2. KASKO SİGORTASI KASKO SİGORTASI VE TEMİNAT KAPSAMI Kasko Sigortası Değeri Uygulaması

Transkript

1 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...iii ÖZ/ABCTRAC... vi ÖNSÖZ...vii TABLOLAR...viii GRAFİKLER... x KISALTMALAR... xi GİRİŞ BÖLÜM SİGORTA NIN TANIMI, TEMEL KAVRAMI VE TÜRKİYE DEKİ GELİŞİMİ SİGORTANIN TANIMI, TEMEL KAVRAMLAR Reasürans Koasürans Sigorta Primi Sigorta Bedeli (poliçe teminatı) Sigorta Poliçesi Zeyilname Sigorta şehadetnamesi Teminat (Sigorta şirketlerince Hazine Nezdinde Tutulan Bloke Kıymetler) Komisyon Rapel Sürrapel Sürkomisyon Bonifikasyon SİGORTA NIN TÜRKİYE DEKİ GELİŞİMİ Türkiye'de Sanal Sigortacılık iii

2 2. KASKO SİGORTASI KASKO SİGORTASI VE TEMİNAT KAPSAMI Kasko Sigortası Değeri Uygulaması Kasko Sigortası Değerinin Belirlenmesi Mükellefler ve Yetkili Sigorta Acenteleri Tarafından Yapılacak Olan İşlemler Kasko Sigortası Değerine Göre Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarının Hesaplanması Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller Kasko Sigortası Teminat Dışında Olan Haller Tarifeler Ek Primler İndirimler KASKO SİGORTANIN İRDELENMESİ Teknik Kar-Zarar Tabloları Hasar / Prim Oranları Muallâk ve Ödenen Hasar Oranları Prim Artış Oranları ve Pazar Payları SİGORTA SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİNDE GELİŞİMİ AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN MEVZUAT HAYAT DIŞI SİGORTA MEVZUATI AB ÜLKELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI SİGORTACILIĞIN İŞLETME BİLİMİNDEKİ YERİ BÖLÜM KASKO SİGORTANIN FİYATLANDIRILMASI FİYATLANDIRMAYI ETKİLEYEN PARAMETRELER Kasko Sigortasında Bulunan Ana Teminatlar Kasko Sigortasında Bulunan Ek Teminatlar Kasko Sigortası İndirimleri BÖLÜM UYGULAMA ÖRNEKLERİ iv

3 3.1. KONJOİNT ANALİZİ Veri Toplama Yöntemleri Veri Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması Şirket Verilerine Modelin Uyarlanması Kullanılacak Değişkenler Analiz Sonuçları Modelin Şirket Karlılığına Etkisi SONUÇ KAYNAKLAR v

4 ÖZ/ABCTRAC vi

5 ÖNSÖZ Sigorta Sektörünün en önemli branşlarından, Kasko sigortasının Türkiye deki durumunu, gelişimini ve uygulanmasını incelendiğimiz tezimizde, Giriş bölümünde Türkiye de sigorta sektörünün ve Kasko sigorta branşının genel durumu kısaca özetlenmiştir. Birinci bölümde sigortanın temel kavramları, kapsamı ve Türkiye deki gelişimine ve sanal sigortacılığa değinilmiştir. Kasko sigorta Branşının tanımı ve özellikleri, teminat kapsamı ve kasko sigortası değerinin belirlenmesi, kasko sigorta değerine göre motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının hesaplanması açıklanmıştır. Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller, tarifeler, indirimler, teknik kar zarar ve prim artış oranlarına açıklık getirilerek anlatılmaya çalışılmıştır. Sigorta sektörünün AB ülkelerindeki gelişimi ve düzenleyen mevzuatında yer aldığı çalışmamızın bu bölümüne AB ülkeleriyle olan farklılıklara değinilerek sigortacılığın işletme bilimindeki yeri ile son verilmiştir. İkinci bölümde; Kasko sigortanın fiyatlandırılması, parametreleri ve kasko sigortada bulunan ana ve ek teminatlar ile indirimlerin açıklanmasına yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise Konjoint teoremi işletilerek sigorta sektörünün kasko branşında dört değişik firmanın uyguladıkları parametrelerinin, istatistiksel teorem ışında model oluşturulmasına örnek verilerek uygulama gerçekleştirilmiştir. Bu uygulamanın şirket karlılığına olan etkisi irdelenmeye çalışılarak verilen örneğin yorumu yapılmıştır. vii

