ÜNİTE İKNA VE İKNA PSİKOLOJİSİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER İKNA EDİCİ MESAJDA ETKİ II: RENK VE SÖZCÜK SEÇİMİ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER İKNA EDİCİ MESAJDA ETKİ II: RENK VE SÖZCÜK SEÇİMİ Renk Kavramı Renklerin İşlevleri Renklerin Fizyolojik ve Psikolojik Etkileri Renklerin Görsel İletişimdeki Anlamları ve Renk Dizaynı Renklerin İş Yaşamında Kullanımı Mesajları İletmede Sözcük Seçimi İKNA VE İKNA PSİKOLOJİSİ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Renk kavramını tanımlayabilecek Renklerin işlevlerini gösterebilecek Renklerin fizyolojik ve psikolojik etkilerini açıklayabilecek Renklerin görsel iletişimdeki anlamlarını ve renk dizaynını kavrayabilecek Renklerin iş yaşamında kullanımını açıklayabilecek Mesajları iletmede doğru sözcük seçimlerini kullanabileceksiniz. ÜNİTE 13

2 GİRİŞ Günlük yaşam içerisinde kullandığımız kıyafetlerle ve eşyalardaki renkler, iletişim sürecinde önemli bir yer tutar. Renkler, bireylerin davranışlarını etkilediği gibi, duygu ve düşüncelerimizi ifade etmek için de etkili bir araçtır. İnsanoğlu en eski çağlardan bu yana renkleri bir iletişim aracı olarak kullanmıştır. Bu nedenle renklerle, ilettiği duygular ve kişilik yapıları arasındaki bağlantıyı çözümlemeye çalışan çok sayıda araştırma yapılmıştır. Kurum kimliği ve marka oluşturma çabaları çerçevesinde iletişim uzmanları, renklerin hedef kitle tarafından nasıl algılandığına ilişkin verileri, bu araştırmaların bulgularından edinmişlerdir. Renklerin çeşitli mekânlarda kullanımı, ikna edici mesajları oluştururken sözsüz iletişim kullanımının belirgin bir unsurudur. Ayrıca hem kişilerin hem de kurumların hedef kitleye mesajlarını iletirken kullandığı sözcüklerin yapısı da mesajların ikna ediciliğini etkilemektedir. Doğru renk ve doğru sözcük seçimi iletişim sürecinin ortak çerçevesini kurarken yardımcı unsurlar arasında sayılmaktadır. Bu bölümün amacı; renk kavramını açıklayarak, işlevlerine değinmek, renklerin fizyolojik ve psikolojik etkileri üzerinde durarak, görsel iletişimdeki anlamlarını kavramak, iş yaşamında nasıl kullanılacağını ele alarak, mesajları iletmede kullanacağımız sözcük seçimine yol göstermektir. RENK KAVRAMI Renk sözcüğü Farsça olup, çeşitli cisimlerden yansıyarak gelen ışınların görsel algı sonucu kişilerde oluşturduğu duyguyu ifade eder. Diğer bir deyişle renk, ışığın cisimlere çarptıktan sonra yansıyarak görme duyumuzda bıraktığı etkiye denir. Tarihin en eski dönemlerinden itibaren insanlar, iletişimi çeşitli araçlarla kurmaya çalışmışlardır. Bazen bir ateşin dumanı, bazen de mağara duvarlarına çizilen şekillerle bu iletişim gerçekleştirilmiştir. Renkler de insanlar için bir iletişim aracı olmuştur. Mağara resimlerinde rengin kullanılması, doğal bir iletişim aracı olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. O hâlde rengin tarihini, insanların tarihiyle eşitlememiz mümkündür (Kotan ve Kaya, 2010: 84). Renklerin iletişimde kullanılması, daha çok psikolojik duygularla ilgilidir. Çünkü renklerin, insanlar üzerinde güçlü zihinsel ve duygusal etkiler bıraktığı birçok kişi tarafından bilinmektedir. Renk algısı insanın kişisel tecrübe dünyasında önemli bir yere sahiptir ve iç dünyasını derinden etkilemektedir. Bunu başka bir şekilde ifade etmek gerekirse, çeşitli ruh hâllerinde bulunan insanlar farklı renkleri severler. Örneğin kişi, onda iyi anılarını canlandıran renkleri sevebilir, onda iyi etkiler bırakmayan anıları hatırlatan renklerden hoşlanmayabilir (Kotan ve Kaya, 2010: 85). Renklerin tam olarak anlamları çözülememiş olmasına rağmen, örneğin evrensel çapta kırmızının şiddet, tehlike, sıcaklık, ateş, heyecan, sevgi ve coşku anlamlarına geldiği bilinmektedir. Renkli nesnelerin daha kolay algılandığı ve hatırlanma oranlarının yüksek olduğu da bir gerçektir. Renkli reklamların siyah beyaz reklamlara göre %50 daha etkili olduğunu gösteren araştırmalar mevcuttur. Renkli gazeteler daha yüksek tirajlara sahiptir. Günümüzde hem reklamcılık hem de pazarlama iletişimi alanında rengin önemi daha da belirginleşmiştir. Kurum/marka kimliği oluşturma çalışmalarında renklere özel bir önem atfedilmektedir. Renk, tıpkı logo veya ambalaj gibi hedef kitlenin algısını etkileyen önemli bir unsur hâline gelmiştir. Aynı pazar içerisinde yer alan firmaların birbirlerinden farklılıklarını ortaya koymak amacıyla farklı renklerin kullanıldığı, kullanılan bu renkler aracılığıyla açık mesajların yanında Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Renkler insanoğlunun en eski tarihlerinden bu yana iletişimde kullandığı unsurlardan biridir. Renklerin anlamı üzerinde genel bir uzlaşı olsa da, kültürden kültüre bu anlam değişebilmektedir. belli bir algı zemininin oluşturulmaya çalışıldığı görülmektedir (Yeygel ve Yakın, 2007: 109). Renk, kurum ve marka kimliğine ilişkin oldukça etkin bir ögedir. Renkler kurumsal açıdan ürünlerde, ambalajlarda, üniformalarda, reklamlarda ve mekân dizaynında kullanılır. Renkler yalnızca estetik kaygılarla kullanılmamaktadır, hepsinin ayrı bir anlamı vardır ve kavramları iletmekte birer araçtırlar (Akyürek, 2005: 3). RENKLERİN İŞLEVLERİ Renkler, iş yaşamında ve gündelik yaşamda oldukça önemli bir rol oynarlar. Renklerin hayatımızda üstlendiği işlevleri şu şekilde sıralayabiliriz (Sözen, 2003: 64-65): Boyut izlenimi yaratmaktadır. Aynı nesnenin açık renkli boyanmışı, koyu renklisine göre daha büyük gözükür. Ağırlık izlenimi verir. Aynı nesnenin açık renkli olanı koyu renklisine göre daha hafiftir. Araştırmalar sonucunda, koyu renklerin daha ağır göründüğü, açık renklerin ise sanki ağırlıksız olduğu gibi bir izlenim verdiği üzerinde görüş birliğine varılmıştır. Hareket izlenimi verir. Mavi-mor renkler durağanlık, sarı-kırmızı renkler ise hareket ifadesi taşır. Sıcak ya da soğuk izlenimi yaratırlar. Örneğin mavi tonlu renkler soğukluk, kırmızı-turuncu tonlu renkler ise sıcaklık izlenimi verir. Bir nesneyi eski veya yeni gösterebilme yetisine sahiptir. Nesnenin tanınmasında tipik bir özellik olarak çoğu zaman öne çıkar. Nesneler çoğunlukla adıyla birlikte rengi, hatta bazen sadece rengi söylenerek tanımlanırlar. Bir nesneye albeni sağlayarak ona değer kazandırabilir. RENKLERİN FİZYOLOJİK VE PSİKOLOJİK ETKİLERİ Renkler yoluyla zihnin uyarılması, psikolojik durumlar üzerindeki etkisi, kişilik özellikleriyle olan bağlantısı, pek çok bilimsel araştırmanın konusu olmuştur. Renkler bazen duyguların, bazen belli düşünce ve