Transkript

1 \ «ter %.J i V

2

3

4

5 ARKADAŞ

6 Bu kitap Ağaoğlu Yayınevi Tesislerinde dizildi, basıldı, ciltlendi. Tel: Birinci basım: 1975 Altıncı basım: 1977 Dağıtım: GÜNEY FİLM

7 Güney Filmcilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Yayınları Senaryo Dizisi: 2 ARKADAŞ Filmin Konusu ve Senaryo Güney Filmcilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Yayınları Sakızağacı Cad. Güney Han No. 2 Kat 1 Beyoğlu

8 Güney Filmcilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Halkla İlişkiler Bölümü tarafından basıma hazırlanmıştır.

9 «Filmler yaparken birtakım toplumsal so rumluluklar taşırız. Yani sözümüzü söylerken bu söylediklerimiz şu gün halkımızın içinde bulunduğu koşullara ters düşer mi, onlara yanlış birtakım düşünceler verir mi, onları yanlış davranışlara itebilir mi, biz işte yalnız ca bundan korkarız. Bizim gerçek yargıcımız halktır. Ama halk derken de, halkın şu anda için de bulunduğu kanaatler tam anlamıyla söz konusu edilemez. Halkın bugün içinde bulun duğu kanaatler bir yerde gerek geçmişte, ge rekse bugün egemen güçlerin ideolojilerinin baskısını taşır. Biz bunları birbirlerinden so yutlayanlayız. Soyut olarak halkın kanaatle-

10 rinden söz edersek birtakım yanlışlıkları da beraberinde taşımış oluruz. Biz halk halkın gerçek çıkarları için, yarma derken, yönelik mücadelesi içerisinde bir halk anlıyoruz. Mini büs plâğı ya da herhangi bir yerde halk ro manı diye satılan birtakım şeyler bence halk kavramını yozlaştırmaktadır. Halk kavramından bugünün koşullarında anladığım şudur: Anti-emperyalist, anti-tekel guruplar, yani tekelin ve emperyalizmin dışın daki yenik sınıf ve tabakalar. Halk kavramı değişken bir kavramdır, yarın koşullar deği şir, halk kavramı da bu arada kendiliğinden değişir. Halk kavramının özünde üretici ni telik hâkimdir, emek hâkimdir.» «Benim salıverilmiş olmam, özgür olmam değil esas sorun. Özgürlüğü ele alınca bütün toplum adına ele almak gerekir. Özgürlük özünde sınıfsal özellik taşıyan bir olgudur. Sınıflara göre özgürlük anlayışı değişir. Biz özgürlük anlayışımızı üretici, emekçi halkı mızın çıkarları doğrultusunda anlıyoruz. Yok sa sermayenin özgürlüğü anlamında değil.» «İki yıllık çalkantılı dönem gerek bana gerekse toplumumuza, halkımıza çeşitli de neyler kazandırmıştır. Biz de bu deneylerden kendimize düşen sorumluluklar oranında bir takım dersler çıkarttık. Öyle sanıyorum bundan sonra yapacağımız filmler daha ki ön ceki yaptığımız filmlere oranla daha görev yüklü olacaktır halkımıza karşı. Bu görev, halkımızın gerçek çıkarları doğrultusunda ve

11 onun yarınına ışık tutacak birtakım şeyleri yapmaktır. Toplum devamlı bir değişim içerisinde dir. Bu değişim kaçınılmaz olarak sanata da yansır. Biz de halkının sorumluluklarını ta şıyan bir sanatçı olarak bu değişimin gerçek niteliğini sinemamız kanalıyla anlatmak zo rundayız. Bir ülkede birtakım anti-denıokratik kanunlar varsa, bunlar sinema alanında da etkisini gösterir. Bunun sinema alanına yansıması sansürdür. Sansürün şartlaması sonucu, ister istemez, yaptığımız filmlerde bel li çarpıklıklar bulunmaktadır. Bundan önce yaptığımız filmlere tam anlamında gerçek çi, devrimci, halkçı filmler diyemiyoruz. Bun dan sonra yapacaklanma da halkçı, devrimci filmler olacaktır diyemiyorum, çünkü benim bundan sonra yapacağım filmler ancak bu söylediklerimin doğruluğunu ya da yanlışlığı nı ortaya koyacaktır. İçerde olduğum sürede gerek hikâye, ge rek roman, gerekse senaryo olarak düşündü ğüm çeşitli şeyler var. Bunları gerçekleştirme, tamamlama işinde içinde bulunduğumuz ko şullara ters düşmemeyi ön plana Çünkü halkımız büyük bir değişim alıyorum. içerisin dedir. Çeşitli çalkantıları hâlâ yaşamaktadır. Bu arada yapacağımız bir filmin ya da söyliyeceğimiz bir sözün halk üzerinde yanlış bir etki yapmaması, yanlış bir anlam kazanma ması için içinde bulunduğumuz koşullan iyi değerlendirmeye çalışacağız.» 9

