Enerji. Tasarrufu. Zeynep ŞARLAK

Transkript

1 Enerji Tasarrufu Zeynep ŞARLAK

2 Zeynep Şarlak Enerji Tasarrufu

3 Proje T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmeleri Genel Müdürlüğü Proje İzleme ve Değerlendirme Grubu Fatma Özdoğan, Fethullah Haksöyler, İbrahim Biçici, Mustafa Turğut, Rahime Beder Şen, Semra Demirkan Copyright 2011, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının izni olmaksızın tamamı veya herhangi bir bölümü herhangi bir biçimde veya yöntemde, elektronik, mekanik, fotokopi, kayıt olarak çoğaltılamaz, yayınlanamaz. Proje Yürütücüsü EDAM (Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi) Proje Yönetmeni Alpaslan Durmuş Proje Koordinatörü Murat Şentürk Editör Hatice Işılak Durmuş Editör Yardımcısı Aynur Erdoğan Danışman Mehmet Bahar, Mustafa İjaz Araştırma Asistanı Merve Akkuş, Muaz Yanılmaz Görsel Yönetmen Nevzat Onaran Grafik Uygulama Ahmet Karataş, Nevzat Onaran Kapak Fotoğrafı Mikko Pitkänen - Fotolia.com Fotoğraf Fotolia, Halit Ömer Camcı Çizgi Fotolia, Hasan Aycın, Yahya Alakay Redaksiyon ve Düzelti Esin İnan, Ülkü Dilşad Sunar Yapım ve Baskı Öncesi Hazırlık EDAM Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi, Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No: 1, 34692, Üsküdar, İstanbul Tel/Faks: ( ) edam@edam.com.tr - ISBN: İkinci baskı, İstanbul, 2012 AEP Uygulama ve Yaygınlaştırma Projesi kapsamında 30 çeşit ve toplamda adet kitap basılmıştır. Baskı Nakış Ofset, Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, 2 ND 3 Topkapı / İstanbul Tel: ( ) İletişim T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Adres: Eskişehir Yolu Söğütözü Mah Sokak No: 10/A Çankaya / ANKARA Tel : +90 (312) Fax: (312) Dikkat! Bu bölümde konu ile ilgili özellikle dikkat edilmesi gereken hususlar vurgulanmaktadır. Atalarımız Ne Demiş? Bu bölümde metni destekleyen ve konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayan atasözleri ve özlü sözler yer almaktadır. Git, Araştır! Git, Başvur! Bu bölümde ana metinde anlatılan konunun farklı bir yönünün ele alındığı ya da daha ayrıntılı bilgilerin edinilebileceği farklı kaynaklara işaret edilmekte; ayrıca konu ile ilgili başvurulabilecek bazı kurum ve kuruluşlar tanıtılmaktadır. Biliyor muydunuz? Bu bölümde ana metin ile bağlantılı ilgi çekici bilgiler ve ayrıntılar sunulmaktadır. Sözlük Bu bölümde metin içinde geçen ve anlaşılmasında zorluk çekilebilecek bazı kelime ve ifadelerin anlamları verilmektedir. Bu kitap, Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu nun 30/12/2011 tarih ve 269 sayılı kararı ile tavsiye edilen Aile Eğitim Programı (AEP) müfredatına uygun olarak hazırlanmıştır.

4 içindekiler 4 Sunuş 6 Enerji, Ülke ve Dünya 18 Konutlarda Enerji 40 Taşıtlarda Enerji Verimliliği

5 Sunuş Sahip olduğumuz medeniyet mirası içinde aile kurumu öncü ve belirleyici bir değere sahiptir. Bu yapının daha yakından ele alınması, çözüm çabalarına yeni bir ufuk kazandıracaktır. Aile içinde tesis etmeye çalıştığımız karşılıklı hak ve sorumluluklar açısından, zengin bir kültürel mirasa sahibiz. Evrensel bir kurum olan aile, yapısal özellikleri, geçirdiği değişim evreleri, karşılaştığı sorunlar bakımından temel bir çözüm ünitesidir. Toplumda en küçük ölçekli yaşam ünitesi olarak kabul ettiğimiz ailenin, fonksiyonlarını icra edememesi ülkeler için ağır sorun tablosunun habercisidir. Sağlıklı aile yapısı yalnız kendi üyeleri için değil, çevresi ve toplumu için de bir denge ve güven unsurudur. Bugün yaşadığımız ağır sorun tablosunun altında sorun çözme kabiliyetini kaybetmekte olan aile gerçeği vardır. Güçlü ve sağlıklı aile demek, varlığı ile gurur duyduğumuz çocuk nüfusun ve genç nesillerin huzur ve güven ortamında yetişmesi demektir. Fonksiyonlarını sürdüren aile, çocuğuna, gencine, kadınına, engellisine, yaşlısına sağlıklı bir ortamı sağlayan ailedir. Eğitim ailede başlar. ilkesinden hareketle hazırlanan Aile Eğitim Programı, bilgi çağının gereklerine uygun olarak ailelerin yaşam kalitesini arttırmaya dönük önemli bir adımdır. Koruyucu ve önleyici bir sosyal politika hedefi olarak önem kazanan Aile Eğitim Programı, bilimsel bilgi desteği ile aile mutluluğunu arttırmaya dönük bir hizmet hamlesi olarak görülmelidir. Yakın bir döneme kadar gelenekle taşınan bilgi ve deneyimler genç kuşakların aileye ilişkin bir bakış kazanması için yeterli görülmekteydi. Günümüzde artan bilgi ve iletişim imkânları eğitim ve öğretimde daha fazla seçenek sunmaktadır. Aile Eğitim Programı, yetişkinlerin gündelik hayata ilişkin hemen her türlü so-

