Ocak - Şubat 2015 İZMİR BANKACILIK SİSTEMİNDEN NE KADAR PAY ALIYOR? YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİKLERİ TÜRKİYE DE MESLEKİ EĞİTİM

Transkript

1 Ocak - Şubat 2015 İZMİR BANKACILIK SİSTEMİNDEN NE KADAR PAY ALIYOR? YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİKLERİ TÜRKİYE DE MESLEKİ EĞİTİM 1

2 IÇINDEKILER 4 Sunuş 6 Ekonomik Büyüme, Faiz, Kur Dalgalanmaları ve Özel Sektörün Dış Borcu 12 İzmir Bankacılık Sisteminden Ne Kadar Pay Alıyor? 18 Yenilenebilir Enerji Sektöründe Üretim Tesislerine Yönelik Teşvikler 24 Stratejik Ürün Pamukta Tehlike Çanları 31 Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi Kuruldu 34 İnşaat Sektöründeki Gelişmeler Işığında İnşaat Malzemelerinde Durum Analizi 38 Türkiye de Mesleki Eğitim 3

3 Değerli Üyelerimiz, 2015 yılına yeni umutlarla girdik ancak dünya ekonomik krizin etkilerini hala damarlarında hissediyor. Büyümenin dinamosu Uzakdoğu ülkeleri, Çin başta olmak üzere büyümede zorlanıyorlar. Petrol ihracatçısı Rusya, Venezuela, Nijerya ve İran ın petrol fiyatlarındaki sert gerileme nedeniyle küçülecekleri tahmin ediliyor. Ortadoğu da savaş ve gerginlikler devam ediyor. Dünya ekonomisinin lokomotifi ABD, dünya ekonomisine yön vermeye devam ediyor. Amerikan Merkez Bankası (FED) in aldığı kararlar, tüm ülkelerin ekonomisini derinden etkiliyor. ABD nin parasal genişlemeyi durdurma ve faiz artırımına gitme yönünde verdiği sinyaller gelişmekte olan ülkelere olan sıcak para girişini azaltıyor. Avrupa ise ekonomik çöküşü konuşuyor. Son ekonomik kriz öncekilerden farklı olarak, özellikle Euro kullanan ülkeleri derinden sarstı. Bugün 1 Euro = 1 Dolar konuşuluyor. Avrupa Birliği ne giren ve özellikle Euro kullanan ülkeler, derin bir bütçe açığı ve finansal sorunlar ile boğuşuyor. Yunanistan daki iktidar değişikliği ile birlikte Yunanistan ın Avrupa Para Birliğinden çıkması konuşuluyor. 4

4 SUNUS Dünya ekonomileri ağır ekonomik problemler ile uğraşırken Türkiye, siyasi gündemin ağır olarak yaşandığı 2014 yılını geride bıraktı. Yılın neredeyse tamamı seçim atmosferi içinde geçti. Yerel Seçimler ve Cumhurbaşkanlığı Seçimini yaşadık. Diğer yandan ülkemizin içinde bulunduğu coğrafyada savaş, kargaşa ve kaosun hakim olduğu bir dönemi yaşıyoruz. Bu süreçte, özellikle en büyük dış ticaret partnerlerimizden olan Irak ile dış ticaretimiz ağır yara aldı de bir büyük seçim heyecanı daha yaşayacağız Haziran Genel Seçimleri sonrası ülkemizde yaklaşık iki yıldır devam eden seçim maratonu sona erecek. Uzun bir süre seçim yapılmayacak. Bunun sonucunda yılın ikinci yarısında daha istikrarlı, ekonominin daha ön plana çıktığı bir döneme gireceğimizi umuyorum. Ekonomik ve sektörel konuların işlendiği bültenimizde bu ay; Ekonomik Büyüme, Faiz, Kur Dalgalanmaları ve Özel Sektörün Dış Borcu İzmir Bankacılık Sisteminden Ne Kadar Pay Alıyor? Yenilenebilir Enerji Sektöründe Üretim Tesislerine Yönelik Teşvikler Stratejik Ürün Pamukta Tehlike Çanları Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi Kuruldu İnşaat Sektöründeki Gelişmeler Işığında İnşaat Malzemelerinde Durum Analizi Türkiye de Mesleki Eğitim konularındaki yazılarımızı bulabilirsiniz. Odamız Araştırma, Girişimcilik ve Meslekleri Geliştirme Müdürlüğü uzmanları tarafından hazırlanan AR&GE Bülten in üyelerimize, kamu otoritelerine ve ilgililere yararlı olacağını umuyor, bol kazançlı günler diliyoruz. Ekrem DEMİRTAŞ Yönetim Kurulu Başkanı 5

