T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2905 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1862 T CARET HUKUKU. Yazar Prof.Dr. Mehmet BAHT YAR (Ünite 1-8)

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2905 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1862 T CARET HUKUKU Yazar Prof.Dr. Mehmet BAHT YAR (Ünite 1-8) Editörler Yrd.Doç.Dr. Neval OKAN (Ünite 1-4) Doç.Dr. Ayfle Tülin YÜRÜK (Ünite 5-8) ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc s Ö r.gör.dr. Zekiye Rende Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Okt. Olcay Salt k Grafiker Ayflegül Dibek Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Ticaret Hukuku ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... K saltmalar... xiii xiv Ticari flletme, Tacir, Ticari fl, Ticari Yarg T CAR filetme... 3 Ticari flletmenin Tan m ve Unsurlar... 3 Esnaf flletmesi çin Öngörülen S n r Aflan Düzeyde Gelir Sa lama Amaçl Faaliyetlerde Bulunmas... 3 Devaml l k... 5 Ba ms zl k... 5 Ticari flletmenin Malvarl... 5 Ticari flletmede Merkez ve fiube... 6 Bir Yerin fiube Say lmas n n Sonuçlar... 7 Ticari flletme ile lgili Önemli Baz Hukuki fllemler... 8 Ticari flletmenin Devri ve Birleflmesi... 8 Ticari flletme Rehni TAC R SIFATI VE TAC R OLMANIN SONUÇLARI Tacir S fat n n Kazan lmas Gerçek Kiflilerde Tacir S fat n n Kazan lmas Tüzel Kiflilerde Tacir S fat n n Kazan lmas Donatma fltirakinin Tacir S fat Tacir Olman n Sonuçlar flâsa Tabi Olma Basiretli Bir fl Adam Gibi Davranma Ücret ve Faiz steme Hakk Ücret ve Cezai fiart n Azalt lmas n steyememe Fatura Düzenleme Fatura ve Teyit Mektubuna tiraz Etme Her ki Taraf n Tacir Olmas na Ba l Özel Hükümler Bir Tak m hbar ve htarlar çin fiekle Uyma Gere i Hapis Hakk n Kullanmada Kolayl ktan Yararlanma Ticari Sat fl ve Mal De iflimi Sözleflmelerinde Özel Hükümlere Tabi Olma K s m K s m Yerine Getirilecek Sözleflmelerde Al c n n Haklar Al c n n Alacakl S fat yla Temerrüdü Halinde Sat c n n Mal n Sat fl n steme Hakk Mal n Ay pl Olmas Hâlinde Al c n n Yükümlülükleri Ticari flletmeler Aras ndaki Mal ve Hizmet Tedariki fllemlerin Özel Hükümlere Tabi Olmas Esnaflara da Uygulanacak Olan Ticari Hükümler T CAR fi VE SONUÇLARI Ticari flin Ölçütleri TTK da Düzenlenen fller Bir Ticari flletmeyi lgilendiren fller Ticari fl Karinesi Taraflardan Birisi çin Ticari Olan Sözleflmeler Ticari fllere Ba l Sonuçlar Ticari fllerde Teselsül Karinesi (Müteselsil Borçluluk Kural ) ÜN TE

4 iv çindekiler Ticari fllerde Faiz T CAR YARGI Ticari Davalar n Türleri ve Ölçütleri Mutlak Ticari Davalar Havale, Saklama Sözleflmesi ve Fikir-Sanat Eserlerine liflkin Haklardan Do an ve Bir Ticari flletmeyi lgilendiren Davalar Her ki Taraf çin Ticari Say lan Hususlardan Do an (Nispî Ticari) Davalar Ticari Davalar n Görülece i Yerel Mahkemeler Ticari Davalarda spat Ticari Davalarda Uygulanacak Usul Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Ticaret Sicili, Ticaret Unvan, Haks z Rekabet T CARET S C L Genel Olarak Sicil ve Örgütlenmesi Sicile Kayd ve lân Gerekli Hususlar Sicil fllemleri Sicil fllemlerinin Yap lmas, nceleme ve tiraz fllemlerin Yap lmas nceleme ncelemenin Sonuçlanmas ve tiraz Ticaret Sicilinin Aç kl ve Etkileri Sicilin Aç kl ve Do rulu u Sicilin Etkileri Sicilin Tutulmas ndan Do an Sorumluluk Görünüfle ( lâna) Güvenin Korunmas T CARET UNVANI, filetme ADI VE MARKA Ticaret Unvan Ticaret Unvan n n Oluflturulmas ndaki Sistemler Ticaret Unvan n n Oluflturulmas Ticaret Unvan Seçme ve Kullanma Zorunlulu u Unvan n De iflmesi veya De iflikliklerden Etkilenmemesi flletme Ad Marka Markan n Tan m ve fllevleri Marka Türleri Markan n Benzer Kavramlardan Ay rdedilmesi Marka Kullan lmas nda Sistemler Markan n Tescili Marka Tescilinin Sonuçlar Marka ile lgili Hukuki fllemler Tescilli Markaya Tecavüz ve Markan n Korunmas Markan n Hükümsüzlü ü... 49