6 rularına cevap vermektedir. Program, sahip olduğu dinamik yapısı ile kendini yenileyerek ihtiyaçlara cevap verecektir. Aile Eğitim Programı, program geliştirme ilkelerine bağlı kalınarak özgün bir süreçte geliştirilmiştir. Ülkemizde kendine özgü toplumsal ve kültürel şartları dikkate alınarak hazırlanan Aile Eğitim Programı, bu alandaki kurumsal birikimi esas almaktadır. Programın hazırlanmasında alanında uzman ve yetkin akademisyenlerin tecrübelerinden ve birikimlerinden yararlanılmıştır. Hazırlık çalışmaları sürecinde aile eğitimiyle doğrudan veya dolaylı bir biçimde ilişkide olan kamu kurum ve kuruluşlarının, özel sektör temsilcilerinin ve sivil toplum kuruluşlarının tecrübelerinin yanında ailelerin ihtiyaç, beklenti ve talepleri de aynı şekilde belirleyici olmuştur. Aile Eğitim Programı nın geniş toplum kesimlerine ulaşması ve yaşam kalitemizi arttırması, hazırlık sürecinde olduğu gibi uygulama sürecinde de alanında yetişmiş; ailenin önemine, değerine inanan eğitimcilerin ve uzmanların gayretiyle mümkündür. Programın hazırlık ve uygulama sürecinde rol alan akademisyen, uzman ve eğitimcilerimize yürekten teşekkür ediyorum. Fatma ŞAHİN Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı

7 6 Enerji Tasarrufu İ K T İ S A T

8 Enerji, Ülke ve Dünya 7 ünite 1 Enerji, Ülke ve Dünya Ailelerin küresel ve ulusal düzeyde yaşanan enerji sorunlarını ve bu sorunların azaltılması için neler yapabileceklerini bilmeleri önemlidir. Bu bölümde; enerji kaynakları, yenilenemez enerji kaynaklarının yarattığı çevresel sorunlar, Türkiye nin enerji kaynaklarının profili ve enerji ihtiyacı, enerji verimliliği konuları ele alınmaktadır.

9 8 Enerji Tasarrufu Enerji, Ülke ve Dünya Yeni petrol yatakları keşfedilmediği sürece, 2009 sonu itibarıyla, dünya petrolünün rezerv ömrü ortalama 44 yıldır. Enerji Kaynakları Aydınlatmadan ısınmaya, ulaşımdan iş hayatına günlük faaliyetlerin tamamı enerjiye dayanır. Gerekli enerjinin üretilmesini sağlayan enerji kaynaklarının kimisi yenilenebilir, kimisi yenilenemez niteliktedir. Aslında doğada yenilenemeyen enerji türü yoktur. Fakat bazı enerji kaynaklarının oluşumları, dolayısıyla yenilenmeleri çok uzun süreler almaktadır. Bu nedenle yenilenemez enerji kaynakları olarak adlandırılmışlardır. Başlıca Enerji Kaynakları Petrol: Dünyanın en değerli yeraltı kaynaklarından biri olan petrol yerküre içerisinde organik materyalin başkalaşımı ile oluşmuş bir maddedir. Petrol yatağı tespit edildikten sonra yer altından çıkarılması ve kullanılabilir hâle getirilmesi için yüksek maliyetli rafineriler yapılması gerekir. Ham petrolün rafinerilerde damıtılmasıyla günlük yaşamda kullanılan pek çok ara madde ve özellikle akaryakıt ürünleri elde edilir.