12 «İnsan her an bir nicelik birikimi içersin dedir. Bu nicelik birikimleri belli bir nokta dan sonra nitelik dönüşümlerini getiriyor. Bugün bizim dışımızda her an, her saniye binlerce olay olmaktadır, bu olaylar kaçınıl maz bir şekilde bizi etkilemektedir ve bu her olay kendi büyüklüğü, küçüklüğü oranında bir etki getiriyor. İşte bu etkilerin kaçınılmaz sonucu olarak insanda olay-insan diyalektik hareketi doğuyor.» «Gerçek değişken bir şeydir. Sanatta biz bunu yansıtmak zorundayız. Gerçekçilik top lumun değişen yeni çehresi, yeni gelişim eği limlerini aktarması açısından önem kazanı yor bence. Ben kendi sinemama yabancıların dışarıda takmaya çalıştıkları gibi «yeni ger çekçilik», şu bu cinsinden bir isim vermiyo rum. Bizim görevimiz filmler yapmaktır. Bun ların çeşitli şekillerde değerlendirilmeleri, hal kın, eleştirmenlerin, tarihçilerin görevidir.» 10

13 YILMAZ GÜNEY'LE KONUŞMA

14

15 O. KUTLAR Yılmaz Güney «Arkadaş» ne dir? Y. GÜNEY Hızla değişen bir toplum, bu de-. ğişim süreci içerisinde bir takım kavram ların anlamlarını ve niteliklerini de de ğiştirir. Bir şey çökerken, tükenirken, öte yanda yeni bir şey doğar. «Arkadaş» bir tükenişin ve yeşeren yeni şeylerin filmi dir. Arkadaşlık bir yığın çelişkiyi ve uz laşmayı içinde taşır. Bu uzlaşmazlığa varıldığında arkadaşlık biter. Filmimiz iki eski arkadaşın uzun bir dönem sonra bir araya gelmelerini ve kısa bir dönem içinde geliştirdikleri ilişkiler sonunda ar tık arkadaş olamayacaklarını hikâye eder. Bir arkadaşlık biterken, yeni bir 13

16 arkadaşlık başlar. Bu, değişen şartların doğurduğu yeni bir arkadaşlıktır. O. KUTLAR «Arkadaş» senin genel olarak tutukluluk günlerinde oluşturduğun dü şünce ve anlayışı ne ölçüde yansıtıyor. Bütün düşüncelerini içeriyor mu? Yoksa kafandaki bütünün parçalarından bin mi? Y. GÜNEY Bir film bizim ölçülerimize gö re en çok bir saat 45 dakikadır. Bu kadarlık bir zaman içerisinde, her şeyi an latmanın olanağı yoktur. Fakat bizim dünyaya bakışımızı, olaylara yaklaşışımızı, insan ilişkilerini ele alışımızı, tam ola rak anlatmasa bile sezdirtecektir. Bu film tutukluluk günlerinin ürünüdür ve ora da oluşturduğumuz düşüncenin yansıma larını içerir. 6. KUTLAR Filmde klasik anlamda dra matik bir yapı yok. Daha çok izlenimlere dayanan bir anlatım biçimi kullanmış sın. Buna neden ihtiyaç duydun? Y. GÜNEY İnsanlar genellikle yaşadıkları hayatla özdeşleşirler. En rahatsız edici en acı şeylerle karşılaşsalar bile bir süre sonra genel özdeşleşme eğiliminden ötü rü o durumla da özdeşleşirler. Ve rahat sız edici niteliği yok olur. Oysa gerçekte 14

17 rahatsız edicilik vardır. Fakat bunu ya şayan artık farkedemez. Bir benzetmeyle bu durumu şöyle anlatabiliriz. Ayak, ter, osuruk, sıkıştırılmış hava kokan bir oda ya ilk girişimizde odanın pis havasını hemen farkederiz. Fakat bir süre sonra kokuya alışırız. Oysa hep içerde olan, bu havanın içinde olan bu kokuyu farketmez. Farkedebilmesi için, odadan temiz havaya çıkıp geri dönmesi gerekir. İn sanlar genellikle çevrelerine görmeden, gördükleri üzerine düşünmeden bakar lar. Biz bu filmde özdeşleşmeye karşı bir tavır koyuyoruz. Bu film insanları bakıp görmeye ve gördükleri üzerinde düşün meye çağırıyor. Filmin anlatıcı yapısı bu olguyla birlikte düşünülmelidir. O. KUTLAR Filmde seyirciyle filmin anlat tığı kişiler arasında adeta bilerek konmuş bir mesafe var. Bir çeşit Brecht yabancı laştırması. Filmin içinde de «Yılmaz Gü ney - Âzem» o Kıyıkent dünyasına yaban cı. Bundan nasıl bir sonuç elde etmek is tedin? Y. GÜNEY Âzem'in konuk olduğu dünya da herkes birbirinin parçasıdır ve hayat la özdeşleşmiştir. Ayrıca bu özdeşleşme içinde kişilerin birbirine karşı yabancılığı söz konusudur. Âzem «temiz hava» dan «pis hava»ya konuk olduğu için her şeyin 15

