Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri

Transkript

1 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri Kemal Kayıkçı * Özet: Bu çalışmanın amacı, kamu ve eğitim sendikalarının sendikalaşma durumlarını incelemek, ilk ve ortaöğretim kurumlarındaki öğretmen ve yöneticilerin sendikalarından beklentilerini ortaya koymaktır. icel araştırma tekniklerinin kullanıldığı bu araştırmanın örneklemini öğretim yılında Antalya ili merkez ilçelerinde bulunan 27 ilk ve 20 ortaöğretim kurumunda görevli toplam 661 yönetici ve öğretmen oluşturmuştur. Araştırmada 5 li Likert tipinde hazırlanan bir ölçek kullanılmıştır. Verilerin elde edilmesinde ayrıca arşiv taraması ve doküman incelemesi yapılmıştı Verilerin analizinde aritmetik ortalama, standart sapma, t testi, varyans analizi, sheffe, LSD ve Chi square testi kullanılmıştır. Araştırmaya göre,2002 den bu yana kamu ve eğitim alanında sendikalaşma oranı artmıştır. Đktidara yakınlık sendikalarda üye artışını olumlu etkilemektedir. Ayrıca yükselme beklentileri yüksek olan üyeler iktidara yakın sendikaları tercih etmektedir. Öğretmen ve yöneticiler, sendikalardan üye haklarını savunma, demokratik sendika yönetimi, sendikal birlik ve üyeleri geliştirme konusunda yüksek; siyasileşme konusunda ise düşük beklentiye sahiptir. Anahtar Kelimeler: Eğitim sendikaları, kamu sendikaları, beklenti, sendikalaşma. Unionization in the Public and Education Sector in Turkey, and Expectations of School Administrators and Teachers Expectations from Unions. Abstract: This study aims to analyze the current state of unions of education, and to identify the expectations of teachers and school administrators in primary and secondary schools from their unions. The study was designed in quantitative methods. The sample of the study consisted of 661 teachers and managers working in 27 primary and 20 secondary schools in Antalya province in the academic year. The quantitative data were gathered by five-point Likert Scale, archive screening and document analysis. The analysis of data was conducted by calculating standard deviation, t-test, variance analysis, Sheffe test, LSD tests and Chi square. The results indicated that the rates of unionization increased both in public and private sectors. It was found that closeness to the political power had a positive effect on the number of members in the unions. Moreover, teachers and school managers with promotion expectation tend to prefer unions close to the political power. Teachers and school managers have low expectations for politicization. On the other hand, they have higher expectations from the unions about the protection of their rights, democratic management style, unity, and the development of their members. Key Words: Unions of education, public unions, expectations, unionization. * Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi, EBB., 07058, Kampus/Antalya/Türkiye. Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46, Sayı 1, Mart 2013, s

2 100 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 GĐRĐŞ Çalışma hayatındaki örgütlerin en önemlilerinden birisi de sendikadır. Sendikalar, ülke yasaları çerçevesinde üyelerini, yönetime karşı temsil etme, eğitme, mesleki ve kişisel gelişimini sağlama, sosyal ekonomik ve özlük haklarını koruma, hukuksal yardımda bulunma, üyeleri arasında yardımlaşmayı sağlama gibi çalışmalarda bulunurlar. Sendika, ortak hareket eden çalışanların karşılıklı anlaşma (toplu pazarlık) yoluyla karşılıklı çıkarlarını koruduğu ve terfi aradıkları bir örgüttür (DeCenzo - Robbins, 2002). Sendikalar, üyelerini yönetime karşı çalışma koşulları, çalışma saatleri, ücret gibi konularda temsil ederler (Mejia vd., 2001). Sendikaların üyeleri adına yöneticilerle yaptıkları toplu pazarlıklarda en çok üzerinde durdukları konular arasında, sendika güvencesi, üyelerinin maaş ve çıkarları, bireysel güvenlik-kıdem hakları bulunmaktadır (Byars - Rue, 2008). Bu işlevleri nedeniyle sendikalar üyelerine önemli yararlar sağlarlar. Sendikalar, yalnız sosyal ve ekonomik hakların değil klasik hürriyetlerin de korunmasına yardım ederler (Tortop vd., 2010). Sendikalaşmanın olduğu örgütlerde yöneticiler ile onların çalışanları arasındaki ilişkiler, diğerlerine göre daha farklıdır. Yöneticiler, çalışma, koşulları, ücretler ve çalışma saatleri konusunda karar verecekleri zaman sendikanın seçilmiş temsilcileri ile görüşürler. Bu kararlardan memnun olmadıklarında grev ve daha başka yollarla beklentilerini gerçekleştirmek için baskı yaparlar (Mejia vd., 2001). Çağdaş yönetim anlayışında sendikalar sadece kendi üyelerinin haklarını savunmakla kalmaz aynı zamanda örgütün etkili işleyişine de yardım ederler. Örgütler büyüdükçe örgütte çalışan bireylerin sayıları da önemli derecede artmaktadır. Buna bağlı olarak çalışanların işverenle ilişkileri ortadan kaybolmaktadır. Đşte sendikaların ortaya çıkış nedenlerinden birisi de budur (Yüksel, 2000). Türkiye de eğitim sistemi, okul, ilçe milli eğitim müdürlükleri, il milli eğitim müdürlükleri ve bakanlık gibi geniş çapta ve hiyerarşik şekilde örgütlenmiş bir yapıya sahiptir. Bu tip örgütlerde, gerek hiyerarşinin sağladığı statüden ve gerekse merkezileşmeden kaynaklanan örgütsel yapıya dayalı iletişim engelleri vardır. Yönetici her ne kadar açık kapı politikası izlese de hiyerarşiye bağlı olarak aşağıdan yukarıya doğru yapılan dikey iletişim, işgörenlerin olumsuz haberleri filtreleyerek üstlerine ulaştırmaları sonucunda engellenir (Sweeney - McFarlin, 2002; Daft, 2003). Merkezi yapılarda ise merkeze doğru gittikçe yoğunlaşan iletişim akımı, iletişim kanallarının tıkanmasına ve iletişimin engellenmesine neden olur (Daft, 2003). Bu durumlarda sendikalar, yönetici ve işgörenler arasındaki bu iletişim engellerinin ortadan kaldırılmasında önemli bir rol oynarlar. Çünkü aynı soruna sahip çok sayıdaki işgörene teker teker zaman ayırmanın olanaksız olduğu bu durumlarda ortak soruna sahip çalışanların sen-