10 Enerji, Ülke ve Dünya 9 Doğal Gaz: Renksiz, kokusuz ve havadan hafif bir gazdır. Ana bileşeni metandır. Yer altında gözenekli kayaların boşluklarına sıkışmış olarak ya da petrol yataklarının üzerinde gaz hâlinde büyük hacimler şeklinde bulunur. Kokusuz olduğundan kaçakların fark edilebilmesi için özel olarak kokulandırılır. Kömür: Karbonlu maddelerin kapalı ve havasız yerlerde için için yanmasından veya çok uzun süre derin toprak katmanları altında kalıp birtakım kimyasal değişmelere uğramasından oluşan bitkisel kaynaklı katı yakıttır. Karbon miktarına göre linyit, antrasit gibi adlar alır. Nükleer Enerji: Ağır radyoaktif atomların daha küçük atomlara bölünmesi veya hafif radyoaktif atomların birleşerek daha ağır atomları oluşturması sonucu açığa çıkan büyük miktardaki enerjidir. Nükleer reaktörlerde elektriğe çevrilerek kullanılabilir hâle getirilir. Biyokütle Enerjisi: Odun, bitki, hayvan artıkları, şehirsel ve endüstriyel atıkların değerlendirilmesiyle elde edilir. Çevre dostu bir enerji kaynağıdır. Biyokütleden elektrik ve biyodizel yakıt üretilmektedir. Hidroelektrik: Su gücüyle elde edilen elektrik enerjisidir. Kirlilik yaratmaz. Enerji ihtiyaçlarında hızla devreye girer ve gerekli Yenilenemeyen Enerji durumlarda devreden Kaynakları rahatlıkla çıkarılabilir. Jeotermal Enerji: Yerkürenin iç ısısı merkezdeki sıcak bölgeden yeryüzüne doğru yayılır. Çoğunlukla yerkabuğundaki kayaçlarda ya da kayaçlardaki çatlakları, gözenekleri dolduran su, su buharı veya diğer akışkanlarda bulunur. Teknolojik destekle doğrudan ısıtma ya da elektrik üretiminde kullanılır. 1. Fosil yakıtlar Petrol ve petrol ürünleri (benzin, dizel yakıtları, propan vb.) Doğal gaz Kömür 2. Nükleer enerji (uranyum) Yenilenebilir Enerji Kaynakları 1. Biyokütle enerjisi 2. Hidroelektrik 3. Jeotermal enerji 4. Rüzgâr enerjisi 5. Güneş enerjisi

11 10 Enerji Tasarrufu Rüzgâr Enerjisi: Güneş radyasyonunun yer yüzeylerini farklı ısıtmasından kaynaklanır. Yer yüzeylerinin farklı ısınması, havanın sıcaklığının, neminin ve basıncının farklı olmasına, bu farklı basınç da havanın hareketine sebep olur. Elektrik üretiminde, pilleri şarj etmede, su depolama ve pompalamada, taşımacılıkta, tahılların öğütülmesinde ve soğutmada kullanılır. Güneş Enerjisi: Güneşin çekirdeğinde gerçekleşen füzyon süreci ile açığa çıkan ışıma enerjisidir. Güneş enerjisinin dünyaya gelen küçük bir bölümü dahi, insanlığın mevcut enerji tüketiminden kat kat fazladır. Güneş enerjisinden teknoloji sayesinde ısı ve elektrik elde edilir. Konutlarda doğrudan kullanılabilir. Enerji Türü Avantajları Dezavantajları Yenilenemeyen Enerji Kaynakları Kısa sürede fazla enerji sağlar. Ucuzdur. Verimi yüksektir. Rezervleri sınırlıdır. İthalat bağımlılığı yaratır. Fiyat değişkenliği ve fiyat riskleri vardır. İnsan sağlığına ve çevreye zararlıdır. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Tükenmez. Temizdir. Hava kirliliği sorunu yaratmaz. İthalat bağımlılığını önler. Ülke için enerji güvenliği yaratır. Enerji üzerinden oluşan devletler arası anlaşmazlıkları önler. Alt yapı gerektirir. Verimi düşüktür. Mevsime ya da hava durumuna bağlıdır. Enerji Tüketimi ve Çevre Sorunları Fosil yakıtların çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri dört başlıkta özetlenebilir: Sera etkisi ve küresel ısınma Asit yağmurları Hava kirliliği Ozon kirliliği ve ozon tabakasındaki delinmeler

12 Enerji, Ülke ve Dünya 11 Sera Etkisi ve Küresel Isınma Fosil yakıtların yanması sırasında ortaya çıkan karbondioksit ve metan gibi gazlar ısı tutma özelliğine sahiptir. Güneş, gün doğumundan batımına kadar atmosferin içine ısı ve ışığını verir. Doğal döngünün devamı için, bu ısının tekrar uzaya transferi gerekir. Oysa fosil yakıtların neden olduğu sera gazları birikerek atmosferi bir battaniye gibi sarar. Böylece ısının bir kısmının atmosferde tutulmasına yol açar. Buna sera etkisi denir. Bu durum sonucunda ise dünya yüzeyi kademeli olarak ısınmaya başlar. Bu da iklim değişikliklerine neden olur. Bilim adamları bu durumu küresel ısınma olarak adlandırmışlardır. Küresel ısınmanın ana sebebi fosil yakıtların kullanılmasıdır. Ormanların kesilmesi de küresel ısınmaya neden olan bir diğer etkendir. Kanıt Var mı? Şubat 2007 de Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli nin (IPCC) iklim değişikliği konusundaki son değerlendirme raporuna göre: Deniz sıcaklıkları son kırk yıl içinde ortalama 0,5 derece artmıştır ile 1995 yılları arasında kuzey kutbunda kilometrekare buz erimiştir. Tüm dünyadaki dalga ölçümleri, son yüz yıl içinde küresel deniz seviyesinin ortalama 18 cm yükseldiğini göstermektedir. Küresel yüzey sıcaklıkları son yüz yıl içinde yaklaşık 0,7 derece artmıştır yılından bu yana yıllık ortalama sıcaklık artışı yaklaşık 0,5 derecedir.

