Konuşma Becerisi Alanında Yapılan Akademik Çalışmaların Eğilimleri

Transkript

1 Konuşma Becerisi Alanında Yapılan Akademik Çalışmaların Eğilimleri Önder POTUR Milli Eğitim Bakanlığı, Balıkesir Nurettin YILDIZ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Özet Bu çalışmada, konuşma becerisi üzerine yılları arasında yapılan 31 yüksek lisans, 20 doktora ve Dergipark/Ulakbim e üye 114 dergide yer alan 37 makale taranmıştır. İncelenen akademik çalışmalar, hedef kitle, ilişkili olduğu dil becerisi, çalışmalarda kullanılan yöntem ve konuşma eğitimi eğilimlerine yönelik içerik analizi yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda, konuşma becerisi ile ilgili yapılan çalışmalarda hedef kitleye göre en çok ortaokul öğrencilerinin (f=17) tercih edildiği, ilişkili olduğu dil becerisi bakımından konuşma becerisinin okuma, dinleme ve yazma becerileri ile ilişkilendirilme oranının düşük olduğu, çalışmalarda kullanılan yöntem bakımından en çok deneysel yöntemin (f=20) kullanıldığı, konuşma becerisi çalışmalarının eğilimlerinde ise daha çok konuşma becerisinin incelenmesi ve geliştirilmesi (f=21) üzerine araştırmaların yapıldığı anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: konuşma becerisi, Türkçe eğitimi, konuşma eğilimleri. Tendencies of Academic Studies in Speaking Skills Field Abstract In this study; 31 master s thesis, 20 doctoral thesis and 37 articles from 114 journals affiliated with Dergipark/Ulakbim dated between were scanned. These academic studies were evaluated in terms of target audience, associated language skill by using content analysis method for methods used in studies and speaking education tendencies. As a result of the research it is understood that middle school students (f=17) were prefered the most based on target audience; association rate of speaking skills with reading, listening and writing skills is low in terms of associated language skill; mostly experimental methods (f=20) were used for methods used in studies; and mainly researches towards inspection and improvement (f=21) of speaking skills were conducted in terms of tendencies of speaking skills studies. Key Words: speaking skills, Turkish education, speaking tendencies. Giriş Ses; kaynak, ortam ve ayırıcı gibi üç ögenin birlikte bulunması ile var olabilir. Bu üç ögenin bir araya gelerek insanın duygu ve düşüncelerini ses ögelerinin sembollere dönüşüp başkalarına iletilmesine sözlü iletişim denilebilir. İletişimin aktarma sürecinde en temel öge ve araç olarak kullanılan beceri konuşma becerisidir. Konuşma becerisi, zihinde başlayıp düşüncelerin muhataplara sözlü olarak ifade etmeyi gerektiren (Güneş, 2007, s. 95); insanın karşısındakilerle iletişime geçmek için kas hareketleriyle birlikte ses ve ışık hareketlerinin meydana getirdiği psikofizik bir süreç (Taşer, 1978, s. 49) olarak tanımlanabilir. Taslak olarak

2 yayımlanan Türkçe Öğretim Programı nda (2015) ise sözlü iletişim (konuşma), kişilerin sosyal yaşamında iletişime geçebilmesi, birikimlerini başkalarına aktarabilmesi, duygu, düşünce, hayal ve gözlemlerinin ifade edebilmesini sağlayan bir süreç olarak ifade edilmiştir. Konuşma becerisi tıpkı dinleme becerisi gibi doğuştan getirilen bir beceridir. Bu yüzden eğitimciler ve aileler tarafından yanlış bir kanı olarak kendiliğinden gelişebileceği inancı yaygındır. Konuşma eğitiminin temelinde bilgi ve beceri kavramları vardır. Beceriden maksat bilinçli bir öğrenme süreci ve tekrarlanabilme özelliğidir. Kendiliğinden veya istendik şekilde olsun her iki durumda da bütün becerilerde olduğu gibi konuşma becerisi de bir öğrenme sürecinde gerçekleşir (Çebi, 1996, s. 46). Demirel e (1999, s. 40) göre konuşma becerisinin dört temel özelliği vardır: Konuşmanın fiziksel niteliği (1): Ses dalgalarının boşlukta yayılma süreci; konuşmanın fizyolojik niteliği (2): İnsan vücudundaki beyin, sinir sistemi, akciğerler, ses telleri, küçük büyük dil, damak, dudaklar ve dişler gibi organların işbirliğiyle gerçekleşen süreç; konuşmanın psikolojik niteliği (3): Konuşmanın gerçekleştiğinde, direk dış dünyaya ait kişisel davranışlarımızla ilgili konuşma; konuşma becerisinin toplumsal niteliği (4): Konuşma dili kullanarak iletişim kurma yoludur. Bu manada toplumsal yaşamın bir ürünüdür konuşma. Konuşma becerisinin geliştiği ilk ortam aile ve çevredir. Çocuğun küçük yaşlarda konuşma becerisi şekillenmekte özellikle fonetik ve morfolojik olarak çocuğun ilk duyumları konuşma yeteneğine yön vermektedir. Türkçe öğretiminin amaçlarından biri de anlatma becerilerini (konuşma ve yazma) geliştirmektir (Özbay ve Çetin, 2011, s. 156). Konuşma eğitimindeki temel hedef öğrencilerin seviyelerine uygun konuşma becerilerinin kazandırmak ve bu becerileri geliştirebilmektir. Taslak halindeki Türkçe Öğretim Programı nda (2015, s. 6) konuşma becerisinin geliştirilmesiyle; öğrencilerin, Türkçenin estetik zevkine vararak ve zengin söz varlığından faydalanarak kendilerinin doğru ve rahat ifade edebilmeleri, sosyal hayatta karşılaşacakları sorunları konuşarak çözebilmeleri, yorumlayıp değerlendirebilmeleri amaçlanmıştır. Programda konuşma becerisinin öğrenme alanında kazanımların işlenişinde öğretmen desteği ile birlikte beyin fırtınası, 5N1K, empati kurma, hikayeleştirme, bilmediği kelimeleri sorma, görsellerden yararlanma, not alma, sonucu tahmin etme gibi yöntem, teknik ve stratejilerin kullanılabileceği ifade edilmiştir (MEB, 2015, s. 6). Sözün etkileyiciliği anlaşıldıkça konuşma becerisine verilen önem daha da artacaktır (Aktaş ve Gündüz, 2001, s. 6). Eğitim öğretim ortamlarında bilgilerin amacına uygun biçimde iletilip paylaşılmasında konuşma becerisinin etkili şekilde kullanılmasının etkisi büyüktür (Sevim ve Gedik, 2014). Konuşma becerisinin geliştirilmesi ve ölçülmesi çalışmaları gün geçtikçe artmakla birlikte konuşma becerisinin zihinsel bir faaliyet olmasından kaynaklanan ölçme ve değerlendirme güçlüğü; öğreticilerin yöntem ve teknikler konusundaki yetersizlikleri gibi çeşitli nedenlerden dolayı konuşma becerisi az çalışılan bir dil becerisi olmuştur (Özbay, 2005, s. 14). Evliyaoğlu (1973, s. 15) konuşmayı her çağda ve dünyanın her yerinde insan topluluklarını örgütleyen haberleşme ağının ve kişiler arası ilişkilerin hiç kesintiye uğramayan, süregelen en önemli ögesi biçiminde ifade etmiştir. Konuşma becerinin gelişiminde diğer becerilerin de yadsımayacak bir önemi vardır. Dil becerilerinin yanında gelişmiş bir kelime dağarcığı fertlerin fikirlerini yükseltecek ve böylece kişiler arası iletişim güçlenecektir (Çeçen, 2002, s. 5). Diğer beceriler gibi konuşma becerisi de eğitim yolu ile geliştirilebilir (İşcan, 2013, s.5). Konuşma becerisinin öğretilebilir ve geliştirilebilir bir beceri olduğunu fark eden araştırmacılar son dönemlerde konuşma becerisi üzerine çalışmalarını yoğunlaştırmışlardır. 28