18 farkındadır. Ve Cemil'in dünyası bir süre sonra Âzem'in gelişiyle sarsıntı geçirir, parçalanır. Fakat özündeki itici gücün yokluğu, içeriğinin yetmezliğiyle yeni bir yere varamaz. O çürüme kaçınılmazdır, kurtuluş yoktur. Ancak o çürümenin içinde kurtuluş umudu taşıyan fakat ne olacağı bilinmeyen bir unsur vardır: Me like. Kişilerle seyirciler arasına konan mesafe şu amacı taşır. Onların gelişen ilişkileri içerisinde, onların mantık ör güsü içine girmeden izleyebilmesini sağ lamak. Her film bir tuzaktır. Seyirciyi yutan, kendisiyle özdeşleştiren bir tuzak. Kişiler arasındaki yabancılık, seyirciyle film arasındaki yabancılığı koruyacaktır. Ve Âzem çevresine, çevresinde gelişen olaylara bakarken seyirciyi de kendisi gi bi bakmaya götürecektir. Filmin amacı budur. Baktırmak ve baktığı şeyler üze rine düşündürtmek. Düşünmek yapma nın anasıdır. O. KUTLAR Âzem film boyunca düşünen bir kişi olarak çekti dikkatimizi. Ne dü şünüyor genel olarak? Y. GÜNEY Âzem düşünen, düşündüğü şey lerden etkilenen, müdahale eden ve değiş tiren bir adamdır. Yani Âzem sadece dü şünen adam değil, düşündüklerini yapan adamdır. Çünkü sadece düşünmek sorun- 16

19 lan çözümlemeye yetmez. Düşünmeden de herhangi bir çözüm olamaz. - O. KUTLAR Cemil'in dünyası için filmde bir çözüm bulunmadığına göre, filmin ge tirdiği umut ve çözüm nerededir? Y. GÜNEY Cemil için çözüm bulunmuştur. Cemil o çürümenin içinde yok olacaktır. Filmde Halil tipi, bir umuttur. Bugün na sıl Âzem Cemil'i, yani kangren olan ko lunu kesip atıyorsa, Halil'le Âzem arka daşlığı da toplum olaylarına cevap vere mez noktaya, gelirse kopacaktır. Belki de kopartılan yan Âzem olacaktır. Halil'in saçını kesmesi ondaki nitelik değişiminin başlangıcıdır. Çünkü emperyalizm insan ların bilinçlerini esir alırken bir yığın si lahla hücuma geçer. Halkı geleneksel bağlarından koparır. Estetiğini bile değiş tirir. Değer ölçülerini parçalar. Ahlâksız lık ahlâk olur. Namussuzluk namus olur. Kapitalizm kendi kurallarını oluşturur ken, emperyalist kültür onun en büyük desteğidir. Eylül

20

21 FtLMÎN IOYKUSU

22

23 Kıyıkent... Deniz ve güneş kenti. Yolları asfalt. Evlerinin herbiri, bir başka ülkede ya pılıp buraya konmuş gibi. Bunlar geniş bal konlu, geniş salonlu evler. Hizmetçili, bahçıvanlı evler. Yok'un yok olduğu evler. Zaten bu kıyıkentinde, yokluğun anlamı bile bilin miyor. Kentin giriş kapısından içeri girmesi, kent sakinlerince yasaklanmış gibi. Besili, güzel elbiseli çocuklar, binbir çeşit oyuncakları, şen, tasasız çığlıklarıyla, ken tin yollarını, plajını doldurmuşlar. Daha bü yüklerinin, baş uğraşı bisikletleri. Bir de dur madan birşeyler yiyor bu çocuklar. Durmadan birşeyler içiyorlar. Ana-babalan kumar oynar ken, denize girerken, köpeklerini severken; bu çocuklar durmadan birşeyler yiyorlar. 21

24 Cemil, Kadırga yurdunun, Teknik Üniversite'nin yoksul öğrencisi. Suyun altın gibi kıymetli olduğu bir Orta Anadolu köyünde dünyaya gelen Cemil. Şimdi, bu deniz ve gü neş kentinin, iki katlı evlerinin birinin balko nunda oturmuş, denize karşı birasını içiyor. Kendinden, hayatından hoşnut. Zengin bir adam o. İşte, hizmetçisi Şirin, içkisini ye niledi. Genç, güzel, herkesin hayran olduğu karısı kapıda göründü. Çocuğu yok Cemil'in. Karısı istemedi. Olsun. Karısı güzel onun. Evi güzel, işi güzel. Kendinden ve hayatından hoşnutluğu çok sürmedi Cemil'in. Karısı sinirli, canı bir şeye sıkılıyor olmalı. Yine her zamanki gibi, tartış maya, kavgaya başladılar. Hizmetçi Şirin de ayak altında dolaşıyor. Cemil kızgınlığını on dan aldı. Bir tekme indirdi kadına. Melike. Cemil'in baldızı. On sekizinde, in cecik, fidan gibi bir kız. İstemeden karı-kocamn kavgasını duydu. Canı sıkkın, uzaklaştı balkondan. Aynada yüzünü gördü. Bir an bak tı kendisine. Telefon sesi. Melike açtı telefonu. Tanı madığı bir ses, eniştesini soruyordu. Kim ol duğunu sordu telefondaki adama. Telefonda ki adam, «Âzem» diye tanıttı kendini. «A'nm üstünde şapkası var.» Cemil, ilk gençlik yıllarının can arkadaşı Âzem'le buluşmaya giderken heyecanlıydı. Uzundur birbirlerini görmemişlerdi. Okulu bi tirdikten sonra, yolları aynlmıştı. Anadolu'ya 22