13 12 Enerji Tasarrufu Dünyanın birçok dağlık bölgesinde buzullar küçülmüştür. Kutup bölgesindeki yıllık ortalama sıcaklık son yüzyılda yaklaşık 1 derece artmıştır ve bu artış küresel ortalama sıcaklık artışı hızının yaklaşık iki katıdır. Asit Yağmurları Fosil yakıtların yanması sonucu atmosferde kükürt ve azot içeren gazlar birikir. Bu gazlar havadaki su buharıyla ve diğer maddelerle birleşince kimyasal tepkime meydana gelir. Bu tepkime sonucunda sülfürik asit ve nitrik asit damlaları oluşur. Atmosferdeki asit, yalnızca yağmurlarla değil, kar, sis, havadaki gazlar ve tanecikler yoluyla da yeryüzüne iner. Asit parçacıkları rüzgârla çok uzun mesafelere taşınabilir. Asit yağmuru toprak ve suyu kirletir, canlı hayata ve tüm ekolojik sisteme ciddi zararlar verir. Hava Kirliliği Havadaki yabancı maddelerin, normalin üzerindeki yoğunluğudur. Hava kirliliğinin insan sağlığına etkisi öksürük ve bronşitten, kalp hastalığı ve akciğer kanserine kadar değişir. Hava kirliliği sadece dışarıdaki havada oluşmaz. Mekânların içerisindeki havada da kirlilik oluşabilir. İçerideki hava kirliliğinin en önemli sebebi sigara dumanıdır. İç mekândaki hava kirliliği deri kızarıklıkları, zihinsel yorgunluklar, baş ağrısı, sıklıkla rastlanılan solunum yolları enfeksiyonları ve öksürük gibi şikâyetlere sebep olabilir. Ozon Kirliliği ve Ozon Tabakasındaki Delinmeler Ozon, zehirli, renksiz bir gazdır ve atmosferin üst katmanlarında yer alır. Gökyüzünün mavi renkte görünmesi bu gaz sayesinde olur. Güneşten gelen zararlı

14 Enerji, Ülke ve Dünya 13 ışınları süzen ve ozon içeren üst atmosfer katmanına ozon tabakası denir. Ozon tabakası güneşin radyasyonunu süzerek filtre görevi görür ve canlıları korur. İncelmesi ya da bu incelmeye bağlı delinmesi söz konusu olduğunda ozon tabakası kendisinden beklenen işlevleri yerine getiremez. Bu durumda güneş ışınları insan ve çevre için gerçek bir tehlike hâline dönüşür. Ozon tabakasının inceldiği ya da delindiği bölgelerde birçok deri hastalığı, katarakt vakası ve başta cilt kanseri olmak üzere farklı kanser türleri artış göstermektedir. Ozon tabakasının incelmesine en çok içinde kloroflorokarbon bulunan şeyler ve klor kullanımı sebep olmaktadır. Kloroflorokarbonlar, soğutucularda, araba klimalarında, köpük ürünlerinde, yalıtım maddelerinde kullanılan bir bileşimdir. Ayrıca spreylerde itici madde olarak kullanılır. Ozon Dostu Öneriler Otomobil klimaları soğutucu gaz olarak ozon tabakasına zarar veren maddeleri içerebilirler. Günümüzde bu maddeleri içermeyen modeller mevcuttur. Yeni araç alırken bunlar tercih edilmelidir. Yalıtım malzemeleri ve ambalaj köpüklerinin de ozon tabakasına zarar veren kimyasal maddeler içerebileceği unutulmamalıdır. Bu ürünler gereksiz tüketilmemelidir. Kullanılan sprey malzemelerinin ozon dostu olmasına dikkat edilmelidir. Bu dünya bize atalarımızdan miras kalmadı. Biz onu torunlarımızdan ödünç aldık.

15 14 Enerji Tasarrufu Türkiye de Enerji Ülkemizde taşkömürü, linyit, petrol ve doğalgaz bulunmasına rağmen bu yakıtlar ülkemizin enerji ihtiyacını karşılayacak yeterlilikte değildir. Yeni kaynaklar bulunmadığı takdirde, 2009 yılı üretim seviyesi ile yurt içi toplam ham petrol rezervlerimizin yıllık, doğal gaz rezervlerimizin 8 9 yıllık bir ömrü bulunmaktadır. Linyit haricindeki diğer tüm fosil yakıtlar yönünden fakir bir ülkeyiz. Yenilenebilir enerji kaynakları yönünden her ne kadar potansiyelimiz büyük ise de bunlar henüz yeterince ekonomik değildir. Bu yüzden, enerji kaynaklarında büyük oranda dışa bağımlıyız. Ülkemizde kullanılan enerjinin yaklaşık %75 ini yurt dışından satın alıyoruz. Petrol ve doğalgazda bu oran %90 dan fazladır. Oysa Türkiye nin enerji tüketiminin toplamı içinde bu iki yakıtın payı yaklaşık %62 oranındadır. Enerji verimliliğinde de oldukça geriyiz. Enerji verimliliği, harcanan her birim enerjinin daha fazla hizmet ve ürüne dönüşmesi demektir. Ülkemizde dolarlık bir millî hasılayı üretmek için yaklaşık 400 litre petrol eşdeğeri enerji harcanmaktadır. Oysa örneğin Japonya ve Danimarka da bu oran sadece 100 litredir. Ekonomik üretimin ana unsuru olan ve hayat kalitemizi iyileştiren enerjinin kullanımından vazgeçemeyeceğimize göre enerjiyi verimli kullanma konusunda duyarlı davranmalıyız. Çünkü; En önemli enerji kaynağı olan petrol ve kömür gibi fosil yakıtlar sadece ülkemizde değil dünyada da hızla tükeniyor. Kullandığımız enerjinin büyük bir kısmını döviz ödeyerek yurt dışından satın alıyoruz. Gelirlerimizin çok büyük bir bölümünü enerji ithalatına harcıyoruz. Enerji üretim ve tüketim süreçlerinde ortaya çıkan sera gazı emisyonları ve çeşitli atık ürünler çevreye büyük zararlar veriyor.