3 Konuşma becerisi üzerine Türkiye de yapılan akademik çalışmalar son yıllarda artmaya başlamıştır. Ulakbim (2016) verilerine göre konuşma becerisi üzerine 2011 yılında 2, 2012 yılında 4, 2013 yılında 7, 2014 yılında 6, 2015 yılında 18 makale yazılmıştır. Konuşma becerisi üzerine en fazla çalışmanın 2015 yılında yapıldığı görülmektedir. YÖK (2016) veri tabanından ulaşılan konuşma becerisine yönelik yapılan tezlerin 31 tanesi yüksek lisans, 20 tanesi doktora olduğu tespit edilmiştir. YÖK Ulusal Tez veri tabanından yapılan incelemeye göre 2011 yılında 11, 2012 yılında 14, 2013 yılında 10, 2014 yılında 14, 2015 yılında 4 tez yazılmıştır. Bu durumda konuşma becerisine yönelik yapılan tez çalışmalarının en fazla 2011 ve 2014 yıllarında yapıldığı anlaşılmaktadır. Konuşma becerisi diğer dil becerileri ile karşılaştırıldığında en fazla ihmal edilen ve üzerine en az çalışmanın yapıldığı beceri olduğu söylenebilir. Bu bağlamda yapılan bu çalışmanın konuşma becerisi üzerine yapılan çalışmaların ortaya konması açısından önemli olduğu düşülmektedir. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı Türkiye de yılları arasında konuşma beceri üzerine yapılan akademik tez ve makalelerin hedef kitle, ilişkili olduğu alan, yöntem ve eğilimlerini ortaya koymaktır. Yöntem Araştırmanın Modeli Yapılan bu araştırmada konuşma eğitimi üzerine yapılan akademik çalışmaları inceleyebilmek için içerik analiz yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizinde temel amaç elde edilen bulguları açıklayabilmek ve olaylar arasındaki ilişkiyi ortaya koyabilmektir (Şimşek ve Yıldırım, 2013, s. 227). Araştırmada konuşma eğitimi alanında yılları arasında yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri ile birlikte Ulakbim/Dergipark a üye 114 dergi taranmıştır. Çalışmada araştırmanın amacına uygun olarak dört araştırma sorusu belirlenmiş, literatür taraması yapılmış, elde edilen verilerin içerik analizi yapılarak kodlamalar belirlenmiş, araştırma sorularına bağlı olarak verilerin sayısallaştırması ve yorumlar yapılmıştır. Araştırmada içerik analizine dahil edilen tez ve makalelerde şu kriterler göz önünde bulundurulmuştur: 1. Konuşma becerisi alanında son beş yılda ( ) yılları arasında yayınlanan çalışmalara yer verilmiştir. 2. Araştırmaya konu olan çalışmalar sadece tezler ve akademik makaleler olarak sınırlandırılmıştır. 3. Çalışmada elde edilen tezler YÖK Ulusal Tez Veri tabanından taranmıştır. ler ise Ulakbim/Dergipark makale veri tabanından elde edilmiştir. 4. Tez ve makalelerin taranmasında Türkçe, konuş, anlat, sözlü, dil beceri kavramları kullanılmıştır. Taramalar neticesinde konuşma eğitimi alanında 20 si doktora, 31 i yüksek lisans olmak üzere 51 tez çalışmasının yapıldığı ve 37 makalenin yayınlandığı tespit edilmiştir (bkz. Ek 1). Veri Toplama Aracı ve Analiz Süreci Araştırmada incelenen 31 yüksek lisans, 20 doktora ve 37 makale taramasına ait veriler probleme ait Konuşma Eğitimi Taraması Analiz Formu (KETA) ile değerlendirilmiştir. Araştırmaya ait veriler başlık, özet ve yöntem kısımları esas alınarak düzenlenmiştir. İçerik analizinde çalışmanın amaçlarında belirtilen kriterler ile ilgili bilgi eksikliği durumunda eserin 29

