Farklı Verim Yanıt Modellerinin ve Gübre Ürün Fiyatlarının Optimum Azot Dozlarına Etkisi

Transkript

1 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Farklı Verim Yanıt Modellerinin ve Gübre Ürün Fiyatlarının Optimum Azot Dozlarına Etkisi Hüseyin DĐKĐCĐ Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü, Kahramanmaraş Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: ÖZET: Ekonomik Optimum Azot Dozu (EOAD) nun belirlenmesinde gübre ve verim arasındaki ilişkiyi açıklamakta kullanılan matematiksel model, önerilen azot dozlarının modellere göre oldukça farklı olabilmesi yüzünden çok büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Kahramanmaraş Đli nde yürütülen bir azotlu gübre denemesinden elde edilen verilere kuadratik, kuadratik-plato ve lineer-plato yanıt modellerinin uyumu ile farklı modellerin EOAD larına etkisi incelenmiştir. Ayrıca son 25 yılda gübre ve buğday fiyatlarındaki değişimlerin, her bir model için hesap edilen EOAD larına olan etkisi de araştırılmıştır. Elde edilen verilerin kuadratik (r 2 =0.65), kuadratik-plato (r 2 =0.41) ve lineer-plato modellere (r 2 =0.50) uyumu orta düzeyde bulunmuştur. Kuadratik modelin veri setine uyumu r 2 istatistikleri ile değerlendirildiğinde diğer modellerden daha yüksek bulunmuş ve model seçiminin EOAD larını önemli ölçüde etkilediği ortaya çıkmıştır. Ekonomik optimum azot dozları 2005 yılı fiyatlarıyla kuadratik, kuadratik-plato ve lineer-plato modelleri için sırasıyla 14.06, ve kg da -1 olarak hesap edilmiştir. Son 25 yılın gübre ve buğday fiyatları değerlendirildiğinde lineer-plato dışındaki diğer modellerde EOAD nun yıllar arasında önemli değişkenlikler gösterdiği bulunmuştur. Ekonomik optimum azot dozları son 25 yılda gübre-ürün fiyatına bağlı olarak kuadratik model için 2.11 kg da -1 ve kuadratik-plato modeli için ise 1.10 kg da -1 değişkenlik göstermiştir. Lineer-plato modelleri için hesap edilen EOAD gübre-ürün fiyatına bağımlı olmadığından tüm yıllar için kg da -1 olmuştur. Üç model karşılaştırıldığında, hesap edilen EOAD için kuadratik modelin gübre ve buğday fiyatlarındaki değişimlerden diğer modellerden daha fazla etkilendiği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Ekonomik optimum azot dozu, kuadratik, kuadratik-plato, lineer-plato Effect of Different Response Models and Fertilizer-Crop Prices on Economic Optimum Nitrogen Levels ABSTRACT: The choice of response models to explain the relationship between crop yield and nitrogen rate is very important since calculated economic optimum nitrogen rates (EONR) may vary significantly depending on the selected model. This study evaluates how well quadratic, quadratic-plateau, and linear-plateau models fit the data obtained from a nitrogen rate experiment conducted in Kahramanmaras and compares the models for the calculated EONR. The effect of fertilizer-crop price ratio on the EONR for the last 25 years for each model was also determined. The results indicated that quadratic (r 2 =0.65), quadratic-plateau (r 2 =0.41), and linear-plateau (r 2 =0.50) models moderately fit the data. The quadratic model performed better than the other models based on the coefficient of determination values but it was obvious that the choice of the model significantly affects the EONR. The economic optimum nitrogen rates were calculated as 14.06, 10.97, and kg da -1 for quadratic, quadraticplateau, and linear-plateau models, respectively, based on 2005 fertilizer-crop price ratio. The variations in the fertilizer-crop ratio within the last 25 