2007 de SAYILARLA SAVUNMA SANAYİİMİZ

Transkript

1 2007 de SAYILARLA SAVUNMA SANAYİİMİZ GİRİŞ M. Kaya Yazgan SaSaD Genel Sekreteri Mayıs 2008 Savunma Sanayii İmalatçılar Derneği, kısa adıyla SaSaD, 11 yıldır yurdumuzda savunma sanayii sektöründe çalışan kuruluşların yıllık performansını gösteren veriler topluyor yılı Şubat - Mart döneminde de 2007 yılında gerçekleşen sayılar toplandı ve sektörün Ciro, İhracat, Ar-Ge Harcaması ve İşgücü konularındaki temel göstergeleri elde edildi. Bu yazımızda toplanan verilerin kısa bir değerlendirilmesi yapılacaktır. TOPLAM CİRONUN GELİŞİMİ 2007 yılında kuruluşlarımızın savunma alanında gerçekleştirdikleri cirolarının toplamı (dolaylı ve dolaysız satışlar toplamı) YTL, ( $) olarak belirlenmiştir 1. Bu sayının kuruluşlarımızın birbirlerine yaptıkları satışları (dolaylı satışlar) da kapsadığına dikkat edilmelidir yılında Türk savunma sektöründeki kuruluşların dolaysız biçimde Türk Silahlı kuvvetlerine yaptıkları satışlar ve gerçekleştirdikleri ihracat toplamı ise YTL ( $) olmuştur. Bu sayının SaSaD ın geçmiş yıllarda topladığı verilerle birlikte değerlendirilmesi Şekil-1 de görülmektedir. Şekil 1 Savunma Sektörü Cirosunun Değişimi [Kaynak: SaSaD Anketleri] yılı ortalama ABD doları kuru 1,3 YTL=1 $ alınmıştır. [Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Sayfa 1 / 8

2 Şekil 2 Yıllık Artış Yüzdeleri [Kaynak: SaSaD Anketleri, TÜİK] yıllarında yurdumuz savunma sanayii kuruluşlarında gözlenen gelişim, sektörün krizini atlattığını ve 2001 den itibaren bir büyüme eğilimine girdiğini göstermektedir. Ayrıca sektördeki yıllık büyüme oranlarının 2004 yılı dışında Gayri Safi Yurt İçi Hasıla - GSYİH ve Genel Sanayi ve İmalat Sanayiinin gelişiminin üzerinde olduğu da belirtilebilir (Şekil 2) sonrasının, özellikle 2001 sonrasının, dünyada uluslar arası ortamın oldukça gergin olduğu, Afganistan ve Irak gibi harekâtların gerçekleştirildiği, birçok bölgede terör tehdidinin ve etnik dinsel gerilimlerin arttığı bir dönem olduğunu biliyoruz. Bunun bir sonucu olarak başta ABD olmak üzere ülkelerin savunma harcamalarında önemli bir artış gözlediği söylenebilir (Şekil 3). Ülkemiz açısından da birçok gerilimin gündemde olduğu bu dönem içinde Milli Savunma Bakanlığı bütçesindeki değişim de artış yönünde olmuştur (Şekil 4). Sonuç olarak gerek uluslar arası, gerekse ulusal koşullar göz önüne alındığında sektördeki büyümenin beklenen bir gelişme olduğu söylenebilir. Şekil 3 Dünya Askeri Harcamaları [Kaynak: SIPRI Yearbook 2007 Appendix. 8A] Şekil 4 Milli Savunma Bakanlığı Bütçesi [Kaynak: Bütçe ve Mali Kontr. Gn. Md.] 2 GSYIH [Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Genel Sanayi ve İmalat Sanayii [Türkiye İstatistik Kurumu Sayfa 2 / 8