4 tamamı incelenmiş ve alan uzmanlarından yardım alınmıştır. Amaçlar doğrultusunda analizler tablolaştırılmış ve sayısal veri olarak ifade edilmiştir. Araştırmanın verilerinin yorumlanmasında araştırmacıların ve iki alan uzmanının kodlamaları karşılaştırılmıştır. Kodlamalarda farklılıklar üzerindeki gerekli görülen düzenlemelerden sonra bulgulara son şekli verilmiştir. Bulgular ve Yorum Yapılan araştırma neticesinde belirlenen 20 doktora, 31 yüksek lisans ve 37 makale araştırma soruları başlıkları altında içerik analizine tabi tutulmuş olup konuşma becerisi ile ilgili yapılan çalışmaların hedef kitle, ilişkili olduğu alan, yöntem ve eğilimlerine yönelik bulguları tablolar şeklinde gösterilmiş ve bu bulgular ile ilgili yorumlar yapılmıştır. Konuşma Becerisi Alanındaki Araştırmaların Hedef Kitlelerine Ait Bulgular ve Yorum Çalışmanın birinci alt probleminde konuşma becerisi üzerine araştırma yapılan tez ve makalelerin öğrenciler, öğretmenler, alan yazın incelemeleri, ders kitapları, öğretim programları vb. unsurlardan hangilerinde yoğunlaştığı ele alınmıştır. Tablo 1 de bu alanda yılları arasında yapılan çalışmaların hedef kitleye göre dağılımları verilmiştir. Tablo 1: Konuşma becerisi alanındaki araştırmaların hedef kitlelerine göre dağılımı Kategoriler Alt Kategoriler Yüksek Lisans Tezleri Doktora Tezleri ler Ortaokul Öğrencileri Yükseköğretim Öğrencileri Yabancı Uyruklu Öğrenciler Öğrenciler İlkokul Öğrencileri Okul Öncesi Öğrencileri İlkokul ve Ortaokul 2 Öğrencileri Ortaöğretim Öğrenciler 1 1 Engelli Öğrenciler 1 Toplam Türkçe Öğretmenleri 3 2 Sınıf Öğretmenleri 1 Öğretmenler Okul Öncesi Öğretmenleri 1 Ses Eğitimi Öğretmenleri 1 Toplam 3 5 Politikacılar 1 1 Çeşitli kişi Kamu Yöneticileri 1 grupları Yetişkinler 1 Toplam 3 1 Alan Yazın İncelemeleri 4 7 Diğer Ders Kitapları 3 Öğretim Programları 1 Toplam

5 Tablo 1 incelendiğinde 21 yüksek lisans, 17 doktora ve 23 makalenin hedef kitle olarak öğrencileri tercih ettiği görülmektedir. Ortaokul öğrencilerinin, (f=17) alanda yapılan çalışmaların çoğunluğunda örneklem olarak seçildiği anlaşılmaktadır. Hedef kitle olarak ortaokul öğrencilerini; yükseköğretim öğrencileri (f=14), yabancı uyruklu öğrenciler (f=11) ve ilkokul öğrencilerinin (f=9) takip ettiği belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre Türkçe eğitimi ve ilköğretim bölümlerinde temel dil becerisi olarak konuşma becerisi ile ilgili çalışmaların daha çok ortaokul ve ilkokula yönelik yoğunlaşmış olduğu söylenebilir. Yükseköğretim öğrencilerine yönelik yapılan çalışmaların önemli bir yer tutması ise araştırmacıların kolay ulaşılabilir örneklem olarak yükseköğretim öğrencilerini hedef kitle olarak seçtiği ifade edilebilir. Yabancı uyruklu öğrencilere yönelik çalışmalar ise yabancılara Türkçe öğretimine yönelik ilgi ve çalışmaların geçmişten günümüze artmasıyla açıklanabilir. Yapılan içerik analizinde dikkat çeken önemli bir husus ise ortaöğretim öğrencilerine yönelik çalışmaların (f=2) oldukça az olmasıdır. Araştırmacıların bu hedef kitleye yönelik çalışmalarını arttırması gerektiği söylenebilir. Yapılan içerik analizinde tespit edilen diğer kategoriler ise öğretmenler, çeşitli kişi grupları ve alan yazın incelemeleridir. Yapılan içerik analizine göre öğretmenler 8 çalışmada hedef kitle olarak seçilmiştir. Türkçe öğretmenleri (f=5), bu kategoride en fazla örneklem olarak seçilen grup olmuştur. Öğrenci kategorisinde ortaokul öğrencilerinin, öğretmen kategorisinde Türkçe öğretmenlerinin ön plana çıkması Türkçe eğitimi bölümleri çalışma alanlarının daha çok bu örneklemlere yönelik olması ile açıklanabilir. Konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmalarda politikacılar, kamu yöneticileri ve yetişkinlerin oluşturduğu çeşitli kişi gruplarının (f=4) örneklem olarak seçilmesi bu becerinin eğitim dışındaki hedef kitlelere yönelik de genişleyebilecek bir alan olduğunu göstermektedir. Araştırma verilerinin incelenmesiyle ortaya çıkan alan yazın incelemeleri, ders kitapları, öğretim programları başlıkları ise Diğer (f=15) kategorisi altında toplanmıştır. Bu kategoride alan yazın incelemelerinin (f=11) önemli bir yer kapladığı görülmektedir. Bu başlık altında yer alan tez ve makalelerin çeşitli alan bilgisi çalışmalarından yararlanarak meydana getirilmiş araştırmalar olduğu belirlenmiştir. Bu durum alan çalışmalarında literatür taraması ile oluşturulan araştırmaların geçmişten günümüze önemini koruduğu göstermektedir. Konuşma Becerisi Alanındaki Araştırmaların İlişkili Olduğu Konulara Yönelik Bulgular ve Yorum Bu araştırma sorusu altında konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmalarda konuşma becerisinin hangi diğer dil becerileri ile beraber ele alındığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Tablo 2: Konuşma becerisi alanındaki araştırmaların ilişkili olduğu alanlar İlişkili Olduğu Alan Yüksek Lisans Doktora ler Tezleri Tezleri Sadece Konuşma Becerisi Temel Dil Becerilerinin Tamamı Konuşma Yabancılara Türkçe Öğretimi Konuşma Yazma Konuşma Dinleme 3 2 Konuşma Okuma 1 Konuşma Dilbilgisi 1 Toplam