3 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 101 dika temsilcisi yoluyla sorunlarını yönetime iletmeleri hem daha etkili hem de daha pratik bir çözümdür. Sendikalar, personel sorunlarının çözümünde de devlete (yönetime) yardımcı olurlar. Nitelikli bir memur topluluğunun oluşturulması, sendikalarla idarenin karşılıklı anlayış ve işbirliği sayesinde mümkün olur. Sendikanın bu olumlu işlevlerini dikkate alan çağdaş eğitim yönetimi yaklaşımı, sendikaları, okulun işleyişini ve yönetimini etkileyen önemli baskı gruplarından biri olarak görür. Bu nedenlerle sendikaların eğitim ve okul yöneticileri tarafından tanınması, kabul edilmesi ve gelişmelerine yardımcı olunmalıdır (Bursalıoğlu, 1991). Tarihsel olarak her ne kadar sendikalar ve yönetim arasındaki ilişkiler çatışmaya dayalı olarak inşa edilmiş olsa da günümüzde bazı sendikalar yöneticileriyle çatışmaktansa onlarla işbirliği yaparak kendi üyelerine daha fazla yardımcı olabileceklerini kabul etmektedirler (DeCenzo - Robbins, 2002). Dünya da kamu ve özel sektörde faaliyet gösteren sendikalar, işleyiş tarzları ve sahip oldukları olanaklar bakımından bazı farklılıklar göstermektedir. Örneğin Letonya, Litvanya, Avusturya gibi ülkelerde kamu çalışanlarının grev hakkı varken Türkiye de henüz yoktur (Kayıkçı, 2011). Genel olarak birçok kamu kurumu, çalışanlarının grev hakkını katı bir şekilde sınırladığından, kamu sektöründeki sendikalar daha az güçlüdür. Kamu sendikaları grev hakları sınırlı olduğu için arabuluculuk, hakemlik ve vekâlet içeren yeni görüşme yollarını denemeye ve tasarlamaya öncülük ederler. Aynı zamanda kamu kurumlarının sınırlı ekonomik gücü, kamu sendikalarının özel sektör sendikalarına göre parasal konulara ilişkin meseleleri daha az gündemde tutmalarına neden olmaktadır. Örneğin kamu sendikaları maaştan çok, sınıf mevcutları mesleki güvence, akademik özgürlüklere daha fazla odaklanmaktadırlar (Mejia vd., 2001). Dünya daki sendikalaşma oranları incelendiğinde genel olarak işkollarına göre farklılıklar gösterdiği, bununla beraber kamu sektöründeki sendikalaşma oranının özel sektöre göre daha yüksek düzeyde olduğu söylenebilir. Örneğin Amerika da sendikaya üye olan kamu çalışanlarının sayısı 15 milyonu aşkın olup bu çalışan nüfusun %12 sine eşittir (Dessler, 2008). Yerel yönetim çalışanları %42 ile Amerika daki iş gücünün en yüksek sendikalaşmış grubunu oluşturur (Mathis - Jackson, 2008) da özel sektörde çalışan 7,1 milyon sendikalıya karşılık kamu sektöründe 7,6 milyon sendikalı çalışan vardı. Kamu sektöründe çalışan sendikalıların oranı %36,2 iken özel sektörde çalışan sendikalıların oranı %6,9 olup daha düşük seviyededir. Eğitim-öğretim ve kütüphane alanında çalışanlar ise %37.1 lik oranla en üst düzeyde sendikalaşmaya sahip olan gruptur (USDLB, 2011a), Dünya daki sendikalaşma oranları incelendiğinde genel olarak sendikalaşma oranlarının düşmekte olduğu söylenebilir. Amerika da genel olarak sendikalı çalışanların sayısı 1983 te 17,7 milyon iken bu sayı 2007 de 15.7 milyona düş-

4 102 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 müştür. Sendikalı sayısında meydana gelen bu iki milyonluk düşüş aynı dönemde Amerika daki ücretli ve maaşlı sayısındaki 41,5 milyonluk düşüşten kaynaklanmıştır (Walker, 2008). Birleşik devletler çalışan istatistikleri bürosu masası editörlüğüne göre sendikalı üye sayısı 2009 yılında düşmeye devam etmiştir (USDLB, 2011b). Diğer ülkelerde de sendikalaşma oranı azalmakla birlikte yine de sendikalaşma oranı Amerika ya oranla daha yüksektir. Örneğin, Kanada, Meksika, Brezilya ve Đtalya da bu oran %35 in üzerindedir (Dessler, 2008). Şekil 1 de çeşitli ülkeler ve Avrupa birliğinde 1993 ve 2003 yıllarına ait sendikalaşma oranları verilmiştir. Buna göre genel olarak bütün ülkelerde sendikalaşma oranlarının düştüğü görülmektedir. Bununla beraber 1993 ve 2003 yılları dikkate alındığında sendikalaşma oranları en düşük ülkeler arasında ABD (15,1 ve 12,4) ve Fransa (9,6 ve 8,3) iken, sendikalaşma oranları en yüksek olan ülkeler ise, Đsveç (83,9 ve 78,0) ve Danimarka (77,3-70,4) olmuştur. Avrupa birliğinde ise sendikalaşma oranı 1993 te 32,7 iken 2003 yılında ise 26,3 e düşmüştür. Birçok genel neden sendikalaşmanın azalmasına yol açmaktadır. Bunlardan bazıları, hükümetin sürece etkisi (deregülasyon), dış rekabet, iş arayan insan sayısının fazlalığı, firmaların sendikasız olanlarla nispetle, sendikalı olanlarla pazarlığı daha maliyetli görmelerine ilişkin algılarıdır (Mathis, - Jackson, 2008). Şekil 1. Seçilmiş Bazı Ülkeler ve Avrupa Birliği ne Göre Sendika Üyeliği Đstatistikleri 100 S e n d ik a laş m a o ra n ı ABD Almanya Fransa Italya İngiltere İsveç Danimarka Türkiye A.B ,1 31,8 9,6 39,2 36,1 83,9 77,3 66,4 32, ,4 22,6 8,3 33,7 29, ,4 57,54 26,3 Ülkeler Kaynak: Vissor, 2006, Türkiye istatistikleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Đstatistiklerinden alınmıştır. csgbportal/ csgbportal?page=istatistik. Erişim Tarihi: Türkiye de ise tarihi süreçte çalışma ilişkileri şu şekilde oluşmuştur. Türkiye, 1932 yılında üye olduğu Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ile 98 sayılı Sözleşme ve 158 sayılı Sözleşmeyi imzalayarak uluslararası alandaki bazı sen-