6 TABLOLAR Tablo 1.1- Kaza Branşı Prim Üretimi...82 Tablo 1.2- Kaza Branşı Devreden Primler...83 Tablo 1.3- Kaza Branşı Ödenen Tazminatlar...83 Tablo 1.4- Kaza Branşı Direkt Primlerin Riziko Türlerine Göre Dağılımı...84 Tablo 1.5- Ödenen Tazminatların Alt Branşlara Göre Dağılımı...85 Tablo 1.6- Prim, Ödenen Tazminat, Muallak Hasar ve Ödenen Komisyon Sonuçları...86 Tablo yılı 2. Dönem - Prim Üretimleri...88 Tablo 1.8- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu...89 Tablo 1.9- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu Yeni Düzen Hesap Planına Göre...91 Tablo Konsolide Sonuçların Özet Tablosu...94 Tablo Sigorta Dalları İtibariyle Primlerin Dağılımı...98 Tablo Sigorta Dalları İtibariyle Hasar / Prim Oranları (%) Tablo Sektörün Ocak-Haziran 2006 Rasyosu Tablo Yılında Şirket Bazında Sigortalı Sayısı Tablo Sektörde Branşlar Bazında Poliçe Sayıları Tablo İlk 6 Aylık Üretim Rakamları Tablo Dönemi Kaza Prim Üretimi Tablo /6 Aylık Dönem Kaza Branşı Dağılımı Tablo 1.19 Yıllar Bazında Ödenen Birikimli Hasar Raporu viii

7 Tablo Avrupa ve Türkiye Prim Hacmi Tablo AB de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Alınan Vergiler Tablo AB de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet ya da 3. Şahıslar Adına Kesintiler Tablo AB de Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin Toplanan Vergiler ve Tescil Masrafları Tablo 1.24 AB de Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve Yapılan İndirimler Tablo Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler Tablo Sigorta Şirketlerinin Sundukları Hizmetler Tablo Faktör Düzeyleri Tablo 3.3 Bir Kart Örneği Tablo Sıralanan Kartlar(Ortogonal Düzen ) Tablo Faktör Düzeylerine İlişkin Fayda Skorları Tablo Mevcut Ürünlerin Beğenilme Yüzdeleri Tablo 3.7- Orthogonal Düzendeki Ürünlere İlişkin Skor Değerleri ix

8 GRAFİKLER Grafik1.1 Kaza Branşında Yıllar İtibariyle Düzenlenmiş Poliçe Sayıları...86 Grafik Hayat Dışı Branşı Teknik Kar/Yazılan Prim...92 Grafik 1.3- Kasko Sigortası Teknik Analizi...92 Grafik1.4 - Kaza Branşı Hasar/Prim Oranları...95 Grafik 1.5 -Teknik Kar - Prim Oranı (Kaza)...95 Grafik yılı toplam prim üretimi: Milyon YTL Grafik Hayat Dışı Prim Gelişimi Grafik 1.8 Branşlara Göre Üretim Dağılımı 2006/6Aylık x

9 KISALTMALAR AB ABD A.g. BTL DASK KHK KOB MTV TÜFE TTK TRAMER TSRŞB ZMSS Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Adı Geçen Bradley Terry-Luce Doğal Afet Sigortaları Kurumu Kanun Hükmünde Kararname Katılım Ortaklığı Belgesi'nde Motorlu Taşıtlar Vergisi Tüketici Fiyat Endeksi Türk Ticaret Kanını Trafik Sigortası Bilgi Merkezi Türk Sigorta Reasürans Şirketleri Birliği Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası xi

10 GİRİŞ Türkiye de sigortacılık tarife dönemi ile başlamıştır. Primleri devletin belirlediği bu dönem 80 leri sonuna kadar devam etmiştir. 90 lı yıllara gelindiğinde ise tarife dışı döneme geçilmiştir. Bu dönemde sigorta şirketlerinin sıkı bir rekabet uygulamaları ile fiyatlar aşağı çekilmiş, kârlar düşmüştür. Kasko branşı sigorta sektörünün uzun yıllardır zarar ettiği branşların başında gelmektedir. 15 yıl devam eden bu sancılı dönem 2005 yılında sona erdi ve Ocak 2006 dan itibaren yeni bir döneme girildi. Bu dönemde sigorta şirketleri sert rekabetten zarar gördüğünü fark edip önlem almaya başladılar. Kârsız iş modelleri bir yana bırakıldı, yeni ve daha bilimsel modellerle çalışılmaya başlandı. Acımasız rekabet ortamında öne çıkmak isteyen sigorta şirketleri fiyatları aşağı çektikçe kâr marjları daralmakta, zararına iş yapan şirketler zorlanmakta son 15 yıldır devam eden bu olumsuz tablonun Türkiye deki sigorta şirketleri Kaskoda daha seçici davranmaya, fiyatları artırmaya, daha iyi iş yazmaya, hasar kontrolü yapmaya başladılar. Bu çabalarda olumsuz trendi hızla aksi yöne çevirmeyi başarmıştır. Kaskodaki bu tablo aslında hayat dışı branşların hemen hepsi için geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Söz konusu değişim de sigorta sektörünün genelinde kendini hissettiriyor. Sert rekabetten zarar gördüğünü fark eden sigorta şirketleri, önlem almaya başladı. Şirketler artık hemen her branşta kârsız iş modellerini bir yana bırakıp, daha bilimsel modellerle daha temkinli adımlar atıyor nın başından itibaren hem piyasa hem şirketler açısından olumlu olarak nitelendirilebilecek bu trendin gelecek için de çok umut verici bir başlangıç olduğunu söyleyebiliriz. 1