6 Tablo 2 ye bakıldığında yapılan çalışmalarda sadece konuşma becerisi üzerine 14 yüksek lisans, 10 doktora ve 21 makale olmak üzere toplam 45 çalışmanın yapıldığı anlaşılmaktadır. Temel dil becerilerinin tamamı üzerine yapılan çalışmalar (f=18), tabloya göre sadece konuşma becerisi üzerine yapılan çalışmaların ardında yer almaktadır. Yapılan içerik analizinde ön plana çıkan bir başka husus konuşma becerisinin yabancılara Türkçe öğretimi (f=13) alanı ile ilişkilendirme oranıdır. Bu durum yabancılara Türkçe öğretimi üzerine yapılan çalışmaların artması ile açıklanabilir. Temel dil becerileri arasından konuşma becerisinin en fazla ilişkilendirildiği beceriler ise yazma becerisi (f=5) ile dinleme becerisi (f=5) olmuştur. Konuşma becerisinin en az ilişkilendirildiği beceri ise okuma becerisi (f=1) olmuştur. Bütün bu açıklamalardan konuşma becerisi ile ilgili yapılan çalışmaların daha çok sadece konuşma becerisi üzerine yoğunlaştığı, konuşma becerisinin diğer dil becerileri ile ilişkilendirildiği çalışmaların az ve yetersiz olduğu anlaşılmıştır. Bundan dolayı araştırmacıların konuşma becerisinin diğer dil becerileri ile ilişkilendirilmesine yönelik çalışmalara yer vermesi uygun olacaktır. Konuşma Becerisi Alanındaki Araştırmaların Yöntemlerine İlişkin Bulgular ve Yorum Konuşma becerisine yönelik yapılan yüksek lisans, doktora tezleri ile makalelerin incelenmesiyle tespit edilen çalışmaların yöntemleri Tablo 3 te gösterilmiştir. Tablo 3: Konuşma becerisi alanındaki araştırmaların yöntemleri bakımından dağılımı Deneysel Araştırma Karma Yöntem Literatür Taraması Nitel Araştırma Nicel Araştırma Tarama Yöntemi Betimsel Araştırma Doküman Analizi İçerik Analizi Alan Araştırma Eylem Araştırma Analitik Hiyerarşi Yüksek Lisans Tezi Doktora Tezi Toplam Tablo 3 e bakıldığında konuşma becerisi üzerine yapılan çalışmalarda en çok deneysel araştırmanın (f=20) kullanıldığı anlaşılmaktadır. Karma yöntem (f=13), literatür taraması (f=11), nitel araştırma (f=10) ve nicel araştırma (f=10) yine çalışmalarda kullanılan yöntemler olarak ön plana çıkmıştır. tezlerinde nitel araştırma (f=6), doktora tezlerinde deneysel araştırma (f=9), makale çalışmalarında ise literatür taramasının (f=11) en çok kullanılan yöntemler olduğu belirlenmiştir. Literatür taramasının sadece makale çalışmalarında kullanılması, yüksek lisans ve doktora tezlerinde kullanılmaması göze çarpan hususların başında gelmektedir. Bu durum tez çalışmalarında literatür taramasından daha çok uygulamalı ve deneysel çalışmaların tercih edilmesi ile açıklanabilir. Konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmalarda eylem araştırmasının az kullanılması da eksiklik olarak nitelendirilebilir. Çünkü konuşma becerisinin geliştirilme süreci ve bu süreçte karşılaşılan durumlar eylem araştırması ile daha açık bir biçimde ortaya konabilir. Tablodan çıkartılabilecek bir başka sonuç ise makale çalışmalarında yöntem çeşitliliğinin daha fazla 32

7 olmasıdır. çalışmalarında 10, yüksek lisans tezlerinde 7, doktora tezlerinde 6 farklı yöntemin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Konuşma Becerisi Alanındaki Araştırmaların Eğilimlerine İlişkin Bulgular ve Yorum Araştırmacılar, belirli dönemlerde eğitim sistemi ve müfredat değişikliğine, teknolojik gelişmelere, ihtiyaç, istek ve beklentilere göre çalışmalarını belirli bir alanda yoğunlaştırmaktadırlar. Araştırmamızda konuşma becerisi ile ilgili yapılan çalışmaların son yıllardaki eğiliminin hangi konularda yoğunlaştığı ortaya koymaya çalışılmıştır. Tablo 4: Konuşma becerisi alanındaki araştırmaların eğilimlerine göre dağılımları Kategoriler 33 Yüksek Lisans Tezleri Doktora Tezleri Toplam Konuşma becerisinin incelenmesi ve geliştirilmesi Yöntem ve stratejiler Konuşma kaygısı Drama yöntemi Eğitim programı Edebi tür ve metinler 3 3 Ses eğitimi Konuşmanın özellikleri Eğitsel oyunlar Konuşma sorunları Konuşma eğitimi 2 2 Televizyon Vurgu, ton ve duygu Okul öncesi eğitim 1 1 Görsel metinler 1 1 İletişim 1 1 Yazma becerisi 1 1 Kelime serveti 1 1 Anne ve baba eğitim düzeyi 1 1 Ders materyalleri 1 1 Kişilik tipleri 1 1 Konuşma bozuklukları 1 1 Dil psikolojisi 1 1 Tutum 1 1 Tablo 4 incelendiğinde araştırmacıların en çok konuşma becerisinin incelenmesi ve geliştirilmesi (f=21) üzerine çalışma yaptıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışmaların daha çok ilkokul, ortaokul, ortaöğretim ve yükseköğretim öğrencilerinin konuşma becerilerinin incelenmesi ve geliştirilmesi üzerine yapılmış çalışmalar olduğu tespit edilmiştir. Konuşma çalışmalarındaki eğilimlerde dikkat çeken bir başka husus ise konuşma becerisinin bir yöntem veya strateji ile ilişkilendirilmesi olmuştur. Yöntem ve stratejiler (f=16), konuşma becerisinin geliştirilmesine yönelik çalışmalarda aktif olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmalarda hangi yöntem ve stratejinin konuşma becerisinin kazandırılmasında veya geliştirilmesinde