5 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 103 dikal hakları kabul etmiş ve bu haklara Anayasasında (madde: 51) yer vermiştir (Gülmez, 1996) arası dönem çalışanlara grev ve toplu sözleşme hakkı verildiği dönemdir yılında 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ve 2822 sayılı Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt kanunu kabul edilmiştir (Mahiroğulları, 2001). Türkiye de 4688 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülmekte olan kamu görevlilerinin çalışma ilişkileri, 2002 yılından beri hükümet ve sendika yetkilileri arasında yürütülen toplu görüşmelere dayanır. Toplu görüşmenin tarafları, kamu işverenleri adına Kamu Đşveren Kurulu, kamu görevlileri adına her hizmet kolunda kurulu yetkili kamu görevlileri sendikaları ile bunların bağlı bulundukları konfederasyonlardır (madde 29). 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halk oylaması sonucunda Anayasanın 53. maddesine yapılan ek fıkra ile memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahip olmuşlardır (5982 sayılı K. md. 6). Ancak, Türkiye de eğitim sendikalarının henüz grev hakkı bulunmamaktadır. Türkiye de kamu sektöründe faaliyet gösteren dört büyük konfederasyon (Türkiye Kamu Sen, Kamu Emekçi Sendikaları Konfederasyonu, Memur Sen ve Birleşik Kamu Đş) bulunmaktadır. Bununla beraber halen eğitim iş kolunda faaliyet gösteren 23 sendika bulunmaktadır (ÇSGB, 2011). Türkiye de sendikalar konusunda yapılan araştırmalar sınırlı sayıdadır. Sarpkaya nın (2006) araştırmasına göre, öğretmenlerin sendikalardan en yüksek beklentileri özlük hakları boyutunda, en düşük beklentileri ise, dayanışma boyutundadır. Öğretmenlerin eğitim sendikalarından en yüksek beklentisi Eğitimin her kademesinde her türlü cinsiyet ayrımcılığına karşı çıkılması dır. Taş ın (1995) araştırmasına göre, öğretmenlerin sendikalardan en önemli beklentileri şunlardır: Ekonomik hakların düzenlenmesi, eğitim sorunlarının çözümünde sendikanın Bakanlığa yardımcı olması, üyelerine hukuksal yardım yapması, atamalarda ve yükseltmelerde sendikaların etkili olmasıdır. Erdem in (1996) araştırmasına göre ilköğretim öğretmen ve yöneticileri, eğitim Sendikalarından, Ortak mesleki, ekonomik, özlük haklarını koruyup geliştirmelerini, Atatürk Đlke ve Devrimlerini korumalarını, sendika içi demokrasiyi işletmelerini, ulusal, lâik, çağdaş eğitim sisteminin gerçekleştirilmesi ve eğitim sendikalarının eğitim sektöründe herkese açık olmasını beklemektedirler. Gezene, (2001) göre Türkiye deki memur sendikalarının kitleselleşmemesinin en önemli nedenlerinden birisi, sendika yöneticilerinin belli bir ideolojiye yoğunlaşan siyasal tutumlarıdır. Kayıkçı ve Đnceoğlu nun (2010) araştırmasına göre, öğretmenler, sendikaların sendikal birlik eğilimini düşük, siyasileşme eğilimini ise yüksek düzeyde bulmuşlardır. Öğretmenler, üyelerinin mesleki gelişim ve motivasyonunu sağlama üyelerin özlük haklarını ve çalışma koşullarını iyileştirme, sendikanın yönetim politikasına güven ve demokratik yönetim anlayışı konusunda sendikaları orta düzeyde bulmuşlardır.

6 104 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 Clark ve Masters ın (2001) Amerika da yaptıkları araştırmaya göre, sendikaların siyasal partilerle bağlantılı olduğu bulunmuştur. Sendikanın politik amaçlarını fazla destekleyen sendika üyeleri, sendikanın öngördüğü adayları daha çok desteklemektedir. Herhangi bir sendikaya katılan birey sendikanın okul, eğitim sağlık gibi getirilerinden çok sosyal imkanlarına bakarak o sendikayı tercih etmektedir (Clark - Masters, 2001). Hindistan daki özel okullarda yapılan bir araştırmaya göre, sendika üyeliğinin öğrenci başarısını azaltırken öğretmen maaşlarını artırdığı gözlenmiştir (Kingdon - Teal, 2008). Eberts in (2007) öğretmen sendikalarının eğitimdeki rolü konusundaki araştırmasına göre, sendikaların pazarlıklarının öğretmenlerin tazminatlarını yükselttiği, çalışma koşullarını iyileştirdiği, iş güvenliklerini artırdığı sonucuna varılmıştır. Sendikalar, 1960 ve 1970 li çatışmacı (düşmanca) pazarlık modeli yerine öğretmen ve yöneticilerin sorumluluk aldıkları ve genel amaçları paylaştıkları işbirliğine dayalı bir modele kayarak okul reformlarının daha fazla destekçisi olmaya başlamışlardır. Eberts ve Stone un (1987) araştırmasına göre sendikalı bölgelerin ortalama öğrenci için %7 oranında daha verimli olduğu bulunmuştur. Tüm öğrenciler için ortalama sendika verimlilik avantajı %3 tür. Sendikalar özel eğitim tekniklerinin kullanımını azaltmaktadır. Bu da sendikaların çalışma ortamlarını standartlaştırmaya çalışması ile uyumludur. Heystek ve Lethoko nun (2001) araştırmasına göre, öğretmen sendikalarının öğrenme ve öğretme kültürünü geliştirmede, öğretmenlerin profesyonelliği ve motivasyonunu sağlamada önemli bir rol oynamaktadır. Sendikalar, ünlü konuşmacıların güdüleyici konuşmaları ve en iyi performans gösteren öğretmenlerin ödüllendirilmesi gibi aktivitelerle okullardaki öğrenme ve öğretme kültürünü yeniden inşa etmeye yardımcı olurlar. Bu tür etkinlikler öğretmenlerin profesyonelliklerinin arttırılmasına yardımcı olacaktır, öğrenme ve öğretme kültürünün gelişimi sağlanabilecektir. Walker ın (2008) araştırma sonuçlarına göre, ücret karşılığı çalışan ve aylıklı işçilerin sendika üyelik oranları 1983 den beri azalmaktadır yılları arasında özel sektör, devlet kurumlarından daha düşük sendika üyelik oranlarına sahipti yılında sendika üyeliği oranları iş koluna göre çeşitlilik gösterdi. DeCenzo ve Robbins e (2002) göre, çalışanların sendikalara katılmalarının başlıca sebepleri arasında olan ve sendikalardan beklenti içinde oldukları konular şunlardır: Yüksek ücret ve çıkarlar, daha çok iş güvencesi, iş kurallarını belirlemede etkili olmak, zorunlu üyelik, yönetim ile meydana gelen anlaşmazlıklar. Uluslararası Çalışma Örgütüne ve UNESCO ya bağlı uzmanlar kurulunun raporuna göre, Türkiye de öğretmenlerin %50 sinin sendikalaşmış olduğu görünmektedir (Eğitim-Sen, 2009). Bu oran, eğitim sektöründeki sendikalaşmanın yetersiz olduğunu göstermektedir. Eğitim alanındaki sendikalaşmanın yetersiz olmasındaki etkenlerden bazıları Mahiroğulları nın (2001) da belirttiği gibi yapısal ve yasal engellerdir. Ancak, bunun yanında sendikalaşmayı olumsuz etkileyen en önemli etkenlerden birisi ise kamu veya eğitim çalışanlarının var olan

7 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 105 sendikalara yeterince ilgi göstermemeleridir. Bu durumda sendikaların yapması gereken kendilerini yeniden gözden geçirerek eğitim işgörenlerinin beklentilerine uygun olarak yeniden organize olmaktır. Bu araştırmanın eğitim çalışanlarının beklentilerini nesnel ve bilimsel anlamda ortaya koymada önemli bir veri seti sağlayabileceği düşünülmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye de kamu ve eğitim alanında faaliyet gösteren sendikaların sendikalaşma durumlarını incelemek, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında görevli öğretmen ve okul yöneticilerinin eğitim sendikalarından beklentilerini belirlemektir. Bu amaçla aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1. Türkiye de kamu sendikaları konfederasyonları ve eğitim işkolunda sendikalaşma ne durumdadır? 2. Öğretmen ve okul yöneticilerinin eğitim sendikalarından beklentileri çeşitli boyutlara ( üyelerin haklarını savunma ve sorunlarını çözme, etkili ve demokratik sendika yönetimi anlayışı, üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme, sendikal birlik ve işbirliği eğilimi, siyasileşme eğilimi) göre ne düzeydedir? 3. Đlk ve ortaöğretim kurumlarında görevli öğretmen ve okul yöneticilerinin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri arasında, a) Görev türlerine, b) Çalıştıkları okul kademesine, c) Cinsiyetlerine, d) Öğrenim düzeylerine, e) Üye oldukları sendikalara göre anlamlı bir farklılık var mıdır? 4. Öğretmen ve yöneticilerin üye oldukları sendika ile meslekte yükselme beklentileri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? ARAŞTIRMA I YÖ TEMĐ Araştırma, tarama modelinde hazırlanmış nicel bir araştırmadır. Tarama modelleri var olan durumu betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır (Karasar, 2007). Evren ve Örneklem: Araştırmanın çalışma evrenini Eğitim- Öğretim yılında Antalya ili Kepez, Konyaaltı, Muratpaşa ve Aksu ilçelerinde görevli 4570 ilköğretim ve 2370 ortaöğretim öğretmen ve okul yöneticisinden oluşmaktadır. Araştırmanın örneklemi, bu ilçelerde bulunan 197 ilköğretim okulundan random usulüyle seçilen 27 ilköğretim okulu ve 59 ortaöğretim kurumundan seçilen 20 ortaöğretim kurumunda görevli öğretmen ve okul yöneticisinden oluşmuştur. Örneklem seçiminde oransız küme örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Küme örneklemede evrende ya da alt evrende elemanlar yerine içindeki tüm elemanları ile birlikte kümelerin eşit seçilme şansı vardır (Karasar, 2007). Araş-

