KATI ATIKLAR VE BERTARAF YÖNTEMLERİ

Transkript

1 TEKİRDAĞ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü KATI ATIKLAR VE BERTARAF YÖNTEMLERİ Mehmet CEYHAN İl Çevre ve Orman Müdürü

2 SUNUM PROGRAMI KATI ATIKLAR VE BERTARAF YÖNTEMLERİ KATI ATIK TÜRLERİ BERTARAF YÖNTEMLERİ DÜZENLİ DEPOLAMA GAZİFİKASYON AMBALAJ ATIKLARININ YÖNETİMİ TIBBİ ATIKLARIN YÖNETİMİ

3 KATI ATIKLAR VE BERTARAF YÖNTEMLERİ

4 KATI ATIK NEDİR? Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeleri ve arıtma çamurunu ifade etmektedir.

5 KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ

6 Katı Atık Analizi *Kaynak: Tekirdağ İli Katı Atıklar Projesi (Prof. Dr. Ertuğrul Erdin) ÇÖPÜN BİLEŞENLERİ AĞIRLIKÇA (%) Yiyecek Atıkları 40,25 Kağıt Karton 10,16 Plastik 1,94 Naylon 0,61 Metal Teneke 0,82 Cam 1,88 Deri 0,61 Kemik 0,40 Lastik 1,22 Taş Toprak 0,61 Ahşap 2,41 Tekstil 0,51 Bahçe Atıkları 3,04 İnce Çöp 35,53 Toplam 100

7 Tekirdağ İli Çöpleri İçin Madde Grubu Analizi Geri Kazanılabilir Tür Madde Yüzdesi (%) Kağıt Karton 10,16 Cam 1,88 Metal Teneke 0,82 Plastik 1,94 Naylon 0,61 Lastik 1,22 Toplam 16,63

8 KATI ATIK TÜRLERİ Katı atıkların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden etkisiz hale getirilmesi ve içerisindeki değerlendirilebilecek maddelerin yeniden ekonomiye kazandırılması büyük önem taşımaktadır. Oluşan katı atık türleri; Belediye atıkları Tehlikeli atıklar Tıbbi atıklar ve özel atıklar Hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları Maden atıkları ve tehlikesiz atıklar Ambalaj atıkları Atık pil ve akümülatörler Atık yağlar Ömrünü tamamlamış lastikler ve araçlar Elektrik ve elektronik atıkları Tarımsal atıklar gibi gruplara ayrılabilir.

9 Evsel Katı Atıklar: Evlerde ve ticari faaliyetler sonucunda oluşan atıklarıdır. Bu atıkların içerisinde maden kaynaklı endüstriyel atıklar yer almaz. Örnek olarak, mutfak atığı, bahçe atığı, büro atığı, ambalaj malzemeleri, şişe ve benzeri maddelerden oluşan atıklar bu gruptandır.

10 Tehlikeli atıklar: Atıkların çevre ve insan sağlığına yönelik muhtemel olumsuz etkilerini önlemek için, uzaklaştırma sürecinde özel işlemler gerektiren biyolojik, kimyasal ve fiziksel özellikte yanıcı-yakıcı, zehirleyici, yok edici veya diğer bir madde ile etkileşimi sonucu zararlı ve tehlikeli olabilen atık maddelerdir. Özellikle endüstriyel üretim sonucunda oluşan bu atıklar; patlayıcı, oksitleyici, tahriş edici, toksik, kanserojen, korozif, enfeksiyon yapıcı, mutajenik (genetik değişikliğe sebep olan) vb. özelliklere sahip olabilir.

11 TEHLİKELİ ATIKLARIN TAŞINMASI VE BERTARAFI Tehlikeli atıklar lisanslı firmalarca taşınmalı ve bertarafı da yine lisanslı firmalar tarafından yapılmalıdır.

12 Özel Atıklar Tehlikeli veya tehlikesiz özellik göstermekle birlikte toplanması, depolanması, geri kazanımı veya bertarafı açısından özel yönetim gerektiren atıklara özel atık denmektedir. Kullanılmış pil ve aküler, insan ve hayvan sağlığı ve/veya bu konulardaki araştırmalardan kaynaklanan atıklar ile kullanılmış lastikler özel atık kapsamında yer almaktadır.