11 Zira sigorta şirketlerinin varlıklarını devam ettirmeleri, hasarlarını düzgün olarak ödeyebilmeleri için güçlü olmaları gerekiyor.sigortacılık sektöründe geçen yılın sonundan bu yana izlenen hızlı yükseliş de, bu değişimin bir sonucu, yabancıların da sektördeki gelişmeleri yakından izlediğine yeni yatırımların bu doğrultuda devam edeceğini, Hali hazırda 5 yabancı şirketin Türkiye pazarına yatırım yapmak için sırada olduğunu söyleyebiliriz, Avrupa ve Amerikan piyasasından şirketler dahi yavaş yavaş Türk sigorta sektörünün yakından izlemeye başladılar yılının ilk 6 ayını sektör yüzde 20 oranında bir büyüme ile tamamladığını tespit etmekteyiz. Bu da tatminkar bir artışa işaret ediyor. Enflasyonunun yüzde düzeyinde olduğunu düşünürsek, reel bir yüzde 10 artış yeterli gibi gözükmektedir. Önümüzdeki yıl yine enflasyonun yüzde üzerinde bir reel büyüme olacağını öngörebiliriz. Ancak, bu rakamlar, potansiyeli kullanıyoruz anlamına da gelmemelidir.. Aslında hem hayat dışı hem de sağlık sigortaları tarafında olmamız gereken noktanın çok gerisinde olduğumuz kanaatindeyiz. Sigorta sektörü politikalarını güncel verilere göre tanımlamakta, ancak, potansiyelin çok az bir bölümünün kullanıldığı yabancılar tarafından izlenmektedir. Bu çerçevede de yıl başından itibaren çok sayıda yabancı sigorta şirketin Türkiye ye gelip satın alma yada birleşme yoluyla yapılandıklarını görüyoruz.. Bunun en önemli nedeni bizim AB ile görüşmeleri başlatıyor olmamız. Biz ülke olarak bu konuya ne kadar pesimist olarak bakarsak bakalım, ciddi bir süreç başlamış durumda. Bugün yurtdışında Türkiye nin AB ye girmemesi ile ilgili çeşitli argümanlar olduğu gibi girmesini destekleyen de çok önemli argümanlar bulunmaktadır. Bu argümanların çoğu da Türkiye deki potansiyeli öne sürmektedir. 2

12 Her ülkede olan sigortacılık modeli farklılık arz etmektedir.. O ülkenin sosyoekonomik politikasına, sigortaya bakışına, tüketici tercihlerine, risk alma karakteristiklerine göre sigorta şirketleri farklı yapılanmalar içerisindedir. Türk sigorta şirketlerinin de çok uzun süredir bu piyasa çalışıyor olmalarından kaynaklanan büyük bilgi birikimleri, pazar payları ve marka bilinirlikleri mevcuttur. Özellikle yabancıların Türkiye ye gelmesi, hali hazırdaki pazardan pay almak yerine, kullanılmayan potansiyelin harekete geçirilmesini sağlayacağı düşüncesindeyiz. Yani Sigorta sektöründeki pastanın büyüyeceği, dolayısıyla yabancıların getireceği tekniklerin Türk sigorta piyasasına olumlu etkileri olacağı kaçınılmazdır. Sigorta sektöründe rekabet her zaman olacaktır ve ondan korkmamak gerekir. Ancak, rekabeti haksız veya aşırı rekabet diye nitelendirdiğimiz dönemi atlatılmış gözüküyor. Sigorta şirketleri artık sadece satış değil, aynı zamanda kârlılık yönünden de kendilerine uygun olan politikayı benimsemeye başladılar. Bu nedenle eskisi gibi acımasız bir rekabet söz konusu olmayacağını düşünmekteyiz. Kasko ve sağlık branşları, kârın zor yapılabildiği branşlar olmaya devam etmektedir. Önümüzdeki dönem yabancı sigorta şirketlerinin Türk sigorta pazarındaki payının hızla artacağı kaçınılmaz görülmektedir. 5 yıl sonra sigorta şirketlerinin yüzde 60 ından büyük bir kısmının en azından yabancı ortağı olacağını söyleyebiliriz. 3