5 çindekiler v Marka Hakk n n Sona Ermesi HAKSIZ REKABET Haks z Rekabetin Tan m ve Unsurlar Bafll ca Haks z Rekabet Örnekleri Dürüstlük Kural na Ayk r Reklamlar ve Sat fl Yöntemleri ile Di er Hukuka Ayk r Davran fllar Sözleflmeyi hlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek Baflkalar n n fl Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanmak Üretim ve fl S rlar n Hukuka Ayk r Olarak ffla Etmek fl fiartlar na Uymamak Dürüstlük Kural na Ayk r fllem fiartlar Kullanmak Haks z Rekabetin Yapt r mlar Hukuki Yapt r mlar Hükmün Üçüncü Kiflilere Karfl cras Zamanafl m Cezai Yapt r mlar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Ticari Defterler, Tüccar Yard mc lar ve Cari Hesap T CAR DEFTERLER Defterlerin Yarar ve Hukuki Önemi Defter Tutmakla Yükümlü Olanlar ve Tutulufl lkeleri Yükümlülü e Ayk r l n Yapt r mlar TTK Aç s ndan K Aç s ndan HMK Aç s ndan Ticari Defterlerin Türleri TTK Uyar nca Tutulacak Defterler VUK Uyar nca Tutulacak Defterler Ticari Defter ve Belgelerin Saklanmas Ticari Defterlerin Delil Niteli i Sahibi Aleyhine Delil Olma Sahibi Lehine Delil Olma Ticari Defterlerin Teslimi ve braz Teslim braz TAC R YARDIMCILARI Genel Olarak Ba ml Yard mc lar Ba ms z Yard mc lar Ticari Temsilci Tan m ve Öngörülüfl Amac Atanmas Temsil Yetkisinin Kapsam ve S n rlar ÜN TE

6 vi çindekiler Temsil Yetkisinin Sona Erme Nedenleri Ticari Vekil Tan m Atanmas Temsil Yetkisinin Kapsam ve S n rland r lmas Yetkisinin Sona Ermesi Pazarlamac Tan m Atanmas Temsil Yetkisinin Kapsam ve S n rland r lmas Yükümlülük ve Haklar Acente Tan m, Türleri ve Uygulanacak Hükümler Acentelik Hükümlerine Tabi Kifliler Acentelik Sözleflmesinin Unsurlar Acenteli in Benzer Sözleflmelerden Ay rdedilmesi Acentenin Borçlar Acentenin Haklar Acentenin Temsil Yetkisi ve Kapsam Acenteli in Sona Ermesi, Sonuçlar ve Zamanafl m Simsar Tan m ve Unsurlar Borçlar Haklar Simsarl n Son Bulmas Komisyoncu Tan m ve Unsurlar Borçlar Haklar Son Bulmas ve Zamanafl m CAR HESAP Tan m ve fllevi Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar Cari Hesab n flleyifli ve Süreler Bakiyenin Kabulü ve Faiz Bakiyenin Haczi Cari Hesab n Sona Ermesi ve Zamanafl m Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Ortakl klar Hakk nda Genel Bilgi, Adi Ortakl k, Limited Ortakl k ORTAKLIK (fi RKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE TÜRLER Ortakl k (fiirket) ve Unsurlar Kifli Unsuru... 95

7 çindekiler vii Sözleflme Unsuru Sermaye Unsuru Ortak Amaç Unsuru Affectio Societatis Unsuru Ortakl klar n S n fland r lmas AD ORTAKLIK Önemi ve Uygulanma Alan Adi Ortakl n Kuruluflu Adi Ortakl n Konusu Adi Ortakl kta ç liflkiler Ortaklar Aras ndaki Mülkiyet liflkisi Ortakl k Kararlar Ortaklar n Hak ve Borçlar Ortakl n Yönetimi Adi Ortakl kta D fl liflkiler Ortakl n Temsili Ortaklar n Sorumlulu u Adi fiirkette Ortaklar n De iflmesi ve Sonuçlar Yeni Ortak Al m ve Alt Kat l m Ortakl ktan Ç kma ve Ç kar lma Ç kma ve Ç kar lmaya Ba l Sonuçlar Adi Ortakl n Sona Ermesi nfisah (Da lma) Nedenleri Fesih (Da tma) Nedenleri Sona Ermenin Sonuçlar Zamanafl m T CARET fi RKETLER N N GENEL HÜKÜMLER Ticaret fiirketleri ve Uygulanacak Hükümler Ticaret fiirketlerinin Ortak Özellikleri Tüzel Kiflilik Bulunmas S n rl Say lkesine Ba l l k Hak Ehliyetlerinin flletme Konusu ile S n rl Olmamas Birleflme, Bölünme ve Tür De ifltirme Olana Kurullar n Elektronik Ortamda Yap labilmesi Olana Limited Ortakl k Anonim fiirket ile Benzerlikleri Kifli (fiah s) Ortakl klar ile Benzerlikleri Tan m ve Unsurlar Ortakl n Kuruluflu Ortakl n Organlar ve flleyifli Ortak S fat n n Kazan lmas Ortak S fat n n Kaybedilmesi Ortaklar n Haklar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

