YAPILARDA HASAR TESBĐTĐ-I

Transkript

1 YAPILARDA HASAR TESBĐTĐ-I 5. DEPREM TARĐHĐMĐZ Deprem Nedir? Deprem, yer içinde fay olarak adlandırılan, kırıklar üzerinde biriken, biçim değiştirme enerjisinin, aniden boşalması sonucunda meydana gelen, yer değiştirme hareketinin neden olduğu karmaşık elastik dalga hareketleridir. Her yıl dünyada civarında ölüm ile fiziksel ve ekonomik kayıplar yaratan 8-12 tahrip edici deprem ve 12 milyon civarında da küçük deprem meydana gelmektedir. 1

2 Türkiye nin Depremselliği Türkiye jeolojik konumu dolayısıyla dünyada en sık yıkıcı deprem oluş periyoduna sahip ülkelerden biridir. Sadece son yüzyılda ülkede yıkıcı 56 deprem meydana gelmiş ve bunlar ölüm ile yapının yıkılmasına ve ağır hasar görmesine neden olmuştur. TARĐHDE GEZĐNTĐ Ağaç oyma sanatı ile yapılmışbu şekil (Peter Coecke, c The British Museum: ) 10 Eylül 1509 Marmara Denizi depreminin Đstanbul'da yaptığı hasarı göstermektedir. (Ambraseys ve Finkel, 1990) 2

3 1509 Büyük Đstanbul Depremi: Küçük Kıyamet Merkez üssü Adalar yakınında olan depremde, 160 bin kadar nüfuslu kentte 5-6 bin kişi ölmüş, Fatih Camii, Galata Kulesi önemli hasarlar görmüş, dalgalar kent içlerine kadar yürümüştü! 10 Eylül 1509 depremi hemen Adalar önünde oluşmuş ve Đstanbul'da büyük hasarlar yapmıştır. Bu deprem halk arasında Küçük Kıyamet olarak adlandırılmıştır. Bu depremin oldukça geniş bir bölgede, Yunanistan'dan Mısır-Nil Delta'sına ve hatta Avusturya'da hissedildiği rapor edilmektedir. Artçı depremler aylarca sürmüş ve büyük depremler Edirne'den Athos'a kadar hissedilmiş ( En önemlileri : 23 Ekim 1509; 16 Kasım 1509; 10 Temmuz 1510 ve 26 Mayıs 1511). 10 Eylül 1509 depreminden sonra, Osmanlı Sultanı Đmparatorluğun her bölgesinden toplattığı 66,000 işçi, 3000 ustabaşı ve 11,000 asistanı görevlendirerek imar işlerini başlatmış. Ayrıca, halktan deprem için özel bir vergi toplatmış, ve Mart-Haziran 1510 tarihleri arasında hasarlar tamir edilmiş. Tarih 10 Eylül Ekim Kasım 1509 Mart Temmuz Mayıs Tahmini Oluş Zamanı (Saat) 22: Coğrafi Bölge Istanbul Edirne Edirne Edirne Istanbul Edirne Istanbul 3

4 Galata Kulesi, büyük depremlerde hep hasar gördü Fatih Camii'nin depremde minare ve kubbesi çökmüştü. 4

5 Marmara'da 30 yılda deprem olasılığı %7 Büyüklüğü 7.2 ve şiddeti 9 olan 17 Ocak 1995 Kobe depreminde, Japonların olağanüstü kabul ettikleri ölçüde can kaybı oldu; 5096 kişi öldü. Bu sayı esas alınır ve Japonya'nın ve Türkiye'nin nüfusları arasındaki oran göz önüne alınırsa, 17 Ağustos 1999'da oluşan, 7.4 büyüklüğündeki Đzmit depremi için ölü sayısı yaklaşık 2500 bulunur. Oysa yetkililerin bildirimine göre anılan can kaybı 'dir. Bu, anılan büyüklükte bir deprem için kabul edilemeyecek ölçüdedir. AMAÇ DEPREME VE GEREKLĐ BĐLĐNCĐN OLUŞTURULMASI 5