5 Birol Efe Araştırma, Girişimcilik ve Meslekleri Geliştirme Müdürü EKONOMİK BÜYÜME, FAİZ, KUR DALGALANMALARI VE ÖZEL SEKTÖRÜN DIŞ BORCU Ekonomimizin kalkınmasını, büyümesini istiyorsak, tükettiğimizden daha fazlasını üretmek durumundayız. Üretmek gerekli, ama yeterli şart değil. Yeterli olabilmesi için; sadece yurtiçinde değil, küresel pazarlarda da karşılığı olan, talebi olan ürünleri üretmek ve ihraç etmek durumundayız. Küresel ekonomiye baktığımızda ise ülkeleri 2 grupta incelemek mümkün. a) Cari fazlası olanlar b) Cari açığı olanlar Cari fazlası olan ülkelere Çin, Japonya, Danimarka ve Almanya yı, cari açığı olanlara ABD, İngiltere, Brezilya, Hindistan ve Türkiye yi örnek gösterebiliriz. Cari fazlası olan ülkeler biriken dövizleri genellikle ABD başta olmak üzere güvenli liman olarak gördükleri gelişmiş ülkelerin uzun vadeli tahvillerinde değerlendirmekte yada ihraç pazarlarını çeşitlendirmek veya nüfuz sahasını genişletmek için gelişmekte olan ülkelere kredi olarak kullandırmaktadır. Bu ülkeler; cari fazlalarının yarattığı baskı ile ulusal para birimlerinin aşırı değerlenmesi gibi sorunlarla karşılaşabilmekte ve buna çeşitli çözüm yolları aramaktadırlar. Cari açık veren ülkelerde ise, ABD nin özel konumu hariç tutulursa, sorun ve çözüm yolları daha sancılı ve karmaşık olabilmektedir. 6

6 EKONOMI 2014 yılı itibariyle 483 milyar USD ile dünyada en fazla cari açığı olan ülke Amerika Birleşik Devletleri dir. İşte ABD nin özel konumu burada devreye giriyor. ABD, inovatif ve lokomotif bir ekonomik güce sahip olmasının yanında tüm dünyada rezerv para olarak kabul edilen ABD Dolarını basma tekeline sahiptir. Bu iki gücün biraraya gelmesi; ihracatçı firmalarına müthiş bir rekabet avantajı sağlamakta, ABD nin küresel markalarına her geçen yıl yenilerini eklemesi ile sonuçlanmaktadır. Gelişme yolunda bir ülke olan Türkiye mizin ise kronik bir cari açık sorunu bulunmaktadır yılı itibariyle 45,8 milyar $ düzeyinde olan cari açığımızın başlıca kaynağı dış ticaret açığıdır, daha yüksek olmamasının nedeni de turizm gelirleri. İhraç ürünlerimizin teknolojik içeriği düşük ve orta yoğunlukta iken, ithal ürünlerimizin teknolojik içeriği orta ve yüksek yoğunluktadır. Ayrıca, ihracatımızın önemli ölçüde ithal ara mallarına bağımlı olması, ihracat arttığında, buna otomatik olarak ithalat artışını da beraberinde getirmektedir. İhracatçı firmalara rekabet gücü kazandırmak amacıyla bir politika aracı olarak TL sının değerinin ucuz tutulmaya çalışılması, ithalat bağımlılığından dolayı ithal ürünleri de pahalı hale getirmekte, özellikle ithal ara malı kullanan sektörler için negatif yönde bir etki yaratabilmektedir. Dış ticaretimizde ihraç ürünlerimizi katma değeri yüksek, ileri teknoloji içeren bir yapıya kavuşturmadıkça, ihraç ürünlerinin ithalat bağımlılığını makul bir seviyeye indirmedikçe cari açık uzun yıllar ekonomimizin yumuşak karnı olmaya devam edecek gibi görünmektedir. Türkiye 51 yıl boyunca alt orta gelir grubunda, son 10 yıldır da üst orta gelir grubunda yer almaktadır. Yurtiçi tasarruflarımızın GSYİH ya oranı %15 ler ve kişibaşına gelirimizin de $ lar seviyelerinde kalması halihazırda orta gelir tuzağından neden çıkamadığımızı özetlemektedir döneminde yakaladığımız ortalama %7,2 lik büyüme hızı, döneminde ortalama %3,5 lere düşmüştür. Henüz 2014 yılına tamamına ait büyüme hızı açıklanmamış olsa da, ilk 3 çeyreğe ait veriler, yılın tamamında büyüme hızının %3 ü bile bulmayabileceğine işaret etmektedir. Buna karşılık son aylarda siyasiler faiz düşerse, enflasyon da düşer, yatırımlar da artar şeklindeki bir tezi savunuyorlar. Bu doğrultuda; Merkez Bankası nın faiz indirimine gitmesi gerektiği sık sık dillendirilince de, Merkez Bankası daha fazla dayanamayıp üst bantta 50 baz puan, alt bantta ise 25 baz puan indirime gitti. Faizlerdeki bu indirim ne siyasileri ne de piyasaları tatmin etti. Ama, bu hamlesiyle Merkez Bankası bir ölçüde talepleri nazar-ı dikkate aldığını göstermiş oldu. 7