8 106 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 tırma verileri, 27 ilköğretim ve 20 ortaöğretim kurumunda dağıtılan toplam 970 ölçekten geri dönen ve değerlendirilen 661 ölçekten elde edilmiştir. Veri Toplama Aracı: Araştırma verilerinin toplanmasında 5 li Likert tipi bir ölçek kullanılmıştır. Bununla beraber verilerin toplanmasında arşiv taraması ve doküman incelemesine de yer verilmiştir. Araştırmada kullanılan ve 39 maddeden oluşan ölçek, araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin geliştirilmesinde Kayıkçı ve Đnceoğlu (2010) tarafından geliştirilen Eğitim sendikalarının işleyişine ilişkin algılar isimli ölçekten yararlanılmıştır. Ölçek formunun birinci bölümde demografik özellikler, ikinci bölümünde ise öğretmen ve okul yöneticilerinin eğitim sendikalarından beklentilerine ilişkin yargı maddeleri yer almaktadır. Maddeler her zaman (5), çoğunlukla (4), arasıra (3), nadiren (2), hiçbir zaman (1) şeklinde 5 li Likert tipi bir değerlendirme aracına dönüştürülmüştür. Buna göre 1,00-1,79 arası ortalama puanları hiçbir zaman ; 1,80-2,59 arası ortalama puanları nadiren ; 2,60-3,39 arası ortalama puanları arasıra ; 3,40-4,19 arası ortalama puanları çoğunlukla ve 4,20-5,00 arası ortalama puanları her zaman kategorisinde değerlendirilmiştir. Ölçeğe ilişkin Kaiser- Meyer- Olkin test değeri ( KMO): 979 ve Bartlets ,017 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin geliştirilmesinde açımlayıcı faktör analizi ( exploratory factor analysis) kullanılmıştır. Bu analizler belli bir hipotezi sınamak yerine, ölçme aracıyla ölçülen faktörlerin doğası hakkında bir bilgi edinmeye çalışıldığı inceleme türleri olarak tanımlanmaktadır (Crocker - Algina, 1986; Tavşancıl, 2006). Yapılan analiz sonucunda ölçeğin beş boyuttan oluştuğu görülmüştür. Eğitim sendikalarından beklentilere ilişkin tüm boyutlar dikkate alındığında faktör yük değerlerinin,546 ile 857 arasında değiştiği görülmüştür. Sırasıyla her boyutun madde sayısı, ismi ve Cronbach alpha güvenirlik katsayıları şu şekilde olmuştur: 1). 8 maddeden oluşan Üyelerin Haklarını Savunma, Sorunlarını Çözme alpha:.94; 2). 12 maddeden oluşan Etkili ve Demokratik Sendika Yönetimi Anlayışı alpha:.96; 3). 14 maddeden oluşan Üyeleri ve Eğitim Sistemini Geliştirme alpha:.96; 4).3 maddeden oluşan Sendikal Birlik-Đşbirliği Eğilimi, alpha:.82; 5). 2 maddeden oluşan Siyasileşme Eğilimi alpha:.72. Faktörlerce varyansın %73 ü açıklanmaktadır. Verilerin Toplanması ve Analizi: Gerek kamu sendikaları konfederasyonlarının gerekse eğitim sendikalarının yıllara göre sendikalaşma oranları ve üye sayılarına ilişkin veriler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na ait arşiv ve dokümanların internet yoluyla yıl yıl olarak taranması yoluyla elde edilmiştir. Bakanlıktan her yıla ilişkin olarak elde edilen bilgi ve istatistikler incelenerek sistematik olarak bir araya getirilmiş, tablolaştırılmış ve yorumlanmıştır. Sendikalaşma oranlarının belirlenmesi ve karşılaştırılmasında, memur konfederasyonlarının toplu görüşmelere başladığı 2002 yılından 2011 yılına kadarki veriler dikkate alınarak çözümlenmiştir. Öğretmenlerin beklenti düzeyini belirlemede aritmetik ortalama, standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Đki ilişkisiz örnek-

9 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 107 lemin ortalamaları arasındaki farkın manidar olup olmadığını test etmek için t testi; ilişkisiz iki ya da daha çok örneklem ortalamaları arasındaki farkın manidar olup olmadığını test etmek için Anova kullanılmıştır. Gruplar arasında anlamlı farklılık çıkması durumunda hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Scheffe ve LSD testi uygulanmıştır. Sendika türü ile üyelerinin meslekte yükselme beklentisi arasında ilişkiyi saptamada ise Kay kare (Chi-Square) testi (χ²) kullanılmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR 1. Türkiye de kamu sendikaları konfederasyonları ve eğitim işkolunda sendikalaşma durumu, Sendikalaşma durumunu belirlemek için, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile kamu sendikaları konfederasyonlarının toplu görüşmelere başladığı 2002 yılından itibaren elde edilen resmi istatistikler incelenerek analiz edilmiştir. Buna göre, Türkiye de kamu sektöründe faaliyet gösteren sendika konfederasyonlarına ait üye sayıları ile eğitim sendikalarının sendikalaşma oranları şekil 2 ve şekil 3 te verilmiştir. Şekil 2. Türkiye de Kamu Sektöründe Faaliyet Gösteren Sendika Konfederasyonlarının Yıllara Göre Üye Sayıları Üye sayıları (x1000) T. Kamu Sen KESK Memur Sen Bir.Kamu İş Kaynak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Đstatistikleri Türkiye de kamu sektöründe örgütlenmiş sendika üyelerinin çok büyük bir çoğunluğu dört konfederasyonda toplanmaktadır. Son on yıl dikkate alındığında 2002 ve 2011 yılı istatistiklerine göre Türk Kamu Sen 329,065 üyeden 394,497 üyeye, Memur Sen 41,871 üyeden 515,378 (yaklaşık 12 kat artış) üyeye ulaşarak artarken, KESK, 262,348 üyeden 232,083 üyeye düşmüştür. Yeni kurulan Birleşik Kamu Đş ise 26,422 üyeye sahiptir. Son on yıllık süreçte, kamu kesi-

