T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı ANTANDROS KORİNTH SERAMİKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ. Tülin Serra SOMERSAN

Transkript

1 T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı ANTANDROS KORİNTH SERAMİKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Tülin Serra SOMERSAN DANIŞMANI: Yrd. Doç. Dr. Yasemin POLAT İZMİR-2007

2 İÇİNDEKİLER YEMİN BELGESİ... II TUTANAK... III İÇİNDEKİLER... IV ÖNSÖZ...3 GİRİŞ BÖLÜM. ANTANDROS TARİHÇESİ BÖLÜM. ANTANDROS ARAŞTIRMA TARİHÇESİ BÖLÜM. KORİNTH SERAMİĞİNİN EVRELERİ VE STİL GELİŞİMİ PROTOKORİNTH EVRESİ TRANSİSYONEL EVRE KORİNTH EVRESİ BÖLÜM. ANTANDROS KORİNTH SERAMİKLERİ KAP FORMLARI KOTYLE ARYBALLOS ALABASTRON KOTHON (EXALEIPTRON) KRATER PYXİS DİĞER FORMLAR (KAPALI KAP, KANDİL, TUTAMAK) SONUÇ...71 KATALOG...75 KOTYLE ARYBALLOS ALABASTRON KOTHON KRATER PYXİS DİĞER (KAPALI KAP, KANDİL, TUTAMAK) AMORF KAYNAKÇA VE KISALTMALAR ÖZGEÇMİŞ ÖZET ABSTRACT

3 ÖNSÖZ Ege Üniversitesi ve Balıkesir Müzesi ortaklığıyla ve Ege Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Gürcan Polat başkanlığında sürdürülen Antandros ta, arası kazı dönemlerinde ele geçen Korinth seramiklerini konu alan bu çalışmanın amacı, söz konusu malzemelerin bir kataloğunu oluşturmak, tarihlerini belirlemek ve bu konuda bundan sonra yapılacak araştırmalar için bir temel oluşturmaktır. Öncelikle Antandros Korinth Seramikleri konusunu çalışmama izin veren, tanıştığımız günden bu yana yardımları, önerileri, düşünceleri ve deneyimleriyle bana her yönden yol gösteren ve destek veren hocalarım Ege Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Yasemin Polat a ve Doç. Dr. Gürcan Polat a, son aylardaki çalışmalarıma yardımcı olan sayın hocam Prof. Dr. Nuran Şahin e, bu çalışmam sırasında bana çeşitli önerilerde bulunmuş olan ve Kat.No. 73, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 104 ün bezeme çizimlerini yapan Korinth Seramiği uzmanı Prof. C.W. Neeft e, tez çalışmam sırasında benden yardımlarını esirgemeyen Arş. Gör. Hülya Bulut a ve Antandros kazısının fotoğrafçısı, Levha 26 ile 27 deki fotoğrafların sahibi Firdevs Sayılan a teşekkür etmeyi borç bilirim. Bana her konuda tüm hayatım boyunca destek vermiş olan aileme, tüm tez çalışmam boyunca bana her konuda sabreden ve yardım eden ve tez çalışmama dahil olan küçük eserlerin fotoğraflarını çeken Akın Akın a, Sokrates-Erasmus programında beraber geçirdiğimiz süre boyunca özellikle tez kaynakçasına ulaşmam konusunda bana yardım eden arkadaşım Murat Fırat a ve ayrıca Rabia Aktaş, Aslan Çakır, Seçil Çokoğullu, Taylan Doğan, Tuncay Küçük, Yücel Pehlivan, Burcu Sekban, Aytekin Üney, Kahraman Yağız, Özge Yıldız ve diğer tüm çalışma arkadaşlarıma, beraber çalıştığımız her anın unutulmaz olmasını ve bütün çalışmaların yolunda gitmesini sağladıkları için çok teşekkür ederim. Tülin Serra Somersan İzmir /

4 GİRİŞ Bugün Altınoluk ilçesi sınırları içerisinde yer alan Antandros antik kentinde ilk kazı çalışmaları, 1989 yılında nekropolis alanında başlatılan inşaat çalışmaları sırasında ortaya çıkan lahitler nedeniyle yılları arasında Bursa Müzesi tarafından yapılmıştır. Ancak bu kazı sonrasında inşaat çalışmaları durdurulmadığı için nekropolisin büyük bir kısmı tahrip olmuştur. Ege Üniversitesi ve Balıkesir Müzesinin ortak çalışması ile 2001 yılında Antandros kazılarına tekrar başlanmıştır. Bu tezin konusunu oluşturan Korinth seramikleri M.Ö. 8.yy.ın sonlarında ortaya çıkıp M.Ö. 6.yy.ın sonuna kadar tüm Yunan dünyasında kullanılmıştır. İsmini üretim yeri olan ve Peloponnessos un kuzeyinde yer alan Korinthos kentinden alır. Karakteristik olarak, krem rengi hamurlu ve figürlü bezemelidir. Ancak fırınlamadan dolayı oluşmuş farklı renkler ve sadece bitkisel veya çizgisel olan bezeme sistemleri de söz konusudur. Tez kapsamında incelenen Antandros Korinth seramiklerinin büyük çoğunluğu Melis Nekropolisi olarak adlandırılan nekropolis alanından ele geçmiştir yılında inşaat çalışmaları sırasında ele geçen lahitler nedeniyle 1991 yılında Balıkesir ve Bursa Müzeleri tarafından kurtarma kazılarına başlanan Melis Nekropolisi, doğu-batı doğrultulu, denize paralel uzanan ince uzun bir alana yayılmıştır sezonlarında kazıları yapılmış ancak inşaat çalışmaları durdurulamamıştır. Bu nedenle nekropolisin büyük bir kısmı tahrip olmuştur yılında Ege Üniversitesi ve Balıkesir Müzesinin ortak çalışmalarıyla tekrar kazılarına başlanan Melis Nekropolisi nde ilk amaç nekropolisin doğu sınırını belirlemek olmuştur. Bu nedenle Melis sitesinin sona erdiği doğu tarafta çalışmalara başlanmıştır. Nekropolisin bu doğu tarafı, batı tarafına göre daha karmaşık bir yapı göstermektedir ve antik dönemde kısmen tahrip görmüş olduğu anlaşılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda bu alanın M.Ö. 7.yy. başlarından itibaren nekropolis olarak kullanıldığı ortaya çıkmıştır. M.Ö.1.yy.a kadar kesintisiz olarak gömü alanı olarak kullanım gören Melis Nekropolisi, bu tarihten sonra da az da olsa farklı dönemlere ait 4

5 gömüler için kullanılmıştır. Melis Nekropolisinin üst tabakalarında sivil yerleşime ait taş temellere rastlanmıştır. Bu alanın ise M.S. 5-6.yy.lar arasına tarihlenen Geç Roma yerleşimi olduğu anlaşılmıştır. Korinth seramikleri nekropoliste mezar içerilerinde, hediye olarak bırakılmış olmanın yanı sıra mezar çevrelerinde dağınık olarak da ele geçmiştir. Antandros ta Korinth seramiklerinin ele geçtiği bir diğer alan olan Yolüstü Sektörü ise Çanakkale-Edremit karayolunun hemen kuzeyinde ve Kaletaşı tepesinin batı eteğinde konumlanmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalar sonucunda bu alanın, M.Ö. geç 8.yy.dan başlayarak, M.S yy.lara kadar yerleşim görüdüğü anlaşılmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalarda Antandros şehrinin kuruluş aşaması ile ilgili olarak önemli bilgiler sağlanmıştır. Ayrıca M.Ö. 6.yy. ilk yarısına ait olduğu anlaşılan bir yangın tabakası önemli buluntular sağlamıştır. Tek bir Korinth seramiği örneğinin ele geçtiği Yamaç Ev Sektörünün kazısı da 2001 yılından beri devam etmektedir. Yamaç Ev Sektörü, Kaletaşı Tepesinin batı ve güneybatı yamacına konumlanmıştır. Teraslar üzerine oturan ev sırtını yamaca dayarken cephesi Edremit Körfezi ne bakmaktadır. Kaçak kazılar sonucu ortaya çıkarılan mozaiklerin duyumu ve kaçak kazıların ortaya çıkardığı eşik taşının varlığı bu alanda kazı çalışmalarının yapılmasını gerekli kılmıştır yılından beri bu alanda yürütülen kazılar sonucunda uzunluğu m, genişliği ise 4.30 m olduğu saptanan geometrik bezemeli mozaik avlu ve avlunun kuzey tarafında ebatları farklı olan 6 mekan ortaya çıkarılmıştır. Bu mekanların bazıları taban mozaikleri ve duvar resimleri ile süslüdür, bazı mekanların tabanı ise mermer kaplıdır. Mozaikli avlunun doğusunda kalan alanda ise kanalizasyon sistemi ve tabanı kısmen korunmuş olan mermer kaplı evin hamamına ortaya çıkarılmıştır. Antandros ta ele geçen Korinth seramiklerini konu alan bu çalışmanın amacı, söz konusu malzemelerin bir kataloğunu oluşturmak, tarihlerini belirlemek ve bu konuda bundan sonra yapılacak araştırmalar için bir temel oluşturmaktır. Bu 5

