli olan adımlardan biri girişimciliğin desteklenmesidir. Bu kapsamda, büyüme kapasitesi olan ancak sermayesi olmayan işletmelerle yeni kurulacak işletmelerin finansman olarak desteklenmesi ihtiyacı öne çıkmaktadır. Ülkemizde finansal sistem ağırlıklı olarak bankacılık sektörüne dayanmakta olup girişimcilere kaynak sağlayacak diğer finansal enstrümanlar yeterince gelişmemiştir. Bundan dolayı bilgi teknolojileri sektöründe faaliyet gösteren girişimciler yeterli finansman imkânına kavuşamamaktadır. Bu doğrultuda, bilgi teknolojileri sektöründe karşılaşılan finansman sorunlarının araştırılarak bilgi teknolojileri sektörünün gelişimini destekleyecek nitelikte bir finansman modelinin oluşturulması önem arz etmektedir. Yakınsama ve genişbant erişim altyapılarının yaygınlaşmasının bir sonucu olarak, elektronik içerik hizmetleri de yaygınlaşmakta ve kullanımı artmaktadır. Bahsi geçen içerik hizmetleri internet reklamcılığından isteğe bağlı video hizmetlerine, çevrimiçi oyunlardan elektronik haber dağıtımına, müzik eserleri gibi entelektüel ürünlerin elektronik ortamda satışından ticari değeri olan kamu sektörü bilgisinin elektronik ortamda paylaşımına kadar çok geniş bir spektrumu kapsamaktadır. İçeriğin artan şekilde elektronik ortama aktarımı, paylaşımı ve ticarete konu edilmesi içerik endüstrisinin mevcut iş yapış şekilleri ve değer zincirlerini değiştirdiği gibi yeni hizmet ve iş sahaları ile uzmanlık alanlarının ortaya çıkmasının da önünü açmaktadır. Bu durum sektörün geliştirilmesi ve yaratılan katma değerin artırılması açısından çeşitli fırsatlar sunmaktadır. Bununla birlikte, beklenen faydaların elde edilebilmesi fikri mülkiyet hakları, güvenli elektronik ödeme platformları, kişisel bilgilerin mahremiyeti, vergilendirme, elektronik içerik hizmetleri alanında çalışabilecek nitelikli işgücü, genişbant erişim vb. konularda kapsayıcı ve tutarlı politika ve stratejiler geliştirilmesini gerektirmektedir. Sektörün gelişimi için atılması gerekli adımlar belirlenirken, Bilgi Toplumu Stratejisinin hazırlanması sonrası öne çıkan başta sanallaştırma, bulut bilişim, yeşil bilişim (green ICTs), 8

9 anlamsal ağlar (semantic web), büyük veri (big data) ve mobil teknolojiler gibi alanlar olmak üzere gelişmeler göz önünde bulundurulacaktır. Gerek bilgi teknolojileri sektörünün mevcut durumunun ortaya konması, gerek stratejik hedefler doğrultusunda yürütülen politikaların sonuçlarının değerlendirilebilmesi sağlıklı bir veri altyapısını gerektirmektedir. Bununla birlikte, sektör büyüklükleri, ihracat rakamları, kapasite analizi, istihdam verileri, Ar-Ge harcamaları içindeki pay, yabancı sermaye yatırımları içindeki pay gibi farklı göstergeler ya ölçülememekte ya da uyumsuzluklar içermektedir. Bilgi teknolojileri sektörüne ilişkin istatistiksel bilgilerin geliştirilebilmesi için kamu ve sivil toplum kuruluşları bünyesinde yapılması gerekenler, en iyi örnekler ışığında incelenmelidir. Bu ana eksende yapılacak çalışma ile sektörün, mevcut durumu ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak, stratejik sektör olarak konumlandırılıp geliştirilmesinin önündeki engeller, çözülmesi gereken sorunlar ve odaklanılması gereken fırsatlar ortaya konulmalıdır. Sektörün güçlü ve zayıf yönleri yazılım ve içerik, donanım, bilgi teknolojileri hizmetleri bileşenleri; fırsatlar ise uygulama ve alan seviyesinde sunulacaktır Genişbant Altyapısı ve Sektörel Rekabet Son yıllarda genişbant altyapıları, yakınsama olgusunun da etkisiyle, tüketicilerin bilgiye ve çeşitli bilgi ve iletişim teknolojisi hizmetlerine erişimlerini sağlayan temel altyapı niteliği kazanmıştır. Bu altyapılar bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde tüm ekonomik ve sosyal aktörler arasındaki ilişkilerin yürütülmesi ve bilgi paylaşımının sağlanmasında kritik bir işlev üstlenmektedir. Yüksek hızlı genişbant altyapıları bilgiye erişimi ve bilginin paylaşımını kolaylaştırarak yeni ve daha etkin iş yapış yöntemlerinin geliştirilmesine ortam hazırlamakta, çeşitli yenilikçi hizmetlerin sunulmasına imkân vermekte, yeni iş sahaları ve uzmanlık alanlarının ortaya çıkmasına zemin oluşturmaktadır. Bu altyapılar ayrıca bölgesel farklılıkların azaltılmasını kolaylaştırmakta, ekonomik ve sosyal aktörlerin yürüttükleri çok çeşitli faaliyetlerin etkinliğini artırmakta ve genel olarak ekonominin üretim kapasitesinin ve rekabet gücünün artırılmasına önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Genişbant altyapılarının ekonomik ve sosyal faaliyetlerin tümünde kullanılan ve bu faaliyetlerin etkinliği ile üretim faktörlerinin verimliliğini artıran bir genel amaçlı teknoloji haline gelmesi, bu teknolojiden en yüksek faydayı sağlamak üzere, pek çok ülkeyi söz konusu altyapıların yaygınlaşmasını kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı tedbirleri almaya yöneltmektedir. Bu bağlamda; özellikle yüksek hızlarda veri iletimine imkân sağlayan ve fiber optik şebeke altyapısını kullanıcılara daha fazla yaklaştırma esasına dayalı genişbant erişim altyapılarının (Yeni Nesil Erişim Şebekeleri Next Generation Access Networks) yaygınlaşmasını hızlandırmak ve bu altyapılara yatırımı özendirmek amacıyla çeşitli politika, strateji ve uygulamalar hayata geçirilmektedir. Bu politika, strateji ve uygulamaların; sektörel düzenlemelerin bahsi geçen genişbant altyapılarının yaygınlaşmasını kolaylaştırıcı ve işletmecilerin altyapı yatırımlarını özendirici şekilde revize edilmesinden kamunun genişbant altyapısına doğrudan yatırım yapmasına veya altyapı yatırımı yapacak işletmecileri finanse etmesine kadar farklı seviyelerde müdahaleci boyutları olabilmektedir. Bunları tamamlayıcı olmak üzere, mobil genişbant erişim altyapılarının ve hizmetlerinin yaygınlaşmasını kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı tedbirler de alınmakta, sektörel politika ve düzenlemeler spektrum yönetimini etkinleştirecek, kıt kaynakların etkin şekilde kullanılmasını sağlayacak ve mobil haberleşme sektöründe yenilikçiliği ve rekabeti artıracak şekilde gözden geçirilmektedir. Yeni Nesil Erişim Şebekelerinin ve mobil genişbant erişim altyapılarının 9