ideolojilerin, bazen de bireylerin toplumsal hiyerarşi içindeki statü ve konumlarının simgeleri olarak, iletişimde belli bir rol oynarlar ve sözsüz iletişimin önemli unsurları arasında sayılırlar (Yüksel, 2007: 47). Renklerin algılanması ile dünyanın kavranışı arasındaki ilişkileri inceleyen araştırmacılara göre, renk kendi başına bir varlık kazanmadan ve kendisiyle ilgili değişik yorum ve açıklamalara konu olmadan önce, herhangi bir şeyin rengi, renkleri onun yüzeysel bir işareti olarak değil, o şeye içten ve o şeyin doğasında bulunan özüne ait bir nitelik sayılmıştır. Renkler teknik ve ekonomik anlamda da önemli işlevlere sahiptirler. Toplumsal olarak rengin anlamı, uzlaşımsal olarak belirlenir ve çok çeşitlidir (Yüksel, 2007: 47). Renklerin anlam oluşturma özellikleri sinemada da kullanılmaktadır. Bazı sinema kuramcıları renklerin kültürden kültüre göre değiştiğini ve rengin anlamının da içerikle birlikte değişebileceğini söylemektedirler. Bu özellikler örneğin, çocuk programlarında konunun içeriği ile birlikte verilmektedir. Doğrugüzel-iyi genellikle açık ya da canlı renklerle temsil edilirken, kötü-yanlış-çirkin ise koyu renklerle verilmektedir (Yüksel, 2007: 49). Sıcak ve soğuk renkler, onları ilişkilendirdiğimiz olaylar ve nesnelere bağlı olarak görüntü boyu içinde uzaklık-yakınlık, genişlik-darlık ve psikolojik zaman kavramını açıklamak için estetik bir öge olarak kullanılırken, yanılsama olarak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 yaratılan üçüncü boyutu, ekranın derinliğini belirleyen en temel unsurlardan biri olmuştur. Renkler bir yandan da görüntü boyutu içinde yeni ufuklar açmış ve sanatçıların ifadelerini zenginleştirmiştir. Nesnelerin belli renkleri çağrıştırması nedeniyle, ağacı resmetmek isteyen yeşili, denizi resmetmek isteyen maviyi kullanmıştır. Fakat sanatçılar nesneye bağlı olarak rengi kullanmamış ve rengi özgürleştirmişlerdir. Fransız izlenimcileri, rengin nesnel değil, kişilerin yüklediği öznel bir nitelik olduğunu iddia etmişlerdir. Onlara göre renk bir hissediştir (Yüksel, 2007: 49-50). Renklerin hem fizyolojik hem de psikolojik alandaki etkileyici gücü kolayca gözlenebilir. Eğer pembe kırmızıdan açık görünüyorsa bu açıkça duyusal (fizyolojik) bir olaydır. Bununla beraber eğer pembe kişiye bir yakınlık ve yumuşaklık hissi veriyorsa, bu da psikolojinin alanına girmektedir. İnsan fizyolojisinde renklerin algılanmasıyla beraber bazı hormonların harekete geçişi arasında da bir takım ilişkilerin var olduğu saptanmıştır. Sözgelimi bakılan renkler monoton veya kusursuz bir armoni içinde olduğunda; kalp atışı ve nabız gibi vücudun ritme dayalı çalışma sistemlerinde değişiklik olmakta, vücut ritmi yavaşlamaktadır (Sözen, 2003: 52). Sonuçta bütün bunların birer genelleme olduğu unutulmamalıdır. Tüm bunlar kişilere ve yaşanılan coğrafyaya göre farklılıklar gösterebilir. Yapılan bir araştırmada, Amerika nın batısında yaşayan insanlarda değişik renklerin değişik duygular uyandırdıkları saptanmıştır. Bu insanlar için; kırmızı tehlikeyi, sarı ihtiyatı, yeşil güveni, mavi soğukluğu ifade etmektedir. Yine Amerika da, mavi renk; sağlık personeli için ölümü, işletmelerdeki yöneticiler için ise güvenirlik, birleşme/bütünleşme gibi bir niteliği simgelemektedir. Beyaz renk Uzak Doğu da ölüm ya da yası sembolize ederken, Amerika da saflık ve mutluluğu çağrıştırır. Mor renk birçok Latin Amerika ülkesinde ölümle ilişkilendirilir. Mavi, Hollanda da kadınlıkla, İsveç ve Amerika da erkeklikle ilişkilendirilir. Kırmızı, Nijerya ve Almanya da şanssızlık ve olumsuzluk, Danimarka, Romanya ve Arjantin de olumlu duygular çağrıştırır. Çin de gelinler kırmızı giyerler, fakat İngiltere ve Fransa da kırmızı erkeğin rengidir. Görüldüğü gibi renkler kültürden kültüre farklı anlamlar taşıyabilmektedir (Sözen, 2003: 53; Elden vd., 2005: 271). Rengin bireyler üzerinde yaptığı etkilerin ölçülmesi için pek çok araştırma yapılmıştır. Söz gelimi Mellinger adlı araştırmacı, 1932 de 821 ilkokul çocuğuna, aynı harfleri hem siyah-beyaz hem de renkli biçimde sunmuş ve neredeyse bütün çocukların 3 renkli harfleri seçtiğini görmüştür da yapılan bir başka araştırmada ise; çocukların renksiz nesnelere göre renkli olanları yeğledikleri, zekâ seviyesi düşük bireylerin ise daha çok parlak kırmızı ve parlak mavi renge yöneldikleri görülmüştür. Bu konuda yapılan birçok araştırmanın sonucunda; insanların çevrelerini incelerken, önce renkleri daha sonra biçimleri algıladıkları saptanmıştır. Bu saptama; renk olgusunun yaşamda öncelikli bir yere sahip olduğunun bilimsel düzeyde ispatlanması anlamına gelmektedir. Renkle ilgili araştırmalar ve bu alanda yapılan çalışmaların büyük bir bölümü fizik, fizyoloji ve psikoloji gibi bilim dallarının içine girmektedir. (Sözen, 2003: 53-54). Renkler üzerinde en çok kırmızının insan fizyolojisi üzerinde etkisi olduğu saptanmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda kırmızı rengin kan dolaşımını hızlandırdığı ve solunumu sıklaştırarak, heyecanı arttırdığı gözlenmiştir. Benzer şekilde, açık sarı renk de; kan dolaşımı üzerinde olumlu etkiler yapmakta, morali bozuk ve psikolojik çöküntüde olan insanları neşelendirmektedir (Sözen, 2003: 55). Renklerin insan psikolojisi üzerindeki etkisi oldukça belirgindir. Örneğin, canlı ve parlak renkler insanı harekete geçirip coştururken, pastel ve soğuk Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Renkler insanların zihin dünyasında bir takım çağrışımlara sahiptir, renklerin sakinleştirici etkisi onların tedavi amacıyla kullanılmalarına neden olmuştur. renkler kişinin durgun ve ciddi bir havaya bürünmesine neden olmaktadır. Renkler bir yandan insanlar üzerinde belirli duygular uyandırırken, diğer yandan da bir insanın içinde bulunduğu psikolojik durumu saptamakta önemli ipuçları olarak kullanılabilir. Renklerin insanlar üzerinde oluşturduğu psikolojik etkilerin varlığı eski çağlardan beri bilinmektedir. Eski Yunan ve Mısır toplumlarında renkler tedavi amaçlı olarak kullanılmaktaydı. Eski Mısır da Helipolis güneş kentinde bulunan tedavi tapınaklarında renkli ışıklardan yararlanılarak hastalar tedavi edilmeye çalışılmaktaydı. Benzer uygulamalara Eski Türklerde de rastlanır. Yeşil rengin ruh hastalarının sinirlerini yatıştırmaktaki faydasını bilen eski Türk hekimleri, akıl hastanelerini yeşil renge boyatma yoluna gitmişlerdir. İnsanların ibadet ettiği yerlerde çoğunlukla yeşil ve mavi gibi sükûn ve huzur veren renklerin kullanılmasının