Bitkiler Niçin. Makyaj. Yapar? Do an n Gizemi

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Bitkiler Niçin. Makyaj. Yapar? Do an n Gizemi"

Murat Aytaç
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Do an n Gizemi BD TEMMUZ 2015 Yücel Aksoy Bitkiler Niçin Makyaj Yapar? Bir önceki yaz m zda, bitkilerin kendilerini savunmak için birtak m güçleri ya da özellikleri oldu unu aktarm ﬂt k. ncak konu, bitkinin soyunu sürdürmesi yani üremesi ise, bu kez savunmak için de il aksine dölleme görevini üstlenecek böcekleri, kelebekleri, ar lar vs. kendilerine cezbetmek amac yla en güzel elbiselerini giyip en güzel kokular n sürerler. Güzel bir Ege ya da Akdeniz gecesinde sahilde dolaﬂ rken, mis gibi çiçek kokular n içimize çekmeye doyamay z. Ama çok ilginçtir ki ayn kokuyu gündüz vakti duymam z olanaks zd r. Çünkü baz çiçekler sadece geceleri kokar. Örne in melisa çiçe i Do an n gizemlerle dolu plan içinde bunun da elbette bir nedeni var: A 101

2 BD TEMMUZ 2015 B öceklerin bir k sm gündüz, bir k sm da gece aktiftir. Gece yaflam n ye leyen böcekler karanl kta dolafl rken çiçekleri göremeyebilirler. Ama onlar, bafl döndüren güzel kokular yla yerlerini çok daha kesin belirterek, kendilerine yöneltecek mesaj göndermifl olurlar. Birbirinden güzel kokular, asl nda böceklere ç kar lm fl cilveli bir davetiyedir; insanlara hofl görünmek için de il Davetiyeyi alan böcek, bu kokunun kayna nda kendisi için lezzetli bir nektar n (öz suyu) birikmifl oldu- unun da ay rd na var r ve büyük bir istekle çiçe e koflar. Nektar almak için bir u rafl verirken, çiçe in polenleri üzerine yap flacakt r. Ayn böcek bir baflka çiçe e gitti inde, daha önce üzerine yap flm fl polenleri o çiçe e bulaflt racak ve bu sayede döllenme gerçekleflmifl olacakt r. Böcek, üstlendi i bu görevden haberdar m d r? Elbette hay r. O sadece kokusunu ald nektara ulaflmak heyecan ve amac içindedir. Çiçek sözcü ü genellikle güzel kokuyu ça r flt - r r ama baz lar n n kokusu hiç de hofl de- ildir. Örne in Arum Zamba döllenmeye haz r hale gelince 102 Arum Zamba döllenmeye haz r hale gelince keskin kokulu bir amonyak gaz yaymaya bafllar. Baz böcekler bu koku nedeniyle çiçe e gelirler. keskin kokulu bir amonyak gaz yaymaya bafllar. nsanlar köfle bucak kaç rtan bu koku, baz böcekler için bafltan ç kar c parfüm gibidir; bu koku nedeniyle çiçe e gelirler. Bir gizemli konu daha: Büyük bir çiçek seras n düflünelim. Diyelim ki beflyüz çeflit çiçek var. Bunlar n döllenmesinde hiçbir adres karmaflas söz konusu olamaz. Giden polen adresi flafl rsa bile, al c dikkatlidir. Tafl y c böcek ya da hayvan bile yükünü belirtilen adrese teslimde duyarl d r. flte bu inan lmaz düzeni sa layan Do a Ana n n gizemi karfl s nda insano lu yaln zca flaflk nl kla susar ve düflünür.. Renk Faktörü Bilimadamlar n n yapt - araflt rma sonuçlar na göre, güzel ya da kötü olsun koku, böcekleri cezbetmede ikinci s rada yer al yormufl. Birinci s rada renk, yani çiçe in görüntüsü, yani güzelli i varm fl. Peki birbirinden güzel ve farkl renklerin bir anlam ya da özelli i var m? Elbette var. Renk sinyalleri, döllenme konusunda kendisine yard mc olacak hayvanlara, polenlerinin

3 Fritz Müller tafl nmaya haz r ve nektar n n da yeterli düzeyde oldu u mesaj n vermek içindir. Do abilimci Fritz Müller, bir yaz s nda, Brezilya ormanlar nda yetiflen Lantana adl bitkiyi anlat yor: Üç gündür renk de ifltiren Lantana çiçekleri var burada. lk gün rengi sar yd, ikinci gün turuncuya döndü ve üçüncü gün mor oldu.. Üç gün boyunca çeflitli kelebekler bu çiçekleri ziyaret etti. Görebildi im kadar yla mor çiçeklere hiç dokunulmad. Baz böcekler hortumlar n öncelikle sar, sonra da turuncu çiçeklere soktular. M üller in dikkatini çeken bu konu üzerinde daha sonra yap lan çal flmalar göstermifltir ki renk, çiçekteki nektar n az veya çoklu una göre P BD TEMMUZ 2015 de ifliklik gösteriyor. Nektar çoksa sar, azalm flsa turuncu, nektar kalmam flsa mor. Böylece, nektar bitmifl çiçe e böceklerin gelerek enerji ve zaman kaybetmeleri, çiçe in verdi i renk sinyalleri ile önlenmifl oluyor. Nilüfer çiçe i, su üstünde açan çiçeklerindeki polenleri tafl tmak için, beyaz renge duyarl k nkanatl lar kullan r. Çok ilginçtir ki çiçe in beyaz rengi, döllendikten hemen sonra pembeye döner. Bu renk de iflimi k nkanatl lara çiçe im baflka bir böcek taraf ndan döllendi ve polenlerim bitti, bofluna zaman harcamay n anlam nda bir mesaj oluyor. eki bitkinin, böcekleri kendine çekecek nektar yapma becerisi yoksa, kendine has koku da üretemiyorsa ne olacak? Elbette Do a Ana bunu da çözmüfl: Özellikle Akdeniz ikliminde ormanl k bölgelerde topluca yaflayan Mor Çan Çiçekleri ile, bir orkide türü olan K rm z Sefalanda çiçe inin dayan flmas ilginçtir. Mor Çan Çiçekleri ar lar için cazip nektar salg larken, K rm z Sefalanda da bu özellik yoktur. Bilimadamlar bak yorlar ki her iki çiçe i de, yöresel ad yaprak kesen olan yaban ar lar döllüyor. Nektar olmad halde yaban ar lar n kendine çeken K rm z Sefalanda çiçe inin bu hüneri nereden geliyor diye araflt ran bilim adamlar, sorunu ayd nlat yorlar. fiöyle ki: Her iki çiçe in yayd 103