16 Enerji, Ülke ve Dünya 15 Evimizde ve ulaşımda bilinçsizce tükettiğimiz enerjinin faturası aile bütçesini sarsıyor. Oysa ki yapılan hesaplamalar yaklaşık 7,5 milyar TL değerinde enerji tasarruf potansiyelimiz olduğunu gösteriyor. Bu paraya dört Keban Barajı inşa edilebilir ya da en az 30 milyon konutun bir yıllık enerji ihtiyacı karşılanabilir. Enerji faturalarımızı düşürmek, aile ekonomisine katkıda bulunmak, ülkemizin enerjide dışa bağımlılığını azaltmak ve gelecek nesillere yaşanılabilir bir çevre bırakmak için enerjiyi verimli kullanalım. Enerji tüketim alışkanlıklarımızdaki küçük değişiklikler, konutlarımızda alacağımız bazı önlemler bizlere çok şeyler kazandıracaktır. Unutmayalım! Tasarruf edebileceğimiz her birim enerji hem ülkemize hem de cebimize fayda sağlar! En ucuz enerji, tasarruf edilen enerjidir.

17 16 Enerji Tasarrufu E T K i N L i K L E R Yenilenebilir mi, Yenilenemez mi? Aşağıdaki özelliklerin yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarından hangisine uygun olabileceğini işaretleyerek belirtin. Fiyat değişkenliği ve fiyat riskleri vardır. Verimi düşüktür. Rezervleri sınırlıdır. Hava kirliliği sorunu oluşturmaz. Ülke için enerji güvenliği sağlar. Alt yapı gerektirir. Kısa sürede fazla enerji temin edilmesine imkân verir. Verimi yüksektir. Temizdir. İthalat bağımlılığı yaratır. Ucuzdur. Tükenmez. Mevsime ya da hava durumuna bağlıdır. İnsan sağlığına ve çevreye zararlıdır. İthalat bağımlılığını önler. Yenilenebilir enerji kaynaklarına uygundur. Yenilenemez enerji kaynaklarına uygundur.

18 Enerji, Ülke ve Dünya 17 Ne Etkiledi? Sonucu Ne Oldu? 1 SERA ETKİSİ VE KÜRESEL ISINMA 2 ASİT YAĞMURLARI 3 HAVA KİRLİLİĞİ 4 OZON KİRLİLİĞİ VE OZON TABAKASINDAKİ DELİNMELER Yukarıdaki etiketlerde çevre sorunlarından bazıları yer almaktadır. Çevremizde gözlemleyebildiğimiz olayların hangileri bu çevre sorunlarının nedenlerindendir? Aşağıdaki ifadeleri okuyarak ilgili etiketin numarasını yanına yazın. Gereğinden fazla kullanılan parfüm ve deodorantlar Otomobil veya motorlu araç kullanmak Isınmada kömür kullanmak Çevreye atılan çöpler Sanayiden çevreye bırakılan gazlar Ev ve fabrika atıklarının denize bırakılması Petrol, kömür vb. fosil yakıtlardan çıkan gazlar Ağaçların kesilmesi ve yerine ağaçlandırmanın yapılmaması

19 18 Enerji Tasarrufu İ K T İ S A T

20 Konutlarda Enerji 19 ünite 2 Konutlarda Enerji Az enerji kullanmak tek başına yeterli değildir. Önemli olan az enerjiyle yüksek verimlilik sağlayabilmektir. Çünkü enerji tasarrufu kısa vadede para tasarrufu, uzun vadede dünyanın korunması demektir. Bu bölümde; evlerde ısı yalıtımının sağlanması, ısınma kaynaklarında enerji tasarrufu yol ve yöntemleri, elektrikli ev aletleri ve araç gereçlerinde enerji tasarrufu yol ve yöntemleri, enerji tüketimlerini gösteren etiketlerin içeriği konuları ele alınmaktadır.