10 yaygınlaşmasını kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı, altyapı yatırımlarını özendirici, sektörde etkin rekabet ortamının oluşturulmasını destekleyecek, kullanıcıların bu altyapılara ve iletişim hizmetlerine makul fiyatlarla ihtiyaç duyulan her yerden erişimini sağlayacak ve sayısal uçurumu en aza indirecek, sabit ve mobil genişbant altyapılarının birbirini tamamlayıcı ve birbiriyle rekabet eden yapısını gözeten, Türkiye nin ihtiyaçlarına ve sektör yapısına uygun politika, strateji ve uygulamaların geliştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, hâlihazırda sektörde uygulanmakta olan politika ve düzenlemelerin sektördeki rekabet yapısının mevcut durumu ile yukarıda bahsi geçen politika önceliklerine etkisi açısından incelenmesi ve hem mevzuat hem de uygulamanın etkinliği açısından tespit edilen sorunların giderilmesine yönelik öneriler geliştirilmesi gereklidir. Yakınsama, yüksek hızlı genişbant erişim altyapılarına dayalı Yeni Nesil Şebekeleri (Next Generation Networks) kullanıcıların çeşitli bilgi ve iletişim teknolojisi hizmetlerine erişimini sağlayan ortak platformlar haline getirmektedir. Bunun sonucu olarak, bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün birbiriyle ilişkisi nispeten zayıf segmentlerden oluşan geleneksel yapısı da değişmektedir. Yakınsama; telekomünikasyon, içerik, yayıncılık ve bilgi teknolojisi hizmetleri arasındaki ayrımı belirsizleştirmekte, bu hizmetlerin sunumuna ilişkin değer zincirlerinin yeniden yapılanmasına sebep olmakta ve önceleri farklı alanlarda faaliyet gösteren piyasa aktörlerinin birbirlerinin faaliyet alanlarına girişini de kolaylaştırıp hızlandırmaktadır. Yakınsama olgusunun ortaya çıkardığı bu gelişmeler sektörde rekabeti ve yenilikçiliği artırma, altyapı ve hizmet maliyetlerini düşürme ve yeni istihdam alanları yaratma potansiyelini taşıdığı gibi değer zincirinin geniş bir bölümünde faaliyet gösteren dikey bütünleşik piyasa aktörlerinin ortaya çıkması nedeniyle rekabeti aksatıcı etki gösterme riskini de bünyesinde barındırmaktadır. Bu nedenle, sektörel politika ve düzenlemelerin, hem yakınsama olgusuyla ortaya çıkan ve yukarıda bahsi geçen gelişmelerin sağlayabileceği faydaları elde etmek, hem de olası olumsuz sonuçlarını en aza indirmek üzere, yakınsama ortamında ortaya çıkan yeni pazar yapısı ve değer zincirinin farklı kısımlarında rol alan işletmeciler arası ilişkileri dikkate alan bütüncül bir yaklaşımla gözden geçirilmesi ve bu doğrultuda yeni politika ve düzenleme önerileri oluşturulması gerekmektedir. Türkiye coğrafi konumu itibarıyla Asya ile Avrupa arasında bir köprü konumundadır. Hem bu durum hem de Türkiye nin gelişen telekomünikasyon altyapısı, söz konusu bölgeler arasındaki uluslararası veri trafiğinin taşınması ve bu bölgelere sunulabilecek bulut bilişim gibi çeşitli bilgi teknolojisi hizmetleri açısından Türkiye için önemli fırsatlar doğurmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye yi uluslararası veri trafiği taşımacılığında bölgesel bir merkez olarak konumlandıracak ve yerel telekomünikasyon piyasasında hayata geçirilen rekabeti artırıcı ve altyapının gelişimini destekleyici düzenleme ve yaklaşımlarla uyumlu politika, strateji ve uygulamaların geliştirilmesi önem arz etmektedir Nitelikli İnsan Kaynağı ve İstihdam Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ekonomik ve sosyal hayatın her alanında artan kullanımı, bu teknolojilere dayalı ürün ve hizmetlerin üretilmesini ve etkin şekilde kullanılmasını sağlayacak insan kaynağına olan ihtiyacı da artırmıştır. Söz konusu insan kaynağının yetiştirilmesi hem yerli bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün hem de bu teknolojileri girdi olarak kullanan diğer sektörlerin geliştirilmesi, ekonominin rekabet gücünün ve istihdamın artırılması açısından kritik önemdedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında ihtiyaç duyulan insan kaynağının yetiştirilmesi açısından bu alanda verilen ortaöğretim seviyesindeki mesleki eğitim programları ile ön 10

11 lisans, lisans ve lisansüstü eğitim programları özellikle önem arz etmektedir. Bu bağlamda, söz konusu eğitim programlarının, içeriğinin ve eğitim kadrosunun değer zincirinin farklı katmanlarında (bakım-onarım, teknik destek, üretim, tasarım ve Ar-Ge, danışmanlık, vb.) görev üstlenebilecek yetkinliklere sahip insan kaynağının yetiştirilmesini sağlayacak şekilde yapılandırılması gerekmektedir. Ayrıca, söz konusu eğitim programlarına ilişkin olarak, gelişen teknolojinin insan kaynağının niteliği açısından ortaya çıkardığı yeni ihtiyaçları belirleyecek ve bu ihtiyaçları karşılamak üzere hem eğitim içeriğini hem de eğitim kadrosunu bu yeni ihtiyaçları hızla karşılayacak şekilde iyileştirecek mekanizmaların oluşturulması gerekmektedir. Bu kapsamda, eğitim programlarının tasarlanması sürecinde açık kaynak kodlu yazılım projelerine katılımın yaygınlaştırılması konusu ayrıca değerlendirilmelidir. Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün değişen yapısı, bulut bilişim gibi teknolojilerin öne çıkması, mobil teknolojiler ve platformlardaki hızlı değişim, ihtiyaç duyulan insan kaynağının nitelik ve niceliğini etkilemektedir. Bu kapsamda, bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi, gerek orta öğretim ve yükseköğretimde alınan eğitim gerekse bu alanda çalışmak suretiyle kazanılan yetkinliklerin bir süre sonra ihtiyaçları karşılayamaması sonucunu doğurabilmekte ve bu alanda çalışan insan kaynağının yetkinliklerinin yaşam boyu öğrenme yaklaşımı çerçevesinde sürekli olarak güncellenmesini gerektirmektedir. Bu bağlamda, bilgi ve iletişim teknolojileriyle ilgili uzmanlık alanlarında çalışanların okuldan mezun olduktan veya iş hayatına girdikten sonra da niteliklerini geliştirmelerine imkân sağlayacak mekanizmaların (meslek içi eğitimler, sertifika programları, vb.) oluşturulması bu alanda çalışan insan kaynağının ve dolayısıyla bunların istihdam edildikleri sektörlerin rekabet gücünün korunması açısından önem arz etmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesine ilişkin tedbirlerin etkin şekilde hayata geçirilebilmesi öncelikle bu alandaki insan gücü ihtiyacının orta ve uzun vadede nitelik ve nicelik açısından ortaya konmasını ve mevcut insan kaynağının bu ihtiyaçlara ne ölçüde cevap verdiğinin analiz edilmesini gerektirmektedir. Bu alanda çalışacak başta genç nüfus olmak üzere nitelikli insan kaynağını yetiştirmeye ve küresel insan kaynağını