4 BD TEMMUZ 2015 Çan Çiçe i fl nlar n dalga boylar n yaprak kesen yaban ar lar seçemiyor. nsan gözü her iki çiçe i ayr renklerde görebildi i halde, yaban ar lar bunu ay rd edemiyor. Nektar salg layan Çan Çiçe ine giden ar, onun yan nda bulunan ve ayn renkte gördü ü ya da renk olarak ay rd edemedi i K rm z Sefalanda orkidelerini de ziyaret ederek döllenmeyi sa l yor. Orkidelerin marifetleri bu kadarla da kalm yor. Kokusu yok, nektar yok, ne yaps n? Gizemli do a, buna da ak llara durgunluk veren bir çözüm sa lam fl: Kendilerini döllemekle görevli böceklere flekil olarak t pat p benzeyerek. Örne in K br s Ar Orkidesi ve Korsan Ar Orkidesi Bu orkideler, difli ar lar n d fl görünüfllerini o kadar mükemmel taklit ederler ki, sadece erkek ar lar bu orkidelerle ilgilenirler; diflileri çiçe in yan na bile u ramazlar. Çan Çiçe i, Nektar salg layan K rm z Sefalanday taklit ederek ar lar kendine çekiyor. bunu bitkiler ve hayvanlar duyumsar. Gün bat m nda ise bunun tersi olur, bitkiler ve hayvanlar dinlenmeye geçerler. Bilindi i gibi çiçeklerin ço u, günefl dünyam z ayd nlatmaya bafllad zaman açar, ve hava karar rken, yani günbat m na do ru kaparlar. Bu düzen as rlard r insanlar n ilgi oda olmad. Bu döngü ilk kez Frans z gökbilimci Jean Jacques Dertous de Mairan n ilgisini çekti ve hemen bu konuda bir çal flma planlad : Güneflin do ufluyla birlikte yapraklar n tüm görkemiyle açm fl iki mimoza çiçe ini, fl k almayan bir dolaba kapatt. Mairan, günefl fl n- fiaflmadan iflleyen ritm ve döngüler Do ada ve do a yaflam nda hiç aksamadan yürüyen ritm ve döngüler vard r ve bu do a kanunlar na tüm canl lar kesinlikle uyum gösterir. Gün do arken gezegenimizdeki enerjide bir artma olur. Ve K br s Ar Orkidesi 104

5 Günefl görse de görmese de, bitkilerin gündo uflu ve günbat m konusunda çok duyarl bir sezgi yetenekleri var. Bitkiler, evrendeki bilinmeyen bir gücün etkisindeler. dan yoksun kalan çiçe in yapraklar n hemen kapataca n düflünüyordu. Ama bekledi i gibi olmad. Ö le üzeri dolab n kapa n açt nda, sanki günefl alt ndaym fl gibi, tüm yapraklar n aç k oldu unu gördü. Günbat m nda Mairan bir kez daha flaflk nl k yaflad. Çünkü, halen dolap içinde olan çiçek, sanki güneflin batt n görmüfl gibi yapraklar n kapam fl, dinlenmeye çekilmiflti. Birkaç hafta yapraklar n hareketini büyük bir dikkatle inceleyen Mairan, Frans z Akademisi ne verdi i raporda flöyle diyordu: Günefl görse de görmese de, bitkilerin, gündo uflu ve günbat m konusunda çok duyarl bir sezgi yetenekleri var. Bitkiler, evrendeki bilinmeyen bir gücün etkisindeler. Ama Mairan bunu bilimsel olarak aç klayamad. Mairan n çal flmalar ndan 250 y l sonra A.B.D. de Florida n n Sarasota kentinde, Çevre Sa l Enstitüsü yöneticisi olan Dr. John Ott, ayn konuda daha kapsaml bir araflt rma Dr. John Ott planlad. Ott, Mairan n bilinmeyen güç olarak nitelendirdi i etmenin kozmik fl ma oldu unu düflünüyordu. Böyle bir fl may, büyük bir toprak kitlesiyle engelleyebilece i görüflünden yola ç karak, alt adet mimoza çiçe ini, bir ö le vakti, yeryüzünün 200 metre alt ndaki bir maden kuyusuna indirdi. Bu kez mimozalar günbat - m n beklemeden yapraklar n kapay - verdiler. Bulunduklar odada ampullerin yanmas bile bitkileri kand ramam flt. yucelaksoy@butundunya.com.tr 105

Benzer belgeler

Olas l k hesaplar na günlük yaflam m zda s k s k gereksiniriz.

Olas l k Hesaplar (I) Olas l k hesaplar na günlük yaflam m zda s k s k gereksiniriz. Örne in tavla ya da kâ t oyunlar oynarken. ki kap ya üstüste birkaç kez gele atmayan tavlac görmedim hiç. fianss zl