8 etkili olduğuna yönelik araştırmalar yapılmıştır. Konuşmaya yönelik öğrencilerin göstermiş olduğu kaygı ile ilgili çalışmaların da devam ettiği anlaşılmaktadır. Konuşma kaygısı (f=8), konuşma becerisi çalışmalarındaki önemli eğilimler arasında kendine yer bulmuştur. Drama yöntemi (f=6) ve eğitim programı (f=6) kategorileri eğimler arasında üst sıralarda yer almaktadır. Araştırmacılar tarafından drama yönteminin konuşma becerisini geliştirmek amacıyla kullanılan önemli bir yöntem olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. Eğitim programlarındaki konuşma kazanımlarının geçerliliği, araştırmacıların ele aldığı konular arasında bulunmaktadır. Edebi tür ve metinler (f=3), ses eğitimi (f=3) ve konuşma özellikleri (f=3) yine konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmalarda konu olarak tercih edilen eğilimlerdir. Bazı edebi tür ve metinlerin konuşma becerisinin kazandırılmasına yönelik etkisini incelemek amacıyla çalışmaların yapıldığı anlaşılmaktadır. Ses eğitimine yönelik yapılan çalışmaların ise konuşmanın; diksiyon, hitabet ve ses eğitimi ile ilişkilendirilmesi ile ortaya çıkan araştırmalar olduğu görülmüştür. Son beş yılda konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmalarda araştırmacıların 24 farklı konuyu eğilim olarak tercih ettiği belirlenmiştir. Bu durumda, konuşma becerisinin birçok konu ile ilişkilendirilerek çalışılabilecek bir alan olduğu söylenebilir. Sonuç ve Tartışma Konuşma becerisinin doğuştan elde edilen bir beceri olduğu ve öğrencilerin eğitim hayatına başladığında bu beceriyi artık kazanmış olduğu düşüncesinden dolayı konuşma becerisi ihmal edilen bir dil becerisi olmuştur. Oysaki diğer dil becerileri gibi konuşma becerisi de doğru yöntem ve teknikler kullanıldığı takdirde öğretilebilen ve geliştirilebilen bir beceridir. Literatür taramasında okuma, dinleme ve yazma becerileri ile ilgili yapılan çalışmalara yönelik araştırmalar yapılmasına rağmen konuşma becerisi alanında yapılan çalışmaların analiz edildiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Araştırmacılar ve öğreticiler tarafından ihmal edilen konuşma becerisine yönelik yapılan makale ve tezler bu araştırmada karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Araştırma verilerine göre konuşma becerisi ile ilgili yapılan tezlerde hedef kitle olarak en çok ortaokul öğrencileri, yükseköğretim öğrencileri ve ilkokul öğrencileri; makalelerde ise en çok yabancı uyruklu öğrenciler, yükseköğretim öğrencileri ve ortaokul öğrencilerinin tercih edildiği görülmektedir. Ortaokul ve ilkokul öğrencilerinin hedef kitle olarak seçilmesi Türkçe eğitimi ve ilköğretim bölümlerinin çalışmalarının daha çok bu alana yönelik olması ile açıklanabilir. Yükseköğretim öğrencilerinin hedef kitle olarak seçilmesi ise araştırmacıların kolay ulaşılabilir örneklem özelliğinden dolayı bu alanda çalışmalarını yoğunlaştırması ile ifade edilebilir. Varışoğlu, Şahin ve Göktaş (2013) yaptıkları çalışmada Türkçe eğitimi konulu hazırlanan tezlerin eğiliminin belirlenmesinde hedef kitle olarak daha çok ilkokul ve ortaokul öğrencilerinin seçildiğini ifade etmişlerdir. Tok ve Potur un (2015), yazma eğitimi ile ilgili çalışmaların tespiti için yaptıkları araştırmada da hedef kitle olarak en fazla ortaokul öğrencilerinin daha sonra ise ilkokul öğrencilerinin tercih edildiğini dile getirmişlerdir. Türkçe eğitimi ve yazma becerisi üzerine yapılan bu araştırmaların sonuçları, konuşma becerisi üzerine yapılan bu çalışmanın sonuçlarını desteklemektedir. lerde ise konuşma becerisi üzerine en çok çalışmanın yabancı uyruklu öğrencilere yönelik olması son zamanlarda TÖMER bünyesinde Türkçe öğrenen yabancıların artması ve bu alandaki eksikliklerin gün geçtikçe giderilmesi olarak açıklanabilir. Yine konuşma becerisine ait kavramların iyi anlaşılmadığı ve bu yüzden ihmal edildiği düşüncesinden hareketle konuşma becerisine yönelik alan yazın çalışmalarının da makalelerde önemli bir yer bulduğu söylenebilir. 34