6 araştırma, aynı zamanda, seramiklerin ithal edilmiş olduğu dönemde Antandros un ekonomik gücüne ve Korinthos ile olan ilişkilerine de ışık tutacaktır. Bu çalışmanın ilk iki bölümü Antandros kentine ayrılmıştır. Antandros un geçmişi hakkında genel bilgi verdikten sonra araştırma tarihçesi anlatılacaktır. Burada Antandros un ve konumu, tarih içerisinde ne gibi bir öneme sahip olduğu, antik metinlerde bu şehirden neden ve nasıl bahsedildiği ve bir kent olarak önemini nasıl yitirdiği ortaya konulacaktır. Ardından Antandros un lokalizasyonunun nasıl yapıldığı, hangi araştırmacı ve gezginlerin bu bölgede inceleme yaptığı ve günümüzdeki bilimsel çalışmaların nasıl yürütüldüğü konusunda bilgi verilecektir. Üçüncü bölümde Antandros ta ele geçen malzemelerin daha iyi değerlendirilmesi amacıyla Korinth seramiği için genel olarak kabul edilen evreler ve stil gelişimi kısaca anlatılacaktır. Öncelikle Korinth seramiğinde görülen evrelerin araştırmacılar tarafından sürekli tartışılan kronolojileri, Antandros malzemelerinin hangi tarihe ait olduklarının daha iyi anlaşılması ve çeşitli kaynaklarda yer alan bu bilgilerin tek bir bakışta görülebilmeleri amacıyla birbirleriyle karşılaştırmalı bir şekilde sunulacaktır. Verilen bu kronolojiler içerisinden, en güncel araştırmalara dayanarak yeniden ele alınan bir kronoloji sistemi oluşturdukları için, bu tezde, D.A. Amyx, C.W. Neeft ve C. Dehl in üzerinde hemfikir oldukları kronoloji kullanılmıştır. Kronoloji açıklamasının ardından M.Ö. 8.yy.ın sonundan M.Ö. 6.yy.ın sonlarına kadar olan 200 yıllık dönem boyunca Korinthos ta üretilen ve tüm Ege dünyası ile batı Yunan kolonilerinin bulunduğu Güney İtalya ya ihraç edilen seramiklerin gelişimi ve daha kolay incelenmeleri amacıyla yapılmış tipolojik gruplamaları açıklanacaktır. Bu gruplama daha çok bezeme stilllerine ve sistemine dayanarak yapılmıştır. Dolayısıyla bu bölümde sunulacak olan bilgiler dönemin bezeme anlayışına da ışık tutacaktır. Dördüncü bölüm Antandros ta ele geçen Korinth seramiği kap formlarına ayrılmıştır. Formların kökenleri, ilk ortaya çıkışları, ortadan kalkışları, evreler içerisinde görülen genel gelişimleri anlatılacaktır. Bu bölüm içerisinde Antandros ta 6

7 ele geçen Korinth seramiklerinin gruplaması da bulunmaktadır. Ancak bu gruplama yalnızca Antandros buluntularına dayanarak yapılacaktır. Korinth seramiği çalışmış bazı araştırmacıların kendi geliştirdikleri gruplama sistemleri vardır. Bu tez içerisinde bu araştırmacılar tarafından ortaya konan farklı gruplamalar her kap formu için ayrı ayrı anlatılmışsa da, Antandros buluntuları bunlarla birebir uyum sağlamadığı için bahsi geçen gruplamaları bu çalışmada kullanmak mümkün olmamış ve buluntular kendi içlerinde gruplanmışlardır. Sonuç bölümünden sonra malzeme kataloğuna ve karşılaştırmalara yer verilecektir. Kataloğa toplam 239 adet Korinth seramiği parçası dahil edilmiştir. Bunların 66 tanesi aryballos, 39 tanesi alabastron, 27 tanesi kotyle, 4 tanesi krater, 3 tanesi kapalı kap, 2 tanesi kothon, 2 tanesi pyxis, 1 tanesi kandil, 1 tanesi de kapağa ait parçalardır. 239 Korinth seramiği parçasının 94 tanesi ise tek numara altında (Kat.No. 146) amorf parçalar olarak kataloğa eklenmişlerdir. Amorf parçaların bazılarının hangi forma ait olabileceği tahmin edilebilmektedir ancak profil ve bezeme konusunda bilgilendirici olmadıkları için ayrı ayrı incelenmemişlerdir. Ancak profil ve bezeme konusunda tam bilgilendirici olmayıp da kesin olarak hangi forma ait olduğu anlaşılan ve ağız ya da kaide profili veren parçalar katalog içerisinde değerlendirilemeyen parçalar olarak yerlerini almışlardır. Söz konusu malzemeler, dönemleri, form ve bezeme açısından benzerleri ile kendi içlerinde oluşturulmuş gruplar halinde sunulmuştur. Seramiklerin kil renkleri, fırınlamadan veya daha sonradan maruz kalmış olabilecekleri ateşten oluşan renk farklılıkları, bezemelerde kullanılan boyalar ve firnis renklerinin tanımı için Munsell kataloğundan yararlanılmıştır. Son olarak da Antandros ta ele geçmiş olan ve profil veren tüm Korinth sermiklerinin çizimleri ve bezemesi iyi korunmuş olan malzemelerin fotoğrafları yer alacaktır. 7

8 1. BÖLÜM. ANTANDROS TARİHÇESİ Antandros, İda (Kaz) Dağı nın güney eteğinde, Edremit körfezinin kuzey kıyısında, bugün Altınoluk ilçesi sınırları içerisinde yer alan antik bir şehirdir. Altınoluk-Edremit karayolunun üçüncü kilometresinde, Edremit Körfezine dik inen 215 metre rakımlı Kaletaşı tepesinin zirve ve batı yamaçlarında yer alır. Antandros, farklı antik yazarlar tarafından birçok farklı kökene dayandırılmaktadır. Örneğin Alkaios a göre Leleg 1 ; Skepsisli Demetrios a göre Kilikia 2, Herodotos a göre Pelasg 3 ; Thukydides e göre Aiol yerleşimidir; Stephanos Byzantios ise, Antandros şehrinin Edonis ve Kimmeris gibi yan adlara da sahip olduğunu ve buranın yüz yıl kadar Kimmerler tarafından işgal edildiğini öne sürer. 4 Vergilius un Aeneas adlı kitabında Antandros un kereste bakımından ne kadar zengin olduğundan bahsedilir. 5 Gemi yapımında kullanılan kerestelerden Aeneas ta bahsedilmesi, Antandros un tarihini Troia Savaşına kadar geriye götürmektedir. Bu zenginliği nedeniyle Antandros birçok kez el değiştirmiştir. Olasılıkla Leleg ya da Pelasglar tarafından kurulan şehir, yüz yıl kadar Kimmer işgali altında kalmış, M.Ö. 570 li yıllarda Lydialı Kroisos, şehirdeki Kimmer işgaline son vermiştir. Daha sonra, M.Ö. 508 cıvarında Pers Kralı Dareios ın komutanlarından Otanes tarafından şehir ele geçirilmiş, tüm Anadolu gibi, Antandros da Pers buyruğuna girmiştir. Attika-Delos deniz birliğinin bir üyesi olan Antandros, İda Dağı ndaki keresteler üzerindeki hakimiyetinden dolayı, M.Ö.5.yy.ın son üçlüğünde meydana gelen Peloponnessos savaşlarında da stratejik bir yer olma özelliğini korumuştur. Denizcilik açısından sahip olduğu bu üstünlüklerden dolayı şehrin hakimiyeti, 1 Strabon, XIII, Strabon, XIII, Herodotos, VII, Kaletsch, 38 5 Vergilius, 3.1 8