13 Bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonra da kasko ve trafik branşı, hayat dışı branşların lokomotifleri konumunda olacaktır. Şu anda kasko ve trafik sigortalarının payı yüzde 50 düzeyindedir. Türk Sigorta sektörünün AB uyum süreci süresince kendi gelişimini tamamlayarak rekabet edebilme ve büyüme trendinde olacağı kaçınılmazdır. 4

14 1. BÖLÜM 1. SİGORTA NIN TANIMI, TEMEL KAVRAMI VE TÜRKİYE DEKİ GELİŞİMİ 1.1. SİGORTANIN TANIMI, Sigortanın tanımının yapılabilmesinde risk tabiri merkezi bir yere sahiptir. 1 Risk ise, genel olarak ortaya çıkacak hasara ilişkin belirsizlik olarak ifade edilebilir. Bu çerçevede, her işletme muhtelif risklerle karşı karşıyadır. Bu risklerin minimize edilmesi veya tümüyle ortadan kaldırılmasının yolu ise bu risklere karşı sigortadır. Sigorta, sigorta edilen bir varlığın zarar görmesinden sonra gördüğü zarar kadar kısmı karşılayarak sigortalının kaybını telafi eder. Sigorta; sigortacının belirli bir prim karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilen bir menfaatini zarara uğratan bir tehlikenin (riskin) gerçekleşmesi halinde tazminat ödemeyi taahhüt etmesidir. Sigorta; aynı yada benzer risklere maruz bulunan kişiler topluluğunda risklerin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkacak ihtiyacın, belli bir prim karşılığında giderilmesine yönelik bir sözleşmedir. Türk Ticaret Kanunu nun 1263 üncü maddesine göre ise; sigorta bir akittir ki, bununla bir sigorta primi karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilir bir menfaatini halele uğratan bir tehlikenin (riskin) meydana gelmesi halinde teminat 1 G.G.A. Dickson, J.T. Steele, Introduction to Insurance, Pitman Publishing, London, 1984, s.1. 5

15 vermeyi yahut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri sebebi ile veya hayatlarında meydana gelen bir takım hadiseler dolayısıyla bir para ödemeyi veya sair edalarda bulunmayı üzerine alır biçiminde ifade edilmektedir. Sigorta bir diğer biçimde, riskin ölçülmesi ve riskin paylaşılması kavramları bir araya getirilerek tanımlanmıştır. Buna göre belirli bir riskin, belirli ölçüde tehdidi altında bulunan çok sayıda ve benzer nitelikte birimlerin ortaya çıkacak zararları birlikte karşılamak üzere bir araya gelmesi sigortayı oluşturur. 2 Sigorta ile ilgili resmi tanım 1965 yılında Amerikan Risk ve Sigorta Birliği nce oluşturulan bir komisyon tarafından şu şekilde yapılmıştır: Sigorta; beklenmedik risklerin bir araya getirilerek (pooling), hasarın gerçekleşmesi durumunda sigortalıya tazminat ödemeyi kabul eden sigortacılara devredilmesidir. Tanımda ilâve olarak sigortanın temel özellikleri şu şekilde belirtilmiştir: Hasarların bir araya getirilmesi (büyük sayılar kanunu), beklenmedik ve tam olarak tahmin edilemeyen hasarların ödenmesi, riskin transferi ve sigortalının mali pozisyonunun hasar oluşmasından önceki haline getirilmesi. 3 2 Özdemir Akmut, Hayat Sigortası Teori ve Türkiye deki Uygulama, A.Ü.SBF Yayını No.447, Ankara, 1980, s George E. Rejda, Principles of Risk Management and Insurance, 6th Ed., Addison-Wesley, MA, USA, 1999, s

16 1.2. TEMEL KAVRAMLAR Reasürans Sigortacının riski tümüyle kendi üzerinde tutmayarak bir bölümünü bir başka sigorta şirketine aktarması işlemine reasürans denir. Rizikonun aktarıldığı şirkete reasürör veya reasürans şirketi, rizikoyu aktaran (devreden) şirkete sedan, aktarılan hisseye sesyon ve sigortacının kendi üzerinde bıraktığı hisseye ise retansiyon (retention) adı verilmektedir. Reasürans temel olarak iki geniş kategoride ele alınmaktadır; bölüşmeli ve bölüşmesiz reasürans Koasürans Riskin değişik sigorta şirketleri arasında paylaşılarak her işletmenin riskin sadece bir bölümünü üstlenmesine koasürans denir. Sigorta şirketlerinden her birisinin sorumluluğu, üstlendiği pay kadar olup tahsil edilecek primler ve ödenecek hasarlar bu paylarla orantılı olarak bölüşülmektedir. Reasüransa göre ayırdedici özelliği, sigortacılardan her birisinin sorumluluğunun taahhüt ettikleri pay kadar olmasıdır. Koasüransda, bir şirketin büyük çapta bir riski tek başına karşılama gücünden yoksun olması nedeni ile yada sigorta ettirenin kişisel veya ticari nedenlerle birden fazla sigorta şirketine sigorta yaptırmak arzusu ile riskin paylaşılması amaçlanmaktadır Sigorta Primi Prim, sağlanan sigorta teminatına karşılık olmak üzere, sigortalı tarafından, sigortacının tazminat giderleri ile diğer işletme giderlerine katılmak amacıyla ödenen 4 Harwey W. Rubin, Dictionary of Insurance Terms, Third Ed., Barrons Business Guide, Louisiana, USA, 1995, s

