SAĞLIK TURİZMİ SAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SAĞLIK KURUMLARI İŞLETMECİLİĞİ. Doç. Dr. Elif DİKMETAŞ YARDAN

Transkript

1 SAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SAĞLIK KURUMLARI İŞLETMECİLİĞİ Doç. Dr. Elif DİKMETAŞ YARDAN 1

2 Ünite: 14 Doç. Dr. Elif DİKMETAŞ YARDAN İçindekiler SAĞLIK TURIZMI SAĞLIK TURIZMININ ÇEŞITLERI Medikal Turizm Termal ve Spa Wellness Turizmi İleri Yaş ve Engelli Turizmi KAYNAKLAR

3 GİRİŞ Günümüzde hızlı gelişen bir iletişim ve teknoloji çağı yaşanmakta, ülkeler evrensel boyutta birbirine yakınlaşmakta ve böylece dünya küçülmektedir. Diğer bir deyişle, dünyada hızlı küreselleşme süreci yaşanmaktadır. Neticede insanlar daha uzak mesafelere seyahat etme eğilimi içinde olmaktadırlar. Turizm ile doğrudan ilgisi olmayan fakat turizm talebinin yapısını ve hacmini etkileyen ekonomik, sosyo-demografik, politik ve yasal faktörler ile psikolojik faktörlerdeki gelişme ve değişmeler uluslararası turizm talebini etkilemektedir. Turizm sektöründeki bu yoğun rekabet içinde Türkiye, en çok turist alan ilk on ülke içerisindedir yılı itibariyle Türkiye, turizm sektöründeki %2,99 pazar payı ile yedinci sırada yer almaktadır. Sıralama Fransa (%8,01), ABD (%6,4), Çin (%5,87), İspanya (%5,78), İtalya (4,73), İngiltere (3,12), Türkiye (%2,99), Almanya (%2,89), Malezya (%2,64), Avusturya (%2,36), Meksika (%2,33) dır. Dünya Turizm Örgütü nün araştırmasına göre, turizm hareketinin % 51 ini kültür, eğlence ve tatil amaçlı turizm, % 15 ini iş ve meslek amacıyla ziyaret turizmi, % 27 sini ise arkadaş, akraba ziyareti turizmi, sağlık turizmi, din ve hac turizmi oluşturmaktadır. Sağlık hizmetlerinde gerçekleştirilen iyileştirmelere paralel olarak sağlık turizmi, ülkelerin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Sağlık turizmi sektörü her geçen gün büyümektedir. Hastaların tedavi maksatlı seyahat etmelerinin farklı nedenleri bulunmaktadır. Bunlar; İleri donanıma ve teknolojiye sahip, bilimsel anlamda dünya çapında etkinliği fazla olan ülkelerde tedavi olma isteği, Tıbbi hizmetlerin pahalı olması ve aynı hizmeti başka ülkede daha ucuza alabiliyor olması, Hastanın başka bir ülkede, kendi ülkesinde bulunan sağlık hizmetinden daha kaliteli tedavi olabilmesi, Sahip oldukları sağlık sigortası ile ilgili sorunlar, Tedavi alabilmesi için (uzun bekleme süresini) beklenmesi gereken uzun süreyi kısaltmak isteği dir. Dünyada yükselen bir pazar olan medikal turizm, ülkemizde de termal turizm ve ileri yaş - engelli turizmi alanlarındaki hizmet kalitesinin yükseltilerek rekabet gücünün artırılması amacıyla sağlık turizmine yönelik kurumsal ve hukuki altyapı güçlendirilmeye, fiziki ve teknik altyapı geliştirilmeye, hizmet kalitesi artırılmaya çalışılmaktadır SAĞLIK TURIZMI Sağlık kavramı zaman zaman karmaşık anlamlar taşıyabilmektedir. Bu kavrama olumsuz bir anlam yüklenildiğinde, hareket noktası hastalıklardır ve bu sözcükten hastalıklı olmama durumu anlaşılır. Kavramla ilgili olumlu yaklaşımlar ise fiziksel ve zihinsel uyum gibi değişik açılardan bedensel kaliteyi vurgulamaktadır. Günümüzde daha çok bu ikinci anlam geçerlidir. Dünya Sağlık Örgütüne göre sağlık, bireyin sadece hasta ya da sakat olmayışı değil, aynı zamanda bedenen, ruhen ve sosyal yönden tamamıyla iyi olmasıdır. Turizm kavramı ise, hızlı sanayileşme ve şehirleşme içerisinde, beden ve ruh sağlığı açısından dinlenme, kendini yenileme ve zenginleştirme gereksinimini karşılayan sosyal, kültürel ve beşeri bir hizmet şeklinde tanımlanmıştır. Turizm faaliyetlerinin yerine getirilmesinin en önemli