13

14 KATI ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERİ YAKMA GERİ KAZANIM DÜZENSİZ DEPOLAMA DÜZENLİ DEPOLAMA KOMPOST

15 KATI ATIKLARIN YAKILARAK BERTARAF Bir reaktör hücresinde atıkların oksijen ilavesiyle kurutulması, gaz haline getirilmesi ve yüksek sıcaklıkta parçalanmanın sağlanması tekniğidir. EDİLMESİ

16 KATI ATIKLARIN GERİ KAZANIMI Tekrar kullanım ve geri dönüşüm kavramlarını da kapsayan; atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesidir.

17 KATI ATIKLARIN KOMPOSTLANMASI Organik esaslı katı atıkların oksijenli veya oksijensiz ortamda ayrıştırılması suretiyle elde edilen toprak iyileştirici madde haline dönüştürülmesidir.

18 KOMPOST İŞLEMLERİ ORGANİK ATIKLAR KOMPOST KARIŞTIRMA

19 KOMPOSTLAMA SÜRECİ

20

21 DÜZENLİ DEPOLAMA Katı atıkların bertarafı konusunda en fazla uygulanan yöntemdir. Maliyeti diğer yöntemlere göre daha azdır. Düzenli depolama basit olarak katı atıkların sızdırmazlığı sağlanmış, büyük alanlara dökülmesi, sıkıştırılması ve üzerinin örtülerek doğal biyolojik reaktör haline getirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu işlemin düzenli depolama olabilmesi için oluşacak olan sızıntı suyu ile gaz için de gerekli toplama, uzaklaştırma ve bertaraf/değerlendirme tedbirlerinin alınması zorunludur.

22 TABAN SIZDIRMAZLIĞI

23 TABAN SIZDIRMAZLIĞI

24

25 GÜNLÜK ÖRTÜ

26 KATI ATIK DEPOLAMA DOLGU SAHASI

27 ATIK TABAKALARININ YUKARIDAN AŞAĞIYA DOĞRU SIKIŞTIRILMASI

28 ATIK TABAKALARININ AŞAĞIDAN YUKARIYA DOĞRU SIKIŞTIRILMASI

29 Termal Gazifikasyon Yöntemi ile Katı Atık Bertarafı ve Enerji Üretimi Son yıllarda, nüfusun artması ve endüstrileşme ile birlikte üretilen katı atık miktarı gün geçtikçe artmaktadır. Buna bağlı olarak, düzenli depolama, geri dönüşüm, katı atığın biyolojik yöntemlerle işlenmesinin (kompost), yanında termal yöntemlerle giderim metotları ortaya çıkmıştır. Gazifikasyon yakmadan farklı bir prosestir. Kentsel katı atıklardan elektrik enerjisi elde etme işlemi 4 aşamada gerçekleşmektedir. Bunlar kentsel katı atıkları toplama ve gazlaştırma prosesine hazır hale getirme (ön hazırlık işlemleri), atıktan sentez gaz elde etme, gaz temizleme ve elektrik üretimi prosesleridir.

30 GAZİFİKASYON Termal gazifikasyon yüksek sıcaklıkta ve oksijenli ortamda organik atıklardan sentetik gaz üretilmesi prosesidir. Gazifikasyon sonucu üretilen sentetik gazın büyük bir bölümü hidrojen (H2)ve karbon monoksit (CO), kalan az miktarda kısım ise metan (CH4), karbondioksit (CO2) ve diğer gazlardan oluşmaktadır [2,3,4,5]. Termal gazifikasyonda üç teknoloji mevcuttur. Bunlar piroliz, konvansiyonel gazifikasyon ve plazma gazifikasyondur. Gazifikasyon yakmadan farklı bir prosestir. Yakmada ürün olarak karbondioksit (CO2) ve su buharı oluşmaktadır. Ayrıca yakma prosesi sırasında dioksin ve furan gibi toksik özellikli bileşikler oluşmaktadır. Termal gazifikasyonda ise dioksin ve furan emisyonu önemli derecede azaltılmaktadır [3]. Dioksin ve furan karbon ve oksijenden oluşan temel molekül yapılarıdır. Dioksinler ve furanlar üzerinde yapılan araştırmaların hemen hemen hepsi klorlanmış türler olan poliklor dibenzo-dioksin (PCDDler) ve poliklor dibenzo-furan (PCDFler) üzerinde odaklanmıştır. 75 farklı PCDD ve 135 farklı PCDF mevcuttur. Klor ve brom gibi halojenleri içeren reaksiyonlardan dolayı dioksinler ve furanlar toksik özellikler kazanır. Termal gazifikasyon ile elde edilen gazlar metanol üretimi ve elektrik enerji üretimi için kullanılabilmektedir. Ayrıca gazifikasyon yan ürünleri kül, cüruf ve eriyik malzemeler tekrar kullanıma elverişli materyallerdir [4].