rastgele bir seçim olmayıp, bilinçli bir tercihin sonucudur (Sözen, 2003: 55-56). Renklerin verdiği psikolojik etkiler farklılıklar gösterse bile yine de genel geçerliliği olan anlamlara sahiptir. Yani renkler kendilerine özgü fikirler uyandırmakta, duygular yaratabilmekte ve bellekte çeşitli çağrışımlar yapabilmektedirler. Tablo Renklerin Duygusal Etkileri RENK ETKİSİ Kırmızı Sıcaklık, hiddet, tehlike, şiddet duygusunu uyandırır. Mavi Yumuşaklık, serinlik, sükûnet, sonsuzluk duygusu uyandırır. Yeşil Yumuşaklık, serinlik, berraklık, ümit, rahatlık ve güvenirlik duygusu uyandırır. Turuncu Sertlik, canlılık, aydınlık, ılıklık, kudret ve tehlike duygusu uyandırır. Mor Ilıklık, sükûnet, ihtişam ve gösteriş duygusu uyandırır. Sarı Sıcaklık, aydınlık, parlaklık, ışık vericilik duygusu uyandırır. Beyaz Temizlik, düzen, sıcaklık ve açıklık duygusu uyandırır. Siyah Keder, kapalılık ve aktiviteyi azaltıcı duygu uyandırır. Kaynak: Sözen, 2003:57. Renklerin insanlar üzerindeki etkileri pek çok bilim dalında araştırma konusu hâline gelmiştir. Psikologlar yaptıkları araştırmalarda renkleri önce sıcak ve soğuk renkler diye ikiye ayırmakta ve buradan genel sonuçlar çıkarmaktadırlar. Bu araştırmalardan elde edilen genellemelere göre sıcak renkler aktif ve yakınlık; soğuk renkler dinginlik ve uzaklık duygusu verirler. Gri ve beyaz renkler ise nötr olarak algılanır. Tabiatta en çok yeşil renk görülmektedir ve insanlar da doğanın yeşilliği ile çevrelenmiş olduklarından bu renge görsel olarak alışkındırlar. Fizikçiler bu nedenle yeşil rengi sanal anlamda nötr renkler grubuna dahil etmektedirler. Açık ve sıcak renklerin, koyu olanlara göre duygusal yönden yarattığı etkiler daha belirgin ortaya çıkmaktadır. Söz gelimi parlak kırmızı, alev gibi çeker ve tahrik eder. Göz, limon sarısına uzun süre bakmaya zor dayanır ve sonunda huzursuz olup dinlenmek için fark etmeden maviyi ya da yeşili arar. Bazı renkler yumuşaklık hissi vermesinin yanında bazıları da -kobalt mavisi gibisertlik duygusu uyandırır (Sözen, 2003: 62). Her kültürde renklere farklı anlamlar yüklendiği göz önüne alındığında, renkler ve kişilik arasındaki ilişkide bir genellemeye gidilemeyeceği çok açıktır. Bilgi vermesi amacıyla Batı kültürüne yönelik olarak geliştirilen bir kişilik-renk bağıntısı burada örnek olarak verilmiştir (Sözen, 2003: 65-66): Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Bireysel Etkinlik İkna Edici Mesajda Etki II: Renk Ve Sözcük Seçimi RENKLER Kırmızı-turuncu Sarı Yeşil Mavi Lacivert Mor Beyaz Siyah Gri Tablo Renkler ve Kişilik İlişkisi KİŞİLİK Yaşamı ve aşkı dolu dolu yaşama isteği Hayattan çok fazla şey bekleyen ve hakları ihlal eden, agresif kişilikler Uyumlu, arabulucu ve olaylara açık bir kişilik Soğukluğun ve duygularını gösteremeyen bir kişilik Gelişmiş bir hayal gücü, idealistçe bir yaklaşım ve iletişim yetisi kuvvetli bir kişilik İroninin ve entrikayı seven bir kişiliğin Yoğun duygular yaşamaktan uzak, saf kişilik Hassasiyetini saklayan bir karakter, açılamayan duygular ve içedönüklük Duygusallıktan korkan, kontrollü olan ve her şeye güven duyan kişilik kabul edilmektedir. Daha önce belirtildiği gibi renkler ve kişilikler arasında olmazsa olmaz bir ilişki biçimi yoktur ve bunlar genellemezler. Yine de genel olarak dışa dönük kişiliklerin, kırmızı ve/ya kırmızıya yönelik renkleri; içe dönük kişiliklerin ise daha çok mavi ve/ya maviye yönelik renkleri tercih ettikleri belirtilmektedir. Bu yönelimin nedeni pek de anlamsız değildir. Çünkü kırmızı sıcak renklerin en dinamik olanıdır ve organizmayı hızla harekete geçirmekte; buna karşın mavi renk renklerin en durgunu, sakini ve değişmeyen olanı olarak kişiye dinginlik duygusu vermektedir. Sıcak renkleri sevenler; dış etkilere açık, sosyal çevrelerinde istekle hareket eden, duygusal hayatlarında sıcak, güçlü ve kolay etkilenen duygulara sahip, beyinsel fonksiyonları hızlı ve uyumlu, nesne-özne ilişkisinde özneyi önde gören insanlardır. Soğuk renkleri seven insanlar ise, dış dünyadan kopuk, yeniliğe kolayca adapte olamayan, kendini rahatça ifade edemeyen, duyguları soğuk, hareketleri kontrollü ve özne-nesne ilişkisinde nesneye daha ağırlık veren insanlardır (Sözen, 2003: 65-66). Sevdiğiniz renkler sizin kişilik yapınızı yansıtmakta mıdır? RENKLERİN GÖRSEL İLETİŞİMDEKİ ANLAMLARI VE RENK DİZAYNI Renk ambalajlamada çok önemli bir konudur ve toplumdan topluma belli farklılıkları ifade eden bir unsurdur. Bu nedenle başarılı bir marka yöneticisi, markasının yerel konumunda içinde bulunduğu toplumun zevk ve beğenisine bağlı kalarak ambalaj rengi konumlandırmasını yaparken, global konumlandırmaya geçtiğinde markasını, pazarlayacağı toplumların özelliklerini dikkate alarak konumlandırır. Kırmızı; dünya genelinde güzel ve pozitif bir renk iken, altın rengi ise; genellikle kalitenin simgesidir. Yeşil sağlığın simgesiyken, ABD de düşük kiloyu ve ince bir bedene sahip olmayı çağrıştırır. Ambalaj konumlandırmasında; kadınsı renkler, sağlıklı renkler (kozmetik ve sağlık gereçleri için tercih edilir), doğal renkler (gıda), teknolojik renkler (makine parçaları, madeni yağlar vs.), erkeksi renkler (traş malzemeleri, erkek kozmetik ürünleri), gibi tanımlar kesin bir kuralı olmamakla birlikte tasarım aşamasındaki ambalajların şekillendirilmesinde pazarlamacılar ve tasarımcılar arasında kullanılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Renklerin bireyler üzerindeki etkileri ve yaptığı çağrışımlar nedeniyle, pazarlama uzmanları ambalaj tasarımlarında bu unsuru gözetmektedirler. İkna Edici Mesajda Etki II: Renk Ve Sözcük Seçimi Merkle, renk etkilerini ve tüketiciler üzerinde uyandırdığı etkileri şu şekilde sıralamıştır (Ar, 2004: 83-85): Tablo Markanın Renklere Atfetmiş Olduğu Değerler Karakteristik Renkler Atfedilen Değer 1. Renk Tonları a) Temel renkler Kırmızı Turuncu Sarı Yeşil Mavi Aktif, dinamik, güçlü Olgunlaşmış, ışıldayıcı, parlak, sıcak Neşeli, güneşli, açık, temiz Doğal, canlı, genç Semavi, soğuk, ferahlatıcı, açık, uzak Sıradışı, sır dolu, mahrem b) Renk karışımları Erguvan -Siyah, beyaz renkler Beyaz Gri Siyah -Toprak renkleri -Metalik renkler Gümüş Altın Bronz Pastel renkler Mat renkler Saf, temiz, klinik, açık Terbiyeli, tutucu, göze batmayan Dikkat çekici, profesyonel, göze batmayan Rahat, doğal, sıcak, göze batmayan Çağdaş, teknik Asil, güncel Sıcak Dişi, şefkatli, mahrem, bakımlı, koruyucu Erkeksi, kusursuz, tutucu, göze batmayan Parlayıcı, profesyonel, çağdaş Metalik renkler 