8 viii çindekiler 5. ÜN TE 6. ÜN TE Anonim Ortakl n Kuruluflu, Yönetim Kurulu ve Denetim ANON M ORTAKLIK, KURULUfiU VE ANASÖZLEfiMES Anonim Ortakl n Önemi, Yarar ve Sak ncalar Anonim Ortakl n Tan m ve Unsurlar Sermaye Unsuru ve Özellikleri Malvarl ile Sorumluluk Ortaklar n S n rl Sorumlulu u Anonim Ortakl k Türleri Anonim Ortakl klar n Kurulufl Sistemleri Kurucu S fat ve Kurulufl Aflamalar Kurulufl fllemlerindeki Eksiklik ve Ayk r l klar n Yapt r m Sorunu Kurulufl S ras nda Yap lan fllemlerden Ortakl n Sorumlulu u Kurulufltan Sonra Devralma ANON M ORTAKLI IN ORGANLARI VE ÖZELL KLE YÖNET M KURULU Zorunlu Organlar ve liflkileri Yönetim Kurulu Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri Temsile liflkin Görev ve Yetkiler Yönetim Kurulu Üyeli i ve Üyelerin Hukuki Durumu ANON M ORTAKLIKTA DENET M ç Denetim D fl Denetim Devlet Taraf ndan Yap lan Denetim Ba ms z Denetçiler/Denetim Kurumlar Taraf ndan Yap lan Denetim Özel Denetim Özel Denetçinin Niteli i Özel Denetçinin Seçimi Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Genel Kurul ve Anonim Ortakl n Sona Ermesi GENEL KURUL Genel Kurulun Yetkileri ve Yetki Devri Genel Kurulun Yetkilerinin S n rlar Genel Kurula Aç k Yetki Vermeyen Kanun Hükümleri Yönetim Kuruluna ve Denetçilere Özgü Yetkiler mtiyazl (Ayr cal kl ) Paylar Az nl k Haklar Bireysel Haklar Üçüncü Kiflilerin Haklar

9 çindekiler ix Genel Kurul Toplant lar Toplant Türleri, Zaman, Yer ve Gündemleri Toplant ya Ça rmaya Yetkili Olanlar Yönetim Kurulu Pay Sahibi Az nl k Pay Sahipleri Tasfiye Memurlar flâs daresi Kayy m Toplant ya Ça r Usulü Ça r l Genel Kurul Ça r s z Genel Kurul Genel Kurul Toplant lar na Kat lma Yetkisi, Haz r Bulunanlar Listesi ve Oy Hakk Genel Kurul Toplant lar nda Temsil ve Türleri Genel Olarak Bireysel Temsil Türleri Toplu Temsil Türleri Genel Kurul Toplant ve Karar Yetersay lar Toplant lar n Yap lmas ve Yürütülmesi Genel Kurul Kararlar n n Hükümsüzlü ü ANON M ORTAKLI IN SONA ERMES Sona Erme Nedenleri nfisah Fesih Sona Ermenin Sonuçlar ve Tasfiye Tasfiye lkeleri Tasfiye Memurlar Tasfiye flleri Ek Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Pay Sahipli i ve Menkul K ymetler ANON M ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAH PL Paya liflkin lkeler Tescil ile Oluflma Senede Ba lanmas n n Etkisi Pay n Bölünmezli i lkesi Devir Serbestli i lkesi Pay Türleri Nakit / Ay n Karfl l Pay Oy Hakk Olan / Oydan Yoksun Pay tibari De eri Olan / Olmayan Pay mtiyazl / Adi Pay ÜN TE

10 x çindekiler Bedelli / Bedelsiz Pay Pay Sahipli i Pay Sahipli inin Kazan lmas Kanundan Do an stisnalar radeden Do an stisnalar Pay Sahipli inin Kaybedilmesi Pay Sahibinin Borç ve Yükümlülükleri Pay Sahibinin Haklar ANON M ORTAKLIKLARDA MENKUL KIYMETLER Pay (Hisse) Senetleri Tan m, Niteli i ve Ç kar lmas Devir fiekli Aç s ndan Pay ve Senet Türleri lmühaberler ntifa Senetleri Tahviller ve Di er Menkul K ymetler Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE K ymetli Evrak KIYMETL EVRAK HUKUKUNA G R fi VE GENEL HÜKÜMLER K ymetli Evrak n Tan m ve Unsurlar Senet Hak Hak ile Senedin Kaynaflmas K ymetli Evrak n Özellikleri K ymetli Evrak Bir Borç Senedidir çerdi i Hak Ekonomik Bir De er Tafl mal ve Devredilebilir Olmal d r Hak ile Senet Aras nda Kuvvetli Bir Ba Vard r K ymetli Evrakta Soyutluk (Mücerretlik) lkesi Yürürlüktedir K ymetli Evrak A rlaflt r lm fl fiekil fiartlar na Ba l d r K ymetli Evrak n S n rl Say da Olup Olmad Sorunu K ymetli Evrak ile lgili Mevzuat K ymetli Evrak n Adi Senetten Farklar K ymetli Evrak n S n fland r lmas çerdi i Hakk n Türü Aç s ndan Hakk n Senetten Önce Var Olup Olmamas Aç s ndan Temel liflki ile lgili Olup Olmamas Aç s ndan Kamu Güvenine Dayan p Dayanmamas Aç s ndan Yat r m Amac Tafl y p Tafl mama Aç s ndan Devir fiekli Aç s ndan K ymetli Evrakta Senet Türünün De iflmesi (Dönüfltürme=Tahvil) Kanuni Dönüfltürme radi Dönüfltürme K ymetli Evrakta Defiler