31 TERMAL GAZİFİKASYON METOTLARI Termal gazifikasyonda üç teknoloji mevcuttur. PLAZMA GAZİFİKASYON KONVENSİYONE L GAZİFİKASYON PİROLİZ

32 KONVANSİYONEL GAZİFİKASYON Konvansiyonel gazifikasyon yöntemi ile organik atıklar, C sıcaklık aralığında ve kontrollü oksijen ortamında sentez gaza dönüştürülmektedir. Bu yöntemle atıkların hacmi önemli miktarda azaltılmaktadır. Ayrıca atıktan sentez gaz elde edilmekte ve bu gazlardan elektrik enerjisi üretilmektedir. Konvansiyonel gazifikasyon prosesi akım şeması

33 PLAZMA GAZİFİKASYON Plazma gazifikasyonun reaktöründe sıcaklık C civarındadır. Reaktör atıkla beslendiği zaman atık sıcaklığı 2000 "C'nin üstüne çıkmaktadır. Plazma gazifikasyonda organik atıklar tümüyle gaza dönüşmektedir. Oluşan hidrojen, karbon monoksit, karbon dioksit ve metan gazları soğutulduktan ve temizlendikten sonra prosese enerji vermek amacıyla gaz türbini ve jeneratör vasıtasıyla elektrik enerjisine dönüştürülmektedir.

34 PLAZMA GAZİFİKASYON PROSES İŞLEYİŞ ŞEMASI

35 PİROLİZ Organik maddeler oksijensiz ortamda ısıtılırsa ortaya çıkan termal parçalanma sürecine piroliz adı verilir. Piroliz prosesi serbest oksijenin olmadığı ve genellikle C arasında gerçekleşen prosestir. Oksijensiz ortam, prosesle havanın bağlantısını kesmek suretiyle gerçekleşmektedir.

36 AMBALAJ ATIKLARININ KAYNAKTA AYRI TOPLANMASI

37 NEDEN AMBALAJ ATIĞI YÖNETİMİ? Atık Yönetimi hiyerarşisinin ilk aşaması atıkların kaynağında yönetimi olup, atık üretiminin en aza indirgenmesini, üretilen atıkların mümkün olduğunca tekrar kullanılmasını kapsar.bu kapsamda ambalaj atığının yönetimi ile; Ambalaj atıklarının çevreye zarar verecek şekilde alıcı ortama verilmesinin önlenmesi, Öncelikle ambalaj atıklarının oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının tekrar kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım yolu ile bertaraf edilecek miktarının azaltılması, Ambalaj atıklarının belirli bir sistem içinde, kaynağında ayrı toplanması, taşınması ve ayrıştırılması sağlanmaktadır.

38 Ayrı toplamada sorumlu taraflar Piyasaya Süren Marka Sahibi Belediyeler (Toplamayla sorumlu) Ambalaj üreticisi Satış noktaları Piyasaya sürenler/çevko(ekonomik Destek Vermekle sorumlu) Ambalaj atığı üreticileri (Ayrı biriktirmek ve sisteme vermekle sorumlu) belediyeler tüketiciler Lisanslı işletmeler (Kaynakta ayrı toplama operasyonundan sorumlu)

39 Ambalaj atığı üreticileri Ambalajlı ürünü kullanarak ambalaj atığının oluşumuna sebep olan tüketiciler, nihai kullanıcılar, satış noktaları ve benzeri kişiler Apartmanlar, site yönetimleri, okullar, kamu kurum ve kuruluşları, hastaneler, oteller, lokantalar, büfeler, şehirlerarası otobüs terminalleri, organize sanayi bölgeleri, sanayi siteleri, serbest bölge yönetimleri, marketler, satış noktaları, fabrikalar, iş ve alışveriş merkezleri

40 İl, ilçe ve ilk kademe belediyeleri Ambalaj atıklarını kaynağında ayrı toplar veya toplattırır. Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için lisans/geçici çalışma izni almış işletmeler, piyasaya sürenler ve/veya yetkilendirilmiş kuruluşlar ile birlikte ambalaj atıkları yönetim planını hazırlayarak Bakanlığa sunar. Hazırlanan ambalaj atığı yönetim planı doğrultusunda ayrı toplama çalışmasının başlatıldığı bölgelerde, çalışmaların ambalaj atığı yönetim planına uygun olarak yapılıp yapılmadığını denetler, önlem alır ve ambalaj atıklarını ayrı olarak biriktirmeyen ambalaj atığı üreticilerine idari yaptırım uygular.