2. Açıklık/Güçlülük Soluk Güçlü 3. Parlaklık Yüksek parlak Yarı mat Mat 4. Renk yerleşimi Yukarıda Aşağıda Solda Sağda Merkezi 5. Renk şekli -Şekil Muntazam Muntazam olmayan -Büyüklük Büyük Küçük Dişi şefkatli, ihtiyatlı, pasif Erkeksi, kuvvetli, güç dolu, yoğun, canlı, aktif Parıldayıcı, temiz, parlak Yumuşak, net olmayan, hoş İhtiyatlı, basit Hafif, uzak, uzakta Zor, sağlam, sabit, temel Pasif, geriye itilmiş Aktif, kurtarıcı Önemli, göze batıcı, ön plana çıkan Sakinleştirici, tanınmış, aşina Göze çarpıcı, ilginç, yeni Önemli, göz alıcı, hükmedici, yüksek sesli İhtiyatlı, terbiyeli, sessiz İletişim sürecinde renk kullanılırken, örgüt ve hedef kitle için o rengin ifade ettikleri göz önüne alınmalıdır. Renk bir görsel objeyi oluşturan yapıtaşlarından sadece biridir. Bu nedenli bir tasarımcının insanların renk tercihlerini dikkate alması gerekir. Sıcak renkler, görenleri uyarır ve neşelendirirken; soğuk renkler sakinleştirir ve dinlendirir. Lokantaların daha çok sıcak renklerle boyanmış olmasının nedeni, insanların çabucak yemeklerini bitirip gitmelerini, hastanelerin soğuk renklerde boyanmasının nedeni ise panik hâlindeki insanların sakinleşmelerini sağlamak içindir. Soğuk renklerin aşırı kullanımında kasvetli ve moral bozucu bir etki ortaya çıkabilir. Yine sıcak renklerin fazla kullanımı, insanları şiddete yöneltebilir. Grafik yüzeylerde, sıcak renkler sayfadan çıkacakmış izlenimi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Tartışma İkna Edici Mesajda Etki II: Renk Ve Sözcük Seçimi verirler ve önde görünürler. En önde görünen renk sarıdır. Soğuk renkler ise uzaktaymış izlenimi vermektedir (Mısırlı, 2010: 241). Renklerin insanlar üzerinde inkâr edilemez bir etkisi vardır. Zevkler ve renkler tartışılmaz. sözünde olduğu gibi her ne kadar tartışılmasa da, bilim adamlarına göre her rengin bir anlamı vardır ve insanda farklı duygular uyandırmaktadır. Sinema salonlarının hep koyu renkli, sınıfların niçin açık renk boyandığını, hızlı yemek yenen restoranların neden canlı renklerde boyandığını düşündünüz mü? Renkler, karşınızdakilere sizinle ilgili bilgileri sizden önce ulaştırmaktadır. Bunun farkında olan işletmeler renkleri kendi amaçları doğrultusunda kullanmaya başlamışlardır (Mısırlı, 2010: 241). Grafiksel iletişim araçlarında renk seçimi konusunda, rengin kültürel çağrışımını, hedef kitlenin renk tercihi, firma ya da ürünün karakteri, tasarımdaki yaklaşım biçimi dikkate alınmalıdır (Mısırlı, 2010: 243). RENKLERİN İŞ YAŞAMINDA KULLANIMI Renkler iş yaşamında da önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Renklerin iş yaşamında kullanımlarını detaylı olarak açıklayalım (İzgören, 1999: , 131; Mısırlı, 2010: ; Sözen, 2003: 72-73,76-80, 85-90, 93): Kahverengi: Kansas Üniversitesinden bazı araştırmacılar, bir sanat müzesinde yaptıkları araştırma için halının altını elektronik bir sistemle donatmışlar, duvar rengini beyaz ve kahverengi olarak değişebilir yapmışlardır. Arka fon beyaz kullanıldığında, insanlar müzede yavaş yavaş hareket etmiş, daha uzun süre kalıp, daha fazla alanda dolaşmışlardır. Arka fon kahverengiye döndüğünde ise, insanlar müzede çok daha hızlı hareket edip, daha az alanda dolaşmış ve müzeyi çok daha kısa sürede terk etmişlerdir. Bu yüzden dünyadaki fast-food restorantların hepsinin sandalyeleri ve masaları kahverengi, duvar boyaları ise kahverengi-şampanya-pembe karışımıdır. Amaçlanan, müşterilerin daha kısa zamanda yemek yemelerini sağlamaktır. Aynı zamanda planlı ve sistematik bir imge yaratmaktadır. Renklerin insanlar üzerindeki yadsınamaz etkisini fark eden Batılı şirketler bunu iş yaşamında sıklıkla kullanmaktadırlar. Logo seçiminden, ürünün beyninizde yaratacağı imaja kadar renklerin insan üzerindeki etkileri dikkate alınmaktadır. Renk seçimi insanların marka ya da firma tercihinde bulunmalarını etkiler mi? Kahverengi aynı zamanda teklifsiz, rahat bir renk olarak kabul edilir. İşi gereği insanlarla görüşen ya da mülakat yapan kişilere önerilir. Karşınızdakinin kendisini resmiyetten uzak daha rahat hissetmesini ve açılmasını sağlar. İş görüşmelerinde ve profesyonel toplantılarda ise; kahverengi giyilmemesi gereken bir renktir. Kırmızı: İnsanların üzerinde yadsınmaz nörolojik etkiler bırakmaktadır. Kırmızı iştahı açar o yüzden dünyadaki gıda firmalarının çoğunun logosu kırmızı renktir. Coca Cola, Pizza Hut, Tgi Friday s, Mc Donalds, Ülker, Burger King, Lay s gibi pek çok markanın rengi kırmızıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Kırmızı dinamik ve dikkat çekici bir renk olduğu için, özellikle gençlere yönelik ürün ve hizmet sunan işletmeler tarafından tercih edilmektedir. Kırmızı aynı zamanda tansiyonu yükseltir ve kan akışını hızlandırır, o yüzden gençliğe hitap ürünler de logo ve ürünlerinde kırmızıyı tercih ederler. Levi s, Le cop Sportif, The Little Big, Nike, Puma ve daha pek çok gençlere yönelik markalar da bu rengi tercih ederler. Spor arabalarda da kırmızı, ateş, adrenalin gençlik simgesi olarak kullanılır. Kırmızı, eski çağlarda Asya ve Mısır da kan ve suçun sembolüdür. Koyu kırmızı her yerde kanın rengi olarak kabul edilmiştir. Öte yandan bu renk birçok kültürde Mars gezegenini sembolize etmiştir. Çin de ise kibarlık ifadesi ve imparatorluk prensinin ikinci asalet rütbesini sembolize etmesinin yanında yön olarak güney istikametini; varlık olarak ateş, bakır, güneş ve dış ülkeleri ifade etmede kullanılmıştır. Bu renge yüklenen olumlu yaklaşımların bir başka örneğini yine bir Asya ülkesi olan Hindistan da da görmek mümkündür. Kırmızı renk onlarda namus ve hakikatin ifadesi olarak ele alınmıştır. Bu renk canlılığın ve dinamizmin rengidir. Mutluluğu temsil etmektedir. Kırmızı renk, fiziksel olarak; ataklığı, canlılığı ve duygusal bağlamda; bir işi sonuna kadar götüren azmi ve kararlılığı göstermektedir. Yeşil: Frederic Portal yeşil rengin iki karşıt anlamı olduğunu vurgular. Portal a göre yeşil, yeniden doğuşu gösterdiği gibi çöküşü, deliliği de gösterebilmektedir. Söz gelimi Yunan tiyatro geleneğinde yeşil ile mavinin bir karışımı olan koyu yeşil umutsuzluğu ifade eder. Oysa aynı renk hem Müslümanlara hem de Hristiyanlara yeniden doğuşu çağrıştırmaktadır. Bu renk, eski çağlardan günümüze değin birçok toplumda ümit ve ilkbaharı ifade etmede kullanılagelmiştir. Türkçedeki yeşil sözcüğü, yaşlı dan, yani yaş tan gelir. Yaş kelimesi de ağaçların yaş olduğu taze ve yeşil olduğu zamanı yani ilkbaharı tanımlamaktadır. Ateşe uzak olan soğuk renklerin