25 gitmişti Âzem. Seçimini öyle yapmıştı. Yıllık iznini geçirmek için gelmişti İstanbul'a. İlk işi arkadaşı Cemil'i aramak olmuştu. Âzem, Çiçek Pasajının rengini, kokusunu, sesini yeniden tatmak, duymak istiyordu. Ama meyhaneci Remzi'nin de dediği gibi, de ğişmişti Çiçek Pasajı. Cemil'i beklerken, Remzi sormuştu ona : «Herşey tadını yitirdi Âzem'ciğim.. Artık İstanbul eski İstanbul değil. Herşey bozuldu. Kokoreçler, biralar, karidesler, herşey bozul du... Sen bilirsin Jdu işleri Âzem'ciğim... Söy lesene niye bozuldu herşey...» Âzem bir an durmuş, bu yeni İstanbul'u anlamaya çalışmıştı. Biraz sonra iki arkadaş masada karşılıklı oturuyorlardı. İkisi de sevinçli, ikisi de geç mişte pek çok şeyi birlikte paylaşmış insanla rın sevecenliği içindeydiler. Âzem'in gözü Ce mil'in kilolarına takılmıştı. Kadırga yurdu nun fidan gibi delikanlısı, o görmeyeli epey kilo almıştı. Dayanamayıp takıldı: «Yükün artmış Cemil, epey kilo almışsın. Remzi dal gibi delikanlıydı diyor senin için.» «Şimdi de dal gibiyim.. Ama kalın bir dal,» diye cevap verdi Cemil. Bir tedirginlik gel mişti üstüne. Eskiden de böyle olurdu. Ne za man Âzem'le birlikte olsa, bir suçluluk duygu su kaplardı içini. Nedenini çözemezdi. Zaten bütün çözümleri Âzem'e bırakırdı. O ikisinin yerine karar verir, uygularlardı. Ama o gün ler geride kalmıştı. Cemil, tek başına yürü- 23

26 müştü uzun zamandır. Başarılı olmuştu da. Bunları düşünerek kadehini kaldırdı: «Eski günler için Âzem.» «Hayır, yarınlar için... Yarının güzel gün leri için.» «Yarın.» «Evet, yarın.» Cemil arkadaşının yarından umutlu yü züne, içi burkularak baktı. Değişmemişti Âzem. Yine hep o Âzem'di. Yarınları seven Âzem. Kendi kendine konuşur gibi mırıldan dı: «Ne güzel şey insanın yarını olması. Be nim için yarın hep karanlıktır Âzem. Ama se nin için yarın bugünlerden güzel demektir. Evet, senin yarının için...» Gece, bir Sulukule ekibinin özel gösteri siyle devam etti. Ekibin, en çok on dördün de gösteren oyuncu kızı, neredeyse çırılçıplak, iki erkeğin karşısında oynadı oyununu. Cemil iyice sarhoş olmuştu. Coştukça coştu. Kızla karşılıklı oynadı. Âzem, çevresinde olanlar dan rahatsız olmuştu. Bu iş bir an önce bit sin istiyordu. Bu çıplaklık, bu gencecik bede nin böyle hayasızca sergilenmesi onu üzüyor, güzel yarınlara inancını pekiştiriyordu. Ama Cemil'in böyle bir tedirginliği yoktu. Mutluy du. İki arkadaş, daha sonra lüks bir randevu evine gittiler. Cemil, taşradan gelen misafiri ne, gücünü, parasını, itibarını göstermek is tiyordu. Görsündü Âzem İstanbul'un ne oldu ğunu, Cemil'in nasıl yaşadığını. Cemil yaşa- 24

27 dığı hayatı göstererek sanki Âzem'i ezmek is tiyordu. Âzem randevu evinde acıyla dolu bir ka dınla karşılaştı. Doğuramadığı, yetiştiremediği çocukların acısını çeken bir kadınla. Peri şan olmuştu. Kadının acısı, sosyal konumu, duyarlığı sarsmıştı onu. Kadın ona, «Yatmıyacak mısın benimle,» diye sordu ğunda, «Hayır» diye cevap verdi. Kadın anlamamıştı, Üsteledi. «Para verdin ama.» «Önemli değil.» «Niye? Niye? Niye?» Randevu evinin merdivenlerinden iner ken Cemil hoşnuttu hayatından. Keyifli bir gece olmuştu. Yattığı kadın işini bilen biriydi. Cemil'e göre de bu dünyada herkes işini bil meliydi. Arabayla eve dönerlerken, Âzem biraz da kendilerini suçlar gibi, «Cemil, ne yaptık bütün gece?» diye sor du. Yalın, tek kelimelik bir cevaptı Cemil'inki. «Eğlendik.» Oysa Âzem eğlenmemişti. Belleğinde ge ceden kalan yalnızca acı ve kindi. Daha son ra, Cemil, başarılanndan, parasından, şöhre tinden sözetmiş, «Ya sen ne yaptın şapkalı Âzem» diye sor muştu. Saldırgan, kırıcı bir ton vardı sesinde. 25