17 bir meblağdır. Sigorta priminin hesaplanışı, bir bakıma sigorta teminatına ait fiyatın tespiti anlamına gelmektedir. Bu nedenle primlerin hesaplanmasında bazı kurallar göz önüne alınmakta ve primler bu kurallar çerçevesinde hesaplanmaktadır. Tehlikenin gerçekleşmesi halinde ödenecek olan sigorta tazminatını veya bedelini karşılamak üzere sigorta ettirenden prim alınır. Sigorta ettiren, bu primi mevcut sözleşmeye göre ya taksitle ya da defaten öder. TTK. m.1294 ün 2. fıkrasına göre sigorta ücretinin yalnız para olarak ödenmesi gerekir. Prim iki kısımdan ibarettir. Safi prim ve sigorta yükü. Safi prim, teorik olarak, sigorta ettirene verilecek olan sigorta bedeli veya tazminatın karşılığını teşkil eder. Primin tutarını ise tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve sigorta sözleşmesinin süresi belirlemektedir. Sigorta primlerinin doğru biçimde belirlenebilmesi için, teminat verilen her bir risk için ayrı ayrı ve risklerin yapısı göz önünde bulundurularak hesaplama yapılması gerekir Sigorta Bedeli (poliçe teminatı) Sigorta bedeli, sigorta poliçesinde gösterilen ve tehlikenin gerçekleşmesi halinde sigorta değerini gedmemek kaydıyla sigortalıya ödenecek olan azami meblağı ifade eder. Çünkü sigorta tazminatı hasarın meydana gelmesi halinde ödenecek olan ve gerçek zarara tekabül eden miktardır. Buna karşılık sigorta bedeli, poliçede sigorta ile teminat altına alınan menfaat değerinin karşılığıdır. Hayat sigortalarında ise, sigorta bedeli ile riziko gerçekleştiğinde ödenecek olan meblağ arasında fark yoktur. Bu nedenle kanun koyucu TTK maddede mal sigortaları dolayısıyla tazminat tan, can sigortaları için ise, para ödemekten söz etmiştir. Sigorta tazminatı kavramına nakdi ve ayni tazminatlar da dahildir. 5 C. Arthur Williams JR, Michale L. Smith, Peter C. Young, Risk Management and Insurance, 8th Ed., Mc Graw Hill, USA, 1998, s

18 Sigorta Poliçesi Sigorta poliçesi sigorta akdinin düzenlenmesinden sonra sigortacının sigorta ettirene vermek zorunda olduğu bir belgedir. Bu belge ile sigortacı ve sigorta ettirenin hak ve yükümlülükleri düzenlenmiş olup poliçe ile bir taraf (sigortacı) diğer tarafa ödenecek prim karşılığında; - Başka bir kimsenin parayla ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratacak bir tehlikenin gerçekleşmesi halinde tazminat vermeyi veya, - Bir veya birkaç kimsenin hayat süreleri sebebi ile veya hayatlarında meydana gelen bir takım olaylar dolayısı ile bir para ödemeyi yada başka türlü edimlerde bulunmayı taahhüt etmektedir Zeyilname Sigorta sözleşmelerinin maddelerinin değişmesine olanak sağlayan belgelerdir. Sigorta sözleşmesinin yapılmasından sonra sözleşme şartlarının birinde veya birkaçında değişiklik yapılması ihtiyacının doğması halinde ya da sigortalanan ekonomik değerde bir değişiklik olması veya buna benzer herhangi bir değişikliğin gerçekleştirilmesi amacı ile esas sigorta sözleşmesinde bir değişiklik yapılmaksızın sözleşmenin taşıdığı hükümlere eşdeğerde olmak üzere düzenlenen belgeye zeyilname adı verilmektedir. 6 Zeyilname aracılığı ile sigorta sözleşmesinde yapılacak eklemeler ya da düzeltmeler sigortacı ve sigortalı (yada sigorta ettiren) tarafından imzalanmak koşulu ile geçerlilik kazanmaktadır. 6 NOMER, Cahit; Sigorta Genel Prensipleri ve Reasürans, s istanbul,