koşullarından biri zamandır. Turizm yeterli boş zamanı olan kişilerin katıldıkları bir faaliyet çeşididir. Bu nedenle kişilerin serbest zamana sahip olmaları ve bunu değerlendirmeyi düşünmeleri oldukça önemlidir. Turizmi bir ülkeden başka bir ülkeye birçok nedenle gelen insan hareketi şeklinde düşünülürse, bu insanların sağlıklı yaşaması ve sağlık konusu turizmle içi içedir. Sağlık turizmi, insanların sağlık nedeniyle ikamet ettikleri yerden başka bir yere tedavi olmak için gitmeleri olarak en geniş şekilde tanımlanabilmektedir. Günümüz tüketicileri iyi koşullarda seyahat etmekle birlikte yeni farklı bir tatil tecrübesi edinmek için arayış içindedirler. Uzun bekleme listeleri, yüksek maliyetler, sigortasızlık ve değerinin altında yapılan sigorta sonucu kapsam problemleri bazılarını tıbbi bakım için yurtdışına gitmeye zorlamıştır. Bu durum, yerel sağlık sistemlerinin uygun seçenekleri sağlayamadığında dış kaynaklara olan talebin artmasına neden olarak sağlık turizminin doğmasına neden olmuştur. Sağlık Turizmi gerek ülkemizde gerekse uluslar arası alanda pek çok 3

4 SAĞLIK KURUMLARI İŞLETMECİLİĞİ 114 şekilde tanımlanmaktadır. Aynı zamanda sağlık turizmi ile medikal turizm eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Medikal turizmin uluslararası düzlemde tek bir tanımı bulunmamakla birlikte genel kabul gören yaklaşımlara göre medikal turizmden, turistin iyilik halinin gelişmesi için yapılan tıbbi işlem ya da etkinlik anlaşılmaktadır. Sağlık turizmi kavramı insan sağlığı ile her çeşit tedavi ve iyileştirmeyi içeren uygulamaların seyahat ve konaklama hizmetleri ile birleştirilerek sunulan hizmet turizmin bir türüdür. Dünyada çok fazla insan sağlık turizmi olarak bilinen bir seyahat segmentiyle iyilik hallerini artırmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Sağlık turizmi kişinin beden ve zihnini dinlemek için tasarlanmış tatil merkezli bir kavramdır. Sağlık turizmi, yurt dışında tedavi olmayı araştıran insanların hareketliliği olarak da tanımlanmıştır. Sağlık turizmi; ikamet edilen yerden başka bir yere herhangi bir sebeple sağlık hizmeti almak için yapılan planlı seyahata Sağlık Turizmi, seyahat edene de sağlık turisti denir. Turistin sağlığı; ikamet edilen yerden başka bir ülkeye tatil amaçlı giden turistlerin seyahat halindeyken acil ve ani olarak gelişen hastalıklarda sağlık hizmeti almak zorunda kalmasına denir. Turizm sağlığı; turistin konakladığı ve gezdiği çevrenin sağlığı ve sağlıklı bir ortam olması, (havuz suları, sağlıklı gıda ve içme suyu gibi) turistin çevreye, çevrenin turiste sağlık açısından etkisin kapsamaktadır. Sağlık turizminin gerçekleştirmek için öncelikle seyahatlerin planlanması ve gerçekleştirilmesini; daha sonra sağlık bakımı amacıyla gelenlere konaklama, sağlık hizmeti ve diğer tamamlayıcı hizmetlerin sunumunu, en son olarak da hastanın sağlık hizmeti aldıktan sonra ülkesine geri dönmesini ve gerekli olduğu durumlarda iyileşme sürecinin kontrol edilmesini sağlamaktır. Bu yüzden, sağlık turizmi, sağlığın korunmasına yönelik önleyici, tedavi edici, rehabilite edici veya destekleyici sağlık hizmetlerinin, bu hizmetleri almak amacıyla seyahat eden kişilere, sunulan bu sağlık bakımının yanı sıra ulaşım, konaklama ve serbest zamanı değerlendirme seçeneklerinin bir arada sunulduğu bir ilişkiler bütünü olarak değerlendirilmelidir. Sanayileşme ve kentleşmenin olumsuz etkileri, toplum sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir ve bu bunun sonucunda doğal kaynakların kirlenmesi ile birlikte çevrenin bozulması gündelik yaşamı bireyin aleyhine