ilki yeşildir. Bu renk, yeniden doğuşun müjdecisi, baharı, güzelliğin, mutluluğun ve huzurun ifadesi olarak kullanılır. Çünkü insanlara doğayı hatırlatmakta, çiçekleri, yaprakları ve canlı ağaçları çağrıştırmaktadır. Doğadaki en rahatlatıcı ve huzur verici renktir. Bu renk izleyenlerde açıklık, ferahlık, dinlendiricilik duygusu uyandırmakta bundan dolayı da gençleştirici, yumuşatıcı, rahatlatıcı ve dinlendirici bir etki yaratmaktadır. Yeşile boyanmış mekânlarda insanların daha az mide ağrısı çektikleri tespit edilmiştir. Bundan dolayı havaalanı salonlarında, uçuş öncesi gerilen sinirleri yumuşatmak için genellikle yeşil renkli dekorasyonlar uygulanmaktadır. Görsel düzenlemelerde, diğer renklerle zıtlık yaratma özelliğinden ötürü bu rengin plastik sanatlarda oldukça önemli bir yeri vardır. Gri ile karıştırılınca tembellik, sarı ile karıştırılınca canlılık verir, maviye yaklaştıkça ise ruhsal yöndeki etkileri daha bir artmaya başlar. Renk düzenlemeleri yapıldığında çoğunlukla arka planlarda kullanılır. Soğuk renklerin içinde yer alan yeşil, yine de sıcağa en yakın olanıdır. Ona bu sıcaklığı içindeki sarı ve turuncu renkler vermektedir. Yeşil, insanlarda güven duygusu uyandırır. O yüzden bankaların logolarında en çok tercih ettikleri iki renkten biridir. Giyside de yeşil rengin olumlu anlamları vardır. Yeşil giyinmiş birisi diğer insanları rahatlatmakta, karşısındakine güven vermektedir. Yeşil renkli araba ise, sahibinin denge ve uyuma yönelik bir anlayışa sahip olduğunun göstergesi olarak kabul edilir. Koyu yeşil, kişinin denetiminin güçlülüğünü, açık yeşil ise, kişinin dışa dönük eğilimini deyim yerindeyse biraz da boşvermişliğini simgelemektedir. Siyah: Birçok toplumda siyah renk, ölümün, hırsın ve kötülüğün sembolü olarak ele alınmıştır. Mısır da gecenin, matemin ve sefaletin sembolüdür. Aynı olumsuz anlamları Eski Türklerde de görmek mümkündür. Hemen bütün Doğu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Siyah ülkemizde gücün ve matemin rengidir. toplumlarında siyah renk ile ölüm neredeyse özdeşleşmiş gibidir. İran da ise siyah renk, Satürn gezegenini ifade etmiş; yine bir Doğu ülkesi olan Çin de; suyun, demirin ve kışın ifadesinde ve yön olarak da kuzeyin gösteriminde kullanılmıştır. Sessizliğin rengidir. Siyahta geleceksiz ve umutsuz bir sessizlik vardır. Karanlığı, yokluğu, üzüntüyü, acıyı ve ölümü temsil ettiğinden; duygu olarak korkuyu, kaygıyı, çöküntüyü ve tiksinmeyi anlatır. Bununla birlikte siyah rengin; gücü, tutkuyu ve hırsı ifade eden bir yönü de vardır. Kullanıldığı yerlerde, ciddiyet ve resmî (formel) olmayı gösteren anlamlar yüklenmesi bundan ötürüdür. Fonda kullanıldığında karamsarlığı çağrıştırır. Işığı yok eder. Konsantrasyonu en çok gerektiren renktir. Örneğin devlet başkanları ve işadamlarının makam otomobillerinin renklerinin siyah olması bu rengin etkinlik ve gücü temsil etmesinden kaynaklanır. Sivil insanların siyah renkte araba seçmelerinin altında bu güç ve egemenlik dürtülerinin ağırlıklı bir yer aldığı kabul edilmektedir. Siyah renk, küçük yüzeyler üzerinde kullanıldığında canlılık, buna karşın büyük yüzeylerde kullanıldığında ise endişe ve korku hisleri doğurur. Siyah bir yanıyla gücü ve tutkuyu temsil etmesinin yanında, duygusallığın ve hüznün de rengidir. Türkiye de ve Batı ülkelerinde siyah, matemi temsil ederken, Japonya da siyah mutluluktur. Siyah, fonda kullanılırsa karamsarlığı çağrıştırır. Mavi: Günümüz Batı dünyasında mavi çok sevilen bir renktir. Oysa bu renk, eski Anglo-Sakson kültüründe, hüzünle ve melankoliyle sembolize edilmiştir. İngilizcedeki to have the blues (mavilerdeyim, maviler geldi, maviler bastı) deyimi melankolik bir ruh hâlini anlatmak için kullanılmıştır. Zenci kölelerin müziği olarak doğan Blues un da adını, mavi rengin bu, keder, efkâr ve melankoli anlamlarına gelmesinden ötürü aldığı sanılmaktadır. Eski Türklerde koyu mavi renk, sadakat ve koruyuculuğun ifadesi olarak kullanılmıştır. Bu renk boyanmış elbiselik kumaşları oldukça sevmiş ve bu renge Dar-mekân demişlerdir. Bu sözcük zarardan koruyucu anlamına gelmektedir. Eski İran da ise bu renk karşıt anlamları birlikte içermekteydi. Mavi hem kederin rengi olarak hem de İran halılarında büyük mavi kısımlar cennetin sembolü olarak kullanılmakta ve aynı renk bu ülkede gökyüzünü ve Merkür gezegenini de sembolize etmekteydi. Bu rengin farklı anlamlar yüklenmesine ilginç bir örnek olarak iki Asya ülkesinde aldığı farklı anlamlar verilebilir: Mavi renk, Hindistan da sessizliğin rengi olarak; Moğollarda ise kudret ve kuvvetin ifadesi olarak kullanılmıştır. Mavi ve özellikle lacivert kozmik bir renk olarak kabul edilir; sonsuzluğu, otoriteyi ve verimliliği çağrıştırır. O yüzden dünyadaki firmaların yarısından fazlası logolarında maviyi kullanırlar. Mavi, yeme içgüdüsünü de azaltan bir renktir. Fast food zincirleri bu renkten kaçınırken, süt ve süt ürünleri de sağlıklı ve şişmanlatıcı olmadıklarını anlatmak için maviyi ve yeşili tercih ederler. Mavinin en önemli özelliklerinden birisi çok uzaklardan fark edilebilmesidir. Kırmızı ise doğa içinde en dikkat çekici renklerden birisi olmasına rağmen yakından kolaylıkla fark edilebilirken, uzaktan daha zor seçilmektedir. Mavi rengin; düşünme, karar verme kabiliyetini arttırıp, yaratıcı fikirlerin doğmasına yol açtığı kabul edilmekte; bundan ötürü de soyut düşünebilmenin, akılcılığın ve kendini denetleme yetisinin dışavurumu olarak ele alınmaktadır. Ciddi, soğuk ve sakinleştirici bir renk olan mavinin koyu tonları, insanlarda saygı ve ciddiyet duygusu uyandırır. Bu renk giysiler aynı zamanda sosyal kişiliğin de göstergesidir. Mavi giyinenlerin ciddi ve iyi bir insan oldukları, çevreleriyle Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Turuncu renk, herkes tarafından ulaşılabilir ve canlı bir renk olduğu için işletmeler tarafından tercih edilmektedir. uyum kurabildikleri görüşü yaygındır. Üst düzey yöneticilerin genellikle mavi rengin koyu tonları veya lacivert renkli takım elbiseler giymelerinin altında bu rengin sonsuzluğu, verimliliği, mantığı ve organizasyonu çağrıştırması yatmaktadır. Turuncu: Kırmızıdan sonra ateşe en yakın olan renktir. Onun kadar olmasa da yine de bir kişide; dinamizm, hareketlilik, coşku ve canlılık duyguları uyandırır. Yaşamak arzusunu ve kudretini arttırmakta, canlılık ve moral vermektedir. Bu renk, kişiyi doğrudan doğruya boşaltılamayan bir dışa dönüklüğe, aşkınlığa yöneltmektedir. Bunun için çabuk öfkelenen, aşırı