cezbetmeye yönelik olarak kamu ve özel sektör işbirliğiyle hayata geçirilecek politika, strateji ve uygulamaların bu analizler doğrultusunda şekillendirilmesi önem arz etmektedir. Küreselleşmeyle birlikte giderek yoğunluk kazanan uluslararası rekabet ve yaşanan hızlı teknolojik gelişmeler nitelikli insan kaynağını en önemli rekabet avantajlarından biri haline getirmekte ve çalışma hayatı üzerinde ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Hızla gelişen ve yaygınlaşan bilgi ve iletişim teknolojileri, hem bu sektör bünyesinde yaratılan yeni istihdam olanakları hem de bu teknolojilerin diğer sektörlerde de yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla iş yapış şekillerinde ortaya çıkan değişimler dolayısıyla iş gücü piyasası üzerinde ciddi etkilere sahiptir. Daha önceleri insan gücüne dayalı olarak yapılan pek çok iş artık bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılarak ve sayıca daha az fakat daha nitelikli insan gücüne gereksinim duyularak yapılmaya başlanmıştır. Bunun yanı sıra bilgi ve iletişim teknolojilerinde sağlanan gelişmeler bazı geleneksel iş kollarının kaybolmasına ve bir takım yeni mesleklerin ortaya çıkmasına da yol açmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü dinamik, hızla büyüyen ve yenilikçiliğe müsait yapısı sebebiyle kayda değer oranda istihdam yaratma potansiyeline sahiptir. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında yapılan Ar-Ge, yenilikçilik ve girişimcilik faaliyetleri önemli ekonomik sonuçlar doğurabilmekte ve pek çok insana yeni iş olanağı sunabilmektedir. OECD ülkeleri dikkate alındığında bilgi ve iletişim teknolojileri sektöründeki istihdam, toplam istihdam 11

12 içerisinde önemli ve giderek artan bir paya sahiptir. Dünya genelinde ve Türkiye de bilgi ve iletişim teknolojileri ürün ve hizmetlerine olan talep ciddi boyutlara ulaşmış olup, her geçen gün daha da artmaktadır. Küreselleşme olgusu ve sağlanan teknolojik ilerlemeler sayesinde özellikle bilgi teknolojileri hizmetlerinin sunumunda ülkeler arasındaki sınırlar önemini yitirmiştir. En önemli girdilerinden biri nitelikli insan kaynağı olan bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü, bu alanda yeterli sayıda yetişmiş insan gücüne sahip olan ülkeler için istihdam fırsatları doğurabilmektedir. Ayrıca, gerek uluslararası firmaların doğrudan yatırımları gerekse yerli işletmelerin teşebbüsleri vasıtasıyla bilgi ve iletişim teknolojileri ürünlerinin üretim hacminin artırılması bu sektördeki istihdam olanaklarını da genişletecektir. Etkin kamu politikaları vasıtasıyla bilgi ve iletişim teknolojileri ürün ve hizmetleri sektöründe hem yurtiçi talebi karşılama oranı hem de uluslararası pazarlardan alınan pay artırılarak yeni iş olanaklarının ortaya çıkması sağlanabilir. Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü bünyesinde oluşturduğu yeni istihdam olanaklarının yanında, iş gücü piyasaları üzerinde bir takım dolaylı etkilere de sahiptir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ekonominin genelinde daha çok kullanılmasıyla birlikte bu teknolojileri çeşitli yetkinlik seviyelerinde kullanma becerisine sahip kişilerin istihdamına olan talep artmaktadır. Öte yandan, bilgi ve iletişim teknolojilerinin getirdiği işgücü verimliliği artışları özellikle emek yoğun sektörlerde önemli işsizlik sorunlarına sebep olmaktadır. İş bulamayan insanlara piyasanın ihtiyaç duyduğu bilgi ve iletişim teknolojileri yetkinlikleri kazandırılmak suretiyle hem işsizlik sorununun çözümüne katkı sağlanması hem de iş dünyasının nitelikli insan gücü ihtiyacının karşılanması mümkündür. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı ve ağ etkisi, ekonominin işleyiş dinamiklerini dönüştürerek, özellikle iş yapma tarzlarında yeni modellerin geliştirilmesini sağlamış, yeni pazarlar, yeni ürünler, yeni iş alanları ve yeni organizasyon yapıları ortaya çıkarmıştır. İş dünyasındaki bu dönüşüm sayesinde işin fiziksel mekândan tamamen veya kısmen ayrıldığı evden çalışma, tele-merkezlerde çalışma gibi çalışma türleri gelişmekte, başta kadınlar ve gençler olmak üzere farklı nedenlerle çalışma hayatının dışında kalmış kişilerin işgücü piyasasına çekilmesi bakımından önemli katkılar sağlanmaktadır. Ayrıca, bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte farklı toplumsal kesimler ve coğrafi alanlar arasındaki bilgi asimetrisi azalmış, böylece yeni ekonomik fırsatların yaratılması ve mevcut piyasaların daha iyi işlemesi mümkün olmuştur. Bu bağlamda, daha önce sadece yakın çevresinde bulunan kısıtlı sayıdaki aktörlerle ekonomik ilişkiler yürütebilen bireyler ve şirketler çok daha geniş bir ekonomik faaliyet alanına sahip hale gelmiştir. İş arayanlarla işverenlerin internet üzerindeki platformlarda buluşabilmeleri kişinin niteliklerine uygun işin ve pozisyonun gerekliliklerini haiz elemanın en hızlı ve etkin şekilde bulunabilmesi açısından önemli faydalar sağlamaktadır. Bu alanda yapılacak çalışmalarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin dolaylı ve dolaysız etkilerinden istifade edilerek yeni istihdam olanaklarının yaratılması, mevcut insan kaynağının yeni yetkinliklerle donatılması, iş gücü piyasasının daha etkin çalışmasının sağlanması gibi konularda hayata geçirilecek politika, strateji ve uygulamaların ortaya konması gerekmektedir Toplumsal Dönüşüm Bilgi ve iletişim teknolojilerinin bilgi toplumuna dönüşüm sürecindeki rolü yadsınamaz olmakla birlikte, bu süreçte asıl unsurun bilginin kendisi olduğu da bir gerçektir. Dolayısıyla, bilgi toplumuna dönüşüm açısından, bilgi üretme motivasyonu yüksek, günlük hayatında ve 12