6 Marmara Denizi ve çevresini etkileyen kırık zonları ve ilgili depremlere ait fay düzlemi çözümlerini içeren bir haritaya bakacak olursak (Taymaz, 1995b), Marmara Bölgesi'nin ne kadar büyük bir deprem riski ile iç içe yaşadığını görmek mümkündür. Marmara denizi çökelme havzasını sınırlayan bu kırık zonlarında oluşan ve gelecekte oluşabilecek depremlerde 5-25 km uzaklıktaki yerleşim birimlerinde ağır hasarlar görmek olasıdır. Tarihsel depremlere bakıldığında, M.Ö yılından günümüze bir çok yıkıcı depremin Marmara bölgesini etkilediğini görebiliriz (Ambraseys 1988; Ambraseys ve Finkel 1990; 1991; 1995). Đstanbul'un tarihi depremleri : 6

7 9 Ağustos 1912 Saroz-Marmara Depremi 4 Ocak 1935 Marmara Depremi 18 Mart 1953 Yenice-Gönen Depremi 18 Haziran 1953 Edirne Depremi 18 Eylül 1963 Yalova Depremi 6 Ekim 1964 Manyas Depremi 23 Ağustos 1965 Saroz Depremi 22 Temmuz 1967 Mudurnu-Adapazarı 27 Mart 1975 Saroz Ms= 7.4 Ms= 6.4 Ms= 7.2 Ms= 5.2 Ms= 6.4 Ms= 6.9 Ms= 5.9 Ms= 7.1 Ms= Yılındaki Büyük Đstanbul Depremi Küçük Kıyamet'ten (1509 Depremi) 257 yıl sonra: 1766 depremi: Padişah çadıra çıkıyor Đzmit'ten Gelibolu'ya kadar uzanan Marmara fay hattını kıran depremde tsunami dalgaları oluştu, camiler Topkapı Sarayı ve anıtlar büyük zarar gördü. Şehir su şebekesinde ve kanallarında kırılmalar gözlendi. Depremden yaklaşık iki ay kadar sonra inşaat malzemeleri, bina ustaları Midilli'den Kayseri'ye kadar uzanan geniş bir bölgeden getirilerek yapım ve onarım çalışmaları başlatılmıştır. Birçok kamu (idare) binası yıkılarak yeniden yapılmış ve Fatih Sultan Mehmet camisi ancak 5 Mayıs 1771'de kullanıma açılabilmiştir. 7

8 Marmara'yı bölen fay, tek parça olarak kırılacak Dünyanın en ünlü yerbilimcilerinden Xavier Le Pichon: "Đstanbul 250 yıllık deprem periyodu içine girdi. Marmara'yı yaran faya iki uçtan Đzmit ve Gelibolu uçlarında gerilim yüklenmeleri oldu. Fay iki uçtan kasılmış bekliyor. En olabilir ihtimal bu fayın en az 7.4 büyüklüğünde bir depremle kırılması. Bu yarın da olabilir; ama yılı geçmez..." Le Pichon: Bölgeyi gezmeye doğudan, Arifiye'den başladık ve batıya doğru geldik. Doğuda yer kaymalarının, yani ötelenmenin çok açık verilerini gördük. Ötelenmeler yer yer beş metreye kadar çıkıyordu. Yüzeyde ötelenme miktarları çok değişiyordu ki bu şaşırtıcı değil.. Daha sonra batıya yöneldik, Đzmit Körfezi'ne geldikçe muazzam tahribat dikkatimizi çekti. Bu çok önemli bir insan felaketidir. Bilimsel açıdan ilgimi çeken, Đzmit Körfezi'ne girdikçe fay üzerinde artan miktarlarda gerilme yapılarıydı.. Bilhassa Gölcük'te bu muazzamdı, çünkü sahilde çok önemli bir çökme - parçalanma gördük. Çok ilginç olan, Gölcük'teki askeri üssün batısına geçtikçe fayın yüzey ifadesinin kaybolmasıydı... Buna rağmen sismik aktivite Đzmit Körfezi'nin en batısına kadar devam ediyordu. Facianın boyutlarına baktığımızda, felaketi kötü inşaatların büyüttüğü görülüyordu. Bunlar arazide gördüğümüz temel olgulardı... 8