7 Tablo 1: TCMB nın Koridordaki Alt ve Üst Bantta Yaptığı Son 10 Hamle (Gecelik O/N) Tarih Borç Alma Borç Verme Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Merkez Bankası elindeki veri setinin müsaade ettiği kadar yapabileceğini yapmaya çalıştı. Ancak, ABD ekonomisindeki toparlanmanın da etkisiyle FED in yılın ikinci yarısında faiz artırımına gitme olasılığının güçlenmesi, uluslararası fonların Türkiye dahil gelişmekte olan ülkelere yönelik risk ve yatırım iştahını törpülemeye başladı. Piyasaların olaylara, siyasilerin direktifleri doğrultusunda değil de kendi dinamikleri açısından bakması ve merkez bankasının bağımsızlığı konusunda bazı tereddütlerin oluşması gibi çeşitli faktörlerin de etkisiyle rekora doğru koşan Amerikan Doları 2,60 ları gördü, daha ne kadar yükseleceğini de kestirmek mümkün değil. Peki Dolar kuru yıl sonundaki 2,32 lik seviyesinden 2,60 a zıplayınca özel sektörün dış borçları üzerinde nasıl bir etki yaptı? 2014 yılı sonu itibariyle özel sektörün toplam dış borcu 282,3 milyar $. Bunun %86 sı yurtdışından sağlanmış, geriye kalan %14 ü ise yurtiçindeki yükümlülüklerden oluşmakta. Tablo 2: Reel Sektörün Döviz Varlık ve Yükümlülükleri Varlıklar Yükümlülükler Net Döviz Pozisyonu Kaynak: TCMB,

8 EKONOMI Reel sektörün döviz varlıkları ve yükümlülükleri incelendiğinde ise; 281,3 milyar $ yükümlülüğünün, 98,1 milyar $ da varlığının olduğu görülüyor. Diğer bir ifadeyle; bu verilere göre, reel sektörün 2014 yıl sonu itibariyle 183,2 milyar $ açık pozisyonu bulunmaktadır. Yılbaşından bu yana Dolar kuru 28 kuruş arttı. Yılsonundaki açık pozisyonun hiç değişmediğini varsaysak bile reel sektör üzerindeki yükün TL olarak 51,3 milyar TL arttığı görülmektedir. Yani, döviz kuru artışı nedeniyle reel sektörün açık pozisyonu TL bazında %12 düzeyinde artmış oldu. Bunun pratikte piyasaya yansıması; borç-ödeme zincirinin kırılması şeklinde olmaktadır. Borçlardaki bu ani yükselişe hazırlıksız yakalanan şirketler, sadece yurtdışına olan borçlarını öteleme yoluna gitmemekte, daha da fazla iç piyasaya olan borçlarını erteleyerek, boşa çıkan kaynakla dışarıya olan borcu ödemeyi tercih etmektedir. Yabancı yatırımcılar bizim gibi gelişmekte olan ülkelere görece yüksek faiz farkından yararlanmak için gelmektedir. Şu anda kur artış hızı, iç borçlanma senetlerine uygulanan faiz oranlarını bile solladığından, yabancı yatırımcı reel olarak zarar etmektedir. O zaman yatırımcının önünde iki seçenek kalıyor: ya zararın neresinden dönersen kardır deyip çıkacak, ya da yeterince sabrı varsa bu fırtınanın dinmesini bekleyecek. BİST deki son dalgalanmalardan da yabancı yatırımcının sabrının pek kalmadığı anlaşılmaktadır. Grafik: Ekonomik Güven Endeksi (2013-1, ) Kaynak: TUİK,