13 karar alma süreçlerinde bilgiyi doğru şekilde yorumlayıp işleyebilen, sistematik düşünme yeteneği gelişmiş, kendisini ve yaşadığı çevreyi sorgulayan bireylerin ağırlıkta olduğu bir toplum yapısı kritik önem arz etmektedir. Bu şekilde bir toplum yapısının oluşması için gerekli olan unsurlar ekonomik ve sosyal hayatın tüm boyutlarını kesmekte, bireylerin düşünce sistematiğini bu yönde şekillendirecek aile içi eğitimden söz konusu niteliklere sahip olmalarını özendirecek iş ortamının oluşturulmasına kadar çok geniş bir çerçeveyi kapsamaktadır. Bilgi toplumuna dönüşümle birlikte bireylerin günlük yaşamları ve iş yapma biçimleri değişmekte, bilgi ve iletişim teknolojileri araçlarının sunduğu yeni imkânlar bireysel ve toplumsal refahın yükselmesinde etkin bir rol oynamaktadır. Bu şekilde, bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla vatandaşlara sunulan hizmetlerin kalitesinin yükseltilmesi ve yüksek hizmet standartlarının ülke genelinde yaygınlaştırılması, ayrıca hizmetin daha hızlı ve kolay şekilde bireylere ulaştırılması mümkün hale gelmektedir. Bu durum bir taraftan bireylerin yaşam kalitesini artırırken diğer taraftan da toplumda dezavantajlı kesimlerin içerilmesi ve toplum genelinde sosyal gelişmenin ileri düzeylere taşınmasına katkı sağlamaktadır. Bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde ele alınması önem arz eden öncelikli hususlardan biri hem talep hem de arz yönüyle bilgi ve iletişim teknolojilerine erişilebilirliğin sağlanmasıdır. İletişim altyapısının/hizmetlerinin nitelik ve nicelik itibarıyla makul seviyelerde sunumu, dolayısıyla ülke genelinde bölge veya kır-kent ayrımı olmaksızın bireylerin internete ve diğer genişbant hizmetlerine erişebilmesi gereklidir. Bir diğer önemli husus bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımına ilişkindir: Yaş, eğitim durumu, cinsiyet, gelir, yaşanılan yer gibi etkenlerin neden olduğu zorlaştırıcı koşullar veya motivasyon eksikliğine bağlı olarak bireylerin söz konusu teknolojilere ilişkin talep ve kullanım düzeyleri farklılaşmaktadır. Sayısal bölünme şeklinde ifade edilen, toplumda teknolojiyi kullanmayan veya daha az kullanan kesimler aleyhine var olan ve önlem alınmadığı takdirde gelecekte artan şekilde olumsuzluk yaratmaya devam edecek bu farklılıkların ve bunun doğuracağı fırsat eşitsizliğinin azaltılması gerekmektedir. Bu nedenle, iletişim altyapısındaki eksikliklerin giderilmesi ve gerekli iyileştirmelerin yapılması, ayrıca kısıtlı imkânları olan bireylerin bilgi ve iletişim teknolojilerine erişiminin ve bu teknolojileri kullanımının artırılması amacıyla, geçmiş dönemlerde edinilen tecrübeler ile yeni teknolojik gelişmeler dikkate alınarak, toplumun tümünü kapsayan, etkin kullanımı, işlevselliği, sürdürülebilirliği ve paydaşlarla işbirliğini gözeten politika, strateji ve uygulama araçlarının ortaya konmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, yaygın erişimin önündeki en büyük engellerden birinin yüksek internet erişim maliyetleri olduğu düşünüldüğünde, rekabet koşulları ve ticari şartlar göz önünde bulundurularak erişim maliyetlerinin düşürülmesi ve ekonomik imkânları kısıtlı olan bireylerin bu temel hak tan yararlanabilmeleri için diğer ülkelerde de örnekleri bulunan çeşitli modellerin uygulanabilmesi hususunda önerilerin getirilmesi beklenmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri; eğitime katılımın artırılması, eğitim kalitesinin yükseltilmesi ve eğitim hizmetinin ülke genelinde eşit standartlarda sunumuna katkı yapmaktadır. Ayrıca, hayat boyu öğrenimin bilgi ve iletişim teknolojileri ile desteklenmesi, bu kapsamda bireylerin hayatlarının herhangi bir bölümündeki eğitsel ihtiyaçlarını karşılamaya dönük, kişisel gelişimi ve sosyal kalkınmayı hedefleyen sayısal hizmetlerin ve içeriğin geliştirilmesi ve e-öğrenme yöntemlerinin hayat boyu öğrenimi destekleyen etkin bir araç olarak kullanımı önem arz etmektedir. Bu amaçla, FATİH Projesinin de odağını oluşturan BİT destekli eğitim kavramının ülkemizin şartları, benzer ülkelerin yaşadığı tecrübeler ile pedagojik kısıtlar ve gereklilikler dikkate alınarak değerlendirilmesi ve ülkemizdeki uygulamalara ışık tutacak analizlerin yapılması gerekmektedir. 13

14 FATİH Projesinin olası etkilerinin ve sunacağı fırsatların eğitimle ve öğrencilerle sınırlı kalmayacağı açıktır. Proje kapsamında öğrencilere dağıtılacak olan tablet bilgisayarlar sayısal bölünmenin azaltılmasına, internet kullanımının yaygınlaşmasına ve toplumun geniş kesimlerinin bu teknolojilerden daha etkin faydalanmasına imkân tanıyacaktır. Bu kapsamda, Projenin toplumun geneline eğitim dışında sunacağı fırsatların ve oluşturacağı risklerin saptanması ve olası çözüm önerilerinin geliştirilmesi beklenmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri başta engelliler ve yaşlılar olmak üzere ekonomik ve sosyal açıdan dezavantajlı kesimlerin kısıtlı ölçüde yararlandıkları veya hiç yararlanamadıkları hizmetlerden üst düzeyde faydalanmalarını sağlamak ve onları topluma daha entegre ve aktif bireyler haline getirebilmek için çeşitli fırsatlar sunmaktadır. Bu bağlamda, dezavantajlı grupların bilgi ve iletişim teknolojilerinden istifade edebilmelerine yönelik fiziksel ve ekonomik imkânların artırılması gerekmektedir. Bu gruplara yönelik bilgi ve iletişim teknolojileri destekli yöntem, hizmet ve araçların tasarlanması kadar, onlara bu uygulamaları kullanmaları için gereken yetkinliğin kazandırılması da önem arz etmektedir. Bu kapsamda, dezavantajlı grupların daha iyi hizmet alabilmeleri ve sosyal hayata kolayca eklemlenebilmeleri için arz ve talep yönlü kapsayıcı politika, strateji ve uygulama önerilerinin geliştirilmesi beklenmektedir. Kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimlerin dâhil olduğu çeşitli aktörler vasıtasıyla bilgisayar okur-yazarlığı oranını yükseltmek, BİT ile ilişkili istihdamı artırmak, internet, e-devlet ve çeşitli e-hizmetlerin kullanımını yaygınlaştırmak gibi amaçlarla birbirinden bağımsız pek çok proje yürütülmektedir. Sayısal bölünmenin azaltılmasına önemli ölçüde katkı sağlayan bu projelerin koordineli ve birbirlerini destekler nitelikte yürütülmesinin, hem kaynakların verimli kullanımına olanak sağlayacağı hem de bu şekilde projelerden daha etkili sonuçların elde edilmesinin mümkün hale geleceği düşünülmektedir. Bu alanda, başka ülkelerin yaşadıkları tecrübeler de göz önünde bulundurularak; ekonomik, teknik, hukuki ve idari bileşenleri olan bir modele ilişkin önerilerin getirilmesi yerinde olacaktır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde özellikle son 20 yılda yaşanan gelişmeler, ekonomiden medyaya, eğlence anlayışından kültürel hayata, demokrasi kavramından sosyal ilişkilere kadar pek çok alanda köklü değişimlere yol açmıştır. Bu değişim, 90 lı yıllardan sonra doğan sayısal yerlilerle, bunun öncesinde doğan sayısal göçmenler arasına kalın bir hat çekmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojilerini yoğun olarak kullanan bu genç nesil vakitlerini bilgisayar başında geçirmekte, iletişimlerini internet üzerinden yapmakta, bilgisayar başında eğlenmekte ve bütçelerinin önemli bir kısmını elektronik aygıtlara ayırmaktadır. Bu nesil kendine özgü bir düşünce sistematiğine ve farklı tüketim alışkanlıklarına sahiptir. Şirketlerin ürün yelpazelerini ve pazarlama stratejilerini bu yeni nesil müşterileri dikkate alarak değiştirmesi ve organizasyon yapılarını bu yeni insan kaynağı modeline uyarlaması gerekecektir. Bu kapsamda, diğer ülkelerin tecrübelerini de dikkate alarak sayısal yerli bu neslin beklentilerinin çıkarılmasını, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan gelişiminin kolaylaştırılmasını ve toplumsal faydayı artıracak biçimde toplumun geri kalanıyla eklemlenebilmesini teminen gerekli politika, strateji ve uygulamalarının geliştirilmesi beklenmektedir. Öte yandan, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu fırsatların bireysel ve toplumsal anlamda bazı ciddi riskleri de beraberinde getirdiği görülmektedir. Gelişen iletişim araçlarının aile kurumuna etkileri, internet üzerinden oynanan şans oyunları, sosyal medyada sıklıkla karşılaşılan nefret söylemi ve özellikle çocuklarda görülen oyun bağımlılığı bu risklerin 14

15 başlıcalarındandır. Bireye ve topluma yönelik bu ve benzeri tehditlerin ve olası etkilerinin psikolojik ve sosyal açıdan incelenmesi ve bireylerin özgürlük alanını kısıtlamadan bu riskleri bertaraf etmek için önerilerin geliştirilmesi beklenmektedir Bilgi Güvenliği, Kişisel Bilgilerin Korunması ve Güvenli İnternet Bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde ekonomik ve sosyal hayata ilişkin çeşitli iş ve işlemler artan şekilde elektronik ortamda yapılmaya başlanmış, bu durum bilgiye erişim, bilginin paylaşımı ve iş süreçlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi açısından ekonomik ve sosyal aktörlerin bilgi ve iletişim teknolojisi altyapı ve hizmetlerine bağımlılığını artırmıştır. Bu bağımlılık, söz konusu altyapı ve hizmetlerde çeşitli sebeplerle (yanlış işletim, bilinçsiz kullanım, zararlı yazılımlar, siber saldırı vb.) ortaya çıkabilecek bilgi güvenliği sorunlarından kaynaklanan aksaklıklar nedeniyle ekonomik ve sosyal hayata ilişkin faaliyetlerin sağlıklı şekilde yürütülememesi ve toplumun bundan zarar görmesi riskini de beraberinde getirmektedir. Bahsi geçen zararlar bireysel bilgisayar kullanıcılarının elektronik bankacılık şifrelerinin çalınması nedeniyle karşılaştıkları mali kayıplardan kritik bilgi altyapılarına yönelik bir saldırı sonucu ortaya çıkabilecek ve ulusal güvenliği tehdit eder boyutlara varabilecek büyük ölçekli ekonomik ve sosyal kayıplara kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Bu nedenle, bilgi toplumuna dönüşüm sürecinin sağlıklı şekilde yürütülmesi, bu süreçte ekonomik ve sosyal aktörlerin bilgi güvenliği tehditlerinden mümkün olduğunca korunması ve elektronik ortama güveninin tesis edilmesine bağlıdır. Bu amaç doğrultusunda kişisel kullanıma yönelik bilgi sistemleri ile kurumsal bilgi sistemleri ve kritik bilgi altyapılarının korunmasına yönelik, güvenlik ile kullanılabilirlik arasında makul bir denge gözeten ve ilgili tüm tarafların etkin desteğiyle uygulanacak bilgi güvenliği tedbirlerinin alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda, gerek kamu gerekse özel sektör eliyle işletilen ve sosyal ve ekonomik değer arz eden bilgi sistemlerinin güvenliğinin kamu-özel işbirliği ile ve bütüncül bir bakış açısıyla sağlanmasına yönelik politika, strateji ve uygulamaların belirlenmesi gerekmektedir. İş ve işlemlerin elektronik ortama taşınması, kişisel bilgilerin de elektronik ortamda işlenmesi ve bu bilgilerin çeşitli ekonomik ve sosyal faaliyetlerin yürütülmesi açısından girdi niteliği kazanması sonucunu doğurmuştur. Bu gelişmeler kurum ve kuruluşlara iş süreçlerini etkinleştirme, maliyetlerini düşürme, kullanıcı ve müşterilerine özelleştirilmiş hizmetler sunma yoluyla hem kendi kârlılıklarını ve rekabet güçlerini hem de kullanıcı/müşteri memnuniyetini artırma olanağı sunmaktadır. Ayrıca, kamu hizmetlerinin sunumunun etkinleştirilmesi ve yasa dışı faaliyetlerin tespit edilmesi ve önlenmesine yönelik bilgi ve iletişim teknolojileri uygulamaları kişisel bilgilerin giderek daha yoğun biçimde toplanmasını ve işlenmesini gündeme getirmiştir. Ancak bu durum, kişisel bilgilerin sahiplerinin rızası hilâfına, onları rahatsız edecek veya onlara zarar verecek şekilde yasa dışı olarak kullanılması, ilgisiz ve yetkisiz tarafların eline geçmesi ve kişi mahremiyetinin ihlâli tehlikesini de doğurmaktadır. Bununla birlikte, son zamanlarda gelişen bulut bilişim, sosyal medya ve mobil uygulamalar gibi teknolojiler, kişisel verilerin tutulduğu ve işlendiği ortamların hukuka uygunluğunun hangi teknik ve hukuki araçlarla sağlanacağı konusunun değerlendirilmesini gerektirmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojisi kullanılarak sunulan hizmetlerde bireye ilişkin temel hak ve özgürlük alanının müdahaleye açık hale gelmesi ve bu durumun kötüye kullanılması riski, vatandaşların hizmeti sunanlara olan güvenini ve bu hizmetleri kullanma isteğini azaltmaktadır. Bireyin manevi alanına ait unsurlar olarak isminin, onurunun ve özel hayatının korunmasını temin edecek, böylece bireyin sosyal hayatını daha sağlıklı ve rahat bir şekilde 15