years affected the optimum N rates in quadratic and quadratic-plateau models. The range between the minimum and the maximum EONR was 2.11 kg da -1 for quadratic and 1.10 kg da -1 for quadratic-plateau models. The EONR is independent of fertilizer-crop ratio in the linear-plateau model, and, therefore, was kg da -1 in the same time period. These findings indicate that quadratic model is more sensitive to price ratio compared with the other models. Key Words: Economic optimum nitrogen rate, quadratic, quadratic-plateau, linear-plateau GĐRĐŞ Dünya gübre tüketiminin 1950 lerde 14 milyon metrik tondan 2002 yılında milyon metrik tona, dünya azotlu gübre tüketiminin ise 1980 ve 2002 yılları arasında 22 milyon tondan 85 milyon tona ulaşması (Anonymous, 2005) gübrelerin çevre üzerinde olası etkileri ile ilgili endişeleri arttırmış ve en uygun gübre dozlarının hassas bir şekilde belirlenmesi çok daha fazla önem kazanmıştır (Bock ve Sikora, 1990). Özellikle azotlu gübrelerin daha etkin bir şekilde kullanılabilmesi için çalışmalar hız kazanmıştır. Türkiye de gübre tüketimi (11.2 kg da -1 ), Avrupa Birliği Ülkeleri ( kg da -1 ) ve diğer gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında göreceli olarak düşük durumdadır (Kacar, 2004; Macit, 2004). Ülkemizde ortalama gübre tüketiminin düşük olmasına rağmen bazı bölgelerde çok yüksek düzeylerde bazı bölgelerde ise hiç gübre kullanılmadığı bilinmektedir. Carl Sprengel, mineral besin elementlerinin bitki beslemedeki önemini ilk defa 1828 yılında yayınladığı bilimsel makale ile ortaya atmıştır (Rubio ve ark., 2003). Sprengel in çalışmalarından etkilenen Justus Von Liebig 1855 yılında mineral besin maddelerinin bitki gelişimindeki önemini bir kez daha vurgulamış ve gelişim faktörleri ile verim arasındaki ilişkiyi minimum yasası ile açıklamıştır. Minimum yasasına göre bitki gelişimi her seferinde tek bir gelişim faktörü tarafından sınırlandırılır. Noksan olan gelişim faktörünün ilavesi

2 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 ile bitkisel gelişim doğrusal bir şekilde artar ve başka bir gelişim faktörünün sınırlayıcı etkisi ile platoya ulaşır (Rubio ve ark., 2003). Tanımdan da anlaşılacağı gibi Sprengel-Liebig in minimum yasası verim ile herhangi bir gelişim faktörü arasındaki ilişkiyi lineer-plato modeli ile açıklamaktadır. Gübre dozu ve verim arasındaki ilişki matematiksel olarak ilk defa Mitscherlich tarafından ifade edilmiştir. Mitscherlich, gübre ve verim arasında azalan verim kanunu ile açıkladığı ilişkinin eksponansiyal olduğunu bildirmiştir (Güzel ve ark., 2002). Gübre dozu ile verimin önce artıp maksimuma ulaştığı, daha sonra ise azaldığı kuadratik model 1950 li yılların ortalarında kullanılmaya başlanmıştır. Kuadratik modellerin bazı durumlarda pratikte çiftçilerin kullandığından daha yüksek optimum gübre dozlarını hesaplamasından dolayı 1970 li yıllarda plato modeller tekrar önem kazanmaya başlamıştır (Mortensen ve Beattie, 2005). Özellikle kuadratik-plato modelin gübre verim ilişkisini diğer modellerden daha doğru bir şekilde tahmin ettiği rapor edilmiştir (Cerrato ve Blackmer, 1990). Ekonomik optimum azot dozunun belirlenmesinde gübre ve verim arasındaki ilişkiyi açıklayan matematiksel model çok büyük önem taşımaktadır (Bock ve Sikora, 1990; Cerrato ve Blackmer, 1990). Kuadratik, kuadratik-plato ve lineer-plato modelleri gübre-verim arasındaki ilişkinin hesaplanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır (Cerrato ve Blackmer, 1990). Benzer determinasyon katsayısına (r 2 ) sahip