9 TÜİK e göre ekonomik güven endeksi 100 ün üzerinde ise ekonominin genel durumuna ilişkin iyimserliği, 100 ün altında ise ekonominin genel durumuna ilişkin kötümserliğe işaret etmektedir Şubat ayı ekonomik güven endeksinin 89,4 ten, 87,1 e gerilemesi; reel kesim ve perakende ticaret güven endekslerindeki azalmadan kaynaklanmış. Yukarıdaki grafik incelendiğinde; 2013 yılı boyunca genel ekonomik durum hakkında iyimser bir bakış açısının olduğu, 2014 ün ikinci ayından itibaren ise kötümser bir bakışın hakim olmaya başladığını ve 2015 Şubat ayında 87,1 ile en düşük seviyeye geldiği görülmektedir. TİM verilerine göre 2015 Şubat ayında ihracat %13 azalarak 10,5 milyar $ a gerilemiştir yılında Türkiye ye 12,5 milyar $ lık doğrudan yabancı yatırım gelmiş ancak çıkan sermaye 7 milyar $ ı aşmıştır. Türkiye ye yabancı yatırımları özelleştirmeler cezbetmiş, özelleştirilecek kamu işletmelerinde sona gelince de yabancı yatırımlar önemli ölçüde azalmaya başlamıştır. Kurdaki hareketlilik ve petrol fiyatlarının başını yukarı çevirmesi bile etten, süt ürünlerine kadar pek çok üründe zam yağmuruna yol açmıştır. Küresel ve ulusal konjonktürün etkisiyle makroekonomideki tüm bu sıkıntılara rağmen hiç güzel gelişmeler olmuyor mu? Elbette oluyor. Örneğin; bir aksilik çıkmazsa yılsonuna kadar 4G teknolojisini kullanmaya başlayacağız. Cep telefonlarımızla internetten video, resim, dosya vb. indirme hızımız neredeyse 20 kat artacak. Dijital çağın bu nimetinden ülke olarak biz de yararlanmaya başlayacağız. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ithal edilen ara ürünün kamu-sanayi işbirliği ile yerli olarak üretimini hedeflemekte. İhracat ürünlerinin kg fiyatının 1,66 $ dan, 3-4 $ a çıkarmayı öngörmekte. Bu çabaları; ihracatın ithalatla olan göbek bağını kesmek ve katma değeri yüksek ürünler üretmek için güzel bir başlangıç olarak değerlendirmekteyiz. 10

10 EKONOMI Ülkemizin her bir köşesine duble yollar inşa edilmekte, ulaşım ve iletişim altyapısına devasa yatırımlar yapılmaktadır. Özetlemek gerekirse; ekonomik büyümenin yavaşladığı, özel sektör döviz pozisyon açığının yükseldiği, hane halkı borçlarının arttığı, ekonomik güven endeksinin 100 ün altında seyrettiği ve faiz-enflasyon-kur tartışmalarının hararetle sürdüğü bir dönemi yaşamaktayız. Bu dönemde; Odamız üyelerinin risklerini minimize ederek, ihtiyatlı olmaları, dövizdeki dalgalanmalardan korunmak için vadeli işlem enstrümanlarını (hedging, factoring, swap vb.) kullanmaları yararlı olacaktır. 11

11 Uzman Erdem Alptekin İZMİR BANKACILIK SİSTEMİNDEN NE KADAR PAY ALIYOR? İzmir, Türkiye nin en fazla nüfusa sahip 3. kenti. Bir çok makroekonomik veride de Türkiye nin ilk üçünde, hatta bazı göstergelerde ilk ikide ya da birinci. Bankacılık sektörü de bu kapsamda yer alıyor. Bankacılık sektörü verilerinin ekonomik anlamı çok büyük. Verilen krediler, toplanan mevduatlar, sektörel kredi performansları ve daha bir çok bankacılık göstergesi, ekonomik performansı yansıtıyor. Bankacılık sisteminden fazla pay almak, ekonomik anlamda gelişmişliği, ekonomik canlanmayı ifade ediyor. İzmir in kredi performansına baktığımızda; 2014 ilk 9 ay itibariyle İzmir de toplam 65 Milyar TL lik kredi kullandırılmış. İzmir bu performansıyla Türkiye nin en çok kredi kullandırılan üçüncü ili. İzmir, Türkiye genelinde toplam nakdi kredilerin % 5,3 ünü kullandırıyor. 12

12 EKONOMI Tablo 1: 2014 yılı İlk 9 Ay Krediler (Bin TL) Şehir Toplam Nakdi Krediler Nakdi Krediler Takipteki Alacaklar Gayrinakdi Krediler İSTANBUL ANKARA İZMİR Kaynak: BDDK İzmir in mevduat performansı da kredi performansına benzer seyir izliyor. İzmir de yer alan banka şubelerinde, 52,8 Milyar TL lik toplam mevduat bulunuyor. Tablo 2: 2014 yılı İlk 9 Ay Mevduat (Bin TL) Şehir Tasarruf Tasarruf Tasarruf Diğer Diğer Diğer Toplam Mevduatı Mevduatı Mevduatı Mevduat Mevduat Mevduat Mevduatı (TL) (DTH) (TL) (DTH) İSTANBUL ANKARA İZMİR Kaynak: BDDK İzmir bu performansıyla Türkiye nin en çok mevduat toplayan üçüncü ili. İzmir, Türkiye genelinde toplam mevduatın % 5,2 sini topluyor. Tablo 3: 2014 yılı İlk 9 Ay Şubeler Adet ve Nüfusa Göre Dağılım Şehir Şube Sayısı Şubeye Kişi Başı Kişi Başı Kişi Başı Kişi Başı Düşen Nüfus Nakdi Kredi Takipteki Tasarruf Toplam Alacak Mevduatı Mevduat İSTANBUL ANKARA İZMİR Kaynak: BDDK İzmir de 844 banka şubesi yer alıyor. Bu kategoride kredi ve mevduat verilerinde olduğu gibi İzmir Türkiye genelinde üçüncü sırada yer alıyor. 13