9 Le Pichon: Önce tarihe bakalım. Türkiye'deki, Đstanbul'da çok büyük yıkıcı depremlere baktığımızda, bu depremlerin 250 yıllık zamanlar içinde gerçekleştiğini görüyoruz. Tabii burada büyük felaketlerin tekrarlama zamanlarından bahsediyoruz. Son iki facia 1509 ve 1766 'da oldu. Her iki depremde de Marmara Denizi boylu boyunca kırıldı. En az 150 km'lik bir fay parçası kırıldı. 1509'daki depremde çok daha büyük bir facia yaşandı, Gelibolu'dan Adapazarı na kadar olan fay hattı olduğu gibi kırıldı. Bu çok büyük bir deprem olmalı, büyüklüğü 8' i bulmuş olabilir.. Tarihsel kayıtlar ve bugünkü sismik aktivite, Marmara da fayın tek bir parça olarak kırılacağını gösteriyor. 7.6'dan büyük bir deprem beklenebilir. Bunlar çok kaba tahminlerdir. 1509'da 8 gibiydi. Bu kadarını bilseydik bilimsel incelemeye gerek kalmazdı. Şimdi bütün yaptığımız tahmindir. Ancak bunlar eğitimli tahminlerdir, ama sonuçta tahmindir. Đnşaat yönetmeliklerine, kodlarına iyi uyulduğu ve iyi bir planla yapıldığı zaman deprem ne kadar büyük ve şiddetli olursa olsun, insan kaybı o kadar az oluyor. Gölcük'ü dolaşırken gördüm, adam gibi yapılan binalar yıkılmamış. Kendimizi nasıl koruyacağımızı biliyoruz, problem bunu uygulamaktan ibarettir. Depremler insanoğlu oldukça vardır. Ormanda ve düz ovalarda yaşadığımız zaman insan hayatına kayıp vermiyordu depremler. Đçinde oturduğumuz binaları yapmakla kendi sonumuzu yarattık. Şimdi bize düşen, bekleyeceğimiz tip depremlere göre bu binaları sağlam yapmaktır. 9

10 Akılcı yaklaşım 17 Ağustos depreminden bugüne kadarki sürenin boş tartışmalarla geçirildiğini anlatan Prof. Barka, Đstanbul gibi depremden etkilenme riski yüksek olan bir metropolitan alan içinde uzun dönemli planlar yapılması gerektiğini söyledi. Elimizde depreme dayanıksız kötü bir yapı stoku bulunduğu gerçeğinin herkesçe bilindiğini anımsatan Prof. Barka, şöyle devam etti: "Bu yapı stokunu en kısa zamanda yenilemek gerekiyor. Bunu herkes kendisi yapamaz. Burada devlet ön plana çıkar, kredi bulur önayak olur: Örneğin, bir plan dahilinde "senede 300 bin yapı stokunu yeniliyorum" der. Bunu 5 yıl yaptığınız zaman 1,5 milyon yapı stoku yapar. 5 ile çarparsanız 7,5 milyon nüfusun evini yenilemiş olursunuz. Bunun için Dünya Bankası vs çevrelerden kredi bulabilirsiniz. Ve bu krediyi yurttaşlara 20 sene vadeyle verebilirsiniz. Burada, "fay nerden geçiyor" tartışmasını bırakıp medyanın, devletin, bürokratların bu yöne konsantre olması lazım" 10

11 Yapılarda Hasar Tespiti-I Ögr. Grv. Mustafa KAVAL AKÜ.Afyon MYO.Đnşaat Prog. Yapılarda Hasar Tespiti-I Ögr. Grv. Mustafa KAVAL AKÜ.Afyon MYO.Đnşaat Prog. 11

12 12