16 sürdürebilmesine olanak tanıyacak şekilde özellikle hassas kişisel bilgilerin bilgi sistemlerinde ne şekilde kullanılacağını belirleyecek, bu bilgilerin hizmetin amacına yönelik ve hizmetle orantılı şekilde kullanılmasını sağlayacak tedbirlerin uluslararası yaklaşımlar da dikkate alınarak ele alınması önem taşımaktadır. Bu çerçevede, bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde kişisel bilgilerin mahremiyetinin korunması ve bu bilgilerin ekonomik ve sosyal faaliyetlerin etkin biçimde yürütülmesini sağlayacak şekilde kullanılması arasında uygun bir dengenin kurulması gerekmektedir. Bu dengenin oluşacağı ortamın sağlanabilmesi için politika, strateji ve uygulamaların belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. İnternetin nispeten kontrolsüz ve özgür yapısı iş ve işlemleri yürütme, yenilikçi iş modelleri ve hizmetler geliştirme, sosyalleşme, öğrenme, eğlenme, vb. açılardan ilgili taraflara önemli oranda esneklik sağlamakta ve bu anlamda ekonomik ve sosyal kalkınmayı desteklemektedir. Fakat bu yapı zararlı veya yasa dışı birtakım faaliyetlerin (zararlı içerik, kumar, iftira, özel hayatın gizliliğini ihlal, kimlik hırsızlığı vb.) internet ortamında yürütülmesini de kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle, internet ortamındaki zararlı veya yasa dışı faaliyetleri önleyecek, ancak bu süreçte ifade özgürlüğünü de koruyarak ekonomik ve sosyal aktörler arasında normal bilgi alışverişini aksatmayacak ve böylece güvenli internet kullanımını sağlayacak hukuki, teknik ve idari tedbirlerin ulusal ve uluslararası ölçekte alınması bilgi toplumuna dönüşüm açısından önemli bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın giderilmesine yönelik olarak öneriler geliştirilmesi beklenmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde görülen gelişmeler, yeni suç türlerinin oluşmasına neden olmuş ve suç olgusunun da yeniden tanımlamasını gerekli kılmıştır. İnternetin ortaya çıkışıyla bilişim yoluyla işlenen suçlar da gerek nitelik gerekse nicelik bakımından artış göstermiş ve geleneksel suç tanımları, bu suçları cezalandırmak için yetersiz olmaya başlamıştır. Bu kapsamda, uluslararası örnekler de dikkate alınarak bilişim suçlarına ilişkin politika, strateji ve uygulama önerilerinin geliştirilmesi beklenmektedir Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi Çözümler Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelere paralel olarak, bu teknolojilerin çeşitli alanlarda kullanılması ve bu teknolojilere dayalı yenilikçi çözümlerin sunulması ön plana çıkmıştır. Son zamanlarda çeşitli platformlarda ortaya konan politikalar toplumun temel sorunlarına çözüm bulunmasında, odağında vatandaşların olduğu bir anlayışla yeni hizmetlerin sunulmasında ve bilgi tabanlı düşük karbon ekonomisine dönüşüm sürecinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin anahtar rolüne işaret etmektedir. Bu alanlarda sunulan yenilikçi çözümler, yalnızca bir teknolojinin değil bilgi ve iletişim teknolojileriyle ilgili pek çok ileri teknolojinin birlikte kullanıldığı hizmetler olacaktır. İklim değişikliği konusunun ön plana çıkmasıyla beraber, yeşil bilişim kavramı da bilgi toplumu politikalarının öncelikleri arasında yer almıştır. Bu önceliklerin çerçevesini, bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün çevreye olan olumsuz etkilerinin azaltılması ve diğer sektörlerin çevreye olan olumsuz etkilerinin azaltılmasında bu teknolojilerin kullanılması oluşturmaktadır. Bu kapsamda, ülkemizde yeşil bilişimin kullanımının yaygınlaştırılması ve bu teknolojilerin kullanımından sağlanacak faydaların artırılması amacıyla stratejik hedeflerin ve bunlara yönelik olarak atılması gereken adımların ortaya konması önem arz etmektedir. Bilgisayar sayısındaki ve veri merkezlerinin kapasitesindeki hızlı artış, kullanılan enerji ve bunun sonucunda ortaya çıkan karbondioksit salınımının önemli boyuta ulaşmasına neden olmaktadır. Ayrıca, bilgi ve iletişim teknolojileri ürünlerinin çevreye duyarlı bir şekilde 16

17 üretilmesine ve ekonomik ömrünü tamamlamış olan ürünlerin olumsuz çevresel etkilerinin en aza indirilmesine yönelik çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri, diğer sektörlerin olumsuz çevresel etkilerinin azaltılmasında önemli fırsatlar sunmaktadır. Elektrik üretim, iletim ve dağıtımında akıllı şebekeler (smart grids), yük ve yolcu taşımacılığında akıllı ulaştırma sistemleri, binalarda kullanılan enerjinin azaltılmasına yönelik akıllı bina uygulamaları karbondioksit salınımının azaltılmasına önemli katkı sağlamaktadır. Bunların yanında, bilgi ve iletişim teknolojileri, üretim alanında süreçlerin verimliliğini artırmakta, insanların uzaktan çalışabilmelerine ve toplantı yapabilmelerine olanak sağlayarak ciddi oranda enerji ve zaman tasarrufu sağlamaktadır. Bu kapsamda ön plana çıkan tele-iş uygulaması, işletme maliyetlerini düşürmek isteyen kamu ve özel sektör işletmeleri için oldukça önemli fırsatlar sunmaktadır. Ayrıca, ülkemizin önemli sorunlarından biri olan su kıtlığıyla mücadele kapsamında; su kaynaklarını tespit ve izleme, hava tahmini, erken uyarı sistemlerinin oluşturulması, kentlerin gelecekteki su ihtiyaçlarının belirlenmesi ve tarımda tam zamanında sulama gibi alanlarda bu teknolojilerden faydalanılabilmektedir. Özellikle kentlerin su yönetiminde, RFID teknolojisi ve mikro elektromekanik sistemlerden büyük ölçüde faydalanılan akıllı boru ve su yönetimine yönelik karar destek sistemleri gibi bilgi ve iletişim teknolojileri tabanlı çözümler ile su dağıtım hizmetinin etkinliği sağlanabilmektedir. İnsanların gündelik hayatının tam merkezinde yer alan bu uygulamalar, Nesnelerin İnterneti (Internet of Things) kavramının ortaya çıkmasına öncülük etmektedir. Nesnelerin interneti, bir yandan yeni iş modellerinin ortaya çıkmasına ön ayak olurken bir yandan da toplumsal sorunlarla mücadelede etkili bir sürdürülebilir kalkınma aracı olarak ön plana çıkmaktadır. Bu olguyla birlikte gelen daha kaliteli veri, daha iyi bilginin üretilmesi ve daha iyi analizlerin yapılmasına imkân vermekte ve karar alma sürecinin etkinliğini önemli oranda geliştirmektedir. Bununla birlikte, boyutları her geçen gün artan veri yığını içinden kaliteli veriyi elde etmek, politika oluşturucular tarafından dikkatle incelenmesi gereken bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Büyük Veri (Big Data) kavramı etrafında belirlenecek politikalar, gelecekte ortaya çıkabilecek ve ekonomik, teknolojik ve toplumsal alanlarda önemli etkileri olabilecek sorunlarla mücadelede etkili bir araç olarak düşünülmelidir. Merkezi ve yerel yönetimlerin hizmet sunumunda bilgi ve iletişim teknolojilerinin sahip olduğu potansiyelin farkına varmaları, mevcut hizmetlerin yanı sıra pek çok yeni hizmetin bilgi ve iletişim teknolojileri destekli olarak sunulmasını gündeme getirmiştir. Bu kapsamda, akıllı kent kavramı etrafında pek çok politika, strateji ve tedbir ortaya konmakta ve bunlara ilişkin uygulama çalışmaları yürütülmektedir. Aynı çerçevede, vatandaşların yenilikçilik sürecinin içine çekildiği yaşayan laboratuarlar yaklaşımıyla, kamu-özel işbirliği modelinin ötesinde kamu-özel-vatandaş işbirliği modeli sayesinde teknolojilerin geliştirilmesi ile bu teknolojilerin vatandaşlara sunulan hizmetlerde kullanılması arasındaki zaman farkının azaltılması amaçlanmaktadır. Son yıllarda, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağlık alanındaki potansiyelinin fark edilmesiyle birlikte, pek çok yenilikçi hizmetin vatandaşlara sunulduğu görülmektedir. Özellikle, sağlık kayıtları ve teletıp alanlarında yaşanan gelişmeler sonucunda, vatandaşların sağlık hizmetlerine daha rahat erişimleri mümkün hale gelmiştir. Yaşlanan nüfus ve artan hasta bakım maliyetleriyle birlikte, gerek maliyetlerin düşürülmesi ihtiyacına gerekse hastaların evlerinde daha rahat bir ortamda tedavi ve bakımlarına yönelik evde bakım gibi çözümler ortaya çıkmıştır. Bunun yanında, sağlık kurumlarının daha verimli çalışmalarını sağlamaya yönelik hastane bilgi yönetim sistemleri yaygınlaşmaktadır. 17