28 Âzem bu eski arkadaşına, sevgiyle bakmış, onu ilk gördüğü andan beri sormayı tasarladı ğı bir şeyi sormuştu, «Mutlu musun? Memnun musun hayatın dan?» «Memnunum tabiî. Güzel bir işim, çok sevdiğim bir karım var. Hiçbir sıkıntım da yok...» «Hatırlar mısın, eskiden çok yalan söyler din. Kendini aldatmakta da birinciydin... Yi ne yalan söylüyorsun Cemil..» Gene yenilmişti Cemil. Âzem'e yalan söy leyemezdi o. Kadırga yurdunda da yalan söy leyemezdi. Şimdi de. Müteahhit Cemil de, Âzem'e yalan söyleyemezdi. Yenilmiş bir ses le, «Haklısın, yine yalan söyledim sana» de di. «Mutlu değilim, hiç değilim.» Eve vardıklarında Cemil'in karısı uyu yordu. Cemil, uykusuzluktan, fazla içkiden ve Âzem'in kendisine hatırlattığı gerçeklerin baskısından bunalmış bir halde, uyuyan karı sına yaklaştı. Ona sığınmak, pembe düşlerine yeniden dalmak istedi. Ama kadın oralı de ğildi. Cemil yatağa büzülüp uyudu. Melike için, eve gelen bu yabancı olduk ça ilgi çekicidir. Ciddi görünüşü, bıyıkları, sa kin tavırları, çevresinde her gün gördüğü in sanlardan ayırmaktadır onu. Hemen sormak ister, «Evet, siz şapkalı arkadaşsınız. Peki şap kanız nerede?» 26

29 «Âzem'in başında, yani «A» nın başında.» Sıcacık güler Melike. Âzem de güler. Uzun uzun bakar ona. Onu, daha yakından tanımak ister gibidir. «Sahi kimsiniz siz?» «Söyledim ya; arkadaş.» Âzem «arkadaş» m üzerine basmıştır söy lerken. «Kimin arkadaşı?» «Bazı insanların.» «Ya benim?..» «Sizin de..» «Öyleyse., öyleyse adınız bundan sonra «arkadaş» olarak kalsın. Artık şapkalı arka daşsınız benim için...» Melike ev sahipliği görevini yüklenir. Âzem'e Kıyıkenti gezdirmeye başlar. Bu arada kendi iç bunalımlarını anlatır Âzem'e. İsviç re'de eğitim gördüğünü, tenis oynadığını söy ler. Bir de müzik dinlemeyi sevdiğini. Çevresindeki hiçbirşey ona yakın gelme mektedir. Kıyıkent'teki mevsimlik aşklardan sözeder Âzem'e. Herkesin birbirini çekiştirdi ğini söyler. Âzem sorar ona: «Sen ne yapıyorsun bunların arasında?» «Güneşleniyorum, denize giriyorum, kitap okuyorum.» «Neler okuyorsun? Hangi kitapları sevi yorsun?» «En çok korku kitaplarını seviyorum. Korku filmlerini de seviyorum tabii.» «Bu filmleri seyrederken korkmuyor mu sun peki?» 27

30 «Hayır. Ben hiç korkmam.» Güneşe serilmiş vücutlar, buzlu viskiler, kahkahalar, deniz... Bir kıyıkent gününde yürürler Âzem'le Melike. Her adım başında başka bir açıklama, her adım başında başka biri. Bir ara Melike'lerin komşusu Ahu'ya raslarlar. Sık ve büyüleyici Ahu'ya. Ahu'nun ya nında plaj çantasını taşıyan Halil vardır. Ha lil, gencecik bir delikanlıdır. Ezilerek taşımak tadır Ahu'nun yanında plaj çantasını. Uzun saçlarıyla, bakışları arasındaki farklılık çar pıcıdır. Sanki içinde biriken birşeyleri bastır mak için güç harcamaktadır. Ahu'yla Melike selamlaşırlar. Âzem Ahu' nun ardından bakar. Ahu da araştırıcı bir ba kışla Melike'yle Âzem'i süzer. Kıyıkent'te bir yabancı. Ahu etkin güzelliğinin bilincindedir. Kıyıkent'teki pek çok kadın gibi yalnız gü zelliğini sever. Belki yabancıyı da bununla et kilemek istemektedir. «Yine lastik patlatmışlar.» Evin kapısında Melike ile Âzem'e raslayan Cemil'in karısı Necibe'nin ilk sözü bu olur. Sonra Âzem'e bakar. Kimdir bu adam? Melike onlan tanıştırır. «Âzem, Cemil abinin arkadaşı.» Necibe soğuk bir şekilde «Hoşgeldiniz» der Âzem'e. Dün gece eve gelmeyen sarhoş ko casının arkadaşı umurunda bile değildir. Şim di denize gidip güneşlenmeli. Âzem daha sonra, haber bırakarak Kıyı- 28

31 kent'ten ayrılır, ve öğrenciyken Cemil'le bir likte kaldıkları Tabiat Ana'nın evine gider. Âzem'in gelişini kutlamak için bahçede kö mür yakılmış, darbuka çıkmıştır orta yere. Ta biat Ana, oğlu gibi sevdiği Âzem için oyun bi le oynar. Şişlerin biri gider biri gelir. Rakının en güzeli içilir. Sohbet'in oyunun en koyu anında, Ce mil'in arabası görülür. İçinde Melike de var dır. Tabiat Ana, onları sevinçle karşılar. Âzem, çekingen, ürkek duran Melike'yi, Tabiat Ana' nın kızı Semra ile tanıştırır. Aynı saatlerde Necibe terzisinde prova ol maktadır. Bir ara telefona gider. Sesinde, dav ranışlarında bir yatak öncesi titreyişleri var dır. Telefonda karşısına çıkan, daha önce ta nıdığı bir erkeğe adresini sorar. Sonra süslenmek, güzelleşmek için başka ellere terkeder kendini. Güzel olmalıdır Neci be. Adresini veren adama gittiğinde göz kamaştırmalıdır. Tek bir kusuru kalmamalıdır. Bacaklarındaki tüyler alınmalı, saçları yapıl malı. En başdöndürücü kokuları sürünmelidir. Diğer tarafta Cemil, öğrencilik yıllarında kaldığı evin odalannı gezer. Semra da yanın dadır. Bir ara gözü, odanın bir köşesinde du ran kitaplara takılır. Alır karıştırır. Bunlar, sosyalist öğretinin temel kitaplarıdır. Şaşırır. Tabiat Ana'nın evinde bu kitaplam ne işi var dır? Semra'ya dönüp, hayretini gizleyemeden sorar: «Kimin bu kitaplar?» 29