10 108 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 minde çalışan sendikalıların oranında sürekli olarak artış görülmektedir yılı itibariyle kamu kesimindeki sendikalaşma oranı %63,75 tir (ÇSGB, 2011). Üye sayıları dikkate alındığında eğitim işkolunda çalışan sendika üyelerinin çok büyük bir bölümünün (%98) dört konfederasyona bağlı eğitim sendikalarının üyelerinden oluştuğu görülmektedir. Bu sendikalar, Türkiye Kamu Sen Konfederasyonuna bağlı Türk Eğitim Sen ; Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) na bağlı Eğitim Sen; Memur Sen konfederasyonuna bağlı Eğitim Bir Sen ve Birleşik Kamu Đş Konfederasyonuna bağlı Eğitim Đş sendikalarıdır. Eğitim sendikalarının üye oranlarındaki değişme bağlı oldukları konfederasyonların üye oranları ile paralel bir gelişme göstermiştir ve 2011 istatistiklerine baktığımızda aynı şekilde Eğitim Sen in üye sayısında düşme Eğitim Bir Sen in üye sayısında ise hızlı bir yükselme görülmektedir. Şekil 3. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Verilerine Göre Yılları Arasında Eğitim Sendikalarının Sendikalaşma Oranları. Türkiye'de Eğitim Sendikalarının Yıllara Göre Sendikalaşma Oranları Sendikalaşma Oranı Yıllar Eğ.Bir Sen Eğitim Sen Turk Eğ.Sen Egitim İs Diğer Kaynak: ÇSGB ve 07/07/2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete. Şekil 3 te görüldüğü gibi Eğitim Bir Sen 2002 yılında (yaklaşık 18 bin üye ile) %2,8 ile en düşük sendikalaşma oranına sahip iken sürekli bir gelişim göstererek sendikalaşma oranını önce 2004 yılında (38,517 üye ile) %6,59 a, en son 2011 yılında ise (195,695 üye ile) %21,52 ye çıkarmıştır. Türk Eğitim Sen 2002 yılında (126 bin üye ile) %19,7 sendikalaşma oranına sahip iken, bu oran 2004 yılında (135,224 üye ile) %18 e inmiş, daha sonra 2011 yılında ise (179,300 üye ile) %19,72 oranına ulaşarak hafif bir yükselme göstermiştir. Eğitim Sen ise, diğer iki sendikanın tersine 2002 yılında yaklaşık 149 bin üye ile %22,8 sendikalaşma oranıyla en yüksek sendikalaşma oranına sahip iken, bu oran önce 2004 yılında (154,522 üye ile) %21 e, daha sonra da 2011 yılında (115,949 üye ile)

11 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 109 %12,75 e düşerek diğer iki sendikanın da gerisinde kalmıştır. Eğitim sendikalarının sendikalaşma oranları 2004 yılında %46,21; 2008 yılında %49 ve 2011 de ise %57,68 dir (ÇSGB ve sayılı RG, 2011). 2. Çeşitli boyutlara göre Öğretmen ve okul yöneticilerinin eğitim sendikalarından beklentileri Tablo 1. Öğretmen ve Okul Yöneticilerinin Eğitim Sendikalarından Beklenti Düzeylerinin Boyutlara Göre Dağlımı Boyut Boyutlar Beklenti Düzeyleri ( = 661) o X SS 1 Üyelerin Haklarını Savunma, Sorunlarını Çözme 2 Etkili ve Demokratik Sendika Yönetimi Anlayışı 4,56 0,72 4,59 0,70 3 Üyeleri ve Eğitim Sistemini Geliştirme 4,48 0,75 4 Sendikal Birlik-Đşbirliği Eğilimi 4,24 0,96 5 Siyasileşme Eğilimi 2,55 1,49 6 Toplam 4,41 0,64 Tablo 1 e göre öğretmen ve okul yöneticileri eğitim sendikalarından üyelerin haklarını savunma, sorunlarını çözme ( X = 4,56); etkili ve demokratik sendika yönetimi anlayışı ( X= 4,59); üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme ( X=4,48); sendikal birlik-işbirliği eğilimi ( X = 4,24) boyutlarında her zaman beklenti içerisinde bulunduklarını ifade etmişlerdir. Bu sonuçlar öğretmen ve yöneticilerin bu boyutlara ilişkin çok yüksek beklenti içerisinde olduklarını göstermektedir. Öğretmen ve okul yöneticilerinin en yüksek beklenti içinde oldukları konu etkili ve demokratik sendika yönetimi anlayışı ( X= 4,59) iken, en az beklenti içerisinde oldukları konu ise siyasileşme eğilimi ( X = 2,55) dir. Buna göre yönetici ve öğretmenlerin, sendikaların siyasi eğilim göstermelerini nadiren beklemektedir. 3. Đlk ve ortaöğretim kurumlarında görevli öğretmen ve okul yöneticilerinin çeşitli değişkenlere göre beklenti düzeyleri arasındaki farklılıklar Görev türlerine göre yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri

12 110 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 Tablo 2. Görev Türlerine Göre Yönetici ve Öğretmenlerin Eğitim Sendikalarından Beklentilerine Đlişkin T Testi Sonuçları Beklenti Boyutu Görevi X S Sd t p 1. Üyelerin Haklarını Savunma, Sorunlarını Çözme 2. Etkili ve Demokratik Sendika Yönetimi 3. Üyeleri ve Eğitim Sistemini Geliştirme 4. Sendikal Birlik- Đşbirliği 5. Siyasileşme Eğilimi Öğretmen 534 4,58 0, ,39,16 Yönetici 127 4,48 0,72 Öğretmen 534 4,60 0,70 659,43,66 Yönetici 127 4,57 0,70 Öğretmen 534 4,49 0, ,03,30 Yönetici 127 4,42 0,76 P>.0 5 P>.0 5 P>.0 5 Öğretmen 534 4,28 0, ,31,02 Yönetici 127 4,06 0,93 Öğretmen 534 2,55 1,49 659,01,99 Yönetici 127 2,55 1,43 6 Toplam Öğretmen 534 4,43 0, ,17,24 Yönetici 127 4,35 0,63 P<.0 5 P>.0 5 P>.0 5 Fark,05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 2 incelendiğinde, görev değişkenine göre, ilk ve ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmen ve yöneticilerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri arasında sendikal birlik ve sendikal işbirliği konusunda anlamlı bir farklılık bulunmuştur [t(659)=2,31, P<.05]. Buna göre öğretmenler ( X=4,28), eğitim sendikalarından sendikal birlik ve sendikal işbirliği ni yöneticilerden ( X=4,06) daha yüksek düzeyde beklemektedirler. Bununla beraber üyelerin haklarını savunma, sorunlarını çözme; etkili ve demokratik sendika yönetimi anlayışı; üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme; siyasileşme eğilimi; boyutlarına göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Buna göre hem öğretmen hem yöneticiler benzer bir şekilde birinci, ikinci ve üçüncü boyutta çok, dördüncü boyutta ise az düzeyde bir beklentiye sahiptir. Boyutların toplamında ise, yöneticiler ( X= 4,35) ve öğretmenlerin ( X= 4,43) görüşleri arasında anlamlı bir fark yoktur. Her iki grubun sendikalarından beklenti düzeyleri yüksektir. a) Çalıştıkları okul kademesine göre yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri

13 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 111 Tablo 3. Çalıştıkları Okul Kademesine Göre Yönetici ve Öğretmenlerin Öğretmen Sendikalarından Beklentilerine Đlişkin T Testi Sonuçları. Beklenti Boyutu Kademe X S Sd t p 1. Üyelerin Haklarını Đlköğretim 386 4,57 0, ,62 0,53 Savunma, Sorunları. Ortaöğretim 275 4,53 0,74 P>.0 5 Çözme Đlköğretim 386 4,58 0, ,43 0,66 2. Etkili ve Demokratik P>.0 5 Sendika Yönet. Anlayışı Ortaöğretim 275 4,60 0,68 Đlköğretim 386 4,49 0, ,35 0,72 3. Üyeleri ve Eğitim Ortaöğretim 275 4,47 0,77 P>.0 5 Sistemini Geliştirme Đlköğretim 386 4,31 0, ,22 0,02 4. Sendikal Birlik- P<.0 5 Đşbirliği Ortaöğretim 275 4,14 1,06 Đlköğretim 386 2,60 1, ,99 0,32 5. Siyasileşme Eğilimi Ortaöğretim 275 2,49 1,43 P>.0 5 Đlköğretim 386 4,42 0, ,51 0,60 6. Toplam Ortaöğretim 275 4,40 0,65 P>.0 5 Fark,05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 3 incelendiğinde, ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler ile ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmen ve yöneticilerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri arasında sendikal birlik ve işbirliği konusunda anlamlı bir fark bulunmuştur [t(653) = 2.22; P<.0 5 ]. Buna göre ilköğretim kurumlarında görevli yönetici ve öğretmenlerin ( X = 4,31) eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri ortaöğretim öğretmen ve yöneticilerinden ( X=4,14) daha yüksektir. Bununla beraber ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler ile ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmen ve yöneticilerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri arasında üyelerin haklarını savunma, sorunlarını çözme; etkili ve demokratik sendika yönetimi anlayışı; üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme; siyasileşme eğilimi; boyutlarına göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Buna göre hem Đlköğretim hem de ortaöğretim kurumlarında görevli öğretmen ve yöneticiler benzer bir şekilde birinci, ikinci ve üçüncü boyutta yüksek, dördüncü boyutta ise düşük-az düzeyde bir beklentiye sahiptir. Boyutların toplamında ise gerek ilköğretim ( X =4,42) gerekse ortaöğretim ( X =4,40) kurumlarında görevli yönetici ve öğretmenlerin sendikalardan beklenti düzeyleri arasında anlamlı bir fark olmayıp yüksek bir beklentiye sahiptirler.

14 112 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 b) Cinsiyetlerine göre yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri Cinsiyetlerine göre, ilk ve ortaöğretim kurumlarında görevli öğretmen ve yöneticilerin eğitim sendikalarından beklenti düzeylerine ilişkin istatistikler tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Cinsiyetlerine Göre Yönetici ve Öğretmenlerin Öğretmen Sendikalarından Beklentilerine Đlişkin T Testi Sonuçları Beklenti boyutu Cinsi X S Sd t p 1. Üyelerin Haklarını Savunma, Sorunlarını Çözme 2. Etkili Ve Demokratik Sendika Yönetimi Anlayışı 3. Üyeleri Ve Eğitim Sistemini Geliştirme 4. Sendikal Birlik-Đşbirliği 5. Siyasileşme Eğilimi 6 Toplam Erkek 377 4,51 0, ,95 0,04 Kadın 284 4,62 0,65 P<.0 5 Erkek 377 4,55 0, ,61 0,09 Kadın 284 4,64 0,63 Erkek 377 4,44 0, ,68 0,08 Kadın 284 4,54 0,72 Erkek 377 4,13 1, ,50 0,00 Kadın 284 4,39 0,89 P<.0 5 Erkek 377 2,58 1, ,45 0,65 Kadın 284 2,52 1,51 Erkek 377 4,37 0, ,06 0,03 Kadın 284 4,47 0,61 P<.0 5 Fark,05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 4 incelendiğinde, cinsiyetlerine göre, ilk ve ortaöğretim kurumlarında görevli öğretmen ve yöneticilerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri arasında 1. üyelerin haklarını savunma, sorunlarını çözme [t(659)=1,95, p<.0 5)]; 4. sendikal birlik-işbirliği [t(659)=3,50, P<.0 5) ve 6. boyutların toplamında [t(659)=2,06, P<.0 5)] anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Buna göre her üç boyutta da Kadın öğretmen ve yöneticiler ( X1= 4,62; X4= 4,39; X6= 4,47), erkek öğretmen ve yöneticilere ( X 1=4,51; X 4=4,13; X 6=4,37) göre eğitim sendikalarından daha yüksek bir beklentiye sahiptir. Bununla beraber cinsiyetleri bakımından ilk ve ortaöğretim kurumlarında görevli yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklentileri arasında etkili ve demokratik sendika yönetimi; üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme; siyasileşme eğilimi boyutlarına göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Buna göre cinsiyetlerine göre yönetici ve öğretmenler etkili ve demokratik sendika yönetimi; üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme boyutlarında beklentileri çoğunlukla ( yüksek ) iken; siyasileşme eğilimi konusunda sendikalardan nadiren ( düşük") bir beklentiye sahiptir.

15 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 113 c) Öğrenim düzeylerine göre yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri Tablo 5. Öğrenim Düzeyine Göre Öğretmen ve Okul Yöneticilerin Eğitim Sendika-Larından Beklentileri Arasındaki Farkın Anlamlılığına Đlişkin Anova Sonuçları Beklenti Boyutu Öğrenim Durumu X S sd F p Fark 1. Üye Haklarını Savunma, Sorunlarını Çözme 2. Etkili ve Demokratik Sendika Yönetimi 3. Üyeleri ve Eğitim Sistemini Geliştirme 4. Sendikal Birlik-Đşbirliği 5. Siyasileşme Eğilimi (1).Önlisans (2).Lisans (3).L. üstü ,38 0,93 4,57 0,71 4,77 0,41 BG=2 WG=658 T=660 (1).Önlisans 63 4,43 0,90 BG=2 (2).Lisans 567 4,60 0,69 WG=658 (3). L. üstü 31 4,82 0,27 T=660 (1).Önlisans 63 4,31 1,03 BG=2 (2).Lisans (3). L. üstü ,48 0,73 4,79 0,28 WG=658 T=660 (1).Önlisans 63 4,17 1,06 BG=2 (2).Lisans 567 4,24 0,96 WG=658 (3). L. üstü 31 4,41 0,73 T=660 (1).Önlisans 63 2,92 1,40 BG=2 (2).Lisans 567 2,54 1,48 WG=658 (3). L. üstü 31 2,14 1,50 T=660 3,22,04 LSD (1-3) 3,42,03 Scheffe (1-3) 4,30,01 Scheffe (1-3) 0,65,52 3,16,04 LSD (1-3) Tablo 5 incelendiğinde öğretmen ve yöneticilerin öğrenim düzeyine göre sendikalardan beklenti düzeyleri arasında anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Buna göre, önlisans mezunu öğretmen ve yöneticiler ile lisans üstü mezunu öğrencilerin sendikalardan beklenti düzeyleri arasında üye haklarını savunma, sorunlarını çözme [f(2-658)=3,22, (p< 0,05)]; etkili ve demokratik sendika yönetimi [f(2-658)=3,42, (p< 0,05)], üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme [f(2-