13 İzmir in şubeye düşen nüfus verisi, Ankara ve İstanbul un üstünde yer alıyor. Bu veri, İzmir de daha fazla banka şubesine ihtiyaç olduğunu gösteriyor. İzmir de daha fazla banka şubesinin açılması, kişi başına nakdi kredi ve mevduat verilerinin de artması sonucuna yol açacaktır. Sektörel kredilere bakıldığında İzmir çoğu kategoride başlarda yer alıyor. İzmir ziraat ve balıkçılık sektöründe Türkiye de kullandırılan en büyük kredi tutarını kullanıyor. Eylül 2014 itibariyle sektörel kredilerde İzmir in yeri aşağıdaki gibidir. 2,8 milyar TL kredi ile ziraat ve balıkçılık sektöründe İzmir Türkiye genelinde birincidir. Tablo 4: Ziraat ve Balıkçılık Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İZMİR ,8 İSTANBUL ,4 KONYA ,3 ADANA ,2 ANKARA ,4 Kaynak: BDDK 14

14 EKONOMI 764,9 milyon TL kredi ile denizcilik sektöründe İzmir İstanbul dan sonra ikincidir. Tablo 5: Denizcilik Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,2 YURT DIŞI ,4 İZMİR ,8 ANKARA ,5 BALIKESİR ,1 Kaynak: BDDK 5 milyar TL kredi ile toptan ticaret ve komisyonculuk sektöründe İstanbul ve Ankara dan sonra İzmir üçüncüdür. Tablo 6: Toptan Ticaret ve Komisyonculuk Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,5 ANKARA ,4 İZMİR ,0 ANTALYA ,9 KOCAELİ ,9 Kaynak: BDDK 2,7 milyar TL kredi ile gıda, meşrubat ve tütün İzmir İstanbul ve Konya dan sonra üçüncüdür. Tablo 7: Gıda, Meşrubat ve Tütün Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,6 KONYA ,4 İZMİR ,9 ANKARA ,2 GAZİANTEP ,8 Kaynak: BDDK 15

15 2,3 milyar TL kredi ile inşaat sektöründe İstanbul ve Ankara dan sonra İzmir üçüncüdür. Tablo 8: İnşaat Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ANKARA ,3 İZMİR ,7 ANTALYA ,6 GAZİANTEP Kaynak: BDDK 2,6 milyar TL kredi ile metal ve işlenmiş maden sektöründe İstanbul, Hatay ve Ankara dan sonra İzmir üçüncüdür. Tablo 9: Metal ve İşlenmiş Maden Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,6 HATAY ,7 ANKARA ,5 İZMİR ,2 KOCAELİ ,7 Kaynak: BDDK 1,7 milyar TL kredi ile enerji sektöründe İstanbul, Ankara ve Denizli den sonra İzmir dördüncüdür. Tablo 9: Enerji ve Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,9 ANKARA ,8 DENİZLİ ,1 İZMİR ,3 KOCAELİ ,1 Kaynak: BDDK 1,3 milyar TL kredi ile turizm sektöründe İstanbul, Antalya, Ankara ve Muğla dan sonra İzmir beşincidir. 16

16 EKONOMI Tablo 10: Turizm Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,2 ANTALYA ,4 ANKARA ,2 MUĞLA ,4 İZMİR ,8 Kaynak: BDDK 1,3 milyar TL kredi ile tekstil ve tekstil ürünleri sektöründe İstanbul, Gaziantep, Bursa, Kahramanmaraş ve Denizli den sonra İzmir altıncıdır. Tablo 11: Tekstil ve Tekstil Ürünleri Sektöründe Kredi Performansı ŞEHİR Kullandırılan Kredi Tutarı (Bin TL) Aldığı Pay (%) İSTANBUL ,3 GAZİANTEP ,8 BURSA KAHRAMANMARAŞ ,2 DENİZLİ ,8 İZMİR ,2 Kaynak: BDDK Sonuç olarak İzmir, bankacılık verilerinde Türkiye genelinde genel olarak ilk üç sırada yer alıyor. Ziraat ve balıkçılık sektöründe Türkiye genelinde birinci, denizcilik sektöründe ise ikinci sırada. Bu kategorilerde diğer verilere göre Türkiye kredi pastasından ciddi bir pay alıyor. İzmir in bankacılık sisteminden daha fazla pay alabilmesi için daha fazla banka şubesinin açılmasına ve bankacılık hizmetlerinin yaygınlaştırılmasına ihtiyacı bulunuyor. İzmir in İstanbul u tamamlayıcı bir finans merkezi olması, İstanbul da finans alanında gerçekleşen eğitim ve toplantı organizasyonlarının bir kısmının İzmir e çekilmesi, İzmir in Ege nin finans merkezi olarak konumlanması ve Hiç olmazsa bankaların ziraat ve balıkçılık ile denizcilik gibi İzmir in bankacılık sisteminden daha fazla pay aldığı sektörlerin karar birimlerinin İzmir de yer almasının İzmir in bankacılık sisteminden daha fazla pay almasını sağlayacağını ve ekonomisine ciddi katkı yapacağına inanılmaktadır. 17