32 Semra, çok doğal bir şeyden sözeder gibi, «benim» der. «Çok tehlikeli değil mi bunlar?» Semra küçümseyerek bakar Cemil'e. «Evet, sizin için tehlikeli olabilir.» «Niye bizim için?» «Çünkü sen on yıl öncesinin Cebil abisi değilsin. Sen artık Cemil beysin...» Cemil, tokat yemiş gibi sarsılır. Cevap ve remez. Susar. Âzem geldiğinden beri, kendi içinde kurduğunu sandığı mutluluk çemberi, her an yeni darbeler yemektedir. Necibe, aynı saatlerde, terzisindeyken te lefonla konuştuğu adamın garsoniyerindedir. Durmadan gülmektedir. Nedensiz bir gülme dir bu. Genç adam da katılmıştır ona. İçerek, gülerek, duygudan yoksun bir sevişmeye ha zırlanmaktadırlar. Saf ve güzel olan hiçbirşey yoktur aralarında. Adam, bu kadınla biraz sonra yatacağını bilmektedir. Onun için gel miştir buraya. Necibe ise, güzelliğine tapın maktadır. Cemil'in artık aldırış etmediği ama bol bol övdüğü güzelliğine. Yatakta çıplak, hırpalanmış bir Necibe vardır az sonra. Saçları dağılmış, yüzü yaş lanmış biri. Gözleri bomboş bakmaktadır çev resine. Adam onu çoktan unutmuştur. Giyin meye başlamıştır bile. Necibe'nin değeri nedir onun için? Yaşadığı aşk dakikaları için para bile ödemediği bir kadın... O gece Cemil, Âzem'i eve getirir. Necibe, Âzem'in kendilerinde kalacağını öğrenince si- 30

33 nirlenir. Kocasına çıkışır. Düşüncesiz hareket ettiğini, evde genç bir kız olduğunu söyler. Cemil, Âzem'i savunur. Bu biraz da geçmişini savunmaktır. Necibe'ye Âzem'in çevredeki er keklerden çok farklı olduğunu söyler. Necibe dudaklannda alaylı bir gülümseme, «Demek bildiğimiz erkeklerden değilmiş ha!» diye söylenir. Cemil, elinde tabanca, Âzem'in yanma ge lir. Bir an bakışları karşılaşır, sonra silaha doğru eğilirler. Cemil, silahı Âzem'e doğru uza tırken sorar: «Sen silahtan anlarsın... Nasıl, beğendin mi?» «Güzel silah... Yalnız ne zaman, ne için kullanmak gerektiğini iyi bilmeli. Niye silah taşıyorsun?» «Taşımıyorum. Bulunduruyorum. Belki bir gün gerekli olur diye.» «Kime karşı?» Cemil, silahı kendine doğru çekip, garip bir sesle mırıldanır. «Bilinmez ki, belki kendime karşı.» Çarpık bir gülümseme dudaklarında, Âzem'in yanından uzaklaşır. Kıyıkent'teki yaz hayatının içine, birden bir yabancı karışmıştır. «A» nın üstünde şap kası olan bir yabancı. Melike'nin arkadaşıdır bu yabancı. Çevresine bakmaktadır hep. De nize, insanlara, arabalara, gökyüzüne, herşeye herşeye bakmakta. Seyretmektedir sanki Kıyıkent'i. Varlıklı yaz kentini. Ömründe ilk kez 31

34 gördüğü bir hayatın arkasını görmeye çalış maktadır. Melike için bir dost, Ahu için, bir gece geçirilmesi ilginç olabilecek biridir Âzem. Ne cibe için tedirginlik, sıkıntı kaynağı, Cemil için ise eski bir dost. Bu arada Âzem, Tabiat Ana'nın kızı Sem ra ile de buluşur sık sık. Kısa ama Âzem'i et kileyen, sarsan buluşmalardır bunlar. Semra, Âzem'i eleştirmektedir. Onun, Ce mil'i değiştirmek için harcadığı çabayı gerek siz bulmaktadır. Semra için Cemil, sınıf de ğiştirmiş, yozlaşmanın, çürümenin doruğuna varmış biridir. Koşulları gereği, değişmesine olanak yoktur. Âzem'in «Arkadaşım o adam... Onu o bataklığın içinde bırakmak içimden gelmiyor» sözlerine karşılık, tavrını hiç acı masız koymuştur: «Biraz gerçekçi ol. Eski alışkanlıkların dan kurtul. Sınıf açısından bak olaylara.» «O da özünde bir köylü değil mi?» «Şimdi değil. Biz kimlerle uğraşmamız ge rektiğini iyi saptamazsak yanılgı ve yenilgi bizim için kaçınılmaz olur. Biz her adamı doğ ru yola getiremeyiz arkadaş. Elimizde değil bu.» Semra haklıydı hiç kuşkusuz. Kitaplardaki bir haklılıktı bu. Ama bir de akıp giden hayat vardı. Âzem, Cemil'i bilirdi. Biranlık bir şaşkınlıktı bu. Kurtulacaktı Cemil, Kıyıkent büyüsünden. Gerçek, güzel şeylere koşa caktı. Birlikte eski günlerde olduğu gibi, gü- 32