18 Mobil genişbant, tablet bilgisayar ve akıllı telefon gibi teknolojilerde yaşanan gelişmelere bağlı olarak, evden çıkmadan erişilebilen hizmetler in yerini her yerden erişilebilen hizmetler almaktadır. Bu bağlamda, kamu ve özel sektör tarafından internet üzerinden sunulan hizmetlerin sunuluş modellerinin yeniden ele alınması bir zorunluluk haline gelmiş olup, mevcut elektronik hizmetlerin ötesine geçen, gündelik yaşama uyum sağlayan ve ortamla entegre yeni hizmetlerin ortaya çıkmakta olduğu görülmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri, kültürel mirasa ve bilimsel bilgiye erişim konusunda önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu bağlamda ön plana çıkan sayısal kütüphaneler ve bilimsel bilgiye açık erişim gibi konularda katılımcılık esasına dayalı yapıların kurulmasına yönelik çalışmaların yapılması ve bu yapıların sürdürülebilirliğini sağlayacak modellerin oluşturulması gerekmektedir. Ayrıca, mevcut bilginin yanı sıra, günümüzde üretilen sayısal içeriğin kültürel ve bilimsel bilgiye dönüşümü, bu bilgilerin korunması ve gelecekte de kültürel miras ve bilimsel bilgi olarak gelecek nesillere aktarılmasına yönelik çalışmaların çerçevesinin oluşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu eksen altında yapılacak olan çalışmalarda, bilgi ve iletişim teknolojileri tabanlı yenilikçi çözümlerin toplumun değişik alanlarında kullanılmasıyla sağlanabilecek ekonomik, sosyal ve çevresel fırsatların ortaya konulması ve bu fırsatların değerlendirilmesine yönelik politika, strateji ve uygulama önerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir İnternet Girişimciliği ve e-ticaret Sürekli değişen dinamiği ile internet ekonomisinin sunduğu fırsatlar ve bilginin gittikçe artan değeri, yeni girişimcilere önemli avantajlar sağlamaktadır. Ancak, internet üzerinden iş yapmaya yönelik girişimlerin çoğu zaman sağlıklı şekilde hayata geçirilemediği veya hayata geçirilen projelerin kalıcılığının sağlanamadığı gözlenmektedir. Bu doğrultuda, yüksek katma değerli ürün ve hizmet geliştirme ile nitelikli istihdam yaratma potansiyeli; ülke ekonomisine ve özelde ihracata olan katkısı; düşük başlangıç ve işletme sermayesi gereksinimi dikkate alındığında, internet girişimciliğini ve internette iş yapma olanaklarını desteklemek önem arz etmektedir. Bu nedenle, yeni girişimcilerle yatırımcıları bir araya getirmek, yabancı yatırımcıların ilgisini çekmek ve başlangıç aşamasındaki girişimcilere destek olmak suretiyle, ortaya konan iş fikirlerinin başarıyla hayata geçirilmesini ve sürdürülebilir bir zemine oturmasını sağlayacak politika ve stratejilerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda, Türkiye de internet sektörüne yönelik bir girişim sermayesi yapısının şekillenmesi ve olgunlaşması, ana hedeflerden biri olmalıdır. İnternet, elektronik ticaret yoluyla mal ve hizmet alışverişi yapmak için katlanarak artan bir yaygınlıkla kullanılmaktadır. Küresel kriz dönemlerinde bile elektronik ticaretin gerek GSYH içerisindeki payı, gerekse nominal büyüklüğü tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hızla artmaktadır. Elektronik ticaret, ürün ve hizmetlerin maliyetlerini azaltması, müşteri memnuniyeti odaklı olması, lojistik, finans, turizm gibi çeşitli hizmet sektörlerinin gelişimini desteklemesi ve işletmelerin verimliliğini artırması gibi pek çok avantaj sunmaktadır. Bilgi güvenliğinin sağlanması, güvenli ödeme mekanizmalarının oluşturulması, mobil uygulamaların yaygınlaşması, kişisel verilerin korunması ve böylece kullanıcı güveninin artırılması, elektronik ticaretin yaygınlaştırılmasında en önemli faktörler arasında yer almakta olup, bu doğrultuda hukuki, teknik ve altyapıya ilişkin bir takım tedbirlerin alınması gerekmektedir. Ayrıca, elektronik ticaret faaliyetinde bulunan işletmelerin sundukları 18

19 hizmetlerin güvenilirliğini teyit etmek üzere bağımsız mekanizmaların oluşumu ve sektör içi düzenlemelerin ele alınması gerekmektedir. Elektronik ticaret özellikle internet girişimcilerine ve internet üzerinden mal, hizmet ve sayısal içerik satışı yapmak isteyen işletmelere rekabet üstünlüğü ve ekonomiye yeni istihdam olanakları sağlamaktadır. Bu kapsamda bireysel girişimciler ve özellikle KOBİ ler için önemli ihracat fırsatları doğmakta, ancak e-ticaret yoluyla ihracat yapılabilmesi için ülkemiz koşullarına uygun hukuki ve teknik altyapının temel unsurlarının tespit edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede, elektronik ticaretin düzenlenmesine ilişkin çalışmalar da dikkate alınarak, kurumsal ve bireysel girişimcilerin elektronik ticaret yoluyla ulusal ve uluslararası pazarlara açılmalarını kolaylaştırıcı politika, strateji ve uygulamaların belirlenmesi gerekmektedir Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık ve Etkinlik Kamu kurum ve kuruluşlarının, vatandaş odaklı ve etkin hizmet sunumu hedefi doğrultusunda birlikte çalışabilmeleri; kurumlar arası bilgi paylaşımı, bilgi sistemleri arasında veri paylaşımı ve işleyen süreçlerin birbirleriyle olan uyumunun sağlanması gibi farklı seviyelerde etkileşimi ifade eder. Bu etkileşim kapsamında, kamu hizmetlerinin sunumunda kullanıcı memnuniyetinin artırılması ve bireyler ve girişimler üzerindeki idari yüklerin azaltılması için kurumlar arasında işbirliği, bilginin yerinden ve yeniden kullanımı, kaliteli ve etkin kamu hizmet sunumu için çoklu ortamlardan, sosyal platformlara entegre, kişiselleştirilmiş