modeller birbiri ile karşılaştırıldığında EOAD açısından modeller arasında önemli farklılıkların olduğu ve genellikle plato modellerin kuadratik modele göre daha düşük EOAD hesap ettikleri bildirilmiştir (Cerrato ve Blackmer, 1990; Bélanger ve ark., 2000). Ülkemizde de yaygın olarak kullanılan kuadratik modelin (Çağatay ve ark., 2004; Işık, 2004; Işık ve ark., 2004) ise çok daha liberal gübre dozları önerdiği ve bunun çevresel ve ekonomik açılardan olumsuz sonuçlar meydana getirebileceği belirtilmiştir (Cerrato ve Blackmer, 1990; Bélanger ve ark., 2000). Ekonomik optimum azot dozu, gübre verim fonksiyonunun birinci türevinin gübre-ürün fiyat oranına eşitlenmesi ve formülün azot dozu için çözülmesiyle hesaplanır (Cerrato ve Blackmer, 1990). Türkiye de gübre ve ürün fiyatları arasındaki oran, ürün fiyatının aleyhine olarak önemli değişkenlikler göstermektedir. Örneğin, 1999 ve 2003 yılları arasında gübre fiyatı 6.6 kat artarken, ürün fiyatı sadece 3.8 kat artış göstermiştir (Kacar, 2004). Bu durum en uygun azot dozlarının her yıl farklı olması gibi bir sonuç doğurmaktadır. Tarımsal girdilerin çevreye olan olumsuz etkilerini en aza indirebilmek amacıyla yakın gelecekte gübre kullanımı ile ilgili yeni düzenlemelerin veya kısıtlamaların yürürlüğe girmesi olası gözükmektedir. Bu yüzden doğru ve etkin gübre önerilerinin, özellikle azot için, yapılması her zamankinden daha fazla önem taşımaktadır. Bu çalışma üç farklı gübre-verim ilişkisi modellerinin ve değişen gübre ve ürün fiyatlarının EOAD üzerine etkisini araştırmak amacıyla yürütülmüştür. MATERYAL ve METOT Çalışma materyali olarak, ekim döneminde Kahramanmaraş Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme alanında ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin (Genç-99, Golia, Seri-82) ana parsele, azot dozlarının (5, 10, 15, 20, 25 kg da -1 ) ise alt parsellere yerleştirildiği, bölünmüş parseller deneme desenine göre 4 tekrarlamalı olarak Şirikçi (2002) tarafından yürütülen bir deneme seçilmiştir. Deneme sonunda çeşitlere ait ortalama verim değerleri Tablo 1 de verilmiştir (Şirikçi, 2002). Deneme ile ilgili daha detaylı bilgiler Şirikçi (2002) den elde edilebilir. Tablo 1. Üç buğday çeşidinin farklı azot dozlarında tane verimleri (kg da -1 ). Azot Dozları Çeşitler (kg da -1 ) Genç-99 Golia Seri Bu çalışmada üç farklı gübre-verim ilişki modelleri (kuadratik, kuadratik-plato ve doğrusal-plato) SAS NLIN (Anonymous, 1987) kullanılarak, Şirikçi (2002) tarafından elde edilen verilere uygulanarak hesap edilmiştir. Kuadratik model formül (1) ile hesap edilir; Y= a + bx + cx 2 (1) Kuadratik-plato model formüller (2) ve (3) ile ifade edilir; Y= a + bx + cx 2 eğer X < KAD (2) Y= P eğer X KAD (3) Lineer-plato model ise formüller (4) ve (5) ile ifade edilir; Y= a + bx eğer X < KAD (4) Y= P eğer X KAD (5) Bu formüllerde Y buğday verimini, X azot dozunu, a başlangıç katsayısını, b lineer katsayıyı, c kuadratik katsayıyı, KAD kritik azot dozunu, P ise kg da -1 olarak plato verimini ifade eder. Kritik azot dozu kuadratik modelde denklemin birinci türevinin sıfıra eşitlenmesi ile elde edilen maksimum verime denk gelen azot dozudur. Plato modellerde kritik azot dozu ise plato ile kuadratik yada doğrusal fonksiyonun kesiştiği noktadaki azot dozudur (Cerrato ve Blackmer, 1990). Kritik azot dozu (KAD) kuadratik modelde formüller (6), (7) ve (8) ile hesaplanır:

3 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 dy/dx= b-2cx (6) 0= b-2cx (7) X= KAD= b/2c (8) Ekonomik optimum azot dozu ise kuadratik ve kuadratik-plato modellerde kuadratik denklemin birinci türevinin gübre-ürün fiyat oranına eşitlenmesi ve denklemin azot dozu için çözülmesi ile hesaplanır: EOAD= (FO b)/2c (9) Bu formülde, FO gübre-ürün fiyat oranını temsil eder. Lineer-plato modelinde ise EOAD, gübre-ürün fiyat oranı kullanılmadan doğrusal fonksiyonun plato ile kesiştiği noktadaki azot dozudur. Doğrusal plato modeli hariç diğer modellerde hesap edilen EOAD kritik azot dozu değerinden daha düşüktür (Cerrato ve Blackmer, 1990). SONUÇLAR ve TARTIŞMA Bu çalışmada modeller oluşturulurken her bir çeşit için elde edilen ortalama verimler tekrarlama olarak kabul edilmiştir. Denemeden elde edilen verilere bakıldığında verimin tüm çeşitlerde 15 kg da -1 azot uygulamasında en yüksek seviyeye ulaştığı bu dozdan daha yüksek uygulamalarda ise bir azalma eğilimine girdiği gözlenmektedir (Tablo 1). Şirikçi (2002), varyans analizi ve LSD testi sonuçlarına göre en yüksek verimin 15 kg da -1 azot dozunda elde edildiğini saptamıştır. Şirikçi (2002) tarafından elde edilen azot dozu ve buğday çeşidi denemesine ait verilerin üç farklı model ile analiz sonuçları Tablo 2 de verilmiştir. Deneme sonucu elde edilen veriler modellere uygulandığında, kuadratik model (Y= X 0.88X 2 ) en yüksek verimi kg da -1 ile kg da -1 kritik azot dozunda tahmin etmiştir. Plato modelleri en yüksek verimi kuadratik modele göre daha düşük olarak tahmin etmişlerdir ( kg da -1 ) ve bu verime kuadratik-plato modelde 12 kg da -1, lineer-plato modelinde ise kg da -1 azot dozunda ulaşmışlardır. Kuadratik-plato modelde verim-azot dozu ilişkisi kritik azot dozu olan 12 kg da -1 seviyesine kadar Y= X 1.70X 2 kuadratik denklemi ile tahmin edilmiş ve kritik azot seviyesinden daha yüksek uygulamalar için denklem Y= olarak belirlenmiştir. Aynı şekilde lineer-plato model kritik azot dozu olan kg da -1 seviyesine kadar doğrusal Y= X denklemi ile, kritik seviyenin üzerinde ise Y= plato değeri ile azot-buğday verimi ilişkisini tahmin etmiştir. Cerrato ve Blackmer (1990) kuadratik verim yanıt eğrisinin eğiminin EOAD ve kritik azot dozu bölgesinde oldukça dik olmasından dolayı bu modelin olası olmayan verimleri optimum olarak belirlediğini bildirmiştir. En uygun azot dozu 2005 yılı değerleriyle (Tablo 3), amonyum nitrat (%26) gübresi temel alınarak 1 kg saf azot ve 1 kg yarı sert ekmeklik buğday fiyatları üzerinden hesaplanmıştır. Ekonomik optimum azot dozu kuadratik ve kuadratik-plato modellerde kritik azot dozlarından düşük olarak hesap edilmiştir. Lineer-plato modelinde ise EOAD, gübre-ürün fiyat oranı kullanılmadan doğrusal fonksiyonun plato ile kesiştiği noktadaki kritik azot dozuna eşit olarak alınmıştır. Üç model arasında en yüksek EOAD, kuadratik model (14.06 kg da -1 ) için hesap edilmiş ve bunu sırasıyla kuadratik-plato (10.97 kg da -1 ) ve lineer-plato (10.44 kg da -1 ) modelleri takip etmiştir. Kuadratik model, kuadratik-plato modelden 3.09 kg da -1 ve lineer-plato modelden 3.62 kg da -1 daha fazla azot önermiştir. Plato modellerince hesap edilen EOAD nun kuadratik modellerden daha düşük olduğu diğer araştırıcılar tarafından da bildirilmiştir (Cerrato ve Blackmer, 1990). Azot denemesinden elde edilen verilerin modellere uyumu determinasyon katsayısı (r 2 ) değerleri ile karşılaştırıldığında en iyi uyumun kuadratik model (r 2 =0.65) ile olduğu, bu modeli sırasıyla lineer-plato (r 2 =0.50) ve kuadratik-plato (r 2 =0.41) modellerin izlediği görülmektedir. Kullanılan üç modelin veri setine uyumu orta düzeyde bulunmuştur. Üç farklı çeşide ait ortalama verimlerin