35 zel yannlar düşleyeceklerdi. Olacak mıydı bu? Semra sesleniyordu ona. «Sınıf açısından bak olaylara.» Birden sordu Semra'ya: «Melike için ne düşünüyorsun?» «Güzel bir kız, ama o kadar. Dünyadan habersiz bir bülbül kuşu. Başka türlü olamaz zaten... Olabilir mi?» Küçük Melike, şaşkın, iç dünyası karma karışık. Yambaşmdan akıp giden gürültülü, gösterişli yaşamdan sıklıyor. On sekizinde he nüz. Daha otuz yıl, belki daha fazla yaşaya cak. Ama nasıl? Ablası gibi mi? Yok. Melike, onun gibi yaşayamayacağını hissediyor. Ama nasıl yaşayacak. Bir cevap verebilse bu soru ya. Âzem ondan umutlu. Bir akşam cebinde bir kitapla çıkageliyor. Bir şiir kitabı bu. Bu ram buram sevda, yiğitlik, kavga dolu bir şiir kitabı. Uzun uykusuz gecelerinde, diskotek lerden, mevsimlik aşklardan uzak, Melike ona armağan edilen kitabı okuyor. Gecenin ilerlemiş bir saatinde, balkonda oturyordu Âzem. Birden ürkek adımlar ata rak, park edilmiş arabalara doğru yaklaşan Halil'i gördü. Âzem, garip bir önseziyle ayağa kalktı. Büyük bir dikkatle Halil'i izlemeye başladı. Halil gözleri karanlıkta daha da koyulaşmış, bir arabanın önünde durdu. Eğildi usulca. Kimse yoktu görünürlerde. Özgür, bir başınaydı. Elini arka cebine götürüp, uzun bir bıçak çıkardı. Bıçak karanlıkta bir an ışıdı. 33

36 Sonra, yüreğinin olanca öfkesiyle Halil, bıçağı arabanın lastiğine sapladı. Ağarmış saçlanyla hizmetçilik eden anasının, yarım kalan eğiti minin, hasta ciğerlerinin, Ahu'nun emreden sesiyle her seferinde ayaklar altına alındığını hissettiği onurunun, yalnızlığının sorumlusuymuşcasma, lastik söndü. Yüreğindeki kin, bi razcık yatışır gibi oldu. Doğruldu. Bıçağı cebi ne yerleştirirken, birinin kendisine baktığını hissetti. Başım kaldırdı. Aynı anda Âzem'le gözgöze geldiler. Halil olduğu yerde dondu. Âzem, usulca arkasını döndü. Yürüdü. Ertesi gün, gün boyu Âzem, Halil'i izledi. Onunla konuşmak istiyordu. Ama Halil, Âzem'e korkuyla bakıyordu. O güzel eve mi safir gelen adam, iyi niyetli olamazdı ona gö re. Şimdiye kadar kimseye bir şey söylememişse, bir düşüncesi, bir ard niyeti olmalıydı. Halil şaşkındı. Adam bir söylerse, işinden olur du, bütün düzeni bozulurdu. Zavallı anası horlanırdı. Kararını verdi. Kaçmalıydı. Mutfağa girdi. Birden masanın üstünde duran bıçak gözünü aldı. Sanki beni yanma al, ben seni korurum, diyor gibiydi. Uzanıp bıçağı aldı. Rahatlamıştı. Dönüp pencereden baktığında kendisini izleyen Âzem'in yerinde olmadığını gördü. Akşamüstüne doğru, Âzem onu Yupi'den tavuk almış eve doğru giderken yakaladı. Bir an hiç konuşmadan birbirlerine baktılar. Ha lil hayret içindeydi. Bu adamın bakışlarında kötülük yoktu. Başka bir şey vardı. Sezemedi- 34

37 ği bir şey. Daha önce ona hiç böyle bakma mışlardı. Hep horlanmış, aşağılanmıştı. Âzem'in dostluk çağrısına uyup gitti. Âzem, ilk anda sordu : yanma «Ne anlıyorsun cam kırmaktan, lastik patlatmaktan?» «Senden başka bilen var mı?» «Yok...» «Ben orta okulu bitirdim. Dört yıldır ça lışıyorum. Geçen yıl hastalandım, ciğerlerim den... ağır iş yapamıyorum artık...» Biraz ilerde çiçekler içinde bir bahçede, genç bir adama hizmet eden, yaşlı bir kadım göstererek, anlatmaya devam etti Halil, «Anam da orda çalışıyor... Bak... İşte o anam benim. O yaşlı kadın.» Sesi sevecenlik doluydu. Onun için saygıdeğer herşeyi, anası benliğinde topluyordu. Ak saçları, bükük beli, kırış kmş yüzüyle, efendilerine daha iyi hiz met etmek için çırpman anası. «O çocuk evin küçük oğlu, Fransa'da oku yor. Selimpaşa var az ötede... Orada otururuz. Evimiz var.» «Bak arkadaş.» «Arkadaş mı?» «Evet, arkadaş...» «İyi ama beyefendi...» «Beyefendi değil, arkadaş...» Âzem'in arkadaş çağrısı, dost gözleri, al çakgönüllü davranışı Halil'e güven vermişti. Âzem'in ikinci kez, «Niye camları kmyorsun. Halil?» sorusuna, biraz düşünüp, 35