9 Yapılan çalışma ile ilişkili olduğu alanlara yönelik sadece konuşma becerisi üzerine yapılan çalışmaların ön planda olduğu anlaşılmıştır. Konuşma becerisinin diğer dil becerilerinin tamamı ve Yabancılara Türkçe öğretimi alanı ile ilişkilendirilmesine yönelik çalışmaların da yine yapılan araştırmalar arasında önemli bir yer tuttuğu belirlenmiştir. İlişkili olduğu alana yönelik tespit edilen verilere göre konuşma becerisinin okuma, dinleme, yazma ve dilbilgisi alanları ile ilişkilendirilmesine yönelik çalışmaların az olduğu ortaya çıkmıştır. Bundan dolayı araştırmacıların konuşma becerisinin diğer dil becerileri ile ilişkilendirilmesine yönelik çalışmalara ağırlık vermesi uygun olacaktır. Çalışma verilerine göre konuşma becerisine yönelik çalışmalarda başta doktora tezleri olmak üzere en çok deneysel yöntemin tercih edildiği anlaşılmıştır. Konuşma becerisine yönelik tercih edilen ikinci yöntem ise karma yöntem olmuştur. Bu yöntemin tercih edilmesi, son dönemde özellikle karma yönteme olan güvenilirliğin artması ve konuşma becerisinin çalışma zorluğunun bu yöntemle daha iyi kontrol edilebilir olabileceği düşüncesi ile açıklanabilir. Konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmalarda yine literatür taraması, nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin birbirine yakın oranlarda kullanıldığı tespit edilmiştir. Tok ve Potur (2015), yazma becerisine yönelik yaptıkları çalışmada nicel araştırmanın daha çok tercih edildiği; Şahin, Kana ve Varışoğlu (2013) ise Türkçe eğitimi tezlerine yönelik yaptıkları çalışmada daha çok nitel araştırmanın tercih edildiğini dile getirmişlerdir. Bu araştırmanın sonuçlarında yöntemlere yönelik yapılan içerik analizinde nicel ve nitel araştırmalarının dengeli bir dağılım gösterdikleri tespit edilmiş olup diğer araştırmalarla bu yönden farklılık göstermektedir. Konuşma becerisi ile ilgili yapılan çalışmaların eğilimlerine yönelik içerik analizinde konuşma becerisinin incelenmesi ve geliştirilmesi, yöntem ve stratejiler, konuşma kaygısı ön plana çıkmıştır. Konuşma becerisinin incelenmesi ve geliştirilmesi ile ilgili yapılan çalışmaların ilkokul, ortaokul, ortaöğretim ve yükseköğretim öğrencilerinin konuşma becerilerinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik yapılan çalışmalar olduğu anlaşılmıştır. Araştırmacıların, konuşma becerisinin geliştirilmesi için çeşitli yöntem ve stratejiyi kullanmaya çalıştıkları ve özellikle drama yöntemini ön plana çıkarttıkları belirlenmiştir. Yapılan çalışmalarda gerek ilkokul, ortaokul, ortaöğretim, yükseköğretim öğrencileri gerekse yabancılara Türkçe öğretiminde konuşma becerisinin geliştirilmesine yönelik önemli bir engelin konuşma kaygısı olduğu tespit edilmiştir. Konuşma kaygısının konuşma becerisi üzerinde çeşitli değişkenler açısından etkili olduğu yapılan literatür taramasında da ortaya çıkmıştır (Boylu ve Çangal, 2015; Özkan ve Kınay, 2015; Şen ve Boylu, 2015; Sevim ve Gedik, 2014; Yaman ve Suroğlu Sofu, 2013). Uçak ve Gökçü (2015), yabancılara Türkçe öğretiminde konuşma becerisini geliştirmek için yaptıkları çalışmada konuşma becerisini geliştirmede kullanılacak yöntem ve tekniklerden bahsetmişler ve konuşma kaygısının bu teknikleri etkileyebileceğini ifade etmişlerdir. Kaynakça Aktaş, Ş. ve Gündüz, O. (2001). Yazılı ve sözlü anlatım kompozisyon sanatı. Ankara: Akçay yayınları. Boylu, E. ve Çangal, Ö. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen Bosna Hersekli öğrencilerin konuşma kaygılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4 (1), Çelebi, A. (1996). Öğretim amaçlı yaratıcı drama yoluyla imgesel dil becerisinin geliştirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Çeçen, M. A. (2002). İlköğretim öğrencilerinde kelime hazinesinin geliştirilmesi (Yayımlanmamış 35

10 Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya. Demirel, Ö. (1999). İlköğretim okullarında Türkçe öğretimi. İstanbul: MEB Yayınları Evliyaoğlu, G. (1973). Konuşma sanatı. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara. Güneş, F. (2007). Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın Dağıtımı. İşcan, A. (2013). Konuşma eğitimi, (Ed. A. Kılınç ve A. Şahin), İletişim, konuşma ve konuşmayla ilgili temel kavramlar. Pegem Akademi: Ankara. MEB (2015). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Türkçe Dersi (1 8. Sınıflar) Öğretim Programı. programlari/icerik/72. (Erişim tarihi: 23 Kasım 2015). Özbay, M. (2005). Ana dili eğitiminde konuşma becerisini geliştirme teknikleri. Kafkas Üniversitesi Dergisi, 16, Özbay, M. ve Çetin, D. (2011). Dinleme becerisinin geliştirilmesinde prozodik farkındalığın önemi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, Özkan, E. ve Kınay, İ. (2015). Öğretmen adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi (Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Örneği). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(3), Sevim, O. ve Gedik, S. (2014). Ortaöğretim öğrencilerinin konuşma kaygılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmalar Dergisi, 52, Şahin, E. Y., Kana, F. ve Varışoğlu, B. (2013). Türkçe eğitimi bölümlerinde yapılan lisansüstü tezlerin araştırma eğilimleri. Internatiol journa of Human Sciences, 10(2), Şen, Ü. ve Boylu, E. (2015). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen İranlı öğrencilerin konuşma kaygılarının değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(30), Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayıncılık. Taşer, S. (1978). Konuşma eğitimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Tok, M. ve Potur, Ö. (2015). Yazma eğitimi alanında yapılan akademik çalışmaların eğilimleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(4), Uçak, S. ve Gökçü, E. (2015).Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen öğrencilerin konuşma becerisini geliştirme stratejileri (Erbil örneği). Journal of Turkish Language and Literature, 1(2), Ulakbim/Dergipark (2016). (Erişim tarihi: 5 30 Ocak 2016). Varışoğlu, B., Şahin. A. ve Göktaş, Y. (2013). Türkçe eğitimi araştırmalarında eğilimler: Trends in Turkish education studies. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3) Yaman, H. ve Suroğlu Sofu, M. (2013). Öğretmen adaylarına yönelik konuşma kaygısı ölçeğinin geliştirilmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17(3), YÖK (2016). (Erişim tarihi: 4 30 Ocak 2016). 36