bu çalışmada kullanılması determinasyon katsayısı değerlerinin yüksek olmamasının bir nedeni olabilir. Gübre verim ilişkisini açıklamada kullanılan modelin optimum gübre dozunu belirlemede çok önemli etkisinin olduğu, en doğru gübre dozunu bulmak için model seçiminin ise gerçek optimum gübre dozları bilinmediğinden çok zor olduğu bildirilmiştir (Bock ve Sikora, 1990). Bazı araştırıcılar en uygun gübre dozunun hesap edilebilmesi için doğru modelin belirlenmesinde sadece r 2 değerlerinin kullanılmasının yeterli olmadığını, aynı veri setine uygulanan ve benzer r 2 değerlerine sahip modellerin oldukça farklı optimum gübre dozları tahmin ettiklerini rapor etmişledir (Cerrato ve Blackmer, 1990). Tablo 3, son 25 yıl içinde gübre ve buğday fiyatlarındaki değişimlerin EOAD üzerine etkisini göstermektedir. Gübre ve buğday fiyatlarına bağlı olarak EOAD değişimleri kuadratik ve kuadratik-plato modelleri için hesap edilmiştir. Lineer-plato modelinde ise EOAD gübre buğday fiyatına bağlı olmadığından kritik azot değeri olan kg da -1 tüm yıllar için geçerlidir. Cerrato ve Blackmer (1990), lineer-plato modeli ile hesap edilen EOAD nun çok aşırı fiyat artışları olmadıkça gübre ve buğday fiyatlarına bağlı olmadığını bildirmiştir. Son 25 yıl gübre ve buğday fiyatlarına bağlı olarak hesap edilen ortalama EOAD kuadratik modele göre kg da -1 ve kuadratik plato modele göre ise kg da -1 olmuştur. Yıllara göre değerlendirmede her iki model için de en düşük EOAD 1994 yılı için ve en yüksek EOAD ise 1997 yılı için hesaplanmıştır (Tablo 3). Đki önemli ekonomik krizin yaşandığı 1994 ve 2001 yıllarında gübre fiyatlarının buğday fiyatlarına göre çok daha fazla yükselmesiyle EOAD seviyeleri en düşük değerlere ulaşmıştır. Gübre ve buğday fiyatlarındaki değişmeler, kuadratik model ile hesap edilen EOAD üzerine daha etkili olmuştur. Örneğin son 25 yılda kuadratik model ile hesap edilen azot dozlarının alt ve üst sınırları arasındaki değişim 2.11 kg da -1 ( kg da -1 ) olur iken bu değişim

4 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 kuadratik-plato modelde 1.10 kg da -1 ( kg da -1 ) olarak gerçekleşmiştir. Bu durum iki model arasındaki standart sapma değerlerindeki farklılıklardan da gözlenmektedir. Son 25 yıla ait EOAD için standart sapma değerleri kuadratik-plato model için 0.25 kg da -1 kuadratik model için ise 0.49 kg da -1 olarak hesaplanmıştır (Tablo 3). Tablo 2. Azot-buğday verim yanıt modellerine ait katsayılar ve hesap edilen ekonomik optimum azot dozları Katsayılar En Kritik Yüksek Azot Model a b c Verim (kg da -1 ) EOAD r 2 (kg da -1 ) Kuadratik (34.93)* (5.32) (0.17) Kuadratik-Plato (153.20) (46.68) (2.38) Lineer-Plato 517 (47.48) (6.01) * Parantez içindeki değerler standart hatayı göstermektedir Tablo dönemine ait azotlu gübre (Anonim, 2006a), buğday fiyatları (Anonim, 2006b; Anonim, 2006c) ve ekonomik optimum azot dozlarında meydana gelen değişimler EOAD (kg da -1 ) Yıl A. Nitrat Azot Buğday Parite (Azot/Buğday) Kuad.-Plato Model Kuadratik Model Ortalama (0.25)* (0.49)* *Ortalamalara ait standart sapma değerleri parantez içinde verilmiştir SONUÇ Bu çalışmada, Kahramanmaraş Đli nde yürütülen bir azotlu gübre denemesinden elde edilen verilere üç farklı yanıt modeli uygulanmış ve farklı modellerin ekonomik azot dozlarına etkisi incelenmiştir. Elde edilen verilerin kuadratik, kuadratik-plato ve lineer-plato modellere uyumu determinasyon katsayısı istatistikleri ile değerlendirildiğinde orta düzeyde bulunmuş ve veri setine en iyi uyumu kuadratik model sağlamıştır. Kuadratik modelde 2005 yılı fiyatlarına göre kuru