17 Övgü PINAR Girişimcilik ve Meslekleri Geliştirme Şef V. YENİLENEBİLİR ENERJİ SEKTÖRÜNDE ÜRETİM TESİSLERİNE YÖNELİK TEŞVİKLER Fosil yakıtların, çok uzak olmayan bir gelecekte tükeneceği gerçeği uzun zamandır gündemdedir. Özellikle 1973 ve 1979 petrol krizleri sonrası insanlar, kaynağı doğada olan ve sürdürülebilir alternatif enerji kaynaklarına yönelmiştir. Yaşanan söz konusu krizlerle, enerji gibi hayati bir konuda dışa bağımlılığın sakıncalarının farkına varılmıştır. Bununla birlikte Kyoto Protokolü ne kapsamında küresel karbon ticareti sistemi içerisinde yenilenebilir enerji türlerinin kullanımı özendirilmektedir. Ayrıca, Türkiye deki firmaların büyük bir çoğunluğu KOBİ lerden oluşmaktadır. Söz konusu küçük boylu işletmeleri, orta ve büyük boylu işletmeler haline dönüştürmek, Türkiye ekonomisi içerisindeki payını arttırmak büyük önem taşımaktadır. Bu noktada firmalara verilecek teşvikler öne çıkmaktadır. Çünkü firmaların en önemli sorunu finansmandır. Bu nedenle, firmalara devlet ve özel sektör tarafından verilecek destekler son derece önemlidir. Cari açık sorununa paralel bir şekilde, Türkiye nin yenilenebilir enerji sektöründe atacağı adımlar büyük önem taşıyor. Bu kapsamda; Türkiye deki firmalara yönelik yenilenebilir enerji konusundaki desteklere bakmakta fayda bulunmaktadır. 18

18 SEKTÖR Türkiye de yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretimi 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Olarak Kullanımına İlişkin Kanun kapsamında teşvik edilmektedir. Mevcut mevzuata göre yenilenebilir enerji kaynaklarına uygulanan teşvikler şu şekildedir: Tablo 1: Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Tesislerine Uygulanacak Fiyat Teşvikleri Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Uygulanacak Fiyatlar Üretim Tesis Tipi (ABD Doları cent/kwh) Hidroelektrik Üretim Tesisi 7,3 Rüzgar Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi 7,3 Jeotermal Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi 10,5 Biyokütleye Dayalı Üretim Tesisi 13,3 Güneş Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi 13,3 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Türkiye de sabit fiyat garantisi alabilmek için uygulanan koşullar 6094 sayılı Kanun ile değiştirilen 5346 sayılı Kanunun 6. maddesinde açıklanmaktadır. Bu maddeye göre, Kanun kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olarak elektrik üretecek lisans sahibi tüzel kişiler için uygulama esasları aşağıdaki gibidir: YEK Destekleme Mekanizmasına bir sonraki takvim yılında tabi olmak isteyenler YEK Belgesi almak ve 31 Ekim tarihine kadar EPDK ya başvurmak zorundadır. YEK Destekleme Mekanizmasında öngörülen süreler; tesislerden işletmedekiler için işletmeye girdiği tarihten, henüz işletmeye girmemiş olanlar için işletmeye girecekleri tarihten itibaren başlar. YEK Destekleme Mekanizmasına tabi olanlar, uygulamaya dâhil oldukları yıl içerisinde uygulamanın dışına çıkamaz. YEK Destekleme Mekanizmasına tabi olanların listesi ile bunlara ait tesislerin işletmeye giriş tarihlerine, yıllık elektrik enerjisi üretim kapasitelerine ve yıllık üretim programına ilişkin bilgiler, kaynak türlerine göre her yıl 30 Kasım tarihine kadar EPDK tarafından yayımlanır. PMUM, her fatura dönemi için YEK toplam bedelini ilan eder ve her bir tedarikçinin ödeme yükümlülüğü oranını belirler. Ödeme yükümlülüğü oranının belirlenmesi sırasında, bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilerek YEK Destekleme Mekanizmasına tabi olmaksızın serbest piyasada satışı yapılan elektrik enerjisi miktarı hesaplamalara dâhil edilmez. 19