38 «Bilmiyorum.. Kin var içimde,» diye ce vap verdi. «Cam kırınca geçiyor mu?» «Bir hafta, on gün rahat ediyorum. Sonra yeniden doluyor içim, duramıyorum.» «Cam kırmakla, lastik patlatmakla hiçbirşey değişmez Halil. Bak, sen genç bir adam sın. Önünde koca bir hayat var. İstersen ha yatının akışını değiştirebilirsin...» «Nasıl?» «Niye saç uzatıyorsun Halil?» Arkadaş. Kıyıkent'te dolaşan bu yabancı, bazı insanların arkadaşıdır artık. Halil'in, yaz geceleri saz çalıp gurbet türküleri söyleyen inşaat işçilerinin, bahçıvanlann, bekçilerin, yoksul çocuklann arkadaşı. Melike, arkadaşların çoğalmasını şaşkın lıkla izlemektedir. Kıyıkent onun için yalnız ca Âzem olmuştur artık. Ahu'yla Âzem'in iliş kisini de şaşkınlık, biraz da iç burukluğuyla gözler. Bir gün sofradan alıp götürmüştür Ahu Âzem'i. Sanki herkesin önünde, «Ben gü zel Ahu'yum. İstediğimi elde ederim» demek istemişti. Ahu'yla birlikte olmak. Biraz içki, güzel, rahat bir kadın. Ahu'yla birliktelikten Âzem için geriye kalan neydi? Ahu'nun yatak odası, plâstik bebeklerle doluydu. Herbiri bir pozda, ama cansız, ama işlevsiz bir yığın bebek. An cak kondukları büfe üstlerim süsleyen, ruh suz plastik yığınları. Yaşadıkları hayat gibi bir şey. Kıyıkent sofralarının, plajının güzel 36

39 Ahu'su, gene kendine en çok benzeyen şeyle ri sıralamıştı yatak odasına. Bir süre sonra Âzem'in Kıyıkent'in işçi leriyle arkadaşlığı artmıştı. Hep onlarla ko nuşmaktadır. Ama bu arkadaşlıktan tedirgin olanlar da vardır. «Ne demek sınıf, emeğin kurtuluşu ne de mek?» Denize dalgın bakan Âzem, Melike'nin bu sorusu karşısında şaşırır. «Nerden duydun?» «Sen konuşuyorsun o adamlarla. Burada kiler pek hoşnut değil senden.» «Bu adam ne konuşur hizmetçilerle, işçilerle diyorlar.» Âzem gülümser. Bu konuda Melike'nin düşüncesini öğrenmek istemektedir. «Sen ne diyorsun?» «Ben mi, eee, ben merak ediyorum sade ce.» «Neyi?» «Neler konuştuğunu?» «Dinlemişsin ya...» «Üç, beş kelime duydum o kadar.» «Kaç yaşındasın Melike?» «On yedi.» «Bugüne kadar hiç para kazandın mı? Yani bir iş yapıp karşılığında para aldın mı?» Bu soruya hayırdan başka cevap veremez Melike. İsviçre'de eğitim gören, canı sıkılan, çevresiyle bağ kuramıyan Melike'nin, yalnız ca bir sıkıntısı olmamıştı. O da para. Cemil'e Âzem'den ötürü, çevrenin, karısı- 37

40 nm yaptığı baskılar gün gün artmaktadır. Necibe'ye göre, Cemil'in ev sahipliği bitmeli dir. Gitmelidir artık bu adam. Herkes onun hakkında çok kötü konuşmaktadır. Başları belaya girebilir. Dostlarını, böylesi bir hayatı o adam yüzünden tehlikeye atmak olmaz. Üs telik Melike'nin durumunu da iyice tehlikeli görmektedir. Yeni ilişkilere giriştiği böyle bir dönemde Melike'yle uğraşamaz. O gün kumar masasında gördüğü, gülümsediği adam olma lıdır yaşadığı tek şey. Yeni bir serüvenin baş langıç tadını benliğinde hissetmelidir. Meli ke, başka şeyler, Âzem, serüvenlerini bozma malıdır. Kıyıkent'te sofralar zengindir. yaktığı, denizin, pahalı içkilerin Güneşin serinlettiği bedenler, şehvetle karışık bir iştahla oturur lar sofralara. Kumar ve cinsel oyunların yıp rattığı bedenlerin bol kaloriye, proteine ihti yacı vardır. Kıyıkent'te yaşıyanlar bunu bilir. Dinsel bir törene hazırlanır gibi hazırlanırlar yemeğe. Balıkların çeşidi öyle boldur ki, seçim için biraz güçlükler çekerler. Et en güzel onla rın sofralarında pişer. Turfanda meyva, çe rezdir onların sofralarında. Büyük kahkahalar atarak, çatal ve bıçak larla saldırırlar yemeklere. Yedikleri, fabri kalarında çalışan emekçilerin nafakasıdır. Ye dikleri, köprü altlarında yatan çocukların na musudur. Yedikleri, iyi ve güzel şeylere ina nanların beyinleridir. Şehvetli bir iştah ile tüketirler aydınlık ve umutlu herşeyi. 38