3 Bu çerçeve içinde özellikle Savunma Sanayii Müsteşarlığımızın son yıllarda izlediği başarılı gelişme stratejisini ve gerçekleştirdiği uygulamaları önemle vurgulamalıyız. ALT SEKTÖRLER Savunma sanayiimizin toplam cirosunun, önde gelen alt sektörlere dağılımı Şekil-5 te verilmiştir. Burada gemi yapımı, elektronik ve silah mühimmat roket - füze alt sektörlerinin, sektör toplamının yarıdan fazlasını oluşturdukları görülmektedir. Ayrıca savunma alanının hemen hemen her alt sektöründe üretim yeteneğimizin olması çok sevindiricidir. Şekil 5 Toplam Cironun Alt Sektörlere Dağılımı [Kaynak: SaSaD 2007 Anketi] Yurdumuzda bir başka gruplama da aşağıdaki biçimde yapılabilir: MKEK, Gölcük ve İstanbul Tersaneleri ve Kuvvet Komutanlıklarına bağlı tesisler (Kısaca KAMU); Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı nın Bağlı kuruluşları (ASELSAN, TUSAŞ, HAVELSAN, ROKETSAN, İŞBİR ve ASPİLSAN - Kısaca VAKIF); Özel sektör girişimleri (Kısaca ÖZEL). Şekil 6 Toplam Cironun Kamu Vakıf Özel Dağılımı [Kaynak: SaSaD 2007 Anketi] Yine 2007 toplam cirosunun bu ayrıma göre dağılımı Şekil-6 da verilmiştir. Burada da sektörün yaklaşık eşit üç dilime bölündüğünü görüyoruz. ÖZEL kuruluşların sayıca çok fazla olmalarına karşılık, VAKIF ve KAMU tesislerinin sayıca az oldukları ama sektörde oldukça büyük bir satış hacmine sahip oldukları söylenebilir. Sayfa 3 / 8

4 KURULUŞLARIN BOYUTLARI Sektörün toplam boyutu yanında, sektörümüzde yer alan firmaların boyutları da önemli bir parametre oluşturmaktadır yılındaki cirolarına göre sektördeki kuruluşlarımızın dağılımı bir histogram yapısında Şekil-7 de verilmiştir. Şekil 7 Kuruluşların Cirolarına Göre Dağılım Histogramı [Kaynak: SaSaD Anketi] Burada sektörümüzdeki şirketlerin çoğunun oldukça küçük boyutlu olduğu gözlenmektedir. Örneğin şirketlerimizin % 80 inin ciroları 100 Milyon doların altındadır. Amerika ve Avrupa da savunma alanındaki büyük şirketlerin birleştiği, birbirini satın alarak daha da büyüdüğü uzun süredir gözlenen ve tartışılan bir olgudur. Ülkemizin büyük şirketlerinin bile uluslar arası düzeyde büyük olmadıklarını gözlüyoruz. Örneğin Defense News dergisinin 2006 Dünya Savunma Sanayiinde Top 100 listesine 3 ASELSAN ın girmesine sevindiğimizi ama ülkemizden tek şirketin girebilmesine de üzüldüğümüzü belirtebiliriz. SIPRI nin 2007 yılı Haziran ayında yayınladığı Top 100 Arms-Producing Companies listesinde 2005 verileri kullanılmaktadır 4. Burada ilk 100 firma arasında hiçbir Türk firmasının yer almadığını görüyoruz. Buna karşılık, 40 adet ABD firmasının ve 32 adet Avrupa firmasının yanında, 9 adet Rus, 6 adet Japon, 4 adet İsrail, 3 adet Hint, 2 adet Güney Kore ve 1 er Singapur, Kanada, Brezilya ve Avustralya firmasının listede olduğunu belirtebiliriz. 3 Defence News, 28 July Bu çalışmada SIPRI veri alamadığı için Çin Halk Cumhuriyetinden firmalara yer veremediğini bildirmiştir. Sayfa 4 / 8