ve bütünleşik hizmet sunumu; tüm bunların gerçekleştirilebilmesi için de arka planda etkin işleyen bir veri paylaşımı anlayışı ve altyapısı gereklidir. Bu kapsamda, e-devlet hizmetlerinin sunumu için ihtiyaç duyulan temel bilgilerin erişilebileceği bilgi sistemlerinin oluşturulması, elektronik hizmetlerin sunumunda kullanılacak ortak altyapıların kurulması, ortak standartların belirlenmesi ve yerel yönetimler de dâhil olmak üzere, kamuda ortak uygulamaların yaygınlaşması için tedbirler geliştirilmesi konuları önem arz etmektedir. Diğer taraftan, fiziksel mekâna dayalı tek adımda hizmet uygulamaları ile entegrasyonun ele alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, vatandaş odaklı hizmet dönüşümünü mümkün kılacak yasal düzenlemelerin de yapılması gereklidir. e-devlet hizmetleri genel olarak teknoloji odaklı çözümler şeklinde algılanmakta, bu hizmetlerin kullanıcı odaklılığı geri planda kalabilmektedir. Bunun sonucu olarak, sayısal bölünmenin daha da artması veya e-devlet hizmetleri kullanımının istenildiği ölçüde yaygınlaşamaması gibi olumsuzluklar gündeme gelmektedir. Teknolojiden ziyade kullanıcıyı odak noktasına koyan bir yaklaşımla, kullanıcı gereksinimlerinin daha iyi anlaşılması, hizmet sunumunda verimliliğin ve vatandaş memnuniyetinin artırılması, demokratik anlayışın ve e- devlet altyapısının güçlendirilmesi gibi pek çok fayda elde etmek mümkün olabilecektir. Bu çerçevede, ülkemizde e-devlet hizmet sunumunda vatandaş ilişkileri yönetimi anlayışının uygulanabilirliği üzerine çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmalar, yeni gelişen ve kullanımı hızla yaygınlaşan sosyal ağlar ve mobil uygulamalar ile e-katılım imkânlarından yararlanma konusunu da içermelidir. Kamu kurum ve kuruluşları, bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmelere paralel olarak, vatandaşlara ve iş dünyasına daha etkin, verimli, şeffaf ve hızlı hizmet sunumunda, bu teknolojilerin potansiyelinin farkına varmıştır. Bu farkındalıkla birlikte, kamu kurum ve kuruluşlarının yürüttükleri bilgi ve iletişim teknolojileri projelerinin sayısı hızla artmıştır. Gerek kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülen projeler gerekse devreye alınan sistemlerin idamesine yönelik çalışmalar, bilgi ve iletişim teknolojileri yatırımlarının bütçe 19

20 içerisindeki payını giderek artırmaktadır. Kamu kurumlarının bir kısmı ihtiyaç duyduğu çözümler için kendi insan kaynağını kullanırken, büyük çoğunluğu çözümlerin üretilmesi ve idamesinde dışa bağımlı bir görüntü çizmektedir. Bu ayrışmanın asıl sebebi, kamu kurumlarının bilgi işlem birimlerinin insan gücü kapasitesinin farklı olmasıdır. Ayrıca, ülkemizdeki kamu kurum ve kuruluşlarının bilgi işlem birimlerinin organizasyon içindeki konumları da farklılık arz etmektedir. Bu durum, ülkemizdeki kamu kurum ve kuruluşlarının e-dönüşüm ihtiyaçlarına göre, bilgi işlem birimlerinin kapasite gereksinimlerinin belirlenmesi ve organizasyon içindeki konumları ile ilgili değişikliklere gidilmesi ihtiyacına işaret etmektedir. Bilgi işlem birimlerinin kurumların stratejik hedeflerine ulaşmaları yönünde ortaya konacak BT Stratejisi çerçevesinde kurumsal bir sorumluluk üstlenmeleri ve bu sorumluluk kapsamında da güçlendirilmeleri gerekmektedir. Ayrıca, kurumların ortaya koyduğu stratejik hedefler doğrultusunda bilgi ve iletişim teknolojileri alanında yürütecekleri çalışmaların kurumsal boyutta ve üst seviyede yönlendirilmesine olanak sağlayacak bir yönetim mekanizmasının oluşturulması gerekmektedir. Bu çerçevede, BT Yönetişimi olgusunun kamuda uygulanabilirliği ve bunun gerektireceği organizasyon yapısına ilişkin çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülen bilgi ve iletişim teknolojileri yatırımları kapsamında, çözüm geliştirmek için tercih edilen yönteme bağlı olarak proje fikrinin oluşturulmasından proje çıktılarının kabul aşamasına kadar bu yatırımların ne kadar etkin yönetilebildiği sorusu gündeme gelmektedir. Bundan dolayı, kamu kurum ve kuruluşlarının bilgi ve iletişim teknolojileri yatırım süreçlerinde kurumsal ihtiyaçlarına uyarlanmış proje yönetimi metodolojilerine ya da standart proje yönetim metodolojilerine uygun çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri yatırımlarının belirlenen amaçlar doğrultusunda bütçesi ve zamanı içinde yapılıp yapılmadığına yönelik izleme süreci, proje yönetim esasları içinde kilit öneme sahiptir. Buna ilişkin izleme faaliyetleri sonucu elde edilen veriler, gerek yatırım kararı gerekse kaynak tahsisatı için önemli geri bildirimler sağlamaktadır. Ayrıca, ortaya konan hizmetin vatandaş memnuniyetine etkisinin ölçülmesi, bu hizmetlerin kullanılabilirliğini artırmak konusunda yol göstermektedir. Bununla birlikte, bilgi ve iletişim teknolojileri yatırımlarının uygulama sürecindeki etkilerinin ölçülmesi ve raporlanması, bu yatırımların stratejik hedeflere ulaşmada ne kadar etkili olduğunun belirlenmesi açısından önemli bir mekanizmadır. Bu mekanizmanın, stratejik hedefler doğrultusunda programlama, kaynak tahsisatı ve etki analizlerinin yapılması konularını kapsayacak şekilde ele alınması ve ülkemiz için uygun bir modelin ortaya konması gerekmektedir. Kamu kaynaklarıyla üretilen web servislerinden bilgi sistemlerine, veri ve süreç modellerinden, modellemenin kendisini tanımlayan kılavuzlara kadar birçok farklı çözüm ve çıktının paylaşılarak yeniden kullanımı, hem kamu bilgi ve iletişim teknolojileri yatırımlarında etkinliğin sağlanması hem de birlikte çalışabilirlik açısından önemli bir araçtır. Kamu tarafından ya da kamu adına özel sektör tarafından bilgi ve iletişim teknolojileri projelerinin geliştirilmesi sürecinde, kurumlar arası işbirliğini artıracak, üretilen çıktıların tüm kamuda erişilebilir ve yeniden kullanılabilir olmasına imkân verecek ve gerektiğinde dinamik bir şekilde hizmet sunum sürecinin iyileştirilmesine olanak sağlayacak politikaların finansman, idame-yenileme, destek, başta açık kaynak olmak üzere yazılım geliştirme metodolojileri, e-devlet hizmet sunum mimarisi gibi farklı boyutlarıyla birlikte değerlendirilmesi gereklidir. Ortak veri merkezleri ve bulut bilişim gibi eğilimler, kurumların mevcut bilgi teknolojisi harcamalarını azaltarak, kurumların yeni uygulama geliştirme için ayırdıkları bütçeleri 20