19 Sigorta şehadetnamesi Sigorta şehadetnamesi, sigorta poliçelerine istinaden tanzim edilen, teminat altına alınan sigortaları göstermesi ve dayandığı poliçeye atıfta bulunması koşulu ile sigorta poliçesi yerine geçen belgedir Teminat (Sigorta şirketlerince Hazine Nezdinde Tutulan Bloke Kıymetler) Sigorta şirketleri, sigorta sözleşmelerinden doğan taahhütlerine karşılık olmak üzere sigorta primleri ile orantılı olarak teminat göstermek zorundadırlar. Hastalık ve ferdi kaza sigortaları ile diğer hayat dışı sigortalarda her hesap dönemi sonu itibarı ile Türkiye de akdedilmiş sigortalardan fesih ve iptaller çıkarıldıktan sonra kalan prim tutarının %20 sinden çok olmamak üzere Hazine Müsteşarlığınca tespit edilen oranda teminat tesis edilir. Müsteşarlık hesap dönemine bağlı kalmaksızın yürürlükte bulunan sözleşme tutarları ile orantılı olarak teminat tesis edilmesini isteyebilir Komisyon Sigorta aracılarına(acentelere) yaptıkları hizmet karşılığı ödenen ve bir oranla hesaplanan tutardır. Devletçe belirlenmediği takdirde şirket ile acente arasında serbestçe belirlenir. Halen devletçe belirlenen zorunlu trafik sigortası acente primi %17, zorunlu deprem sigortası aracı komisyonu ise %12,5 ve %17,5 (İstanbul dışı iller için) olarak belirlenmiştir sayılı Sigorta Murakabe Kanunu Madde tarih ve sayılı Resmi Gazete, Zorunlu Karayolları Mali Sorumluluk Sigortası Tarife ve Talimatı, madde B.4. 10

20 Rapel Sigorta aracısının şirkete getirmeyi taahhüt etmiş olduğu iş miktarı evvelce tayin edilmiş seviyeyi aşacak olursa, almakta olduğu komisyona ek olarak ödenen komisyona verilen isimdir Sürrapel Bu ikinci bir rapeldir. Acenteye tanınan iş miktarı belirli bir hacmi aştığı takdirde rapel verilir. İş hacmi ikinci bir miktarı da aşacak olursa acenteye sürrapel verilir Sürkomisyon Bir sigorta aracısının yanında yetiştirdiği diğer bir aracı, sigorta şirketine kendisini yetiştiren aracı vasıtasıyla iş getirmez ve serbest çalışmaya başlarsa, aracıyı yetiştiren kimseye belirli bir müddet için çalışan aracının portföyü üzerinden verilen komisyona sürkomisyon denir Bonifikasyon Sigorta şirketi ile acentenin hesap gördükleri devrelerde, sigorta şirketinin alacağından belirli bir miktarı indirmesidir. 11

21 1.3. SİGORTA NIN TÜRKİYE DEKİ GELİŞİMİ Türkiye de 19.yy ın ikinci yarısından önce sigortacılıktan söz etmek pek mümkün değildir. Bazı Anadolu köylerinde bu tarihten önce gereksinme halinde yardım sağlamak, halkın uğrayacağı zararı karşılamak amacıyla sendikalar kurulduğu, esnaf kuruluşlarının ölüm ve hastalık durumlarında üyelerine yardım amacıyla örgütlendikleri bilinmekteyse de bunlar gerçek anlamda sigorta olmayıp, güvenlik, yardımlaşma, sosyal dayanışma düşüncesi ile oluşturulmuş kuruluşlardı. Bunlar da birkaç köye özgü kalmış, Anadolu ya yayılarak bir gelişme gösterememişlerdi. Avrupa da ki sigorta konusunda kaydedilen önemli gelişmelere karşın, Osmanlı toplumunun sosyal özellikleri, dini ortam, mali düzen, buradaki gelişimi engelliyordu. 19. yy ın ikinci yarısında meydana gelen yangınlar ve bunların sonucunda uğranılan büyük hasarlar, sigorta hakkındaki olumsuz düşünceler üzerinde az da olsa etki yaptı ve sigortanın doğmasına neden oldu. Özellikle 1870 yazında Beyoğlu nda ki yangında ( Büyük Pera Yangını ) çok sayıda işyeri, ev, cami ve kilisenin yanması, bu bölgede de daha çok yabancı ve yabancılarla ilişkide olan zenginlerin oturması sigortanın gelişme sürecini hızlandırdı yılında İngiliz sigorta şirketleri, açtıkları temsilciliklerle Türkiye de ilk sigortacılık faaliyetlerini başlattılar. İngilizler den sonra Fransızlar da Türkiye ye ilgi gösterdiler ve 1878 yılında ilk Fransız şirketi faaliyetlerine başladı. Bundan sonra Alman, İtalyan, İsviçre gibi yabancı ülkelerin sigorta şirketlerinin çalışmaları ile sigortacılık genişlemeye başladı. Bu şirketler duyulan gereksinimi karşılamakla beraber, o tarihlerde sigorta şirketlerinin kuruluşunu ve sigorta faaliyetini düzenleyen devlet denetimini öngören kanunların, hatta bu konuya değinen bir hükmün dahi bulunmayışı nedeniyle tamamen denetimsiz bir biçimde çalışıyorlar, diledikleri gibi hareket edip, merkezlerinden aldıkları talimatlarla işlem yapıyorlardı. Poliçelerini İngilizce veya Fransızca düzenliyorlar, anlaşmazlık durumunda da dava mercii 12