5 İHRACAT Son yıllarda Türkiye nin toplam ihracatında önemli artış gözlenmektedir. Savunma sanayii ihracatının da önemli bir büyüme gösterdiği (Şekil 8); ama sektördeki ihracat artışının çok da kararlı bir düzen izlemediği ve genellikle Türkiye nin toplam ihracat artış oranının altında kaldığı vurgulanabilir (Şekil 9). Şekil 8 Savunma Sektörü İhracatı [Kaynak: SaSaD Anketleri] Şekil 9 Savunma Sanayii ve Türkiye İhracatında Bir Önceki Yıla Göre Değişim Yüzdeleri [Kaynak: SaSaD Anketleri, TÜİK] Yukarıda değindiğimiz gibi yaşadığımız dönem uluslar arası savunma harcamalarının arttığı bir dönemdir. Diğer yandan ihracat pazarı da büyük ülkelerin büyük firmaları tarafından paylaşılmaktadır Döneminde dış pazarın yaklaşık % 60 ının ABD ve Rusya arasında paylaşıldığını ve Avrupa ülkelerinin de % 30 a yakın pay aldığını belirtmeliyiz (Şekil 10). Şekil 10 Dünya Savunma Ürünü İhracat Pazarında Paylar [Kaynak: SIPRI Yearbook 2007] Sayfa 5 / 8

6 Ag Ge HARCAMALARI Savunma Sektörü ileri teknolojiye ve Ar-Ge ye yaptığı yatırım ile her zaman önde gelen bir sektör olmuştur. Yıllardır düzenli bir biçimde artan öz kaynaktan yapılan Ar-Ge harcamaları 2007 de büyük bir artış göstermiş ve 120 Milyon doları aşmıştır (Şekil 11). Bu sayı 2006 ya oranla % 33 lük bir sıçrama sağlandığını göstermektedir. Bu gelişmenin sektörün Şekil 11 geleceğine yönelik çok olumlu Savunma Sektöründe Öz Kaynaktan Yapılan Ar-Ge bir gelişme olduğuna Harcamaları [Kaynak: SaSaD Anketleri] inanıyoruz. Bir başka ölçüt olarak bu sayının sektör toplam cirosunun % 6 sı boyutunda olduğunu da vurgulamalıyız. Ar-Ge çalışmaları için kuruluşlarımızın kendi öz kaynaklarından ayırdığı pay (toplam 156 Milyon YTL) yanında, dış finansmanla yürüttükleri Ar-Ge projeleri de (toplam 321 Milyon YTL) büyük bir boyuta çıkmıştır (Şekil 12). Firmaların kendi öz kaynaklarını kullanarak Ar-Ge yapmasının önemi yanında dış kaynak kullanımı ile Ar-Ge yapmanın, Ar-Ge nitelikli projeler yürütmenin hiç de azımsanmayacak bir başarı olduğunu unutmamalıyız. Bu açıdan Şekil 12 Savunma Sektöründe Ar-Ge Harcamalarının Kaynakları bakınca firmalarımızın 321 [Kaynak: SaSaD 2007 Anketi] Milyon YTL boyutunda dış kaynaklı Ar-Ge projesi yürütmeleri de sektörümüz açısından büyük önem taşımaktadır. Yurdumuzda genel olarak Ar-Ge ye verilen önemin yetersiz olduğu gerçeği yanında özel kesimin Ar-Ge ye ayırdığı kaynağın giderek büyüdüğünü gözlüyoruz (Şekil 13). Sayfa 6 / 8