11 çindekiler xi Genel Borçlu Savunmalar ve Defi Kavram K ymetli Evrakta Defi K ymetli Evrakta Defi Çeflitleri K ymetli Evrak n Zayi Olmas ve ptali Zayi Olma Kavram ve ptal Davas n n Amac ptal Davas Açabilme fiartlar Bedelsizlik Nedeniyle ptal Davas ve Ziya Nedeniyle ptal Davas ndan Farklar KAMB YO SENETLER Kavram ve Türleri Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri Kambiyo Senetleri ile Alt Borç liflkisinin Karfl l kl Durumlar Kambiyo Senetlerinde Ehliyet ve mza Kambiyo Senetlerinde Temsil Yetkisi POL ÇE Poliçenin fiekil fiartlar (Unsurlar ) Poliçe Sözcü ü Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Hususunda Kay ts z fiarts z Havale Ödeyecek Kiflinin (Muhatab n) Ad ve Soyad Vade Ödeme Yeri Lehtar Düzenlenme Tarihi ve Yeri Düzenleyenin mzas fiekil fiartlar na Ayk r l n Sonuçlar Mutlak Zorunlu Kay tlar Alternatif Zorunlu Kay tlar htiyari Kay tlar Poliçede Kabul BONO Bononun fiekil fiartlar (Unsurlar ) Bono veya Emre Muharrer Senet Sözcü ü Belirli Bir Bedelin Kay ts z fiarts z Ödenmesi Vaadi Vade Ödeme Yeri Lehtar Düzenlenme Günü ve Yeri Düzenleyenin mzas fiekil fiartlar na Ayk r l n Sonuçlar Aç k (Beyaz) Bono mzalar n Ba ms zl lkesi Ciro Cironun Hukuksal Niteli i Cironun Taraflar Cironun fiekli Cironun Yap labilece i Zaman Cironun Türleri Aval Avalin fiekli ve Taraflar Avalin Hükümleri

12 xii çindekiler Bononun Ödenmesi Ödeme çin braz Ödeme Ödememe Durumunda Sorumluluk ve Baflvuru Hakk Hamile Karfl Sorumlu Olanlar ve Sorumlulu un Niteli i Baflvuru Hakk n n Kullan lma fiartlar Baflvuru Hakk n n Kullan l fl Yöntemi hbar Baflvuru Hakk n n Düflmesi Baflvuru Hakk D fl nda Senet Bedelini Tahsil Olanaklar Bonoda Zamanafl m ÇEK Türk Hukukunda Çek Düzenlemenin Ön fiartlar Muhatab n Banka Olabilmesi Çek Anlaflmas n n Bulunmas Karfl l k Bulunmas Çekin fiekil fiartlar (Unsurlar ) Çek Sözcü ü Belirli Bir Bedelin Ödenmesi çin Kay ts z ve fiarts z Havale Muhatap Ödeme Yeri Düzenlenme Tarihi ve Yeri Düzenleyenin mzas fiekil fiartlar na Ayk r l n Sonuçlar Çekin Baz Temel Özellik ve Farkl l klar Çekte Lehtar Çekte Vade ve braz Süreleri Çekin Devri Çekte Kabul Yasa ve Çeke Güveni Art rmaya Yönelik Baz fllemler Çekin Ödenmesi Ödeme çin braz Çekin Ödenmesi, Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmifl Çekin Ödenmesinden Dolay Sorumluluk Çekin Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk ve Baflvuru Hakk Ödenmeme Halinin Saptanmas Hukuki Sorumluluk, Baflvuru Hakk ve Zamanafl m Muhatap Bankan n Hamile Karfl Hukuki Sorumlulu u Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Sözlük