16 114 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 658)= 4,30, (p< 0,05)], siyasileşme eğilimi [f(2-658)=3,16, (P< 0,05)] boyutlarına göre anlamlı bir farklılık vardır. Bu bulgulara göre lisansüstü mezunları, önlisans mezunlarına göre üye haklarını savunma, sorunlarını çözme; etkili ve demokratik sendika yönetimi, üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme boyutlarında daha yüksek bir beklenti içerisinde iken; lisansüstü mezunları siyasileşme eğilimi boyutunda daha düşük beklentilere sahiptir. Genel olarak incelendiğinde ise siyasileşme eğilimi boyutu dışındaki bütün boyutlarda öğretmen ve yöneticilerin öğrenim düzeyleri yükseldikçe eğitim sendikalarından beklentilerinin yükseldiği; siyasileşme eğilimi boyutunda ise sendikalardan beklentilerinin düştüğü saptanmıştır. d) Üye oldukları sendikalara göre yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklenti düzeyleri Üye oldukları sendikalara göre yönetici ve öğretmenlerin eğitim sendikalarından beklenti düzeylerine ilişkin istatistikler tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6 incelendiğinde, üye oldukları sendikalara göre öğretmen ve okul yöneticilerinin eğitim sendikalarından beklentileri arasındaki bütün boyutlara göre anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Üye haklarını savunma, sorunlarını çözme boyutunda Eğitim iş ile Eğitim Bir Sen ve diğer gurubundaki sendikalara üye olan öğretmen ve yöneticiler arasında sendikalardan beklentiler bakımından anlamlı bir farklılık bulunmuştur [F(5-655)=5,88, (P< 0,05)]. Buna göre Eğitim iş üyelerinin sendikalardan beklentisi diğer iki gruba göre daha yüksektir. Etkili ve demokratik sendika yönetimi boyutunda sendikasız öğretmen ve yöneticiler ile Eğitim Bir Sen dışındaki diğer bütün sendika üyeleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur [F(5-655)=5,05, (P< 0,05)]. Yine Eğitim Bir Sen üyeleri ile sendikasız yönetici ve öğretmenler dışındaki diğer sendikaların üyeleri arasında sendikalardan beklentiler konusunda anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Eğitim Bir Sen üyelerinin sendikalardan beklentileri tüm sendikaların üyelerinden daha düşüktür.

17 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 115 Tablo 6. Üye Oldukları Sendikalara Göre Öğretmen ve Okul Yöneticilerinin Eğitim Sendikalarından Beklentileri Arasındaki Farkın Anlamlılığına Đlişkin Anova Sonuçları Beklenti Boyutu 1. Üye Haklarını Savunma, Sorunlarını- Çözme Çabaları 2. Etkili ve Demokratik- Sendika Yönetimi 3. Üyeleri ve Eğitim Sistemini Geliştirme 4. Sendikal Birlik-Đşbirliği Eğilimi 5. Siyasileşme Eğilimi Sendika Türü X S Sd F P Fark 1. Sendikasız 209 4,48 0,78 BG=5 WG=65 2.Eğt. Bir-Sen 78 4,34 0, Eğitim.-Đş 56 4,79 0,45 T=660 4.Eğitim.-Sen 165 4,67 0,61 5.TürkEğ.Sen 142 4,62 0,64 6.Diğer 11 3,89 1,38 1. Sendikasız 209 4,51 0,74 BG=5 WG=65 2.Eğt. Bir-Sen 78 4,43 0, Eğitim.-Đş 56 4,81 0,48 T=660 4.Eğitim.-Sen 165 4,68 0,62 5.TürkEğ.Sen 142 4,66 0,57 6.Diğer 11 3,98 1,36 1. Sendikasız 209 4,40 0,83 BG=5 2.Eğt. Bir-Sen 78 4,33 0,90 WG=65 3.Eğitim.-Đş 56 4,69 0, Eğitim-Sen 165 4,54 0,66 T=660 5.TürkEğ.Sen 142 4,59 0,57 6.Diğer 11 3,70 1,23 1. Sendikasız 209 4,38 0,90 BG=5 2.Eğt. Bir-Sen 78 4,12 1,05 3.Eğitim.-Đş 56 4,41 0,85 4.Eğitim.-Sen 165 4,04 1,00 5.TürkEğ.Sen 142 4,30 0,91 WG=65 5 T=660 6.Diğer 11 3,72 1,32 1. Sendikasız 209 2,35 1,46 BG=5 2.Eğt. Bir-Sen 78 2,41 1,57 WG=65 3.Eğitim.-Đş 56 2,99 1, Eğitim.-Sen 165 2,95 1,36 T=660 5.TürkEğ.Sen 142 2,27 1,39 6.Diğer 11 2,90 1,51 5,88,00 Scheffe (2-3) (3-6) (4-6) 5,05,00 LSD (1-3) (1-4) (1-5) (1-6) (2-3) (2-4) (2-5) (2-6) (3-6) 5,33,00 LSD (2-5) (3-2)(4-2) 3,70,00 Scheffe (1-4) 5,64,00 Scheffe (1-4) (4-5) Üyeleri ve eğitim sistemini geliştirme boyutunda Eğitim Bir Sen üyelerinin sendikalardan beklenti düzeyleri ile Eğitim Sen, Türk Eğitim Sen ve Eğitim Đş sendikaları üyeleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur [F(5-655)=5,33,

18 116 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 (P< 0,05)]. Buna göre Eğitim Bir Sen üyelerinin sendikalardan beklenti düzeyleri diğer üç sendika üyelerinden düşük düzeydedir. Sendikal birlik-işbirliği eğilimi boyutunda sendikasızlar ile Eğitim Sen üyeleri öğretmen ve yöneticiler arasında sendikalardan beklentiler bakımından anlamlı bir farklılık bulunmuştur [F(5-655)=3,70, (P< 0,05)]. Buna göre sendikasız öğretmen ve yöneticilerin sendikalardan beklenti düzeyleri Eğitim Sen üyelerinin beklentilerinden yüksektir. Siyasileşme eğilimi boyutunda Eğitim Sen üyeleri ile Türk Eğitim Sen ve sendikasız öğretmen ve yöneticilerin beklenti düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur [F(5-655)=5,64, (P< 0,05)]. Buna göre Eğitim Sen üyelerinin siyasileşme eğilimine ilişkin beklentilerinin diğer iki gruba göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Genel olarak incelendiğinde tüm boyutlarda Eğitim Đş üyelerinin sendikalardan beklenti düzeylerine ilişkin ortalamaların diğer sendikalara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. 4. Öğretmen ve yöneticilerin üye oldukları sendika ile meslekte yükselme beklentileri arasındaki ilişki. Öğretmen ve yöneticilerin üye oldukları sendika ile meslekte yükselme beklentileri arasındaki ilişki konusunda yapılan kay-kare sonuçları tablo 7 de verilmiştir. Chi-Square Testi analizinde beklenen değere 5 ten küçük olan gözenek sayısı toplam gözenek sayısının %16,7 si olduğundan (Büyüköztürk, 2002) anlamlılık testine ilişkin sonuçlar yorumlanabilir.