9 Pelopennessos Savaşları sırasında oldukça sık el değiştirmiştir. Antandros un karşısında yer alan Lesbos Adası ndaki Mytilene şehrinin Atinalılar tarafından ele geçirilmesinin ardından, Lesboslu sürgünler, uzun zamandır göz koydukları Antandros u ele geçirmişlerdir. Böyle önemli bir şehrin düşman elinde olmasının tehlikeli olduğunu anlayan Atinalılar, kısa süre sonra şehrin hakimiyetini tekrar ele almışlardır. Pers satraplık merkezi Daskyleion kontrolündeki Antandros, Büyük İskender in Anadolu yu ele geçirmesi ile özgürlüğüne kavuşmuş ve özgür bir şehir olarak M.Ö. erken 4.yy.dan itibaren sikke basmaya başlamıştır. Daha sonra tüm Anadolu gibi Roma egemenliğine giren Antandros, Hıristiyanlık döneminde bir piskoposluk merkezine dönüşmüştür. Orta Çağdaki Arap akınlarından rahatsız olan halkın, korunmak amacıyla bugünkü adı Şahinkale olan surla çevrili, sarp kayalık üzerine taşındığı anlaşılmıştır. Yerleşim alanı, Kurtuluş Savaşı öncesinde bugünkü Altınoluk beldesinin eski köy yerleşmesinin bulunduğu alana taşınmış ve Piskoposluk merkezi olan yerleşme, Papazlık adını almıştır. 9

10 2. BÖLÜM. ANTANDROS ARAŞTIRMA TARİHÇESİ 1842 yılında H. Kiepert, Avcılar Köyünün camisinde, ANTAN ΡΟΣ yazılı bir yazıt bulmuştur. Bu yazıt sayesinde Antandros lokalize edilmiştir yılında Kiepert, Fabricius ile beraber buraya geri dönmüş ve Antandros isminin geçtiği bir yazıt daha ve üzerlerinde ANT harflerinin bulunduğu Antandros sikkeleri bulmuşlardır. 7 Böylelikle buranın Antandros olduğu kesinleşmiştir yılında şehri ziyaret eden Leaf, tepenin batı eteklerinde açılmış olan bazı mezarları görmesi sonucunda, şehir nekropolisinin tepenin batı yamacında olduğuna kanaat getirmiştir ve 1968 yıllarında şehri iki kez ziyaret eden Cook, şehir merkezinin tepenin batı yamacında olması gerektiği fikrini ortaya atmıştır. 9 Antandros şehir yerleşmesinin bulunduğu Kaletaşı tepesinin batısında uzanan sahil şeridinin imara açılması sonucunda, 1989 yılında başlanan yapılanma çalışmalarında, Antandros antik kentine ait nekropolise rastlanmış ve 1991 yılında müze kurtarma kazılarına başlanmıştır. Kazı çalışmaları 1995 yılına kadar devam etmiş ve M.Ö. 7.yy.dan başlayıp, kesintisiz bir şekilde M.Ö. 2.yy.a kadar bu alanın mezarlık olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Yapılan çalışmalar, yapılandırmayı durdurmaya yetmemiş, Batı Anadolu da bugüne değin ele geçen arkaik ve klasik döneme ait en iyi ve en zengin nekropolislerinden birisi, bu sayede büyük oranda tahrip edilmiştir. Kaçak kazılarda da önemli tahribata sahne olan yerleşme, Antandros antik kent yerleşmesinin ortasından geçmekte olan Edremit-Çanakkale karayolunun 35 metreye genişletilmesi çalışmaları nedeniyle önemli tehdit altındadır yılı kazı sezonunda Antandros Antik Kentini Kurtarma, Koruma ve Yaşatma Derneği ile Altınoluk Belediyesi nin destekleri ile Antandros antik kent 6 Judeich, Judeich, Leaf, Cook Troad,

11 yerleşim alanının saptanmasına yönelik 28 gün süren bir yüzey araştırması, Doç. Dr. Gürcan Polat başkanlığında Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümünden oluşturulan bir ekip ile gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma sonucunda Dervent tepesinde sur ile çevrili bir yerleşimin varlığı saptanmıştır. Bulunan malzemelerden bu alanın M.Ö. geç 5. yüzyıldan başlayıp 4. yüzyıl boyunca kullanıldığı anlaşılmıştır. Tepenin batı yamacında yapılan yüzey araştırmasında elde edilen veriler, bu alanın İ.Ö 6. yüzyıldan başlayıp Bizans dönemini de içeren uzun bir zaman dilimi boyunca iskan gördüğünü göstermiştir. Yüzey araştırmalarının hemen ardından, 2001 yılında, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Ana Bilim Dalı öğretim üyelerinden Doç.Dr. Gürcan Polat bilimsel başkanlığında bir ekip ile Balıkesir Müzesinin ortaklaşa çalışmaları sonucunda başlayan Antandros antik kenti kazıları halen devam etmektedir. 11

12 33. BÖLÜM. KORİNTH SERAMİĞİNİN EVRELERİ VE STİL GELİŞİMİ Korinthos ta Neolitik dönemden beri kendi ihtiyaçları için seramik üretimi yapılmıştır ama Korinth seramiği ancak arkaik dönemde dışarıya ihraç edilen ve birçok yerde taklit edilen bir seramik türü haline gelmiştir. Seramiklerinin bu denli popüler hale gelmesi Korinthos un bir ana şehir olarak koloniler kurmasına ve ticarette ilerlemesine bağlanmalıdır. Ancak Amyx e göre bu popülerlik aynı zamanda bu seramiklerin olağanüstü kalitesiyle de ilişkili olmalıdır. Korinth seramiğine olan talebin artması seramiklerin seri olarak üretilmesine neden olmuş ve bu durum tasvir edilen konuların monotonlaşmasına ve kalitenin düşmesine yol açmıştır. 10 Korinth seramikleri, araştırmacılara kolaylık sağlanması amacıyla stil değişikliklerine göre kendi içlerinde gruplanmışlardır. Korinth seramikleri için bugün Payne 11 tarafından ortaya konulmuş olan gruplama kabul görmektedir: A. Protokorinth Evresi a. Erken Protokorinth b. Orta Protokorinth I-II c. Geç Protokorinth B. Transisyonel Evre C. Korinth Evresi a. Erken Korinth b. Orta Korinth c. Geç Korinth I-II Korinth seramiklerinin kronolojisi Payne tarafından aşağı yukarı belirlenmiş olmasına rağmen yeni yapılan kazılarda ortaya çıkan son buluntular Payne in ortaya koyduğu kronolojinin değişmesinde rol oynamış ve güncelleştirilmesini gerektirmiştir. Korinth seramiği konusunda önemli çalışmalar yapmış olan araştırmacıların ortaya koydukları Korinth Seramikleri kronolojisi aşağıda 10 Amyx, CVP, Payne, NC,