19 Tüketicilere elektrik enerjisi sağlayan her bir tedarikçinin ödemekle yükümlü olduğu tutar belirlenerek ilgili tedarikçiye fatura edilir ve yapılan tahsilat YEK Destekleme Mekanizmasına tabi tüzel kişilere payları oranında ödenir. Bu fıkra kapsamındaki PMUM dâhil uygulamalara ilişkin usul ve esaslar, EPDK tarafından çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten tesislerin lisanslarına derç edilecek yıllık üretim miktarı, bu tesislerin kaynağına göre mevcut kurulu gücü ile üretebileceği yıllık azami üretim miktarıdır. Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte mevcut olan lisanslar da ilgililerin müracaatı ile üç ay içinde bu doğrultuda tadil edilir. Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten ve bu madde hükmüne tabi olmak istemeyen tüzel kişiler, lisansları kapsamında serbest piyasada satış yapabilirler. Yerli katkı teşviğinden yaralanma başvuruları 30 Eylül e kadar YEGM ye yapılmaktadır. YEGM değerlendirmeleri 31 Ekim e kadar tamamlayarak EPDK ya iletmektedir Tarifeden yararlanılabilecek kurulu güç kapasitesi veya yıllık üretilen toplam elektrik miktarı için bir tavan uygulaması olup olmadığı hususu incelendiğinde; TEİAŞ, Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin Geçici 17. maddesi gereğince ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunun 23.cü maddesi çerçevesinde 2014 yılı için takip eden beş yıl için ve takip eden on yıl için olmak üzere, bağlantı noktasına göre ve/veya bölgesel bazda, sisteme bağlanabilecek rüzgar veya güneş enerjisine dayalı üretim tesisi kapasitesini Kuruma bildirmekte ve internet sitesinde yayınlamaktadır. Güneş enerjisinde, ilk etaptaki bağlanabilir kapasite için spesifik bir düzey tanımlanmıştır: Kanunen 2013 yıl sonuna kadar iletim hattına bağlanabilecek YEK sertifikalı güneş enerjisine dayalı üretim tesislerinin toplam kurulu güç kapasitesi 600 MW olarak belirlenmiştir. Bu kapasitenin lisanslanıp devreye girişi ile birlikte daha yüksek düzeyde olacağı beklenen yeni kapasiteler de duyurularak süreç devam ettirilecektir. Rüzgar için ise TEİAŞ, 2014 ve 2018 yılları arasında MW lık bölgesel kapasite açıklamıştır. 20

20 SEKTÖR Diğer teknolojiler için tarifeden yararlanılabilecek kurulu güç kapasitesi veya yıllık üretilen toplam elektrik miktarı için bir tavan uygulaması yoktur. Söz konusu teşviklerin; daha önce 2015 yılına kadar devreye girecek yatırımlara verilmesi öngörülürken, süre 2020 nin sonu olarak belirlenmiştir. Resmi Gazete de yayınlanan karara göre, 2020 yılına kadar devreye girecek, YEK destekleme mekanizmasına tabi YEK belgeli üretim lisansı sahipleri için 5346 sayılı kanuna ekli 1 sayılı cetvelde yer alan fiyatlar 10 yıl süreyle uygulanacaktır. Bu tesislerde kullanılacak mekanik ve elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde, burada üretilen elektrik için 1 sayılı cetveldeki fiyatlara 5 yıl süreyle 2 sayılı cetveldeki fiyatlar eklenecektir. 1 sayılı cetvelde HES ler ve rüzgara dayalı tesisler için 7.3, jeotermale dayalı üretim tesisi için 10.5, biyokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil) ve güneş enerjisine dayalı üretim tesisleri için 13.3 cent/kwh fiyat öngörülmektedir. 2 sayılı cetvelde ise yerli üretim için yatırımın türüne göre cent/kwh ek fiyat uygulanması hükme bağlanmıştır. Görüldüğü üzere; teşvik sıralamasında jeotermal enerji ikinci sırada hidroelektrik ve rüzgar enerjisi ise yenilenebilir enerji kaynakları arasında en az teşvik alan enerji türleridir. Söz konusu yenilenebilir enerji üreten tesisler için belirlenen destek miktarları kapsamında tesis tipine göre yerli üretim katkısı ise aşağıda yer almaktadır: 21