sinirlenen ve gerilim altında olan insanların bu renkten uzak durmalarında yarar vardır. Bu renk kahverengiye doğru yaklaştıkça canlılığını yitirerek, sükûnet duygusu uyandırmaya başlar. Turuncuya boyanmış ürünler sıradan olma, herkes için olma imajını uyandırır. Tıpkı bunun gibi turuncu mekânlar da genel olma yani bütün insanlara açık olma gibi bir izlenim uyandırırlar. Bu renk iştah açıcı bir etkiye sahip olmasından ötürü dekorasyonda daha çok yemek yenilen mekânlarda kullanılır. Kadın giyiminde turuncu kullanımı, diğer çarpıcı renklere göre daha çok tercih edilir. Gri: Bu renk siyah ve beyazın bir karışımı olmasından dolayı içinde tüm renkleri barındırmakta ve bu yüzden de tüm ışık oyunlarını daha iyi yansıtabilmektedir. Kendine özgü hiçbir özelliği yoktur, ne beyaz gibi olasılıklarla dolu, ne de siyah gibi pasiftir. Hiçbir şey açığa vurmayan, devinimi olmayan ve etkin hiçbir gücü içinde barındırmayan yapısıyla bu renk; enerji eksikliği, kararsızlık ve nötr olan ruh durumunun ifadesi olarak kullanılır. Bu nedenle bitip tükenmek bilmeyen bir duvarı veya dipsiz, sonsuz bir delik gibi, devinimsiz bir direnişi sembolize eder. Özetle gri renk yansımasız ve devinimsizdir; belirsizlik, durgunluk vb. kavramların varlığını ortaya çıkartır. Birlikte bulunduğu renklere nesnelerin yapılarına göre- aydınlığı, durgunluğu, zaman zaman solgunluğu hatta bazen renksizliği getirebilir. Genelde solukluk, tekdüzelik ve suskunluk niteliğini taşımakta, böylece diğer renklerin varlığını vurgulamakta ve öne çıkartmaya yaramaktadır. Açık gri, gizli bir umut olma özelliği taşırken, gri koyulaştıkça umutsuzluk etkisi vermekte ve boğuculuk yönü daha bir öne çıkmaktadır. Korku, monotonluk ve depresyon uyandırma gibi duygular gri karardıkça artar. Koyu gri, kir ve pisliğin rengi olarak ele alınabilir. Parlak gri bir oranda hoşa giderken, solgun gri korkuyu, yaşlılığı ve yaklaşan ölümü yansıtır. Mor: Renk skalasında yeri zor belirlenen ve tanımlanması kolayca yapılamayan mor rengin, kırmızı ve mavinin etkinliği altında verdiği etkiler de farklılaşabilmektedir. Bir başka deyişle, bu renk, mavi ve kırmızı ile olan karışım oranına göre, insan psikolojisi üzerinde sıcak ya da soğuk etkiler yaratabilir. Örneğin kırmızının daha baskın olduğu kırmızı-mor renk; aşk, hiddet, öfke vb. duygular uyandırırken, bunun aksine mavinin baskın olduğu mavi-mor ise; depresyon, çekilme, gizem vb. duyguları uyandırır. Bu nedenle biricisi kendine güvenenlerin, ikincisi ise daha içe dönük olanların tercihi olmaktadır. Mor rengin sıkça kullanımı, kişideki nevrotik duyguları açığa vurmanın, daha çok da kadınlarda bilinçaltında yaşatılan bir korku duygusunun dışavurumunun göstergesi gibidir. Bu renk; sonsuz bir karamsarlık, üzüntü, pişmanlık duygusu verip melankoli uyandırdığı için, hüznün ve içedönüklüğün rengi olarak kabul edilir. Bu rengin olumlu yönleri de vardır: Ruhsal enerjiyi ve hayal gücünü harekete geçirip sezgilerin yanısıra düşünce gücünü de arttırmakta, bu nedenle Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Renkler ve kişilik arasında kurulan ilişkide sarı renk, iyimser ve neşeli bir kişiliğin göstergesi olarak kabul edilir. Beyaz renk saflık ve temizlik duygusu uyandırır. de verimli çalışmalar yapılmasını sağlamaktadır. Bir başka deyişle mor, gerçekleşmesi zor olan yaratıcı fikirlerin yaratılmasına yol açan bir renktir. Dinlendirici, sakinleştirici ve huzur verici bir duygu uyandıran bu renk; geniş bir yüzey üzerinde uygulandığında veya bir mekânda yoğun biçimde kullanıldığında, kişide tedirginlik yaratmakta ve böyle bir mekânda uzun süre kalındığında, unutkanlığa ve sabırsızlığa yol açmaktadır. İhtişam ve lüksün son basamağı olarak da düşünülür. Tarihçiler, yüksek sınıfların, saray mensuplarının daima mor giydiklerini kaydederler. Nevrotik duyguları açığa çıkardığından, insanların bilinçaltını olumsuz etkilediği saptanmıştır. Pembe: Bu renk, insanlar üzerinde yumuşaklık duygusu uyandırmakta ve daha çok da kadınsı çağrışımlar yaratmaktadır. Bir kurumda bu renk giysiler giyen bayan personelin, insanlar üzerinde rahatlık ve hoşnutluk duyguları uyandırdığı gözlenmiştir. Hizmet sektöründe yer alan kurumların, alt kademede çalışan personellerine çoğunlukla bu renk giysi giydirmeleri bundan ötürüdür. Uyumun, neşenin, şirinliğin ve sevginin simgesidir. Rahat hissettiren ve dinlendiren bir renktir. Sarı: Eski dönemlerde hanedan armacılığında aşkı, bilgeliği, doğruluğu çağrıştıran sarı renk, çağımızda anlam değiştirmiştir. Sarı artık ihaneti ve kötülüğü sembolize etmektedir. Mısır da yüksek hayatın, kuvvetin ve dinçliğin sembolü olarak kullanılmıştır. İran da sarı, güneşi; kızıl-sarı ise ay ı ifade ederdi. Çin de bu rengin bu olumlu anlamları neredeyse doruğa çıkmaktadır: Sarı, hükümdarlığı temsil etmiş, intizam, haysiyet, inanç ifadesinde kullanılmıştır. Altın ı simgelemesi bir diğer olumlu anlamıdır. Bu renk, aynı zamanda yeryüzü ve ekvatoru temsil etmede kullanılmıştır. Buna karşın Batı dünyasında bu renge önceleri olumlu sonraları ise olumsuz anlamlar yüklenmiştir. Sıcak renklerin sonuncusu olan bu rengin, insanlar üzerinde nasıl bir etki yaptığı henüz tam olarak çözülebilmiş değildir. Renklerin en ışıklısı ve parlağı olduğundan aydınlık etkisi vermekte bu da insanda iyimserlik, sevinç ve neşe duygusu uyandırmaktadır. Açık sarı renge bakan kişi, güneş ışınlarını hissetmiş gibi davranmaya başlamakta ve bu da daha çok melatonin salgılanmasına yol açmakta, melatonin sayesinde de kendini iyi hissetmektedir. Parlak sarı ışık, kan dolaşımı üzerinde olumlu etkiler oluşturmakta; hafif yeşile kayan sarı ışık ise rahatlık hissi uyandırmaktadır. Sarı, bir anlamda yaz mevsiminin rengidir. Çünkü etkisi güneşten gelmekte ve onun gibi sıcaklık hissi vererek insanın içini ısıtmaktadır. Ruhsal bozukluğu olanların parlak sarı rengi pek sevmedikleri bilinmektedir. Bundan ötürü deliliğin, sinirliliğin, çılgınca öfkenin betimlenmesinde kullanılmaktadır. Ruhsal bozukluğu olan insanların fiziksel güçlerini her yana saçtıkları ve onu amaçsız ve sınırsız bir biçimde tüketinceye dek kullandıkları gözlemlenmiştir. Bu rengi seven insanların ise genellikle sosyal tipler olduğu kabul edilmektedir. Elbisede sarı rengi tercih edenlerin genellikle umut dolu, iyimser ve neşeli kişiler oldukları gözlenmiştir. Bunlar çok yönlü bir kişiliğe ve daha dışa dönük bir yapıya sahiptirler. Beyaz: Bu renk tıpkı Asya da olduğu gibi Mısır da da saflığın ve suçsuzluğun sembolü olarak