5 KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 şartlarda yetiştirilen buğdaya uygulanması gereken azot miktarı kg da -1 olarak saptanmıştır. Ekonomik optimum azot dozunun belirlenmesinde, kuadratik modelde plato modellerden daha yüksek azot dozları hesaplanmıştır. Bu yüzden gübre denemelerinde gübre ve verim arasındaki ilişki belirlenirken plato modellerin de kullanılması gerekmektedir. Son 25 yılın gübre ve buğday fiyatları değerlendirildiğinde lineer-plato dışındaki diğer modellerde ekonomik optimum azot dozunun yıllar arasında önemli değişkenlikler gösterdiği bulunmuştur. Kuadratik-plato modeli kuadratik modele oranla fiyat değişkenliklerinden daha az etkilenmiştir. Tarımsal işletmenin ekonomik kazanımlarını azaltmadan gübrelerin çevreye olan zararlarını en aza indirebilmek için gübre denemelerinden elde edilen verilerin farklı modeller kullanılarak değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. Benzer bir çalışmanın Türkiye genelinde yürütülmüş olan gübre verim çalışmalarını kapsayacak şekilde yürütülmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Anonymous The NLIN procedure. SAS/STAT guide for personel computers. Version 6 ed. SAS Inst., Cary, NC, USA, Anonymous FAO Statistical Yearbook www. fao.org/statistics/ ( ). Anonim. 2006a. Cinslere Göre Ortalama Gübre Fiyatları. ( ). Anonim. 2006b. T.M.O. Hububat Alımları ve Fiyatları Bülteni. ( ). Anonim. 2006c. Toprak Mahsulleri Ofisi Alım Fiyatları. ( ). Bélanger, G., Walsh, J.R., Richards, J.E., Milburn, P.H., Ziadi, N Comparison of Three Statistical Models Describing Potato Yield Response to Nitrogen Fertilizer. Agron. J., 92: Bock, B.R., Sikora, F.J Modified-Quadratic/Plato Model for Describing Plant Response to Fertilizer. Soil Sci. Soc. Am. J., 54: Cerrato, M.E., Blackmer, A.M Comparison of Models for Describing Corn Yield Response to Fertilizer Nitrogen. Agron. J., 82: Çağatay, K., Tuğay, M.E., Brohi, A.R Tokat Yöresinde Azotlu Gübre Miktar ve Uygulama Zamanlarının Kışlık Ekmeklik Buğdayın Verimi Üzerine Etkisi. III. Ulusal Gübre Kongresi, Ekim, Tokat. Güzel, N., Gülüt, K.Y., Büyük, G Toprak Verimliliği ve Gübreler. Bitki Besin Elementlerinin Yönetimine Giriş. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Genel Yayın No: 246, Ders Kitapları Yayın No: A-80, Adana, 654s. Işık, Y Göller Yöresinde Anasonun Azotlu ve Fosforlu Gübre Đsteği. III. Ulusal Gübre Kongresi (11-13 Ekim), Tokat. Işık, Y., Göksu, N., Gültekin, S., Gökmen, F., Gezgin, S Şeker Pancarına Uygulanan Borun Buğday Üzerine Etkisi. III. Ulusal Gübre Kongresi (11-13 Ekim), Tokat. Kacar, B Ticari Gübre Tüketimi Nasıl Değerlendirilmeli ve Neler Yapılmalı. III. Ulusal Gübre Kongresi (11-13 Ekim), Tokat. Macit, M Ulusal ve Uluslar Arası Gübre Stratejileri. III. Ulusal Gübre Kongresi (11-13 Ekim), Tokat. Mortensen, R.M., Beattie, B.R Does Choice of Response Function Matter in Setting Maximum Allowable N-Application Rates in Danish Agriculture? Working Paper. Department of Agricultural and Resource Economics, College of Agriculture and Life Sciences. edu/arec/pubs/ workingpapers.html. ( ). Rubio, G., J. Zhu, Lynch, J.P A critical test of the two prevailing theories of plant response to nutrient availability. American Journal of Botany, 90(1): Şirikçi, M Kahramanmaraş Koşullarında Azot Miktarlarının Üç Ekmeklik Buğday Çeşidinde (Triticum aestivum L.) Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi.. KSU. Fen Bil. Ens., Tarla Bitkileri ABD. Yüksek Lisans Tezi, 49s.