13 sunulmuştur. Bu tezde, aşağıda görülen bu kronolojiler içerisinden D.A. Amyx, C.W. Neeft ve C. Dehl in üzerinde hemfikir oldukları kronolojinin kullanılması, en son araştırmalara göre güncelleştirilmiş bir çalışma olduğu için tercih edilmiştir. PAYNE 12 AMYX 13 COOK 14 Geç Geom EPK OPK I OPK II GPK Trans / EK /15-595/ OK / GK I GK II BENSON 15 DUNBABIN 16 VILLARD 17 EPK Erk. Ory OPK I Siy.Fig.1.Stil OPK II Siy.Fig.2.Stil GPK GPK Trans Trans EK EK OK OK GK I GK GK II Payne NC, 1-66; Payne Vasenmalerei, Amyx CVP, C.Dehl ve C.W. Neeft de Amyx in önerdigi kronolojiyi tekrar etmektedir, bkz. Dehl, Molophoros Heiligtum, 32-42; Neeft Chronology. 14 Cook GPP, Corinth XV.3, Perachora II, Villard 1948,

14 3.1. PROTOKORİNTH EVRESİ a. Erken Protokorinth Evresi (Payne: , Amyx: ) Johansen bu evreye Style A adını vermiştir. Figürler bu evrede Geometrik Döneme göre daha özenli bir forma kavuşurlar. Aslan, griphon, sphinks; stilize bitkisel motifler kullanılmaya başlanır. Bu yeni figür ve motiflerin yanı sıra eski geometrik motifler de kullanılmaya devam eder. 18 Bunlar çoğunlukla kontur tekniği ile çizilir ancak siluet teknik de yer yer kullanılır. 19 Frizler ince çizgi gruplarıyla birbirlerinden ayrılırlar. 20 Evrenin en başında ek boya kullanımı yoktur ancak sonradan açık pembe kullanılmaya başlanır. 21 subgeometrik ve çizgisel motifler kullanılır. 22 Doldurma motifleri olarak genelde çeşitli geometrik, b. Orta Protokorinth Evresi (Payne: OPK I: ; OPK II: ) (Amyx: OPK I: ; OPK II: ) Orta Protokorinth evresi I ve II olmak üzere iki gruba ayrılır. OPK I evresi EPK evresinin sonu ve OPK II ye geçiş evresi gibi görülebilir. 23 OPK II evresinde gelişim hızlanır, konuların çeşitliliği artar ve siyah figür tekniğinin kullanımı tam olarak yerleşir. 24 Mitolojik ve efsanevi karakterler betimlenmeye başlar. 25 Figürlerde görülen oransızlık ortadan kalkar, karmaşık bitkisel motifler görülmeye başlanır. 26 Bu evrede daha alışıldık minyatür stilin yanı sıra figürlerin daha büyük tasvir edildiği bir çizim tekniği de kullanılmaya başlar. 27 c. Geç Protokorinth Evresi (Payne: , Amyx: ) Önceki evrede sürekli bir gelişim içerisinde olan minyatür stil bu evrede doruğa çıkar. Kesin bir teknik, mükemmel çizim, zengin renklilik söz konusudur. 28 Yeni bir teknik olarak polikrom ortaya çıkar. Bu teknik kısaca siyah fon üzerine ek boya ile yapılmış 18 Payne NC, Amyx CVP, Payne NC, ibid, Amyx CVP, ibid. 24 ibid., ibid. 26 Payne NC, Amyx CVP, ibid, 368. Johansen bu stile style magnifique adını vermiştir. 14

15 bezemelerdir (ör.chigi Vazosu) 29 ve evrenin sonuna gelindiğinde alışıldık bir stil haline gelir ancak bazı kaplar üzerinde daha sade hayvan frizleri görülmeye devam eder. 30 Çiçek zincirleri yerlerini basit siyah ve kırmızı dil motiflerine bırakırlar. Koşan, zıplayan canlı hayvan figürleri kullanılır. Frizler tek bir bant ile ayrılırlar ve bu bandın içerisinde ek boya ile yapılmış ince çizgiler görülebilir. Merkezi friz diğerlerinden biraz daha büyüktür, dolayısıyla figürlerin de boyları artmıştır. Detaylarda kırmızı ve bazen de sarı ek boya kullanımı artar. Ancak bazı vazolarda hiç ek boya izine rastlanmaz TRANSİSYONEL EVRE Transisyonel evrenin karakteristik özelliklerinden biri doldurma motifleridir. Baskın motif nokta rozetlerdir ancak kazıma çizgili leke rozetler de bir sonraki evrede popüler olmak üzere bu evrede kendilerini gösterirler. 32 Tipik vazo formları uzun gövdeli aryballoslar 33 ve alabastronlardır 34. Bu evrede figürlerin çok tekrar edildiği ve frizi daha kolay doldurmak için figürlerin uzatıldığı dikkati çeker, konunun çeşitliliği düşüşe geçer, bezeme alanına hayvanlar ve mitolojik canavarlar hakim hale gelir. 35 Sahneler Protokorinth evresine göre oldukça sakindir; koşan, zıplayan hayvan figürleri yoktur. Aslanların yeleleri Protokorinth evresinde çok nadiren tasvir edilirken Transisyonel evrede daha sık görülür. Yeni figürler karşımıza çıkar. Bu yeni figürlere örnek olarak panter-kuş, kanatlı Artemis, Typhon, benekli İon geyiği figürleri verilebilir. Aralarında bir başka küçük bir hayvan bulunan heraldik hayvan grupları ortaya çıkar. Panter figürü ve kazıma rozetler daha sık görülmeye başlanır KORİNTH EVRESİ a. Erken Korinth Evresi (Payne: , Amyx: 620/15-595/90) Kazıma çizgili leke rozetler bu evrenin karakteristik doldurma motifidir. Genel görünüşte ağır doldurma motifleri söz konusudur. Beyaz nokta sıraları sıkça 29 Payne NC, Amyx CVP, Payne NC, Amyx CVP, 372; Payne, NC, Payne NC, Amyx CVP, ibid. 36 Payne NC,

16 kullanılır. Bu evrenin tekniği önceki evrelere göre daha başarılı değildir, sadece başka bir bakış açısı söz konusudur. Önceki evrelere göre kazıma çizgi ve ek boya kullanımı daha yoğundur. Açık ve koyu renk zıtlığı görülür. Hayvan figürleri daha ağır ve köşelidir. Bu evrenin hayvan figüleri ya yavaş hareket halindedir ya da hareketsizdirler. Figür ve motif repertuarı geniştir. 37 Büyük kaplarda hayvan frizleri kullanılmaya devam ederken küçük kaplarda bazı önemli stiller ve bezeme anlayışları ortaya çıkmıştır. Bu yeni gruplar Warrior Grubu, White-Dot Stili, Padded Dancers Grubu dur. 38 b. Orta Korinth Evresi (Payne: , Amyx: 595/90-570) Bu evreye özgü çok fazla belirgin özellik yoktur. Erken ve geç Korinth seramikleri ve çağdaş Attika seramikleriyle karşılaştırarak ayırt edilmesi daha güvenilir bir yöntemdir. Genel olarak yarattığı etki önceki evreye göre çok cansızdır. Konular sınırlıdır ve dolayısıyla çok tekrar edilir. 39 Amyx e göre bu evrenin belirgin özellikleri olmadığı için bezemeleri belirli stil gruplarına ayırarak incelemek daha doğrudur. 40 c. Geç Korinth Evresi (Payne: GK I: ; GK II: 550- ) (Amyx: GK I: ; GK II: 550- ) Bu evrede vazo formları, teknik, konu, kompozisyon ve stil olmak üzere birçok değişim yaşanmıştır. 41 Kırmızı fon üzerine bezemelere sahip bir grup seramik üretilmiştir. Çoğu örnek orientalizan motifler taşır, bazı eserlerde ise sadece orientalizan motifler vardır. M.Ö.6.yy.ın ortalarında orientalizan stil ortadan kalkar. Bu evrede motif çeşitliliği çok azdır, yaratıcılık yoktur, konu monotondur. Doldurma motifleri de ortadan kalkmaya başlar. İşçilik kalitesizdir. Vazo formları tamamen değişmiştir. Yalnızca küçük alabastronlar çok değişmiş bir şekilde kullanılmaya devam ederler ibid, Amyx CVP, Payne NC, 58,61, Amyx CVP, ibid., 387. Ancak Payne e göre bu dönemde görülen tek yararlı yenilik hayvan figürlerinde kullanılan kontur tekniğidir (Payne NC, 60). 42 Payne NC, 58,60,66; Amyx CVP,