13 Önsöz xiii Önsöz Ticaret Hukuku kitab ile çok genifl bir kapsam bulunan Ticaret Hukuku nun, sadece lisans ö rencileri için yararl olaca n düflündü ümüz belli bir k sm, uzaktan ö renim teknolojisine uygun olarak incelenmektedir. Ö renci arkadafllar m z zaman zaman Hukuk dilinin kendilerine yabanc geldi ini belirtmektedirler. Bu nedenle kitab m z n dilini olabildi ince günlük konuflma dilimize yak nlaflt rmaya çal flt k, ancak kanuna sad k kalmak gerekçesi ile de sizlere yabanc gelebilecek baz sözcükleri kulland k. Bu sözcüklerin anlamlar n yana ç kmalarda ve sözlü ünüzde bulacaks n z. Bu derste baflar l olabilmenin önkoflulu Temel Hukuk dersinde sizlere verilen kavramlar ö renmifl olman zd r, kendinizi herhangi bir konuda eksik hissetti inizde Temel Hukuk kitab n za baflvurman z baflar n z art racakt r. Ünitelerin bafl nda belirlenen Amaçlar m z ile o ünitenin amac ortaya konulmaktad r. Ünite içinde yer alan S ra Sizde çal flmalar ile ö rencinin ünitede edindi i bilgileri karfl laflaca olaylar n çözümünde kullan lmas istenmektedir. Ünitenin sonunda yer alan Okuma Parças, Yaflam n çinden ve Kendimizi S nayal m bafll klar alt nda, üniteyi çal flmadan önce ve sonra verdi i cevaplar n karfl laflt r lmas suretiyle, ö rencinin ifllenen konuyu kavray p kavramad n anlamas amaçlanmaktad r. Kitab n yaz m nda bizden anlay fl n ve deste ini esirgemeyen say n Prof.Dr. Mehmet Bahtiyar a ve kitab n haz rlanmas sürecinde özveri ile yard mc olan Anadolu Üniversitesi nin tüm elemanlar na teflekkürlerimizi iletmeyi borç biliyoruz. Baflar Dileklerimizle Editörler Doç.Dr. Ayfle Tülin YÜRÜK Yrd.Doç.Dr. Neval OKAN

14 xiv K saltmalar AATUHK : Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanun AvK : Avukatl k Kanunu BanK : Bankac l k Kanunu BDK : Ba ms z Denetim Kuruluflu BKKK : Banka Kartlar ve Kredi Kartlar Kanunu Bkz : Bak n z c. : Cümle CD : Ceza Dairesi ÇK : Çek Kanunu E : Esas ebk : Eski Borçlar Kanunu etk : Eski Ticaret Kanunu FK : Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine liflkin Kanun FKK : Finansal Kiralama Kanunu FSEK : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu GTB : Gümrük ve Ticaret Bakanl GVK : Gelir Vergisi Kanunu HAAO : Halka Aç k Anonim Ortakl k HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu K : cra ve flâs Kanunu MKB : stanbul Menkul K ymetler Borsas K : Karar karfl. : Karfl laflt r n KHK : Kanun Hükmünde Kararname K T : Kamu ktisadi Teflebbüsü KOB : Küçük ve Orta Büyüklükte flletme Koop K : Kooperatifler Kanunu MarK : Markalar Kanunu NotK : Noterlik Kanunu RG : Resmi Gazete s. : Say SPK : Sermaye Piyasas Kurumu SerPK : Sermaye Piyasas Kanunu STB : Sanayi ve Ticaret Bakanl T : Tarih TBK : Türk Borçlar Kanunu TD : Ticaret Dairesi T RK : Ticari flletme Rehni Kanunu TKHK : Tüketicinin Korunmas Hakk nda Kanun TMK : Türk Medeni Kanunu TMSK : Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu

15 K saltmalar xv TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i TPE : Türk Patent Enstitüsü TSE : Türk Standartlar Enstitüsü TST : Ticaret Sicili Tüzü ü TTK : Türk Ticaret Kanunu TTSG : Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi vb. : ve benzeri vd. : ve devam

16 1T CARET HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Ticari iflletmeyi ve unsurlar n tan mlayabilecek, Tacir ve esnaf ayr m ile bu ayr ma ba l sonuçlar ve tacir türlerini ay rt edebilecek, Bir iflin ticari nitelikte say lma ölçütlerini ve ticari ifl olman n sonuçlar n belirleyebilecek, Ticari dava türlerini ve bu davalar n görülece i mahkemeleri saptayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar flletme Ticari flletme Esnaf flletmesi Gerçek Kifli Tacir Tüzel Kifli Tacir Donatma fltiraki Ticari fl Ticari Dava çindekiler Ticaret Hukuku Ticari flletme, Tacir, Ticari fl, Ticari Yarg T CAR filetme TAC R SIFATI VE TAC R OLMANIN SONUÇLARI T CAR fi VE SONUÇLARI T CAR YARGI