21 Tablo 2: Yenilenebilir Enerji Kaynakları Tesis Tipine Göre Yerli Üretim Katkısı TESİS TİPİ YURTİÇİNDE YERLİ KATKI İLAVESİ GERÇEKLEŞEN İMALAT ($ Cent/kWh) Hidroelektrik Üretim Tesisi Türbin 1,3 Jeneratör ve güç elektroniği 1,0 Rüzgar Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi Kanat 0,8 Jeneratör ve güç elektroniği 1,0 Türbin kulesi 0,6 Rotor ve nasel gruplarındaki mekanik aksamın tamamı (Kanat grubu ve jeneratör ile güç elektroniği için yapılan ödemeler hariç) 1,3 Fotovoltaik Güneş Enerjisine PV Panel entegrasyonu ve Dayalı Üretim Tesisi güneş yapısal mekaniği imalatı 0,8 PV modülleri 1,3 PV modülünü oluşturan hücreler 3,5 İnvertör 0,6 PV modülü üzerine güneş ışınını odaklayan malzeme 0,5 Yoğunlaştırılmış Güneş Enerjisine Radyasyon toplama tüpü 2,4 Dayalı Üretim Tesisi Yansıtıcı yüzey levhası 0,6 Güneş takip sistemi 0,6 Isı enerjisi depolama sistemini mekanik aksamı 1,3 Kulede güneş ışınını toplayarak buhar üretim sisteminin mekanik aksamı 2,4 Stirling motoru 1,3 Panel entegrasyonu ve güneş paneli yapısal mekaniği 0,6 Biyokütle enerjisine dayalı üretim tesisi Akışkan yataklı buhar kazanı 0,8 Sıvı veya gaz yakıtlı buhar kazanı 0,4 Gazlaştırma ve gaz temizleme grb. 0,6 Buhar veya gaz türbini 2,0 İçten yanmalı motor veya stirling motoru 0,9 Jeneratör ve güç elektroniği 0,5 Kojenerasyon sistemi 0,4 Jeotermal Enerjiye Dayalı Üretim Tesisi Buhar veya gaz türbini 1,3 Jeneratör ve güç elektroniği 0,7 Buhar enjektörü veya vakum kompresörü 0,7 22

22 SEKTÖR Sonuç olarak; enerji kullanımı, enerji nakil hatları, enerji koridorları, enerji politikaları ve özetle enerji ile ilgili her şeyin önemi her geçen gün artmaktadır. Enerji kaynaklarının içerisinde yenilenebilir enerji kaynaklarının etkin kullanımının Türkiye ekonomisine büyük katkı yapacağı düşünülmektedir. Bu doğrultuda sektöre yönelik teşviklerin mümkün olduğunca arttırılması önem taşımaktadır. Türkiye de yenilenebilir enerjiye yönelik mevzuat oldukça geniş olmakla birlikte düzenlemelerin güçlendirilmesi gerekmektedir. EPDK tarafından 2011 yılında kabul edilen Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektik Üretimine İlişkin Yönetmelik çerçevesinde 500 kw a kadar olan yenilenebilir enerji santrallerinin kurulması için lisansa gerek olmadan yatırım yapmanın önü açılmıştır. Bu düzenleme memnuniyet vericidir. Çünkü dünyadaki örnekler incelendiğinde benzer uygulamaların yenilenebilir enerji alanında lider ülkeleri günümüzde bulundukları konuma taşıdığı görülmektedir. Bu doğrultuda; sektörün teşvik edilmesi ve mevzuatın güçlendirilmesinin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Yanı sıra; KOBİ lerin birleşmesi hususu daha güçlü bir mali yapıya sahip olmak, ölçek verimliliğini sağlamak, rekabet ortamına uyum kapasitelerini güçlendirmek, istihdam düzeyini arttırmak açısından önem taşımaktadır. Bu doğrultuda yenilenebilir enerji sektöründe yatırım yapmayı düşünen KOBİ lerin birleşme işlemlerinin çeşitli vergi muafiyet ve teşvikleri ile desteklenmesi hükümet tarafından dikkate alınmalıdır. Büyük şirket örneklerinden gözlemlendiği üzere, yenilenebilir enerji yatırımı ve işletmesinden kazanç elde etmenin en önemli yolu potansiyelin yüksek söz konusu ilçelerdeki arsa yatırımlarına dayanmaktadır. Yapılacak yenilenebilir enerji yatırımları ile arsaların önceki değerine göre 10 ila 15 kat arasında değer kazandığı bilinmektedir. Bununla birlikte yine KOBİ lerin durumu göz önünde tutulduğunda; makul bütçeli yatırım seçeneklerinin tespit edilmesi önem taşımakta olup, arsa yatırımı KOBİ leri zorlayıcı olacaktır. Bu noktada yan sanayi kollarının önemi ortaya çıkmaktadır. Yenilenebilir enerji tesislerinin bakımı için kurulabilecek mühendislik şirketleri, söz konusu sistemlerde kullanılan parçaların zamanla aşınma ve bozulmalarına karşılık ham madde üretici şirketlerin Türkiye distibütörlüğünün alınması, önemli parçaların Türkiye de üretilmesi yönünde çalışmalar yapılması gibi seçenekler girişimciler için önemli fırsatlar niteliğindedir. KAYNAKLAR 18/04/2007 tarih ve 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu Dünya Enerji Konseyi-Türk Milli Komitesi, Enerji Raporu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye nin Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı, Aralık Günnur Koçar, Yenilenebilir Enerji Kullanımında İzmir in Durumu, Temiz Çevre Günleri - 8 Yenilenebilir Enerji Paneli, Mart İktisadi Kalkınma Vakfı T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı, Güney Ege Bölgesi Yenilenebilir Enerji Çalışma Raporu,