21 20 Enerji Tasarrufu Konutlarda Enerji Ne Kadar Enerji Tüketiyoruz? Ülkemizde elektrik ve doğalgaz, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ndan lisans alan özel şirketler tarafından dağıtılmaktadır. Farklı bölgelere farklı firmalar hizmet verse de faturalarda yer alan bilgiler değişmez. Bir tüketici, faturalarına bakarak tükettiği aylık elektrik ve doğalgaz miktarını ve bunların kendisine maliyetini öğrenebilir. Evimizi Yalıtsak da mı Isıtsak Yalıtmasak da mı Isıtsak? Az enerji kullanmak tek başına yeterli değildir. Önemli olan az enerjiyle yüksek verimlilik sağlayabilmektir. Bu sebeple enerjiden tasarruf ederken evin hem dışı hem de içi düşünülerek tedbirler alınmalıdır. Evlerin ısıtılmasına harcanan enerjiden tasarruf etmek için iç ortam ısısının muhafaza edilmesi gereklidir. Isı yalıtımı doğru yapılan bir binada ısıtma ve soğutma

22 Konutlarda Enerji 21 harcamaları büyük ölçüde azalır. Binalarda çatılardan, dış duvarlardan, döşemelerden ve kapılardan önemli ölçülerde ısı kayıpları olur. Buraların doğru yöntemlerle yalıtılmasıyla %25 den %50 ye kadar varan oranlarda enerji tasarrufu sağlanabilir. Balık Baştan Kokar! Isınan hava yükselir ve çatıdan dışarıya kaçmaya çalışır. Bu nedenle öncelikle çatının yalıtılması gerekir. Çatılar uygun özellik ve kalınlıktaki yalıtım malzemeleri ile yalıtılmalıdır. Bölgelere göre 5 10 cm arasında uygun bir yalıtım malzemesi ile yalıtılan bir çatı, %10 15 civarında bir enerji tasarrufu sağlar. Aylık tüketim miktarının kilovat/saat cinsinden değeri Kilovat/saat karşılığı tüketimin birim TL değeri Abonenin kilovat/saat cinsinden toplam tüketiminin, birim fiyatla çarpılması sonucu elde edilen TL değeri Binanıza Manto Giydirin! İmkân varsa binaya mantolama yaptırılmalıdır. Mantolama binanın soğuğa veya sıcağa karşı korunması amacıyla özel malzemeyle kaplanmasıdır. Yalıtım yaparken ucuz olanı değil uygun malzemeyi tercih etmek doğru sonuç verir. Soğuğa Kapıları Kapatın! Soğuk havalarda apartman giriş kapılarının açık kalmaması gerekir. Çift kapı veya otomatik kapama sistemi uygulamaları ısının korunması için en kullanışlı yöntemlerdir.

23 22 Enerji Tasarrufu Sızıntıları bulmak hiç de zor değil. Yanan bir mumu pencere kenarlarında ve diğer sızıntı olabilecek yerlerde dolaştırın. Mum alevi sağa sola hareket ediyorsa sızıntı var demektir. Aylık tüketilen doğalgaz miktarı (m³ cinsinden) Aylık toplam tüketilen enerji miktarı (kilovat/saat cinsinden) Abonenin kilovat/saat cinsinden toplam tüketiminin ortalama perakende satış fiyatı ile çarpılması sonucu elde edilen TL değeri Kapı ve Pencerelere Dikkat! Kapılar ve pencereler, evdeki ısının dörtte birinin kaybına sebep olmaktadır. Çift cam veya ısıcam olan pencerelerde ısı kaybı yarı yarıya azalır. Evde bir tadilat yapılacaksa çift cam konusuna öncelik verilmelidir. Şimdilik imkânlarımız elvermiyor. diyorsanız pencere ve kapı kenarlarından hava sızmasını pencere bandı ve sünger kullanarak engelleyin. Pencere ve kapı doğramaları ile duvar arasında hava sızıntısına yol açacak açıklık varsa bunlar mutlaka dolgu malzemeleri (alçı, sıva, macun, silikon vb.) ile kapatılmalıdır. Kırık pencere camları değiştirilmeli ya da hava sızmayacak şekilde bantlanmalı, gevşek camlar ise macunlanmalıdır. Kolay Çözümler Evin bahçesi varsa rüzgâr alan cephelerinden ağaçlandırma ile bina sert rüzgârlardan korumaya alınmalıdır. Mümkün olduğunca elektrikli ısıtıcı kullanılmamalıdır. Elektrikli ısıtıcılar diğer ısıtıcılara oranla daha fazla enerji tüketirler. Daha düşük ortam sıcaklığına alışmaya çalışılmalıdır. Ortam sıcaklığında 1 derecelik azalma, yakıt tüketimini %5 7 oranında düşürür. Kalorifer Kullanıyorsanız Kalorifer kazanı veya kat kaloriferi, ısıtma ihtiyacı olmayan bir yerde ise bu alandaki tüm boru ve tanklara ısı yalıtımı yaptırılmalıdır.