kullanılmıştır. İran da beyaz renk Venüs ü ifade eder. (Eski kültürlerde Venüs ün kadınlığı simgelediği kabul edilir.) Olumlu anlamlarına karşın bu renk, Çin ve Hindistan da herhangi bir kazadan dolayı meydana gelen ölümlerde matemin ifadesi olarak kullanılmıştır. Çin de yön olarak batının ifadesidir. Eski Türklerde beyaz (ak) renge her zaman olumlu anlamlar yüklenmiştir. Örneğin bey beyaz giymelidir. Çünkü siyah (kara) kul Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 rengidir. Renkler böylece sosyal statüyü belirlemekte de kullanılmıştır. Eski Türk düşünce hayatında ak lık iyiliği; kara lık da kötülüğü ifade etmiştir. Birden fazla rengin bileşimiyle meydana gelen beyaz renk, çok eski çağlardan beri sürekli olarak temizlik kavramıyla özdeşleşmiştir. Saflığı ve dürüstlüğü temsil eder. Temizlik, saflık ve ferahlık duygusu uyandırır. Fiziksel bakımdan oldukça güçlü olduğu için diğer renkleri susturur. Bazı renkler beyazın üzerinde dağılıp zayıflamakta veya hafif bir yankı bırakabilmektedir. Örneğin beyazın üzerinde açık sarı deyim yerindeyse eriyip gider. Bu renk de siyah gibi bir sessizlik, boşluk ve belirsizlik duygusu uyandırır. Fakat bu bir ölüm sessizliği değil, yaşayan ve olasılıklarla dolu olan mutlu bir sessizliktir. Bu rengi seven insanların kişiliğinde, mükemmeliyetçiliğin ağır bastığı kabul edilmekte ve kişisel anlamda ihtişam ve gururu temsil etmektedir. Beyaz giysiler, onu giyen insanın her açıdan temiz, titiz ve güvenilir olduğu imajını uyandırır. MESAJLARI İLETMEDE SÖZCÜK SEÇİMİ Renkler insanların algılama dünyasında önemli etkilerde bulunurlar. Bunun yanında kişiler ya da kurumlar bir takım sözcükleri kullanarak da hedef kitlelerine ulaşırlar. Sözcükler iletişim kurarken kullandığımız kodlardır. Tüm kodların sahip olduğu bir takım özellikler vardır (Hartley, 2010: 200): Tanımlanmış işaretler ya da semboller dizisi Bu işaretleri bir araya getirmek için kurallar Bu işaretlerin ne anlama geldiğinin farkında olan bir grup kullanıcı Bu bilgiden yoksun olan diğer gruplar İşaretleri yorumlamada farklı uzmanlık seviyeleri Eğer insanların kullandığı dil üzerine düşünüyorsak, bu hususların tümü geçerlidir. Toplum içindeki belirli gruplar, o gruplara üye olmayanlar tarafından kolayca anlaşılamayan bir biçimde dili kullanmanın belli yollarını geliştirirler. Mesleki jargonlar da böyle ortaya çıkarlar. Her mesleğin kendi içinde oluşturduğu özel bir dil kullanımı vardır. Örneğin doktorlar ya da bilgisayar mühendisleri kendi çalışma alanları ile ilgili bir dizi özel terimi kullanarak konuşurlar. Aynı meslekten iki kişinin konuşması sırasında bu terimlerin kullanılması iletişim sürecinde herhangi bir aksaklığa yol açmaz. Ancak bu meslekten olanlarla olmayanlar arasındaki iletişim sürecinde, bu özel terimlerin kullanılmasından kaçınmak gerekir. Örneğin, eğer bir doktor size Ağrınız kronik mi? diye sorarsa bunun anlamını düşünürsünüz. Bazı insanlar kronik bir ağrıyı şiddetli bir ağrı olarak bazıları ise düzenli bir ağrı olarak yorumlayabilirler (Hartley, 2010: 202). Bu durum doktorların hastalığı teşhis etmesinde önemli bir veri sağlamaktadır. Yanlış bir yanıt, yanlış bir teşhis ve tedaviyi de beraberinde getirebilir. Bu nedenle konuşmalarımızda herkesin anlayabileceği kavramlarla konuşmalıyız. Sözcükler bizim anlam yüklediğimiz kodlardır. Anlam yükleme süreci, insanın içinde yaşadığı toplumsal ve kültürel yapı ile yakından ilgilidir. Bir şeyi söylüyor olmamız, iletişimde bulunduğumuz anlamına gelmemelidir. İçinde bulunduğumuz biçimsel iletişim sürecinde kullandığımız sözcükler ve terminoloji, iletişim kurduğumuz karşımızdaki alıcı ile ortak anlayış çerçevesinde buluşmalıdır. Aksi takdirde iletimizi bizim iletmek istediğimiz anlamda ve doğru anladığı konusunda bir garanti veremeyiz (Demiray, 2007: 275). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Ödev Bireysel Etkinlik İkna Edici Mesajda Etki II: Renk Ve Sözcük Seçimi Sağlıklı iletişim sürecinin gerçekleşebilmesi için gerekli olan bir diğer nokta, açık iletişime olan yatkınlıktır. Kapalı iletişime yatkın, bir başka deyişle kapalı bir kişilik yapısı ve davranış özellikleri, ortak anlayış çerçevesinin oluşumu ile iletişim sürecinin gerçekleşmesinde önemli bir engeldir. Yaşantı ve buna bağlı olarak elde edilen deneyimlerin insanların olayları değerlendirip yorumlamasında önemli bir belirleyici olduğu unutulmamalıdır (Demiray, 2007: 275). Kişilerarası iletişimde ister telefonla, ister yüz yüze ilişki biçimlerinde olsun, kişi konuyla ilgili duygu, düşünce ve isteklerini doğru sözcüklerle ifade edebilmeli, ilişkiyi zenginleştirebilmelidir. Karşıdaki kişiyle konuşurken genel ifadelerden kaçınmalı ve somut, belirgin ifadelere yönelmelidir. Kişilerarası ilişkilerde insanlar bazen kendilerini daha farklı ve daha üstün göstermek için, karmaşık ifadeler ve bilinmeyen sözcükler kullanmaktadırlar. Bu durum onların anlaşılmasını daha da güçleştirmektedir. Dinleyen kişide acaba ne demek istedi? biçiminde bir düşünce oluşturmaktadır (Yüksel-Şahin, 2010: 45). Sözcükler bir hareket veya bir duyguyu simgeleyen sembol ve işaretlerdir ve hem kişilerarası iletişimde hem de iş dünyasında etkin bir biçimde kullanılırlar. Günümüzde işletmeler markalarını oluştururken, kurum kimliklerini oluşturan renkleri olduğu kadar sözcükleri de seçmektedirler. Şemalar, grafikler ve resimlerin yanında sözlü ve yazılı iletişimle vermek istedikleri mesajları aktarırlar. Bazen bir kelime ya da birkaç kelime grubundan oluşan marka sloganları müşteriye verilmesi gereken mesajı etkili ve anlamlı bir biçimde iletirler. Volvo (Emniyet), BMW (Sürüş Performansı), Federal Express (Bir gecede), Mercedes (Mühendislik), Beko (Bir Dünya Markası), Lassa (Dünyaya bakın, Lassa yı göreceksiniz) gibi. Diğer taraftan kullandıkları semboller de markaları ile özdeşleşmiştir ve o sembolleri görür görmez aklımıza hemen o markaları getiririz (Ar, 2004: 114). Renkler ve sözcükler hem kişilerarası iletişimde hem de kurumsal iletişim ve pazarlama alanlarında, hedef kitle üzerinde etkileri yüksek olan unsurlardır. Bu nedenle kişilerin ya da kurumların faaliyet alanlarını, söylemek istediklerini net ve somut bir biçimde aktaracak renkler ve sözcükler seçerek iletişim sürecine katılmaları önerilmektedir. İşletmelerin sloganlarında kullandıkları sözcükler sizin satın alma davranışınızı etkilemekte midir? Vakıfbank, İş Bankası ve Ziraat Bankasının logolarında bulunan renkleri araştırarak, bu renklerin hangi