17 Ticari flletme, Tacir, Ticari fl, Ticari Yarg T CAR filetme Ticari flletmenin Tan m ve Unsurlar TTK n n ticari iflletme sistemine a rl k vermesine paralel olarak kanunda yer alan pek çok kavram ticari iflletme kavram ndan hareketle aç klanmaya çal fl lm flt r: Ticari ifl (TK. m.3,m.19), ticari hüküm (TK. m.1), ticari dava (TK. m.4), tacir (TK. m.12) gibi. fiu halde, Ticari flletme nin temel bir kavram oldu u aç kt r. Böyle temel bir kavram n kanunda tan mlanm fl olmas, yeni TTK n n önemli yanlar ndan birisidir. Ekonomi bilimi aç s ndan iflletme, bir giriflimcinin kazanç sa lamak amac yla emek ve sermayeyi bir organizasyon içerisinde bir araya getirmesi ile oluflur fakat bu genel tan m, Ticaret Hukukunun ticari iflletme tan m na uymaz. Çünkü ekonomik anlamdaki her iflletme, ayn zamanda bir ticari iflletme de ildir ancak her ticari iflletme ekonomik anlamda da bir iflletmedir. Ticari iflletmenin tan m ve unsurlar aç s ndan temel düzenleme, TTK m.11/1 de yer almaktad r: Ticari iflletme, esnaf iflletmesi için öngörülen s n r aflan düzeyde gelir sa lamay hedef tutan faaliyetlerin, devaml ve ba ms z flekilde yürütüldü ü iflletmedir. Bu tan mdan, ticari iflletmenin unsurlar na ulafl labilir, iflletmenin, esnaf iflletmesi için öngörülen s n r aflan düzeyde gelir sa lamay hedef tutan faaliyetler göstermesi ve bu faaliyetlerin devaml ve ba ms z flekilde yürütülmesi gerekir. Kanun metinlerine mevzuat basbakanlik.gov.tr adresinden ulaflabilirsiniz. Esnaf flletmesi çin Öngörülen S n r Aflan Düzeyde Gelir Sa lama Amaçl Faaliyetlerde Bulunmas Bu unsuru, gelir sa lama amac ve gelirin düzeyi yönlerinden iki alt unsura ay rabiliriz: Gelir Sa lama Amac n n Varl flletmenin gelir sa lamay amaç edinmifl olmas gerekir fakat bu amac n teorik olarak varl yeterlidir, iflletmenin fiilen de sürekli gelir elde ediyor olmas flart aranmaz. Bir iflletme, zaman zaman veya üst üste zarar da edebilir. Gelir sa lama amac yla kurulmayan, örne in do rudan hay r amaçl iflletmeler (fakir ailelere Ramazan ay nda bedava yemek da tmak üzere kurulmufl bir aflevi gibi) ticari iflletme de ildir. Fakat fakir çocuklar okutmak amaçl bir dernek, lüks bir lokanta iflletir ve

18 4 Ticaret Hukuku elde etti i geliri çocuklara ö renim yard m için harcar ise ortada yine bir ticari iflletme vard r. Elde edilen gelirin sarf flekli, iflletmenin niteli ini de ifltirmez. Gelir Düzeyine Göre Esnaf flletmesi-ticari flletme Ayr m Gelir sa lama amaçl faaliyetlerin, esnaf iflletmesi boyutlar n aflmas, yani ondan daha kapsaml olmas gerekir. Ticari iflletmenin as l önemli unsuru budur. Çünkü di er unsurlar esnaf iflletmelerinde de bulunabilir. Oysa ticari iflletmeyi esnaf iflletmesinden ay rabilmek ancak bu unsur sayesinde mümkün olmaktad r. TTK m.11/1 hükmü ticari iflletmeyi tan mlamakta ve bu unsuru ortaya koymakta ayr ca TTK m.15 esnaf tan m yapmakta, nihayet tarihli ve 5362 Say l Kanun un 3/a maddesi esnaf ve sanatkâr tan m vermekte ise de bu hükümler yard m ile esnaftacir ayr m n kesin olarak yapabilme olana yoktur. Çünkü an lan hükümlerdeki ölçütler aç k ve objektif de ildir. Böyle olunca, gelir düzeyine yönünden esnaf tacirden ay rabilmek için net bir ölçüte gereksinim vard r. Bu gereksinimi gören kanun koyucu, yeni TTK n n11/2 inci maddesinde, etk n n 1463 üncü maddesine benzer bir hüküm öngörmüfl ve Bakanlar Kuruluna bir yetki vermifl; ticari iflletme ile esnaf iflletmesi aras ndaki s n r n, Bakanlar Kurulunca ç kar lacak kararnamede gösterilmesini öngörmüfltür. Önceki kanun döneminde, Bakanlar Kurulu taraf ndan 1986 y l nda böyle bir kararname ç kar lm fl, sonra bu kararname 2007 y l nda yenilenmifltir (RG , S ). Hâlen yürürlükte bulunan ve 6103 Say l Uygulama Kanunu nun 10 uncu maddesindeki düzenleme nedeniyle, yeni TTK n n yürürlü e girmesinden sonraki dönemde de uygulanmas na devam edilmesi muhtemel olan bu kararnamede yer alan ölçütler flunlard r: Koordinasyon Kurulunca saptanacak ve Resmi Gazete de yay mlanacak esnaf ve sanatkâr meslek kollar na dâhil olup ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedeni çal flmas na dayand ran ve kazanc tacir veya sanayici niteli ini kazand rmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve iflletme hesab na göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunanlardan 213 Say l Vergi Usul Kanunu nun 177 nci maddesinin birinci f kras n n (1) ve (3) numaral bentlerinde yer alan nakdi limitlerin yar s n, (2) numaral bendinde yaz l nakdi limitin tamam n aflmayanlar n esnaf ve sanatkâr say lmalar ile esnaf ve sanatkâr siciline ve dolay - s yla esnaf ve sanatkârlar odalar na kaydedilmeleri Bakanlar Kurulunca kararlaflt - r lm flt r. VUK m.177 deki parasal limitler enflasyon nedeniyle her y lsonunda artt r lmaktad r. Aktar lan düzenlemeler uyar nca, esnaf say labilmek için, Koordinasyon Kurulunca ilân edilen (RG , S.26551) esnaf ve sanatkâr meslek kollar na dâhil olmak temel flartt r. Ek olarak, basit usulde vergiye tabi olmak veya gelir vergisinden muaf (GVK m.9) olmak yeterlidir. flletme hesab na göre defter tutanlar bak m ndan ise ayr ca, VUK daki limitlerin afl lmam fl olmas flart da aranacakt r. fiu halde, esnaf iflletmesi ile ticari iflletme aras ndaki fark n meslek kolu ayr m na dayanmad, belirlenen meslekler içinde yer alan ve iflletme defterine tabi bir faaliyetin, gelir düzeyinde göre ticari iflletme oluflturabilece i aç kt r. Buna karfl l k, belirlenen meslek kollar na dâhil olmayan her faaliyet, ticari iflletmenin var oldu unu da göstermez. Örne in, bilimsel ve kültürel nitelik gösteren mimarl k, mali müflavirlik, avukatl k, doktorluk, yazarl k gibi serbest meslek faaliyetlerinin, esnaf-tacir ayr m ndan ba ms z bir kol oluflturdu u, gelir amac bulunmas na ra men bu faaliyetlerin ticari iflletme ya da esnaf iflletmesi oluflturmaya-