24 Konutlarda Enerji 23 Radyatörlerin önünü veya üstünü kapatacak perde ve mobilya kullanımından kaçınılmalıdır. Perde boylarının radyatörlerin ısı akışına engel olmayacak uzunlukta olmasına özen gösterilmelidir. Dekoratif örtüler, kurutulmak için radyatör üstüne serilen çamaşırlar, möbleli radyatör muhafazaları ortamın ısınmasına engel olur. Radyatörlerin ve genel olarak tüm ısı kaynaklarının arkasına yansıtıcı paneller koyulmalıdır. Böylece radyatörün arkasındaki dış duvardan ısının kaçışı engellenip odaya yansıması sağlanır. Bu paneller piyasada hazır olarak satıldığı gibi, strafor levhanın bir yüzüne alüminyum folyo kaplanarak basit şekilde evde de imal edilebilir. Yansıtıcı panellerin yerleştirilmesinde dikkat edilmesi gereken nokta, mat yüzünün duvara, parlak yüzünün radyatöre bakması ve radyatöre temas etmemesidir. Radyatörlerin temizliğine dikkat edilmelidir. Çünkü üzeri toz tutan radyatörler ısıyı hapseder. Bir evin kuzey ve güneye bakan taraflarında sıcaklık farkları olur. Güney cephesi daha fazla ısı ve ışık aldığı için kuzey cephesine oranla daha iyi ısınır. Bu yüzden güney cephesindeki odaların radyatör vanaları kısılmalıdır. Sıcaklık ayarlı termostatik radyatör vanaları tercih edilmelidir. Bu tür vanaların ilk yatırım maliyetleri yüksektir. Ancak ortalama iki yılda maliyetlerini çıkarırlar. Odalar nemlendirilmelidir. Çünkü kaloriferler yüksek ısıda çalışırken havayı kurutur. Kuru havada da soğuk daha fazla hissedilir. Ayrıca kuru hava solunum sorunlarına da sebep olur. Kombi kullanılıyorsa kombi sürekli açılıp kapatılmamalı, düşük ısıda sürekli çalışır vaziyette tutulmalıdır.

25 24 Enerji Tasarrufu Sobanız mutlaka standartlara uygun (TSE belgeli) olmalıdır. Yüksek verimli sobalarla bir sezonda kg kömür tasarruf etmeniz mümkün olacaktır. Soba Kullanıyorsanız Sobanın verimi ne kadar yüksek olursa o kadar az odun kömür yakılır. Bu nedenle satın alınacak sobanın iyi çekişli olmasına, yani sıcak gazların bacaya ulaşmadan önce sobanın içinde birkaç kez dolaşıyor olmasına dikkat edilmelidir. Sobaların temizlik ve bakımına özen gösterilmelidir. Temiz ve bakımlı sobalar hem yakıtın daha verimli yanmasını hem de çevreye verilen zararın azalmasını sağlar. Kullanılan yakıtın kuru olmasına özen gösterilmelidir. Soba kapaklarının sızdırmazlığına dikkat edilmelidir. Soba bacalarına yalıtım uygulanmalıdır. Soba duvara çok yakın yerleştirilmemelidir. Sobanın ısısından iyi yararlanabilmek için soba ile en yakın duvar arasındaki açıklık en az 50 cm olmalıdır. Satın alınan kömürlerin sobada verimli yakılmasına ilişkin bilgileri içeren yakma kılavuzu satıcılardan istenip tavsiyeler uygulanmalıdır. Alevin Dili Yakıtların yanmaları esnasında çıkardıkları alev renklerine bakarak yanmanın tam veya eksik olduğu anlaşılabilir. Mavi alev: Tam yanma Portakal rengi alev: Eksik yanma Sarı alev: Sönük yanma (Bu renkteki alevde yakıt kullanılmamalıdır.) Hangisi Ne Kadar Elektrik Harcıyor? Ev içi elektrik tüketim paylarına bakıldığında, ilk sırayı %30 la buzdolabı almaktadır. Buzdolabını %28 oranla aydınlatma takip ederken %10 ile elektrikli fırınlar üçüncü sıradadır. Televizyon, ailenin elektrik tüketiminde %10, çamaşır makinesi %7, bulaşık makinesi %6, ütü %4, elektrikli süpürge %3 ve saç kurutma makinesi %2 paya sahiptir. Hangisi Ne Kadar Tüketiyor? Buzdolabı %30 Aydınlatma %28 Elektrikli fırın %10 Televizyon %10 Çamaşır makinesi %7 Bulaşık makinesi %6 Ütü %4 Elektrikli süpürge %3 Saç kurutma makinesi %2

26 Konutlarda Enerji 25 Lüzumsuzsa Söndür! Akkor lambalar kompakt fluorasan lambalarla değiştirilmelidir. Bir kompakt fluorasan lambanın kullanım ömrü akkor lambaya göre 8 kat uzundur ve bir akkor lambanın beşte biri kadar enerji kullanır. Yani 100 watlık bir akkor lamba yerine 20 watlık bir kompakt florasan lamba kullanarak aynı ışığı sağlayabilmek mümkündür. Bir evde üç akkor lamba, kompakt floresan lamba ile değiştirilmiş olsa aydınlatma konforu değişmez, dört ayda kâra geçilir. Işığa çok fazla ihtiyaç duyulmayan odalarda düşük wattlı lambalar tercih edilmelidir. Aydınlık seviyesinin yüksek olması gereken mekânlarda, birkaç ışık kaynağı yerine güçlü tek bir ışık kaynağı kullanılması daha az enerji sarfiyatı sağlar. Işığı kısıp yükseltebilen (dimmerli) ışık ayarlayıcıları kullanılarak lambalara giden enerji kontrol edilebilir. Bu şekilde ışığın parlaklığı ihtiyaca göre azaltılabilir ya da arttırılabilir. Bulunulan mekândan ayrılırken lambalar söndürülmelidir. Dekoratif abajurlar yerine şeffaf gölgelikli abajurlar tercih edilmelidir. Çünkü dekoratif lambalar ışığın gereksiz yere farklı farklı yönlere dağılmasına sebep olur. Ev içinde zaman zaman girip çıkılan ve sıklıkla ışığı açık unutulan bölümlerde ışığa duyarlı (fotoselli) veya zaman ayarlayıcı cihazlar kullanılabilir. Eve eşya alırken ya da evin dekorasyonunu yaparken açık renkler tercih edilmelidir. Açık renkli duvarlar, mobilyalar, perdeler ve halılar ışığı yansıtarak odanın aydınlatma ihtiyacını azaltır. Boşa yanan ampul, boşa giden emek ve enerjidir.