17 4. BÖLÜM. ANTANDROS KORİNTH SERAMİKLERİ KAP FORMLARI 4.1. KOTYLE Kotyle kelimesi (κοτύλη) Antik Yunanca da küçük kap, çeyrek litreye denk gelen ölçü birimi 43, çukur ve oyuk 44 anlamlarına gelir. Antik metinlere göre içki kabı olarak veya büyük kaplardan sıvı almakta kullanılmaktaydı. Ayrıca, içinde para saklandığı, törenlerde içilecek sıvının ölçümünde ve kölelere ölçü ile yiyecek ve sıvı vermekte kullanıldığı bilinmektedir. 45 Burada kullandığımız terim anlamıyla kotyle, ağız kenarında belirgin bir profillendirmeye sahip olmayan, ağız kenarının hemen altına yerleştirilmiş iki yatay silindirik kulbu bulunan ve dudaktan kaideye doğru düz, kırılmayan hatlarla inen hafif dışbükey gövdeli bir içki kasesi olarak tanımlanabilir. Payne e göre kotyle, bu formda üretilmiş metal kapların etkisi altında Korinthos ta ortaya çıkmıştır. 46 Kotyle üzerine yapılmış önemli araştırmalar kronolojik olarak aşağıda sıralanacaktır. Ancak kısaca, en önemli form çalışmalarının Geometrik ve Protokorinth evreleri için Johansen 47, Brokaw 48 ve Coldstream 49 ; diğer evreler için ise Payne 50 ve Lawrence 51 tarafından yapılmış olduğu söylenebilir. En güncel çalışmalar ise kazı sonuçları ve kazı katalogları dışında Amyx 52 ve Neeft 53 tarafından yapılmıştır. Payne in 1931 yılında yayınladığı çalışmasında kotyleler için form ve bezemeye dayanan bir tipoloji oluşturmuştur. 54 T.J. Dunbabin Limenia ve Hera Akraia kutsal alanında bulunan Erken Protokorinth ile Geç Korinth arasındaki 43 Pocket Oxford Classical Greek Dictionary, eds. J. Morwood, J. Taylor, Oxford University Press, Bulut 1994, giriş 46 Payne NC, Johansen VS, 5, 26, 34, 69, Brokaw 1964, Coldstream GGP, 101, Payne NC, (NC ), 294 (NC ), (NC ), 323 (NC ), 334 ( ). 51 Corinth VII.2, Amyx, CVP, Neeft Chronology 54 Payne NC,

18 evrelere ait kotyle çeşitlerini incelemiştir. 55 Yine C. Brokaw Protokorinth evresine ait kotylelerin tarihlenmesi sorununu ele almıştır. 56 D.A. Amyx ve P. Lawrence, 1975 de ölçümlere göre bir sınıflandırma denemişlerdir. 57 J.L. Benson, 1983 yılında Korinth kotyle atölyeleri ile ilgili bir çalışma yapmıştır. 58 Aynı yıl C.W. Neeft, Korinth seramiklerinin kronolojisini ele aldığı bir çalışma ortaya koymuştur de yayınlanan Korinth seramikleri ile ilgili kapsamlı çalışmasında D.A.Amyx, kotyleleri de incelemiştir, ressam ve atölyeleri sistematik bir şekilde ortaya koymuştur de Schäeffer, Sardis buluntularını incelediği yayınında kotylelerin form ve bezeme gelişiminden ve bu konudaki tartışmalardan bahsetmiştir. 61 Kotyle formunun, Korinth seramiğinde geç Geometrik dönemde ortaya çıktığı kabul edilmektedir. 62 En erken tip, derin, şişkin, çok küçük kaideli, neredeyse yarım küre formunda bir kasedir; EPK de profil daha ince bir form alır ve kaidesi daha belirgindir. OPK de en ince formunu alır, çok uzun ve dardır. Bu evreden sonra süreç geriye doğru işler gibi görünmektedir. Form GPK den GK II ye kadar yavaş yavaş daha bodur bir hale gelir ve kaide genişler. Bu kuralın birçok istisnası vardır. 63 Bezeme açısından fark edilebilir bir gelişme ise ışınlardadır. OPK de kullanılmaya başlanan kaide ışınları, uzun geniş tiplerden gittikçe küçülen sık tiplere doğru bir gelişim gösterir. OK in sonuna doğru basitleşmiş bir form alırlar ve dikey ince çizgilere dönüşürler. Ancak ne olursa olsun bu kapları ayırt etmek için kullanılabilecek en güvenilir yöntem figürlü kaplar üzerinde yapılacak stil kritiğidir. 64 Bir kotylenin ışınlarına bakarak onun OK evresine ait olduğunu anlamak imkansızdır, çünkü genelde ya EK ya da GK evresinde görülenler gibidir. Işınların arasındaki boşluk da dardan genişe doğru bir gelişim göstermez. Kabın boyutuna göre çok uzun 55 Perachora II, Brokaw 1964, Corinth VII.2, Benson 1983, Neeft Chronology. 60 Amyx, CVP, Schaeffer, Payne, NC, 294; Brokaw 1964, 50-51; Amyx, CVP, Amyx, CVP, 458 (Geç Geometrik için bkz. Coldstream GGP pl.19, k ve l, EPC için bkz. Coldstream GGP, pl.21, d-f) 64 ibid. 18

19 olan ışınlar genelde EK evresine aittir ve masif düz kenarlı ışınlar EK evresinden daha geçe tarihlenmezler. 65 D.A. Amyx ve P. Lawrence kaide profilinin de form bakımından tipleri ayırmak için kullanılabilecek önemli bir kriter olduğunu ortaya koymuş ve gelişimi şu şekilde açıklamışlardır: 66 I. Çok küçük ve düzgün kaide a. Yayılmayan kaide b. Tip II ve III ün öncüsü olan kaide II. Düz, yayılan ve keskin bir eğime sahip kenarlı kaide III. Tip II benzeri ancak aşağıya doğru incelen kaide (bu tip başlangıçta çok güçlü değildir) IV. Tip III e benzer ancak iki tipi vardır a. Hafif dışa açılan (içbükey) dış profilli kaide b. Hafif ekhinos formlu dış profilli kaide V. Tip IV e benzeyen ancak iç tarafında bir kavise sahip kaide VI. Yayılan profile sahip kaide, iç profilde dışbükey bir şekilde eğime sahiptir. VII. Tip II nin dejenere olmuş versiyonu olan kaide. Kolayca kırılmasını önleyecek bir eğimi yoktur (fazla eğim olmaması kaidenin çapına yarım cm kadar ekler) VIII. Baskın ekhinos profilli kaide, iç profilde buna karşıt kavis bulunur. IX. Tip VIII e benzeyen ancak küçük kotylelerde uygulanan kaide. Payne e göre EK de görülen kotyleler Protokorinth evresinde görülen stil geleneklerinin devamıdır. EK evresine ait kotylelerde Protokorinth stil evresindeki pek çok kotyle gibi dudak kenarında zigzaglı geniş bantlar, kaidede ışın motifleri bulunur. 67 Bazı EK kotylelerinin stili Transisyonel Evre stiline de çok yakındır. 68 Payne in sınıflandırması aşağıdaki gibidir: Geç Protokorinth, Transisyonel ve Erken Korinth Evreleri: Corinth VII:2, ibid., 75-78, ayrıca bu formlar ve gelişimi için bkz. ibid. fig Payne, NC, Bulut, 1994, 1 69 Payne., NC,