etkileyerek çeşitli rahatsızlıkları ortaya çıkarmaktadır. Bedensel yorgunlukların yanı sıra dolaşım, solunum, sindirim ve diğer sistemlerde oluşan hastalıklar iş gücü verimliliğini ve üretimi azaltmaktadır. Oluşan bu sağlık sorunlarının çözümlenmesi, insan sağlığının korunması, iş gücü verimliliğinin arttırılması için insanların sağlık turizmine yönelmeleri desteklenmektedir. Kişilerin ve toplumların yaşam kaliteleri ve sağlıklı yaşam standartları çerçevesinde zinde olmalarını sağlamak amacıyla oluşturulan hizmet ve tesisler sağlık, güzellik, zindelik merkezleri olarak karşımıza çıkmaktadır SAĞLIK TURIZMININ ÇEŞITLERI Ülkelerin yaz, kış ve kıyı turizminden kazancının yanı sıra önem verilmesi durumunda belki de daha fazlasını kazanacağı diğer bir turizm destinasyonu sağlık turizmidir. Bu turizm kapsamına kaplıcalar, şifalı çamurlar, ve medikal tedavi gibi 12 ay boyunca turist çekebilecek faaliyetler yer almaktadır. Buna göre sağlık turizm çeşitlerini üç ana başlık altında şöyle ifade etmek mümkündür. Bunlar; Medikal Turizm Medikal tedaviye ulaşmak için yurt dışına seyahat eden insanlar, akademik ve popüler medyada büyük dikkat çekmektedir. Medikal turizm, kişilerin ya tedavi ya da cerrahi müdahale amacıyla denizaşırı seyahatlerindeki hızla artışıyla birlikte bir niş olarak ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda bu gelişme tüm dünyada hızlı bir şekilde ilerlemektedir. Kardiyovasküler cerrahi, radyoterapi, cyberknife, gammaknife gibi ileri tedavi yöntemleri; böbrek, karaciğer ve kalp gibi transplantasyon cerrahisi; infertilite uygulamaları; saç ekimi, yüz germe ve burun estetiği gibi plastik ve rekonstrüktif cerrahiler, göz, diş, diyaliz tedavileri vb. ilk akla gelen medikal turizm nedenleri arasında bulunmaktadır. 4

5 Termal ve Spa Wellness Turizmi Sıcak su kaynaklarının insanlık tarihinde önemli bir yeri bulunmaktadır. İlkçağlardan beri yerleşim yeri seçiminde önemli bir kriter olmuş, içme suyu, kullanma suyu ve şifalı su olarak bu kaynaklardan faydalanılmıştır. Termal turizm, doğal şekilde belirli sıcaklığa sahip olarak yer üstüne çıkan ve faydalı mineralleri içeren şifalı suların ve şifalı çamur ve buharların bulunduğu yörelerde, yöreye özgü iklim şartları içerisinde gerçekleşen turizm türüdür. Wellness kavramı ve felsefesi 1959 yılında Amerikalı Doktor Halbert Luis Dunn tarafından geliştirilmiştir. Wellness, beden, ruh ve zihin sağlığını hem dengede tutmasını sağlamak hem de artırmaya yönelik yaşam tarzı felsefesi olarak ifade edilmiştir. Birleşik Devletler de doğan Wellness kavramı, bütüncül ve sürekli gelişen ve değişen bir sağlık anlayışını temsil etmektedir. Hastalık sonrası rehabilitasyon dönemlerinde ya da kalıcı hasar bırakan rahatsızlıkların kısmen iyileştirilmesi amacıyla kaplıca ve Spa merkezlerinde yardımcı sağlık personeli veya diğer yetkili personel tarafından yapılan tedavi destekleyici veya rehabilite edici uygulamaların tamamı termal ve Spa-wellness turizm türüdür İleri Yaş ve Engelli Turizmi Yaşlı ve engelli turistlerin bakım ve rehabilitasyonu yapılması amacıyla Klinik konukevleri Geriatrik Tedavi Merkezleri - Bakım Evlerinde eğitim almış sertifikalı personel tarafından yapılan uygulamaların tamamı ileri yaş ve engelli turizmini oluşturmaktadır. Bakıma muhtaç yaşlıların, bakım ihtiyaçlarını giderebilmek amacıyla başka ülkelere seyahat etmelerine yaşlı turizmi olarak ifade edilmektedir. Sonuç Sağlık turizmi alanında son zamanlarda en çok tercih edilen ülkeler; Hindistan, Küba, Kosta Rika, Tayland, Singapur, Kolombiya, Malezya ve Güney Kore dir. Sağlık