19 1. Ünite - Ticari flletme, Tacir, Ticari fl, Ticari Yarg 5 ca ö retide isabetle vurgulanmaktad r. Fakat bu tür faaliyetlerin, birkaç doktorun hastane açmas örne inde oldu u gibi, bir ticari iflletme çat s alt nda yürütülmesi hâlinde ticari iflletmeden söz edilebilecektir. Resmi Gazete ye adresinden ulaflabilirsiniz. Kararnamenin an lan düzenlemesi nedeniyle, VUK m.176 uyar nca birinci s n f tacir say lan ve bilanço esas na göre defter tutanlar ile iflletme hesab na göre defter tutanlardan yukar da belirtilen kapsama girmeyenler tacir, bu kiflilerin iflletmeleri de ticari iflletme say lacakt r. Devaml l k flletme çat s alt nda yürütülen faaliyetlerin devaml olmas gerekir. Buradaki devaml l k, faaliyetlerin hiç ara verilmeksizin y llarca devam edece i anlam na gelmez. Tesadüfen veya ar zi olarak yap lan bir ticari faaliyet, ticari iflletmenin varl - n göstermez. Hatta baz faaliyetler mevsimlik olabilir. Örne in, yaz dönemlerinde aç lan plaj iflletmesi, k fl aylar nda çal flan bir kayak tesisi veya av mevsiminde faaliyet gösteren ve avc lar derne ine ait olan bir motel iflletmesi de unsurlar bulunmak flart ile ticari iflletmeyi oluflturabilir. Ba ms zl k Bir kifli baflkas n n iflletmesinde çal fl yor ya da baflkas na yard mc oluyorsa veya iflletmeyi taciri temsilen çal flt r yorsa tacir de ildir. Örne in flubeler ba ms z olmay p merkeze ba l olduklar için ba ms z birer ticari iflletme say lmazlar. Ayn flekilde, ticari temsilci, pazarlamac ve iflletmeyi mümeyyiz küçük veya k s tl ad - na iflleten yasal temsilci, ba ms z bir iflletme sahibi olmad için tacir de ildir (TTK m.13). Buna karfl l k, acente, ba ms z bir tacir yard mc s oldu u için, onun iflletmesi, di er unsurlar n da mevcut olmas flart yla ticari iflletme oluflturur. Semtinizdeki bir süpermarket iflletmesi ile bir lokantan n ticari iflletme olup olmad n de erlendiriniz. 1 Ticari flletmenin Malvarl Genel olarak, bir kifliye ait olup, para ile ölçülebilen hak ve borçlar n tümü, o kiflinin malvarl n oluflturur. Malvarl n n aktif k sm nda haklar (mülkiyet, rehin, intifa, alacak, fikri ve s nai haklar vb.), pasif k sm nda ise borçlar bulunur. Ticari iflletmenin malvarl, tacirin iflletmeye ay rd (ticari faaliyetlere özgüledi i) de erlerin toplam n ifade eder. Tacirin, ticari iflletmesine özgüledi i mal ve haklar, iflletme d fl ndaki mal ve haklar ndan hukuken ba ms z olmamakla birlikte, iflletmeye özgülenmifl de erler ekonomik bir bütün olarak rehin, sat fl, has lat kiras gibi baz ifllemlere konu olabilmektedir. Nitekim TTK m.11/3 de, ticari iflletmenin, içerdi i malvarl unsurlar n n devri için zorunlu tasarruf ifllemlerinin ayr ayr yap lmas na gerek olmaks z n, bir bütün hâlinde devredilebilece i ve di er hukuki ifllemlere konu olabilece i hükme ba lanm flt r. Bu nedenle iflletmeye dâhil de erlerin neleri kapsad n n ayr ca incelenmesi gerekmektedir. TTK m.11/3, c.2 de Aksi öngörülmemiflse, devir sözleflmesinin duran malvarl - n, iflletme de erini, kirac l k hakk n, ticaret unvan ile di er fikri mülkiyet haklar n ve sürekli olarak iflletmeye özgülenen malvarl unsurlar n içerdi i kabul Tasarruf fllemi: Bir hakka do rudan do ruya etki eden onu kuran, de ifltiren veya ortadan kald ran ifllemdir.