20 A. Siyah figür tekniğinde hayvan frizli kotyleler (GPK EK) B. Subgeometrik stilde kazıma teknik kullanılmayan kotyleler (GPK EK) C. Linear tarzda bezeli kotyleler (GPK EK) Orta Korinth Evresi: 70 A. Dudak kenarı dalgalı çizgili, hayvan figürlü, büyük ışınlı motifli kotyleler. B. Çeşitli konuların işlendiği kotyleler C. Dudak kenarı rezerve, zarif stilde bezeli, doldurma motifi olmayan Samos Grubu D. Subgeometrik stilde bezeli, genelde geyik figürlü kotyleler E. Motiflerle bezeli Samos grubuna benzer kotyleler F. Çizgisel bezemeli kotyleler Geç Korinth I Evresi: Samos Grubu nun basitleştirilmiş devamı; ince ışın motifleri, dudak rezerve, sphinks veya siren figürleriyle bezeli kotyleler 2. Daha zarfi stilde bezeli, grup halinde insan figürlü kotyleler 3. Siyah firnisli, ışın yerine çizgilerin olduğu kotyleler Geç Korinth II Evresi: Siyah firnisli kotyleler 2. Lotus tomurcuğu zincirleriyle bezeli kotyleler 3. Yatay bantlarla bezeli minyatür kotyleler Antandros ta kotyleye ait olduğu anlaşılan toplam 27 parça ele geçmiştir. Bunların 10 tanesi Yolüstü Sektöründen, 1 tanesi Yamaç Ev Sektöründen, kalan 16 tanesi ise Melis Nekropolisi nden ele geçmiştir. Toplamda 2 adet tam veya tama yakın kotyle, 7 adet ağız parçası, 13 adet gövde parçası, 5 adet kaide parçası ele geçmiştir. Bu malzemeler için yukarıda anlatılan gruplamalar, giriş bölümünde de anlatıldığı gibi Antandros buluntularına uygulanamamaktalar. Antandros Korinth kotyleleri için oluşturulan gruplama, yukarıda ele alınanlardan farklı olarak şöyledir: Tip I. Linear Bezemeli Kotyleler 70 ibid ibid ibid

21 Tip II. Disk Formlu Kaideye Sahip Kotyle Tip III. Küçük Boyutlu Kotyleler Tip IV. Siluet Teknikte Bezenmiş Kotyle Tip V. Işın Motifleri Arasında Hilal Motifi Bulunan Kotyle Tip VI. Figürlü Bezemeye Sahip Kotyleler Değerlendirilemeyenler Parçalar Tip I. Linear Bezemeli Kotyleler (Kat.No. 1-16) (Lev. 1, 2, 22) Antandros kazılarında ortaya çıkarılan kotylelerin 16 tanesi bu gruba dahildir. 2 si ağız parçası (Kat.No. 3, 4) ve 8 i gövdesi parçası olmak üzere (Kat.No.6-13) toplam 10 adet kotyle parçası Yolüstü Sektöründen; 1 i ağız parçası (Kat.No. 5), 3 ü gövde parçası (Kat.No ), 2 si de tama yakın kap (Kat.No. 1, 2) olmak üzere toplam 6 tane de Melis Nekropolisi nden ele geçmiştir. Bu kaplar dik dudaklı, çok hafif eğimli ve oldukça derin gövdeli, ince cidarlı ve alçak halka kaidelidir. İki adet silindirik yatay kulpları vardır. Bu grup altında toplanan kotyleler linear bezemeye sahiptirler. Kulplar üzerinde birer yatay bant, dudak kenarında iki ince yatay bant, kulplar arasındaki alanda dikey çizgilerle sınırlandırılmış kısa dikey çizgiler veya dalgalı yatay çizgi yer alır. Kulp altından başlayıp gövde ortasına kadar inen ince yatay bantlar bulunur. Kaidenin hemen üzerinden çıkarak yükselen ışın motifleri gövdenin alt kısmını süsler. Ele geçen tüm parçalar, korunmuş olan kısımları itibariyle yukarıda anlatılan özelliklerle uygunluk göstermektedirler. Kulplar arasındaki alanda dikey çizgiler tarafından sınırlandırılmış bezemenin korunduğu kısımda farklılıklar bulunabilir. 16 parça içerisinden bu bezemenin korunmuş olduğu üç örnek vardır; bunlardan birinde yatay dalgalı çizgi (Kat.No. 3, Lev. 1), diğer ikisinde ise (Kat.No. 1-2, Lev. 1) kısa dikey çizgiler görülmektedir. Gövdenin dudağa yakın üst kısmı korunmuş olan parçalardan Kat.No. 4, 5, 6, 7 ve 10 un üzerinde (Kat. No. 4-5, Lev. 2; Kat.No. 6-7, Lev. 22) sadece sınırlayıcı dikey çizgiler korunmuştur, ara bezeme korunmamıştır. Kat.No. 8, 9, 11, 12, 13, 14 de ise (Kat.No. 13, Lev. 22) yalnızca gövde üzerindeki ince yatay çizgiler korunmuştur. Kat.No. 15 ile 16 üzerlerinde yalnızca ışın motiflerinin korunmuş olduğu gövde parçalarıdır. Bu parçalar Kat.No. 5 (Lev. 2) ile beraber ele geçmişlerdir ve boya ile hamur renkleri 21

22 çok benzemektedir. Bu nedenle olasılıkla aynı kotylenin parçalarıdır, ancak birleşmedikleri için ayrı incelenmektedirler. Işınların diğer örneklerle benzerliği, ince cidar ve gövde formu nedeniyle bu grup içerisinde ele alınmaktadırlar. Bu tipteki kotyleler Protokorinth Evresinin en sevilen formlarından biridir. Bu tipteki kotylelere Cook ve Akurgal ın çalışmalarında örnekler verilmiştir. 73 Bu iki örnek GPK evresine aittir. Klazomenai Akpınar Nekropolisi nden bu tipte bir kotyle ele geçmiş ve GPK evresine tarihlenmiştir. Perachora dan ele geçen bazı benzer tipte kotyleler de M.Ö. 7.yy.ın ortasına verilmiştir. 74 Johensen in çalışmasında ele alınan iki kotyle bu tip kotylelere örnek olarak gösterilebilir. 75 Şu anda Münich Museum Antiker Kleinkunst ta 76 ve Edinburgh İskoçya Ulusal Müzesi nde 77 korunmakta olan iki kotyle de yine GPK evresine tarihlenir. Bu benzer örnekler yoluyla ve form ve bezeme özellikleri yardımıyla bu eserler M.Ö. 700 cıvarına, Erken Protokorinth evresine tarihlenmişlerdir. Tip II. Disk Formlu Kaideye Sahip Kotyle (Kat.No. 17) (Lev. 3): Melis Nekropolünden ele geçen bir adet kaide gövde parçası (Kat.No. 17, Lev. 3), ele geçen diğer kaide parçalarına göre farklı form özellikleri taşımaktadır. Bu parça dıştan konik görünüme sahip geniş disk kaide ve kaideden genişleyerek yükselen gövdeden oluşur. Kaide altında merkezi daire ve kaideden yükselen beş adet ışın motifi yer alır. Bezeme bakımından benzeri ise Daskyleion dan ele geçmiş ve EK evresinin sonu ile OK evresinin başına arasına tarihlenmiş olan bir kotyle kaide parçasıdır. 78 Yayınlanmış örnekler arasında bu formda bir kaideye rastlanmamıştır. Ancak 2005 yılı kazı sezonunda Prof. C.W. Neeft ile yapılmış olan ikili görüşmede kendisi bu tip kaidelerin Transisyonel evreye tarihlendiğini söylemiştir. Bu bilgiden yararlanarak ve kotyle kaidelerinde ışınların EK evresine kadar devam ettiğini göz önünde bulundurarak bu kaide parçasının, Transisyonel evre sonu Erken Korinth evresinin başı arasına verilmesi uygun olacaktır. 73 Cook GPP, 46, fig. 4A (M.Ö. 7.yy.); Akurgal 1997, Lev Perachora II, 52-53, no.380 Lev Johansen VS, 69-70, Lev.IX, 4, 6 76 CVA München, 39, Taf. 33, CVA, Edinburgh, Pl. 16, Pl.4, Fig.6 78 Bulut 1994, şek.ix, kat.no