22 olarak Londra mahkemelerini veya ilgili şirket merkezinin bulunduğu yerel mahkemeleri gösteriyorlardı. Diledikleri zaman sigorta poliçelerini iptal ediyorlardı. Böylece hukuki mevzuat ve denetimden yoksun, tamamen yabancılara özgü bir çalışma alanında ilk yıllar sigorta şirketleri adlarını duyurmak, sigorta düşüncesinin yayılmasını sağlayarak portföylerini genişletmek amacıyla vaatlerini yerine getirip, hasar ödemede dürüst davrandılar. Ancak zaman geçtikçe, sigortacıların istedikleri gibi çalışmaları ve Kapitülasyonlar ın kendilerine sağladığı geniş olanakları kullanabilmeleri, bu şirketlere Türkiye de kolaylıkla çok para kazanabileceği izlenimini verdi. 9 Bu durum, kısa zamanda çok fazla sigorta şirketinin çalışmasına, sigorta ahlakının bozulmasına, haksız rekabet ve ekspertiz suiistimallerine yol açtı. Dürüst tüccarlar bundan olumsuz yönde etkilenmelerine rağmen hiçbir denetim olmayışı yüzünden sigorta şirketleri uzun süre en normal yangın hasarlarını bile ödemekten kaçınıp, sigortalıların hak ve hukukunu hiçe sayan bir biçimde davranmayı sürdürdüler. Bu ortam içinde 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi ilk yerli sigorta şirketi olarak çalışmaya başladı. Bunu izleyen yıllarda sigortacılığın düzene sokulabilmesi için yabancı şirketler arasında birlikte hareket etme eğilimi belirdi. 12 Temmuz 1900 tarihinde 43 tanesi yabancı olmak üzere 44 sigorta şirketi bir araya gelerek sabit bir yangın tarifesi belirlediler. Bu Türkiye deki ilk tarifeydi. Tarife ile birlikte, Yangın Sigorta Şirketleri nin Sendikası adında bir örgütün oluşturulması ve sürekli bir denetim kurulunun bulunması kararı alındı. Londra da bulunan Fire Office Committee nin emirleriyle çalışmalarını yürüten sendika 9 KAZGAN H., Soyak A., Koraltürk M., "Cumhuriyet'in 75 yıllık Sigortacısı Koç-Allianz", s: İstanbul

23 tarafından, yangınlara zamanında yetişerek büyümesini önlemek, yangının nedenlerini araştırmak üzere Fasman adlı bir örgüt kuruldu. Denetim mekanizması ve içeriği geliştirildi. Sendikanın bu olumlu çalışmalarına rağmen çalışan şirketlerin tamamı sendikaya girmediler ve haksız rekabet yapmaya, alınan kararların tersine davranmaya devam ettiler ve 1914 yıllarında kanunlarda yapılan değişiklerle yabancı şirketler kontrol altına alınmaya çalışıldı yılındaki kanunla yabancı şirketler teminat göstermeye ve vergi vermeye zorunlu tutuldular. Sendikanın adı ise Türkiye de Çalışan Sigorta Şirketleri olarak değiştirildi. Bu yeniliklerle yabancı şirketler Türkler ile ortaklık kurma yoluna gittiler. Böylece Cumhuriyetin ilanına kadar tümü yerli sermaye ve teknisyenlerle işletilen bir sigorta kuruluşu bulunmadığı görülmektedir. 10 Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumlaşma açısından büyük adımlar atıldı yılında Türkçe yi kullanma zorunluluğu getiren yasa ile, poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son verildi ve aynı yıl Sigortacılar Kulübü kuruldu yılında Sigortacılığın ve Sigorta Şirketlerinin Teftiş ve Murakabesi hakkındaki kanun yürürlüğe girdi. Yerli ve yabancı sigorta şirketlerinin denetlenmesi, döviz çıkışının önlenmesi amacını taşıyan bu kanunun çıkışıyla sigortacılık gelişmeye, yerli sermaye ile kurulan şirketlerin sayısı artmaya başladı. 11 Bunu izleyen iki yıl boyunca gerekli hazırlık ve incelemelerin yapılması sonucu işletme hakkının T. İş Bankası A.Ş ye ait olacağı bir anonim şirket 10 Ergenekon, Ç. (1995), "Sigorta Sektörü",s; Nisan 1995, İMKB, İstanbul. 11 Eşdur, F. E. (1999), Sigortacılık Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri, s; (Yayımlanmamış uzmanlık tezi), Hazine Müsteşarlığı, Ankara. 14