27 26 Enerji Tasarrufu Elektrikli Ev Aletleri Kullanılacak ev aletleri satın alınırken sadece fiyat açısından değil, enerji tasarrufu açısından da karşılaştırma yapılmalıdır. Enerji verimliliği seviyesi yönetmeliklere uygun olarak belgelenmiş olan bir cihaza yapılacak yatırımın maliyeti yüksek olmakla birlikte, cihazın yıllık kullanım ömrü boyunca sağlayacağı enerji tasarrufu ödenen parayı kat kat geri kazandıracaktır. A ve A+ işaretli cihazlar en verimli olanlarıdır. Yüksek verimli ve çok düşük verimli cihazlar arasında yaklaşık %60 oranında enerji tüketim farkı vardır. Elektrikli cihazları, kullanma kılavuzlarında yazılı talimatlar doğrultusunda ve uygun ortamlarda kullanmak cihazın enerji tüketimini azaltacağı gibi ömrünü de arttırır. Elektrikli cihazların verimli kullanılmasında düzenli bakım esastır. Buzdolabı: Her Gün 24 Saat Buzdolapları, çoğu elektrikli araçtan farklı olarak günün 24 saatinde ve yılda 365 gün çalışmaktadır. Bu sebeple buzdolabının verimli kullanılması daha fazla önem taşır. Buzdolabını verimli kullanmak için şunlara dikkat edilmelidir: İhtiyaç duyulandan daha yüksek kapasitede bir buzdolabı satın alınmamalıdır. Büyük kapasiteli buzdolapları daha fazla enerji harcar. Yiyecek ve içecekler buzdolabına hava akışını engellemeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Derin dondurucudaki yiyeceklerin ise sıkıca paketlenmesi, aralarında boşluk bırakılmaması gerekir. Buzdolabı, evdeki ısı kaynaklarından en az 30 cm uzağa yerleştirilmeli, güneş ışınlarından uzak tutulmalıdır. Buzdolabının kapılarındaki manyetik yapışma bantları, yapışma yüzeyleriyle birlikte ayda bir defa temizlenmelidir.

28 Konutlarda Enerji 27 Buzdolabının kapı contaları zaman zaman kontrol edilmelidir. Conta, dolabın içi ile kapısı arasındaki sızdırmazlığı sağlar. Eğer deforme olmuşsa mutlaka değiştirilmelidir. Buzdolabındaki sulu yiyeceklerin üstü kapatılmalıdır. Çünkü açık bırakıldığında dolaptaki nem oranı artar. Bu da buzdolabının daha fazla çalışmasına sebep olur. Yiyecekler sıcakken buzdolabına koyulmamalı, oda sıcaklığına gelinceye kadar bekletildikten sonra yerleştirilmelidir. Derin dondurucudan çıkarılacak donmuş malzeme, bir gün önceden alınarak buzdolabına konulmalı ve orada çözülmeye bırakılmalıdır. Donmuş malzeme çözülürken dolaba soğukluk vereceği için buzdolabı daha az enerji harcayacaktır. Buzdolabında 5 6 mm den fazla kalın buz tabakası oluşmadan gerekli çözdürme ve temizlik işlemi yapılmalıdır. Buzdolabı kapısı uzun süre açık tutulmamalıdır. Buzdolabının duvarla arasında arkadan 10 cm, yanlardan ise 15 cm mesafe bırakılmalıdır. Buzdolabının arka kısmındaki ızgarası yılda en az bir defa uygun yumuşak bir süpürgeyle temizlenmelidir. Paranızı Ateşe Atmayın! Yiyecekleri pişirmek için, verimli pişirme araçlarının kullanımı ile enerji tasarrufu sağlanabilir. İster elektrik enerjisi ister gaz kullanılsın, ocaklarda yemek pişirmek fırında yemek pişirmekten daha ekonomiktir. Fırın ve ocakları verimli kullanmak için şunlar dikkate alınmalıdır: Fırın ve ocak satın alırken enerji sınıfı A ve üstü olanlar tercih edilmelidir. Pişirilen yemeğin türüne göre tencere ve tava kullanılmalıdır. Boş yere kullanılan kalın altlıklı tencereler fazla enerji tüketimine sebep olur.