11 Ek 1: İçerik analizine dâhil edilen yayınlar Yayın Tür 1 Temel Beceriler ve Türkçe Öğretimi 2 Yapılandırıcı Karma Öğretim Ortamlarının Dinleme ve Konuşma Becerilerine Etkisi 3 Yabancılara Türkçe Öğretiminde Dilsel Becerilerin Gelişime Etkisi Bakımından Ders Materyallerinin Önem Derecelerinin Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) İle Belirlenmesi 4 Güzel Sanatlar Liseleri Müzik Bölümlerinde Bireysel Ses Eğitimi Dersinin Doğru ve Etkili Konuşma Becerisine Etkisi 5 Etkileşimli Öğretim Stratejisinin Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğrencilerinin Konuşma Becerilerine Etkisi 6 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenen Bosna Hersekli Öğrencilerin Konuşma Kaygılarının Çeşitli Değişkenlere Göre Değerlendirilmesi. 7 Öğretmen Adaylarının Konuşma Kaygılarının İncelenmesi (Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Örneği) 8 Türkçe Öğrenen Yabancı Öğrencilerin Konuşma Becerisi Öz Yeterlik Algıları İle Kişilik Tipleri Arasında İlişki 9 Konuşma Dili Grameri ve Sözlü Derlemelerden Yararlanarak Konuşma Dili Özelliklerinin Tespiti 10 Yaratıcı Drama Eğitiminin Özel Gereksinimi Olan Çocukların Sosyal Beceri Alanlarından Konuşma ve İlişki Kurma Becerileri Gelişimine Katkısı 11 Geçmişten Günümüze Türkçe Öğretim Programlarının Konuşma Becerisi Bakımından Değerlendirilmesi 12 Konuşma Çözümlemesi Yöntemi 13 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenen Öğrencilerin Konuşma Konuşma Becerisini Geliştirme Stratejileri (Erbil Örneği). 14 Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğrenen İranlı Öğrencilerin Konuşma Kaygılarının Değerlendirilmesi 15 Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Konuşma Becerisinin Gelişim Durumunun Belirlenmesi Sınıf Öğrencilerinin Konuşmalarında Ölçünlü Dili Kullanma Durumları 17 Türkçe Öğretmen Adaylarının Konuşma Eğitimine Yönelik Tutumları (Kars İli Örneği) 18 Türkçe Öğretmenlerinin Öğrencilerin Konuşma Becerisini Ölçme ve Değerlendirme İlişkin Görüşleri 19 Ortaöğretim Öğrencilerinin Konuşma Kaygılarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi 20 Yabancı Öğrencilerin Konuşma Becerilerini Geliştirmek İçin Teknikler 21 Sınıf Öğretmenlerinin Türkçe Dersinde Kullandıkları Yöntem ve Tekniklerin Aktif Eğitim Anlayışı Bakımından Değerlendirilmesi 22 Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Türkçe Konuşma Kaygılarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi 23 Ses Eğitimi Çalışmalarının Politikacıların Konuşma Becerilerine Etkisi 24 Çağrı Merkezi Hizmetleri Programı Öğrencilerinin Konuşma Becerileri Özyeterlik Algılar: Çaycuma Meslek Yüksekokulu Örneği 37

12 25 Sesli Okuma ve Konuşma prozodisi: İlişkisel Bir Çalışma 26 Konuşma Eğitimi Esnasında Karşılaşılan Konuşma Bozuklukları ve Bunları Düzeltme Yolları 27 Okul Öncesi Öğretmenlerin Konuşma, Dinleme ve Empati Becerilerinin Çocuk Sevme Davranışı Açısından İncelenmesi 28 Akıcı Konuşma Problemi Yaşatan İlköğretim 5. Sınıf Öğrencisinin Konuşma Becerisini Geliştirme Sınıf Öğrencilerinin Hazırlıklı Konuşma Becerileri 30 Dil Psikolojisi ve Türkçe Öğretimi 31 Öğretmen Adaylarına Yönelik Konuşma kaygısı Ölçeğinin Geliştirilmesi 32 Güzel Konuşmada Televizyon Kullanabilmek ve Bir Model Örneği Önerisi 33 Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğrenenlerin Konuşma Öz Yeterliliklerinin Değerlendirilmesi 34 İlköğretim Öğrencilerinin Türkçe Dersi Konuşma ve Yazma Sürecinde Metaforlardan Yararlanma Durumları 35 Öğretmen Adaylarının Konuşma Sorunlarına İlişkin Görüşleri 36 İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinin Konuşma Kavramına İlişkin Algıları 37 Sözlü ve Yazılı Kültür İlişkileri Çerçevesinde Konuşma ve Yazma Becerilerine Bir Bakış 38 Doğal konuşmalardaki vurgu ve tonların incelenmesi ve duygu tespiti (Televizyon programları örneği) 39 Konuşmalık türlerde bir anlatım tutumu olarak nasihatler 40 Televizyonun konuşma eğitimine etkileri Anasınıfı öğrencisinin konuşma temel dil becerisine anababasının eğitim 41 düzeyinin etkisi 42 Konuşma becerisinin ilköğretim öğrencilerine öğretimi üzerine bir inceleme 43 Öğretmen adaylarının konuşma kaygıları Konuşma eğitimine yönelik kitapların ses bilgisel ve ses bilimsel görünümleri 44 üzerine bir inceleme 45 Yedinci sınıf Türkçe dersi konuşma eğitiminin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi 46 Seydişehir ortaöğretim kurumları (SOÖK) öğrencilerinin okul ortamındaki konuşmalarında standart Türkçe kullanım durumları ve bunun yazımlarına etkisi 47 Üniversite öğrencilerinin günlük konuşmalarında görgü kurallarının edim bilimsel incelemesi 48 Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenlerin konuşma kaygılarının kaynakları Türkçe öğretmenliği birinci sınıf öğrencilerinin hazırlıksız konuşma becerileri 49 üzerine bir araştırma 50 Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yaratıcı dramanın konuşma becerisine etkisi 51 Ortaokul Türkçe dersi öğretim programında konuşma eğitimine yönelik olarak önerilen yöntem/tekniklere ilişkin öğretmen görüşleri 52 İlköğretim Türkçe ders kitaplarında konuşma eğitimi uygulamaları 38