24 kurulmasına karar verildi. Böylece 1929 yılında Milli Reasürans T.A.Ş faaliyete geçti. Bu tarihten itibaren Türkiye de reasürans tekeli başladı ve ülkedeki yerli - yabancı bütün sigorta şirketleri topladıkları primlerin bir kısmını Milli Reasürans a devretmeye zorunlu tutuldu. Hemen hemen dünyada kurulan ilk reasürans tekeli olan Milli Reasüran önce çeşitli tepkiler gördüyse de suiistimalleri önlemek, haksız rekabetin kakmasını ve ödemelerin zamanında yapılmasını sağlamak gibi yanlarıyla Türk sigortacılığının gelişmesinde olumlu rol oynadı, halkın sigortaya olan güvenini arttırdı. Bu gelişmelerin paralelinde 1939 yılında sigorta şirketleri Ticaret Bakanlığı na bağlandı. Sigorta sektörünü ciddi bir biçimde ele alan 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu ise 1959 yılında yürürlüğe girdi yılında yürürlüğe giren 3379 sayılı yasa ile 7397 sayılı yasada, yasal alandaki boşlukları doldurmak, sigorta şirketlerini mali yönden geliştirmek ve sigorta aracılarının durumunu yeniden düzenlemek amacıyla önemli ve köklü değişikler yapıldı. Bu kanun, sigorta ile ilgili organlar ve faaliyetlerini düzenleyen yönetmelikler çıkarılmasını öngörüyordu. Sigorta şirketleri Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı na bağlanarak mali yapının bir parçası olarak kabul edildiler. 1 Mayıs 1990 tarihinden itibaren Kaza Sigortaları ( zorunlu sigortalar hariç ), Mühendislik Sigortaları ile Zirai Sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de Yangın ve Nakliyat sigortalarında da Serbest Tarife Sistemine geçildi. Zaman içerisinde yeni kurulan sigorta şirketlerinin sayısı artarken, sigorta taleplerinin aynı ölçüde artmaması, ayrıca prim tahsilâtında yaşanan sorunlar dolayısıyla, 1993 yılından itibaren çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler ile 7397 sayılı Kanunda birtakım düzenlemelere gidilmesi ihtiyacı duyuldu. 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren sigorta primlerinin tahsili sorununa çözüm getirilmesi amacıyla, primlerin acente cari hesapları üzerinden takibi sistemi yürürlükten kaldırılarak, poliçe bazında takip sistemi uygulamaya konuldu. 15

25 2000 yılında, 1999 depremlerini takiben meskenler için zorunlu hale getirilmiş bulunan deprem sigortalarını yürütmek üzere tesis edilen "Doğal Afet Sigortaları Kurumu" (kısaca DASK) Pool'u tesis edilerek yönetimi beş yıllık bir süre ile bu konuda deneyimli Millî Reasürans T.A.Ş.ne verildi. Diğer taraftan Türkiye'de tarih ve 1160 sayılı Yasa ile şekillendirilmiş zorunlu reasürans devri 'de sona erdi. 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilen Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile kurulan bireysel emeklilik sistemi 27 Ekim 2003 yılında faaliyete geçti tarihi itibariyle, ülkemizde toplam 47 sigorta şirketi faaliyette bulunmaktadır. Bunların 40 ı özel, 2 si kamu şirketi, 5 i Türkiye de kurulu yabancı şirkettir. Şirketlerin 9 u hayat, 10 u hayat/emeklilik, 1 i emeklilik, 15 i hayat-dışı, 12 si ise kompozit şirkettir. Hâlihazırda 15 şirketin faaliyeti durdurulmuş ve bu şirketlerden 5 i de iflas etmiştir. 1-TOPLAM ŞİRKET SAYISI 55 -SİGORTA 53 -REASÜRANS 2 2-FAALİYETLERİ İTİBARİYLE ŞİRKET SAYILARI. -EMEKLİLİK 11 -HAYAT 21 -HAYAT DIŞI 32 3-ACENTE SAYISI PERSONEL SAYISI *2005 yılı verileri 16