turizminin ana bölgesi Asya dır. Tayland 1970 lerde cinsiyet değiştirme konusunda isim yapmış ve sonrasında estetik operasyonlar konusunda da uzmanlaşmaya başlamıştır. Tayland da yerli hastalar, ekonomik krizden sonra, yükselen fiyatları ödeyemez duruma geldiğinde 1998 yılında Malezya bu gruba katılmıştır. Singapur, daha sonraları girdiği bu pazarda Tayland ve Malezya ile rekabet edebilmek için fiyatları bu ülkelerin aşağısına çekmiş ve hava alanlarına tıbbi turizm alternatifleri ile ilgili bilgi stantları yerleştirmiştir. En çok turist gönderen ülkelerin ve turist gönderme sebepleri ise; Gelişmemiş ülkeler (Sudan, Somali, Afganistan, Libya v.b) Temel sebep: Sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve personel azlığı, Asya ülkeleri (Pakistan, Irak, Suriye v.b) Temel sebep: Sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve personel azlığı, Amerika, Avrupa Temel sebep: Sağlık hizmetleri pahalı ve hasta bekleme listeleri uzun, Yaşlı nüfusu çok olan ülkeler Temel sebep: Yaşlı nüfusunun çok olması, personel yetersizliği ve bakım maliyetlerinin yüksek olması şeklindedir. Türkiye de 2011 yılı verilerine göre sağlık turisti olarak Kamu Hastaneleri ni tercih eden 10 ülke sırasıyla; Almanya, Bulgaristan, Gürcistan, Irak, Rusya, Türkmenistan, Fransa, Suriye ve İran dır. Türkiye de 2011 yılı verilerine göre sağlık turisti olarak Özel Hastaneleri tercih eden 10 ülke sırasıyla; Almanya, Bulgaristan, Irak, Romanya, Libya, Azerbaycan, İngiltere, Hollanda, ABD., Rusya dır. Ülkemiz sağlık turizmi ile ilgili olarak göz, onkoloji, ortopedi, KVC, Beyin Cerrahi, Plastik Cerrahi, Diş ve diğer hizmetler olarak tercih edilmektedir. Sağlık Turisti alan iller 2011 yılı içinde sırasıyla, İstanbul, Kocaeli, Ankara, Antalya, Muğla, Samsun, Adana, Aksaray, İzmir ve Nevşehir dir. Türkiye de Sağlık Bakanlığı ın 23/07/2013 tarihli ve sayılı onayı ile Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge yürürlüğe girmiştir. Yönerge de 5

6 SAĞLIK KURUMLARI İŞLETMECİLİĞİ 114 ülkemize yurtdışından gelen uluslararası hastalar ile turistlere sağlık kuruluşlarında sunulacak sağlık hizmetlerinin usul ve esasları belirlenmiş, Birlik ve sağlık tesisleri bünyesinde kurulacak birimler tanımıştır. Ülkemizde de İngilizce eğitim veren Tıp Fakülte sayıları artırılmış ve vergi muafiyetleri hakkında kolaylıklar sağlanmaya başlanmıştır. Ekonomi Bakanlığı nın 2012/4 sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Teblig ve bu Tebliğin sağlk turizmine yönelik desteklere ilişkin 2012/4 sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğin Uygulama Usul ve Esasları Genelgesi ile sağlık turizm kapsamındaki destekler ve oranları belirtilmiştir. Sağlık turizminin geliştirilmesi için hastanelerin akreditasyonu gereklidir. Ülkelerin gelişmesinde sağlık ve eğitimin payı büyüktür. Sağlık turizmine önem giderek artırılmalıdır KAYNAKLAR Altın U. v.d. (2012), Sağlık Turizmi ve Uluslararası Hastalar İçin Türkiye Pazarı, Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), s Aydın D. (2009), Türkiye de Sağlık Turizmi ve Ortadoğu daki Yeri, II. Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresi, 2009, Ankara. Aydın O. (2012), Türkiye de Alternatif Bir Turizm; Sağlık Turizmi, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14 (23), 2012, s Belkayalı N. (2009), Jeotermal Enerji Kaynaklarının Sağlık, Turizm ve Rekreasyon Amacıyla Kullanımı ve Ekonomik Değerinin Tespiti: Yalova Termal Kaplıcaları Örneği, TMMOB Jeotermal Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara, s Çelik A. (2009), Sağlık Turizmi Kapsamında Termal İşletmelerde Sağlık Hizmetleri Pazarlaması ve Algılanan Hizmet Kalitesi: Balçova Termal İşletmesinde Bir Uygulama, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Hastane ve Sağlık Kuruluşları Yönetimi Programı Yüksek Lisans Tezi, İzmir, (Danışman: Prof. Dr. Semra AYTUĞ). Gilnos I.A. and Baetan R. (2006), A Literature Review of Cross-Border Patient Mobility in the European Union, Observatoire Social Eurpean, Brussels p.18. Güleç D. (2011), Sağlık Turizmi Kapsamında Antiaging (Sağlıklı Yaşlanma) Uygulamaları ve Yaşlı Bakımı: Türkiye Değerlendirmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Hastane İşletmeciliği Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (Danışman: Prof.Dr. Dilaver Tengilimoğlu). Hanefeld J. et al. (2013), Medical Tourism : A Cost or Benefit to the NHS?, PLOS ONE, 8 (10), Netherlands. İçöz O. (2009), Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Türkiye nin Olanakları, Journal of Yaşar University, 4(14), s İlban M. O., Köroğlu A. ve Bozok D. (2008), Termal Turizm Amaçlı Seyehat Eden Turistlerde Destinasyon İmajı: Gönen Örneği, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, s Kostak D. (2007), Turizm Hareketleri (Türkiye Örneği Üzerinden Sağlık Turizmi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Uluslararası İktisat Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof.Dr. Osman Küçükahmetoğlu). Özer Ö. ve Sonğur C. (2012), Türkiye nin Dünya Sağlık Turizmindeki Yeri ve Ekonomik Boyutu, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derigisi, 7, s Özsarı S.H. ve Karatana Ö. (2013), Sağlık Turizmi Açısından Türkiye nin Durumu, JournalAgent, 24(2), Öztürk M. ve Bayat M. (2011), Uluslararası Turizm Hareketlerinde Sağlık Turizminin Rolü ve Kalite Çalışmalarının Önemi Bir Literatür Çalışması, KSÜ İİBF Dergisi, 2011 (2), s Kozak N. (2012), Genel Turizm Bilgisi, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, 2012, s Sağlık Bakanlığı, (2011), Medikal Turizm Araştırması - Birinci bölüm- Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara. Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Analiz ve Değerlendirme Raporu. Sağlık Bakanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2011), Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı 6

7 Uygulama Rehberi, Ankara. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlık Turizmi Daire Başkanlıkları (2012), Sağlık Turizmi Çalışmaları. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Turizmi ile İlgili Genelgeler. Stolk M. (2009), Sun, Sea, Sand, Safari, and. Surgery Medical Tourism to South Africa, Student at NHTV Breda, University of Applied Sciences ITMC International Tourism Management and Consultancy Degree Program, Netherlands, (Supervisor: Tomas Mainil). Taş İ. (2010), Avrupa Birliği nde Sağlık Turizmi Kapsamında Sınır Ötesi Hasta Hareketliliği, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Birliği Anabilim Dalı, Avrupa Çalışmaları Doktora Programı Doktora Tezi, İstanbul, (Danışman: Doç.Dr. Özkan TÜTÜNCÜ). Taşkın E. ve Şener H. Y. (2013), Sağlık Turizmi Markası: Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 2013, s Tengilimoğlu D. ve Yalçın Balçık P. (2009), What Should Turkey S Marketing Strategy Be In Health Tourism?, Proceedings of the Annual Meeting of the Association of Collegiate Marketing Educators, p Turner L. (2008), Cross-border Dental Care: Dental Tourism and Patient Mobility, Bristish Dental Journal, Vol. 204 (10), p Zengingönül O. v.d., Sağlık Turizmi: İstanbul a Yönelik Bir Değerlendirme, İstanbul Kalkınma Ajansı, İstanbul, s