13 53 Ortaokul öğrencilerinin konuşma becerilerinin geliştirilmesinde görsellerin etkisi 54 Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme, konuşma, okuma ve yazma öz yeterlikleri ile öğrenme stillerinin incelenmesi 55 Okul öncesi eğitiminin ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okula uyum ve Türkçe dil becerilerine etkisi 56 İşbirlikçi öğrenme yönteminin ilköğretim 8. sınıf Türkçe dersinde öğrencilerin derse ilişkin tutumlarına ve temel dil becerilerine etkisi 57 Cümlede öbek anlam ilişkisinin kavratılması yoluyla dil becerilerinin geliştirilmesi (ilköğretim II. kademe örneği) 58 Yabancılara Türkçe öğretiminde eğitici oyunlarla dil becerilerinin geliştirilmesi Otizmli ve normal gelişim gösteren çocukların alıcı dil becerilerinin farklı 59 değişkenler açısından incelenmesi 60 Oyun temelli dikkat eğitim programının 5 6 yaş çocuklarının dikkat ve dil becerilerine etkisinin incelenmesi 61 Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan Yeni Hitit ders kitabının dört temel dil becerisi ve kültür açısından incelenmesi 62 İlkokul birinci sınıfa devam eden aylık öğrencilerin dil becerilerinin incelenmesi 63 Türkçe eğitimde araç metin olarak tiyatro eserlerinin önemi ve dil becerilerini geliştirmedeki rolü 64 Garib nâmeʹdeki temel dil becerilerinin Türkçe dersi öğretim programı (2006) kazanımlarıyla uyumu 65 İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin sözlü anlatımlarındaki aktif kelime serveti üzerine bir araştırma (Uşak/Ulubey örneği) 66 Öğretmen adaylarının sözlü anlatım öz yeterlik inançlarının değerlendirilmesi 67 Yaratıcı dramanın anlayarak anlatma becerilerinin geliştirilmesine etkisi Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen öğrencilerin anlama ve anlatma 68 becerilerine ilişkin stratejiler 69 Üst düzey yöneticilerin Türk dili ve edebiyatı eğitimleri doğrultusunda konuşma özellikleri Doktora 70 Konuşmanın kişiye özgü değişmezleri: Ünlüler üzerine sesbilgisel bir çalışma Doktora 71 Aktif öğrenme yönteminin ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin konuşma becerilerine etkisi Doktora 72 Ses eğitimi yöntemlerinin Türkçe konuşma eğitimindeki vurgu kusurlarının düzeltilmesine etkisi Doktora 73 Yapılandırmacı karma öğrenme ortamlarının dinleme ve konuşma becerilerine etkisi Doktora 74 İş birliğine dayalı öğrenme yönteminin okul öncesi öğretmen adaylarının konuşma becerileri üzerine etkisi Doktora 75 İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin öğretmeni ve ebeveyni ile olan iletişimleri ile Türkçe dersi konuşma becerileri arasındaki ilişki Doktora 76 Akıcı konuşma problemi yaşayan ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin konuşma becerilerinin geliştirilmesi Doktora 77 Konuşma eğitiminin telaffuz vurgu ve tonlama konularının dinleme destekli öğretimi Doktora 78 Ses eğitimi çalışmalarının politikacıların konuşma becerilerine etkisi Doktora 39

14 Dinleme ve konuşma becerilerinin kazandırılmasında yaratıcı drama temelli bir model önerisi Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde drama yönteminin konuşma becerisine etkisi Etkileşimli öğretim stratejisinin Türkçe eğitimi ana bilim dalı öğrencilerinin konuşma becerilerine etkisi Bilişsel farkındalık stratejilerinin 7.sınıf öğrencilerinin konuşma becerilerini geliştirmeye etkisi Ortaokul ikinci sınıf öğrencilerinin temel dil becerilerinin geliştirilmesinde eğitsel oyunların başarı ve kalıcılığa etkileri Akademik ve dil becerileri eğitim programının aylık çocukların bilişsel yetenekleri ile erken akademik ve dil becerilerine etkisi Down sendromlu ve engelli olmayan çocukların zihin kuramı becerileri ile dil becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi Koklear implantlı ve normal işiten çocukların dil becerilerinin öyküleme yoluyla incelenmesi Yurt dışındaki Türk çocuklarının anadilleri Türkçede yaşadıkları anlatım sorunları: Fransa örneği Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin anlatma becerilerine etkisi Doktora Doktora Doktora Doktora Doktora Doktora Doktora Doktora Doktora Doktora 40