20 6 Ticaret Hukuku Goodwill, müflteri hakk veya pefltemaliye fleklinde de an lmaktad r. olunur denilmek suretiyle iflletmeye özgülenmifl malvarl unsurlar n n bir k sm - na, devrin kapsam vesilesiyle de inilmifltir. flletmenin malvarl unsurlar, genellikle, maddi-maddi olmayan unsurlar fleklinde iki ana gruba ayr larak incelenmektedir. Maddi unsurlar, el ile tutulan, göz ile görülen, yani somut varl olan (cismani) de erleri ifade eder. Tesisat, iflletme sermayesi, ham madde, üretilen/ stok mallar gibi. Tesisat ise, iflletmeye özgülenmifl tafl nmaz mallar ve onlar n bütünleyici parças (TMK m.684) ve eklentisi (TMK m.686) ile tafl n r mallar (makinalar, aletler, araçlar, arabalar gibi tafl n r iflletme tesisat n ) kapsar. Gayrimaddi unsurlar ise, özellikle ticaret unvan, iflletme ad, marka, patent, know-how, endüstriyel tasar m, fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar gibi ekonomik de eri olan, fakat cismani varl olmayan veya varl bir bütün olarak görülemeyen haklar ifade eder. Bunlardan iflletme ad, ticaret unvan ve marka ileride ayr nt l olarak incelenecektir. Fakat burada, önemi nedeniyle baz kavramlar aç klamakta yarar vard r. Patent, yeni, tekni in bilinen durumunu aflan ve sanayiye uygulanabilir nitelikte bir bulufl yapanlara veya haleflerine, bu bulufltan belirli bir süre (kural olarak 20 y l) ile yaln zca kendilerinin yararlanmas n sa lamaktad r. Bu hakk temsilen, sahibine, Türk Patent Enstitüsü taraf ndan bir belge verilmekte olup ayr nt lar 551 Say l KHK de düzenlenmifltir. Ayn KHK n n 154 vd. maddelerine göre, yeni ve sanayiye uygulanabilen bulufllar, faydal model belgesi ile korunurlar. Endüstriyel tasar m, bir ürünün tümü veya bir parças veya üzerindeki süslemenin, çizgi, flekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyular ile alg lanan çeflitli unsur veya özelliklerinin oluflturdu u bütünü ifade eder. 554 Say l KHK, tasar mlar üzerindeki hakk n korunmas na iliflkin hususlar düzenlemektedir. Know-how, patent niteli inde olmasa dahi, iflletme içerisinde organizasyon, yönetim, üretim ve da t m gibi konularda ulafl lan teknik ve ticari bilgi ve tecrübe birikimi anlam nda kullan l r. Goodwill ise, bir ticari iflletmenin sevk ve yönetiminin kendi müflteri çevresi üzerinde yaratt ra betten dolay sahip olunan hak olup, iflletmenin de erini oldukça etkileyebilen bir faktör olarak özellikle belirtilmek gerekir. Nitekim Yarg - taya göre, uygulamada, iflletmenin devri veya has lat kiras na konu olmas hâlinde hava paras ad alt nda ayr bir bedel talep edilmesi, sahip olunan müflteri çevresinin karfl l olarak mümkün ve geçerlidir. Yeni TTK 11/3 hükmü, iflletmenin malvarl unsurlar aras nda iflletme de erinden de söz etmifl ve k smen de olsa, bir anlamda bu hakka iflaret etmifl bulunmaktad r. Ticari flletmede Merkez ve fiube Bir ticari iflletmenin iflleri giderek geniflleyebilir; de iflik bölgelerde veya yabanc ülkelerde, kendisine ba l olup da bulundu u yerdeki müflteriler ile ifllemler yapabilme yetkisine sahip birimler (flubeler) açma gereksinimi do abilir. Merkez ve flube kavramlar TTK da tan mlanmam fl, iflletme merkezinin bulundu u yerin ticaret siciline tescil ettirme yükümü öngören hüküm (TTK m.40/1) gibi baz maddelerde merkez ya da flube olmaya sonuç ba lanmaktad r (TTK m. 40/3-4 m.48,m.371/3,tbk m.549). Merkez, bir iflletmenin idari, ticari ve hukuki yönden faaliyetlerinin topland ve ifllemlerinin yürütüldü ü yerdir. Bazen bir iflletmenin çeflitli birimleri derli toplu flekilde bir arada bulunmaz. Teknik birimler, depolar veya flantiyeler, idari ve