19 Türkiye de Kamu ve Eğitim Alanında Sendikalaşma ve Öğretmen ile Okul Yöneticilerinin Sendikalardan Beklentileri 117 Tablo 7. Öğretmen ve Yöneticilerin Üye Oldukları Sendika Đle Meslekte Yükselme Beklentileri Arasındaki Đlişki Konusunda Yapılan Kay-Kare( χ²) Testi Sonuçları Meslekte Yükselmeye Đlişkin Beklenti Derecesi Hiç Az Orta Çok f % f % f % f % Sendikasız SendikasızĐçi 64 30, , , ,4 Yüks.Bekl. Đçi , , , ,1 Eğ.Bir Sen SendikaĐçi 14 17, , , ,6 Yüks.Bekl. Đçi 14 6, , , ,6 Eğitim iş SendikaĐçi 28 50,0 7 12, , ,9 Yüks.Bekl. Đçi 28 12,2 7 8,8 11 5,4 10 6,8 Eğitim Sen Sendika içi 81 49,1 14 8, , ,6 Yüks.Bekl. Đçi , , , ,7 T. Eğ.Sen SendikaĐçi 39 27, , , ,2 Yüks.Bekl. Đçi , , , ,4 Diğer SendikaĐçi 3 27,3 2 18,2 4 36,4 2 18,2 Yüks.Bekl. Đçi. 3 1,3 2 2,5 4 2,0 2 1,4 Toplam Sendika Đçi Yüks.Bekl. Đçi χ² =39,33, df= 15 P=,001 Tablo 7 ye göre Eğitim Đş ve Eğitim Sen üyeleri ile Türk Eğitim Sen ve Eğitim Bir Sen üyelerinin meslekte yükselme beklentileri bakımından benzer eğilimler gösterdiği görülmektedir. Örneğin, Eğitim Sen ve Eğitim Đş sendikalarına üye olan yönetici ve öğretmenlerden meslekte yükselme beklentisi hiç olanların oranı benzer bir şekilde %50 ye yakın iken bu oran Eğitim Bir Sen de %18, Türk Eğitim Sen de ise %27 dir. Buna göre Eğitim iş ve Eğitim sen in toplamının yarısı meslekten yükselme beklentilerini hiç olarak belirtirken; Türk Eğitim Sen ve Eğitim Bir Sen üyelerinin toplam ortalamasının ise ¼ ünden daha azı beklentilerini hiç olarak belertmişlerdir. Bununla beraber yine de benzer şekilde yükselme beklentileri çok olan üyeler bakımından Eğitim iş ve Eğitim sen in oranı %18 iken, bu oran Eğitim Bir Sen de %26 ve Türk Eğitim Sen de ise %23 tür. Aynı şekilde meslekte yükselme beklentisini orta ve çok şeklinde belirten üyelerin oranı Eğitim Sen de %42 ve Eğitim Đş te %38 iken bu oran Türk eğitim Sen de %61 ve Eğitim Bir Sen de ise %66 civarındadır. Bu sonuçlara göre Eğitim Bir Sen in üyelerinin diğer sendikalara göre meslekte yükselme beklentilerinin daha yüksek olduğu ve bu sendikayı Türk Eğitim Sen in takip ettiği görülmektedir. Kay-kare testine göre, farklı sendikalara üye olan öğretmen ve yöneticilerin meslekte yükselme beklentilerinin de farklı olduğu bulunmuştur [χ² (15)=39,33, P<,05]. Başka bir anlatımla öğretmen ve yöneticilerin üye oldukları sendika ile meslekte yükselme beklentileri arasında an-

20 118 Amme Đdaresi Dergisi, Cilt 46 Sayı 1 lamlı bir ilişki vardır. Bu sonuca göre Eğitim Đş ve Eğitim Sen üyelerinin meslekte yükselme beklentilerinin diğer sendikalara göre daha düşük olduğu görülmüştür. TARTIŞMA Bazı batılı ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de kamu kesimindeki sendikalaşma oranı özel sektöre göre daha yüksektir. Türkiye de kamu sektöründe örgütlenmiş sendika üyelerinin çok büyük bir çoğunluğu ise dört konfederasyon ve bunlara bağlı sendikalarda toplanmaktadır. Bu dört konfederasyonun birbirinden farklı köklü siyasi görüşlere yakın olduğu bilinmektedir. Bu konfederasyonlar ve bunlara bağlı olarak eğitim iş kolunda faaliyet gösteren sendikalar sırasıyla, Türkiye Kamu Sen Konfederasyonuna bağlı Türk Eğitim Sen ; Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) na bağlı Eğitim Sen ; Memur Sen konfederasyonuna bağlı Eğitim Bir Sen ve Birleşik Kamu Đş Konfederasyonuna bağlı Eğitim Đş sendikalarıdır. Bu sendikalardan Eğitim-Sen (demokratik sol), Türk-Eğitim-Sen (milliyetçi) ve Eğitim-Bir Sen (muhafazakar) eğilimli sendikalardır (Güneş - Güneş, 2003; Sarpkaya, 2006) yılından bu yana üye sayısı itibarıyla bazı konfederasyonlarda artış gözlenirken bazılarında düşme görülmüştür. Sendika konfederasyonlarının üyelerindeki bu artış ya da azalışta yakın oldukları siyasi partilerin iktidarda veya muhalefette olmasının önemli bir etken olduğu söylenebilir. Örneğin, 2002 ile 2011 yılları arasındaki üye sayıları karşılaştırıldığında 2002 yılında koalisyon iktidarına yakın olan Türkiye Kamu Sen ve KESK in en yüksek üye oranına sahip oldukları görülmektedir yılında üçüncü durumda bulunan Memur Sen ise, 2003 yılından sonra yeni kurulan iktidara yakın olmasının avantajlarını kullanarak üye sayısını sürekli olarak çoğaltmış ve 2011 yılında yaklaşık üye sayısını on iki katına çıkararak sendikalaşma oranı en yüksek konfederasyon konumuna gelmiştir. Bununla beraber KESK in sendikalaşma oranı ise gittikçe düşerek üçüncü sıraya gerilemiştir. Eğitim sendikalarının da bağlı oldukları konfederasyonlara paralel bir gelişme gösterdikleri görülmektedir. Eğitim Bir Sen 2004 yılında 38,517 üyesi ile %6,59 sendikalaşma oranına sahip iken 2011 yılında 195,695 üye ile bu oran %21,52 ye ulaşmıştır. Türk Eğitim Sen de 2004 yılında 135,224 üye ve %18 oranına sahip iken 2011 yılında 179,300 üye ile %19,72 oranına ulaşarak kısmi bir artış göstermiştir. Eğitim Sen ise diğer iki sendikanın tersine 2002 yılında yaklaşık %22 lik sendikalaşma oranı ve 2004 yılında 154,522 üye ile %21 sendikalaşma oranıyla en çok üyeye sahip iken 2011 yılında ise üye sayısını 115,949 a sendikalaşma oranını ise %12,75 e düşürerek diğer iki sendikanın da gerisine düşmüştür. Bunun en önemli nedenleri arasında 2002 yılında Milli Eğitim Bakanlığında Eğitim Sen e yakın bir iktidar ortağı bulunurken daha sonra bu ortağın iktidardan uzaklaşmasıdır. Aynı şekilde üye sayısı bakımından 2002