23 Tip III. Küçük Boyutlu Kotyleler (Kat.No ) (Lev. 3): Minyatür olarak da nitelendirilebilecek bu tip kaplardan yalnızca iki örnek vardır. Melis Nekropolisi nden ele geçen her iki örnek de alçak konik kaidelidir. Kat.No. 18 de (Lev. 3) kaide altında hafif çıkıntı bulunur. Kaide dışta hafif yuvarlatılmış profile sahiptir. Kat.No. 19 da ise (Lev. 3) kaide dışta ince yivlendirilmeye sahiptir. Her ikisinde de gövde kaideden genişleyerek açılır. Kat.No. 18 de dışta kaidenin üst kısmında ve gövdeden kaideye geçişte firnis bant ve bundan yükselen ışın motifleri yer alır. Kat.No. 19 da ise kaide altta ve dışta firnislidir. Kaideden yükselen beş adet ışın motifi vardır. Bu ışınların hemen üzerinde kalın ve ince birer bant korunmuştur. Kat.No. 18 ve 19 a örnek olarak Perachora dan ele geçmiş iki kotyle verilebilir. Her iki örnek de Transisyonel evreye tarihlenmiştir. 79 Bu benzer örnekler yoluyla Antandros örnekleri de Transisyonel evreye ait olmalıdır. Tip IV. Siluet Teknikte Bezenmiş Kotyle (Kat.No. 20) (Lev. 4, 22): Antandros Korinth kotyleleri parçaları arasından siluet teknikte yapılmış bezemelerin korunduğu tek örnek söz konusudur. Bu parça Melis Nekropolisi nden ele geçmiştir ve çok parçalı halde korunmuştur. Antandros kotylelerinden Tip III gibi küçük boyutlu bir kotyleye aittir. Ancak yukarıdaki gruba dahil edilmemiş olmasının sebebi, bu kaide parçasının diğerlerinden farklı olarak siluet teknikte bezemeye sahip olmasıdır. Çok alçak konik kaidelidir. Dışta yuvarlatılmış profile sahiptir. Kaide altında ince yiv bulunur. Kaideden genişleyerek yükselen gövdenin çok küçük kısmı korunmuştur. Kaide altı ve dış taraf kırmızı firnislidir. Kaideden ışın motifleri yükselir, bunun üzerinde bir ince bir kalın bant yer alır. Ortada rezerve alan içinde siluet tekniğiyle yapılmış koşan köpek figürü vardır. Bu figürün üzerinde bir bant daha yer alır. Bu tipte kaideye örnek olarak Korinthos tan ele geçen bir EK kotylesi örnek gösterilebilir. 80 Bezeme bakımından benzer bir örnek yine Korinthos tan ele geçmiştir, ancak bu örnekte kaideden yükselen ışın motifleri yoktur. Bu kotyle EK evresinin sonlarına tarihlenir. 81 Yine Korinthos Potters Quarter dan ele geçen iki EK 79 Perachora II, Pl.19, 2423, Corinth VII.2, 76, fig.1, Kaide Tip III, An Corinth VII.2, pl.63, An

24 kotylesi Kat.No. 20 ile benzerlik gösterir. 82 Perachora dan ele geçmiş üç adet Transisyonel evreye ait kotyle de bezeme sistemi bakımından Antandros tan ele geçmiş örneğe benzer. 83 Bu benzer örneklerden yola çıkarak Kat.No. 20 Transisyonel Erken Korinth evrelerine tarihlenmiştir. Tip V. Işın Motifleri Arasında Hilal Motifi Bulunan Kotyle (Kat.No. 21) (Lev. 4): Yamaç Ev Sektöründen ele geçen ve diğer gruplara dahil edilemeyen bir kotyle kaide parçası, Tip V i, Antandros buluntuları içerisinde tek başına temsil eder. Kat.No. 21 alçak konik kaideden yükselen geniş gövdeye sahiptir. Dışta kaide firnislidir, kaideden yükselen kısa ve geniş ışın motifleri vardır. İki ışın arasında bir adet hilal motifi yer alır. Bu eserin form bakımından bir benzeri Korinthos tan ele geçmiştir. Kaide Tip IV olarak isimlendirilen bu tip kaideler EK evresinin sonuna verilebilir. 84 Perachora dan ele geçen üç eser de özellikle bezeme bakımından Kat.No. 21 ile benzerlik gösterir. Bu kotyleler de EK evresine aittir. Benzer örnekler yoluyla bu eser de Erken Korinth evresine tarihlenmiştir. Tip VI. Figürlü Bezemeye Sahip Kotyleler (Kat.No ) (Lev. 4): Melis Nekropolisi nden ele geçen bir adet ağız, kulp, gövde parçası ve bir adet gövde parçası ile temsil edilen bu grup, siyah figür stilinde bezemelerle süslenmiştir. Kat.No. 22 (Lev. 4), Tip I altında incelenen kotylelerle form bakımından benzerlik göstermektedir. Oldukça dik ve geniş ağzı, inceltilmiş dudağı ve geniş ve derin gövdesi vardır. Dudağın hemen altından çıkan yatay silindirik kulplara sahiptir. Kulplar arasındaki alanda dikey dalgalı çizgiler yer alır. Gövdenin üst kısmında bantlar seçilebilmekte. Figürlü bezeme tam anlaşılamamaktadır. Ancak kazıma çizgilerle yapılmış detay izleri ve çok az firnis izi korunmuştur. OK evresine tarihlenmiş olan bu tipte bir kotyle Catania dan ele geçmiştir. 85 Bir diğer örnek ise Perachora dan ele geçmiştir ve GPK-Tr evreye tarihlenmiştir. Korinthos tan ele geçen 82 Corinth XV.3, pl.53, 1266, Perachora II pl. 19, no.2330, 2331, Corinth VII.2, 76, fig.1, Kaide Tip IV, An Grasso 2000, 167, fig.5 24

25 bir çok örnek de EK ve OK evrelerine aittir ve Kat.No. 22 için benzer örnek teşkil eder. Kat.No. 23 ise oldukça kalın cidarıyla büyük boyutlu bir kotyleye aittir. Dışta bezeme olarak ince bir bant ve altında sadece kazıma çizgileri korunmuş olan bir çiçek rozet yer almaktadır. Bu rozetin benzer örnekleri Perachora dan ele geçmiş iki adet kotyle üzerinde görülebilir. Bu iki örnek M.Ö. 600 cıvarına tarihlenmiştir. 86 Kat 22 ve 23, gerek karşılaştırma örnekleri gerekse aynı mezar içinde beraber ele geçtikleri malzemeler nedeniyle Erken Korinth sonu Orta Korinth başına verilmeleri uygun olacaktır. 87 Değerlendirilemeyenler Parçalar (Kat.No ): Antandros Melis Nekropolisi nden ele geçen kotyle parçaları arasından dört tanesi, üzerlerinde herhangi bir belirleyici özellik bulunmadığı ve herhangi bir evreye ait olabilecekleri için yukarıdaki gruplardan birine dahil edilememişlerdir. Bunların 1 tanesi kulp, 3 tanesi de küçük parça halinde korunmuş ve bezemesi korunmamış olan ağız parçalarıdır. Küçük bir kotyleye ait kulp parçası olan Kat.No.24 ün üzerinde herhangi bir boya izine rastlanmamaktadır. Çok hafif içe eğimli ağız ve dik dudaklı Kat.No. 25 in üzerinde dış yüzde çok az firnis, iç yüzde dudağın hemen altında bant izleri korunmuştur. Kat No. 26 ise hafif içe yuvarlatılmış dudaklı ve hafif içe dönük ağızlıdır. Bu parçanın üzerinde hiç bir boya izi korunmamıştır. Kat.No. 27 ise benzer şekilde hafif içe eğimli ağızlıdır. İç kısmında çok az firnis korunmuştur. Bu parçaların üzerinde herhangi bir belirleyici özellik korunmadığı için herhangi bir gruba dahil edilememişler ve tarihlenememişlerdir ARYBALLOS Korinth seramiğinde aryballos olarak adlandırılan form, Geç Geometrik dönemde ortaya çıkar ve Korinthos Nekropolisi nde M.Ö. 6.yy.ın ikinci çeyreğinde 86 Perachora II, pl.99, fig.2451; pl. 100, fig no.lu mezarın tarihlemesi için bkz. Üney 2004,