nedenler seçilmiş olabileceğine ilişkin düşüncelerinizi 200 kelimeyi geçmeyecek şekilde bir rapor haline getiriniz ve yandaki linki kullanarak gönderiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Özet İkna Edici Mesajda Etki II: Renk Ve Sözcük Seçimi Renklerin insanlar üzerinde çok çeşitli fizyolojik ve psikolojik etkileri vardır. İletişim sürecinde renkler bu nedenle hem kişilerarası iletişim süreçlerinde hem de kurumsal iletişim programlarında kullanılmaktadırlar. Renkler hedef kitlenin kişiye ya da kuruma yönelik algısını etkileyen unsurlardır. Renklerin insanlar üzerindeki etkileriyle ilgili çok sayıda araştırma yürütülmüştür. Bu araştırmaların vardığı bir takım sonuçlar vardır ancak bunlar genellenemez. Renklerin anlamları kültürden kültüre, hatta kültürlerin zaman içinde geçirdiği evrelere göre farklılaşan anlamlar kazanmaktadırlar. Renklerin kişilik özellikleriyle olan bağlantısına dikkatimizi çeken çalışmalar da mevcuttur. Ancak bunlar da renklerin anlamlarında olduğu gibi genellenemezler. Renkler gibi sözcükler de algılama dünyasını biçimlendiren unsurlar arasında sayılırlar. Doğru zamanda doğru biçimde sarfedilen sözler ikna edici iletişim sürecini beraberinde getirmektedir. Kişisel ya da kurumsal anlamda iletişim sürecinde sarfedilen sözlerin somut, net ve anlaşılır bir nitelik taşıması, teknik terim ve jargondan uzak olması, iletişimin tarafları arasında ortak bir çerçeve kurulması açısından önem taşımaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Rengin tanımı aşağıdakilerden hangisidir? a) Göz yardımıyla bir şeyin varlığını algılamak b) Bir nesnenin, olayın veya bir gerçeğin, niteliklerinin bilinmesi amacıyla, dikkatli ve planlı olarak ele alınıp incelenmesi c) Çeşitli cisimlerden yansıyarak gelen ışınların görsel algı sonucu kişilerde oluşturduğu duygu d) Gözle bir şeyi algılama yetisi e) Cisimlerin ışık yansıtması 2. Renk insanoğlunun hangi dönemine ait bir kavramdır? a) Rönesans b) Yazının bulunmasından sonraki dönem c) Tarım toplumuna geçiş d) Kentleşme dönemi e) Tarih öncesi ilkel yaşamdan günümüze 3. Aşağıdakilerden hangisi rengin işlevleri arasında sayılabilir? a) Boyut izlenimi verir b) Ağırlık izlenimi verir c) Hareket izlenimi verir d) Sıcak ya da soğuk izlenimi yaratır e) Hepsi 4. Aşağıdakilerden hangisi renklerin ifade ettiklerinden biri değildir? a) Renkler duyguları ifade eder. b) Renkler evrensel anlamlar taşırlar. c) Renkler belli düşünce ve ideolojileri yansıtır. d) Renkler bireylerin toplumsal statü ve konumlarını simgeler. e) Rengin anlamı toplumsal olarak uzlaşımla belirlenir. 5. Aşağıdakilerden hangisi renk olgusunun önemini bilimsel olarak kanıtlayan bir bulgudur? a) İnsanlar önce renkleri, sonra biçimleri algılarlar. b) İnsanlar önce biçimleri, sonra renkleri algılarlar. c) Çocuklar renkli nesneleri, renksizlere tercih ederler. d) Çocuklar renksiz nesneleri, renklilere tercih ederler. e) Bazı renkler kan dolaşımını artırır. 6. Aşağıdaki verilen renk-duygu eşleştirmelerinin hangisi yanlıştır? a) Kırmızı: Sıcaklık, hiddet, tehlike, şiddet b) Mor: Ilıklık, sükûnet, ihtişam ve gösteriş c) Beyaz: Keder, kapalılık ve aktiviteyi azaltıcı duygu d) Yeşil: Yumuşaklık, serinlik, berraklık, güven e) Sarı: Sıcaklık, aydınlık, parlaklık 7. Aşağıdakilerden hangisi renk-kişilik eşleştirmesine ilişkin doğru bir ifadedir? a) Yeşil: Yaşamı ve aşkı dolu dolu yaşama isteği b) Beyaz: İroni ve entrikayı seven bir kişilik c) Kırmızı: Uyumlu ve arabulucu bir kişilik d) Sarı: Duygusallıktan korkan ve kontrollü kişilik e) Lacivert: Gelişmiş bir hayalgücü, idealist yaklaşım ve iletişim yetisi kuvvetli kişilik Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 8. Grafiksel iletişim araçlarında renk seçimi konusunda aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmelidir? a) Rengin kültürel çağrışımı b) Hedef kitlenin renk tercihi c) Firma ya da ürünün karakteri d) Tasarımdaki yaklaşım biçimi e) Hepsi 9. Fast-food restoranların mekân tasarımında ağırlıklı olarak kahverengiyi tercih etmelerinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? a) Müşterinin iştahını açmak b) Müşterinin daha kısa zamanda yemek yemesini sağlamak c) Müşteriyi rahatlatmak d) Müşterinin hoşgörüsünü artırmak e) Müşterinin daha uzun süre kalmasını sağlamak 10. Aşağıdakilerden hangisi mesaj iletirken doğru sözcük seçmemizi kolaylaştıran unsurlardan biri değildir? a) Somut kavramlar seçmek b) Mesleki jargon yansıtan sözcükler seçmek c) Net kavramlar seçmek d) Alıcı ile ortak anlayış çerçevesinde buluşmamızı sağlayacak sözcüklere başvurmak e) Açık bir iletişim tarzını yansıtacak sözcükler kullanmak Cevap Anahtarı 1. C, 2.E, 3.E, 4.B, 5.A, 6.C, 7.E, 8.E, 9.B, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 YARARLANILAN KAYNAKLAR Akyürek, R. (2005). Kurumsal İletişim Yönetimi. Eskişehir: AÖF Yayınları. Ar, Aybeniz A. (2004). Marka ve Marka Stratejileri, Ankara: Detay Yayıncılık. Demiray, U. (2007). İletişim Ötesi İletişim. Uğur Demiray (ed.) Genel İletişim.(ss ). Ankara: Pegem Yayıncılık. Hartley, P. (2010). Kişilerarası İletişim. Ankara: İmge Yayınları. İzgören, Ahmet Ş. (1999). Dikkat Vücudunuz Konuşuyor: Beden Dili İş Yaşamı ve Renkler, Ankara: Academy International. Elden, M., Ulukök, Ö., Yeygel, S. (2005). Şimdi Reklamlar. İstanbul: İletişim Yayınları. Kotan, Y., Kaya, T. (2010). Orhan Pamuk un Benim Adım Kırmızı Romanında Renk Metaforu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (2), Mısırlı, İrfan (2010). Genel ve Teknik İletişim: Kavramlar İlkeler Uygulamalar, Ankara: Detay Yayıncılık Sözen, Mustafa (2003). Sinemada Renk: Sembolik Anlamlar, Ankara: Detay Yayıncılık. Yeygel, S., Yakın, M. (2007). Kurumsal Reklamlarda Göstergeler Aracılığıyla Marka Kimliğinin İletilmesi. Selçuk İletişim, 5(1), Yüksel-Şahin, F. (2010). İletişim Becerilerine Genel Bir Bakış. (ed. Alim Kaya). Kişilerarası İlişkiler ve Etkili İletişim. (ss ). Ankara: Pegem Akademi. BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR Cooper, K. (1989). Sözsüz İletişim. İstanbul: İlgi Yayınları. Griffin, E. (2008). A First Look at Communication Theory. McGraw Hill. Gürüz, D., Temel Eğinli, A. (2008). İletişim Becerileri. Ankara: Nobel Yayınları. Ketenci, H.F. (2006). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. İstanbul: Beta Yayıncılık. Lantz, D., Steffire, V. (1964). Language and Cognition Revisited. Journal of Abnormal and Social Psychology.69 (5), Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18