7 Sanayimizin diğer sektörlerindeki Ar-Ge harcamalarına baktığımızda 5 aşağıdaki gözlemleri yapabiliriz: Sanayimizin birçok dalında Ar-Ge harcaması yok denecek kadar Şekil 13 azdır. Örneğin 18 Milyar Özel Kesimin Ar-Ge ye Ayırdığı Kaynak YTL nin üzerinde cirosu [Kaynak: TÜİK Ar-Ge İstatistikleri] olan TÜPRAŞ ın Ar-Ge harcaması yalnızca YTL olarak rapor edilmiştir. Boyut olarak büyük Ar-Ge harcaması yapan kuruluşlarımızda da, bu bedelin ciroya oranın oldukça küçük olduğunu gözlüyoruz: o Arçelik: YTL Ar-Ge harcaması, Cirosunun % 2 si; o Vestel: YTL Ar-Ge harcaması, Cirosunun % 1,9 u; o Ford Otomotiv: YTL Ar-Ge harcaması, Cirosunun % 0,7 si; o Tofaş: YTL Ar-Ge harcaması, Cirosunun % 0,3 ü Bu yapı içinde cirosunun % 6 sı oranında bir payı öz kaynaklarından Ar-Ge için ayıran sektörümüzün bu konuda öncü bir rol oynadığı rahatlıkla vurgulanabilir. SONUÇ Bu incelememizde SaSaD ın yıllık anketinin sayısal verileri ele alınmış ve bazı temel karşılaştırmalarla değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sektörün bu niceliksel özellikleri yanında son yıllarda çok önemli niteliksel gelişmeler yaşandığı, teknolojik altyapının geliştiği, yeni ürün tasarımı çalışmalarının, yerli tasarıma dayalı büyük projelerin Türk ana yüklenicileri tarafından üstlenildiği gözlenmektedir. Savunma Sanayii Müsteşarlığımızın çizdiği strateji yönündeki bu gibi niteliksel gelişmeler bu incelememizin kapsamı dışında bırakılmıştır. Sektörün daha kapsamlı bir boyutta ele alınması TOBB Savunma Sanayii Meclisi nin 2008 Sektör Raporunda sağlanacaktır. Genel olarak Türkiye ekonomisi için çok olumlu bir yıl olmamasına, örneğin GSYIH büyüme oranının % 4,5 ta, imalat sektörü büyüme oranının % 5,4 de kalmasına 6 karşın savunma sanayii açısından 2007 yılının başarı bir yıl olduğunu gözlüyoruz. Yukarıda ele alındığı gibi savunma sektöründe ciroda % 17, ihracatta % 19 ve Ar-Ge harcamalarında % 33 boyutunda artış sağlanabilmiştir. Ülkenin genel ekonomisi büyük bir krizle karşılaştığında, yıllarında görüldüğü gibi, savunma sektörü de bundan büyük darbe almaktadır. Ama bunun yanında 2007 de olduğu gibi tarım, inşaat veya imalat sanayiinde yaşanan 5 Turkish Time, Selçuk Oktay, ARGE 100, Ağustos 2007, sayı 64 6 Devlet Planlama Teşkilatı, Ekonomik Gelişmeler, Mart 2008 Sayfa 7 / 8

8 daralmalar savunma sanayiinde büyük bir olumsuz etki yaratmamaktadır. Ülke ekonomisinin olağan sınırlar içindeki dalgalanmaları durumunda savunma sanayii daha çok devlet politikalarının, uluslar arası gelişmelerin etkisi altında kalmakta ve bunlara bağlı bir seyir izlemektedir. Daha büyük boyutlu bir daralma yönelimini izlemek açısından 2008 yılının kritik bir yıl olması nedeniyle önümüzdeki dönemde özellikle imalat sanayiindeki gelişmeler, aylık sanayi üretim endeksi ve kapasite kullanım istatistikleri sanayici tarafından dikkatle izlenecektir. Dış pazarlar açısından konu ele alındığında sektörümüzde büyük ülkelerin ve dev firmaların egemenliği belirgindir. Bir savunma sanayii ürününü ihraç edilmesi için, sanayicinin çabaları yanında genellikle ürünün Özgün bir tasarım olması, Önce Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından kullanılıp benimsenmesi ve İlgili tüm devlet kurumlarının desteğinin sağlanması gerekmektedir. İşte bu açıdan bakınca savunma sanayii kurumlarımızın Ar-Ge projelerine verdikleri büyük öncelik önem kazanmakta ve 2007 yılında Ar-Ge harcamalarında görülen sıçrama sektörün geleceği için de ümit vermektedir. Sayfa 8 / 8