26 kullanımı son bulmasına rağmen başka merkezlerde kullanımına devam edilir. 88 Asıl kullanım amacı parfüm saklamaktır. Korinthos Nekropolisi nde yapılan araştırmalara göre, mezar hediyesi olarak sıkça kullanılmalarına rağmen mezar ve gömü gelenekleri ile ilgili olarak özel bir anlam taşımıyorlardı. 89 Ancak başka merkezlerdeki araştırmalara göre bu form cenazenin hazırlanması sırasında kullanılan yağ veya parfümü içerdiği için ya da ölünün özel eşyaları arasında yer aldığı için mezar hediyesi olarak önemli bir yere sahipti. 90 Bu form, nedeni belli olmaksızın Korinthos ta yer alan Demeter ve Kore Kutsal alanında çok az ele geçmiştir. 91 Aryballos formu konusunda Johansen 92, Payne 93, Ure 94, Hopper 95, Dunbabin 96, Palmer 97, Neeft 98, Amyx 99 in önemli çalışmaları vardır. Payne, sınıflandırmanın yanı sıra, Ure, Hopper ve Palmer gibi kronoloji ile ilgili de önemli çalışmalar yapmıştır. Payne in aryballos sınıflandırmasında Orta Korinth ve Geç Korinth evresi ile ilişkili fazla bilgi yoktur. Bunun nedeni, ilk olarak Orta Korinth evresinde kullanılan aryballosların Erken Korinth evresindekilerle hemen hemen aynı olması ve Orta Korinth evresinde görülen formlardan Erken Korinth içerisinde bahsetmesidir. Geç Korinth evresi hakkında az bilgi olması ise bu evre stilinin artık sürekli kendini tekrar eder ve monoton bir hale gelmiş olmasına bağlanabilir. Dunbabin, Perachora daki buluntuları tanıtırken aryballos formunun ortaya çıkışı hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Perachora dan ele geçen Korinth dönemi aryballoslarını Payne in sınıflandırmasını temel alarak yapmıştır. 88 Aryballosun form gelisimi hakkında bkz. Ure, Aryballoi, 38-39; Payne, NC, 1,287; Corinth XIII, 98, 104, ; Amyx, CVP, , Corinth XIII, Hürmüzlü 2003, Corinth, XVIII.1, Johansen, VS, Payne NC, 269 (NC 18), 271 (NC 30B,30C), 276 (NC 114A), (NC ), 303 (NC ), 304 ( A), 313 (NC ), 315 (NC 1140), (NC ), 331 (NC 1486), fig , Ure Aryballoi 95 Hopper 1949, , 242, Perachora II, 9-25, Corinth XIII, Neeft Aryballoi 99 Amyx CVP,

27 En güncel çalışmalardan birini yapan Neeft, çeşitli merkezlerde ele geçen Geometrik ve Protokorinth evresine ait Korinthos üretimi aryballosları sınıflandırmış ve gruplar arasındaki farkları ortaya koyarak bir kronoloji oluşturmuştur. Neeft bu gruplamada aryballosların ölçüleri, gövde üzerindeki bant sayısı, ağız tablası, omuz ve gövde altında kullanılan motifler gibi bezeme elemanlarını dikkate almıştır. Amyx ise çalışmasında Payne in sınıflandırmasını temel alarak aryballosları formları ve stillerine göre sınıflandırmış ve özet bir açıklama sunmuştur. Perachora da yapılan çalışmalar aryballos formunun erken evrelerini ortaya koymaktadır. İthaka ve Aetos da yapılmış araştırmalar da bu çıkarımları desteklemiştir. Buna göre aryballos formu geometrik dönemin son evrelerinde ortaya çıkmıştır ve küresel bir forma sahiptir. Limenia da M.Ö.8.yy.ın ortalarında başlayan tabakada ele geçen bir aryballos, bu formun en erken örneklerindendir ve Geç Geometrik aryballosun kanonik formuna doğru ilerleyen gelişimin en erken özelliklerini ortaya koymaktadır. 100 Jug ile aryballos arasında yer alan bir form tip olarak aryballosun öncüsü olarak görülebilir ancak tarih bakımından daha erken olmayabilirler. Bu tipteki bazı örnekler Cumae ve Syracusa daki en erken aryballoslarla birlikte anılabilir (M.Ö ). 101 Korinthos un kolonilerinde ve Perachora da yapılan araştırmalara göre Korinthos un şehir olarak büyüdüğü, koloniler kurduğu ve Doğu dan parfüm kullanımını öğrendiği zamana kadar aryballos çok popüler bir form değildi. 102 Johansen, geç geometrik döneme tarihlenen bu aryballosları geometrik grubu na dahil ederken, Payne bunları geometrikorientalizan arası transiyonel evre olarak adlandırır. 103 Bu evrenin aryballosları Aegina, Thera, Argolid, Delphi, Cumae, Syrakusa ve Megara Hyblaea da çoklukla ele geçer. Bu evre, kolonilerin de yardımıyla 8.yy.ın son onluklarına tarihlenir. 104 Küresel forma sahip aryballos bu evreden sonra daha ovoid bir form kazanmaya başlamıştır Perachora II, ibid. 102 ibid, Payne, NC, ibid, ibid, 6 27

28 Protokorinth Evresi Aryballos ovoid bir form kazanmaya başlar. Çizimler daha başarılı bir hal alır. Konuların çeşitliliği artar. Doğu sanatından etkilerek çizilmiş aslan, griphon, sphinks gibi hayvanlar ortaya çıkar. Bitkisel bezemeler her zaman stilize edilmiş olarak yapılır. Bu yeni figür ve motifler daha erken geometrik motiflerle bir arada görülebilir. Frizler ince çizgilerle birbirlerinden ayrılırlar. 106 Geç protokorinth evresinde aryballos ovoid formdan sivri dipli forma dönüşür. 107 Ağız genişler ve genelde daha kütleseldir. Ancak bazıları hala ovoid gövdelerini korurlar ama yine de geniş ağızları vardır. Bu evrede bazı aryballosların omuzları önceki evrede olduğu gibi bitkisel zincirlerle bezenir ancak formu farklıdır. Başka aryballoslarda ise bitkisel zincirlerden tamamen vazgeçildiği ve bunun yerine kırmızı ve siyah basit dil motiflerinin geldiği görülebilir. 108 Evrenin tipik sivri dipli aryballosunda, birbirinden tek çizgi ile ayrılan iki ya da daha fazla friz vardır. Oysa daha önceki evrelerde çoklu çizgi grupları kullanılırdı. Ağız kenarlarında dil motifleri, ışınlar, küçük dalga motifleri, kaidede ise ışın motifleri bulunur. Doldurma motifleri başlıca nokta rozetlerdir, bazen çengelli spiraller, noktalı daireler, çavuş işaretleri, zigzaglar veya kazıma ile yapılmış motifler kullanılabilir. Genelde alt frizde koşan köpek figürleri vardır. Omuzda bitkisel zincirler veya kırmızı ve siyah dil motifleri olabilir. Bu evrede, aynı zamanda, az da olsa kaideli ve kaidesiz yuvarlak aryballoslar (Tip A) vardır. 109 Transisyonel Evre Transisyonel evre için uzun gövdeli aryballos tipik formdur. GPK evresine göre daha kütlesel, daha geniş ve daha uzundur. 110 Ağız kenarında dil ve ışın veya sadece ışın motifleri, omuzda dil motifleri, kaidede ışın motifleri vardır. Form bakımından GPK evresine görülenden daha geniştir, GPK evresinin incelen formuna karşı gelir. 106 ibid, Protokorinth aryballoslar için bkz. Payne, Vasenmalerei, 12 ve devamı.; Payne NC, Payne NC, ibid, 269, ibid, 28 28