41 İl, ilçe ve ilk kademe belediyeleri Sözleşme yaptığı lisanslı/geçici çalışma izinli işletme veya işletmeler tarafından yürütülen kaynakta ayrı toplama çalışmalarını toplama aracı, personel, ekipman yerleştirme ve benzeri idari ve teknik konularda destekler. Ambalaj atıklarının evsel atık toplama araçlarına alınmaması için gerekli tedbirleri alır. Ambalaj atıklarının düzenli depolama sahalarına kabul edilmemesi için gerekli önlemleri alır. Lisans başvurusunda bulunacak olan toplama ayırma ve geri dönüşüm tesislerine çalışabilecekleri uygun çalışma alanlarını gösterir.

42 İl, ilçe ve ilk kademe belediyeleri Toplama ayırma ve geri dönüşüm tesislerini belediye imar planları üzerinde işaretler ve altyapı hizmetlerini öncelikle yapar. Ambalaj atıkları yönetimi kapsamında, bu Yönetmelikle sorumluluk verilen taraflarla birlikte bilgilendirici eğitim faaliyetleri yapar, bu tür faaliyetlere katkıda bulunur.

43 Piyasaya Sürenlerin Yükümlülükleri Hedefleri tutturmak Sözleşmeler yapmak Belediyeler-lisanslı işletmeler Kaynakta ayrı toplama Harcamaları yapmak Bakanlığa sunulan ambalaj atıkları yönetim planı kapsamında; bilgilendirici eğitim faaliyetleri ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanmasına ekonomik destek

44 Satış noktaları Ambalaj atıklarının ayrı toplanmasını sağlamak ve tüketicileri bilgilendirmek üzere ambalaj atığı toplama noktaları oluşturmak Ambalaj atıklarını, belediyenin ambalaj atığı toplama planı doğrultusunda sözleşme imzaladığı lisanslı toplama ayırma tesisine bedelsiz vermekle

45 Ayrı Toplama Sistemi Her türlü ekipman mavi renkli, sadece cam kumbaraları yeşil ve/veya beyaz renkli olabilir. Ayrı Toplama poşetleri ve kumbaralar ile araçların üzerinde; ayrı toplanacak ambalaj atıkları ile atılmayacak atık türleri yazı ve şekil ile gösterilir kolayca okunabilecek ve anlaşılabilecek boyutlarda tasarlanır Araçların üzerinde Ambalaj Atığı Toplama Aracı yazmalıdır.

46 Kaynakta ayrı toplama yöntemleri Kapıdan kapıya toplama yöntemi Tüketici pasiftir, Ağırlıklı olarak toplayıcı rol oynar, Tüketici tarafından diğer evsel katı atıklardan ayrı olarak ambalaj atıkları bir poşette biriktirilir, Belirli periyotlarla lisanslı işletmeler tarafından toplanır. Bırakma merkezli toplama yöntemi Toplayıcı pasiftir, Ağırlıklı olarak tüketici rol oynar, Tüketici ayırdığı ambalaj atıklarını belirli bir mesafe kat ederek kumbara ya da konteynerlere bırakır. Büyük konteyner ağırlıklı olarak marketler, alışveriş merkezlerinde kullanılır, Büyük konterynerlerde biriktirilir, belirli periyotlarla konteyner sahiplerince toplanır,

47 Ambalaj üreticisi Belediye Ambalaj Atığı Yaşam Döngüsü Toplama-Taşıma Ayırma Tesisi Piyasaya süren ithalatçı Geri Dönüşüm Tesisi Son kullanıcı Biriktirme

48 Yönetmelikle tanımlanmış olan toplama sistemi Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda ambalaj atıkları yönetim planını hazırlayarak Bakanlığa sunmuş olan belediyelerde; Ambalaj atıklarının ayrı toplanmasına yönelik çalışmaların desteklenebilmesi ve sistemde bütünlüğün sağlanabilmesi için; Plan kapsamında yer alan tüm ambalaj atığı üreticilerinin, oluşturdukları ambalaj atıklarını; belediye ile anlaşarak ayrı toplama faaliyetini gerçekleştiren lisanslı/geçici çalışma izinli toplama ayırma tesislerine bedelsiz olarak vermeleri gerekmektedir.

49 Terminaller, OSB, Sanayi Siteleri, Serbest Bölge Apartmanlar ve Site Yönetimleri (Konutlar) Oteller lokantalar ve büfeler Marketler, satış noktaları, fabrikalar, iş ve alışveriş merkezleri Okullar Kamu kurum ve kuruluşları Plan Dışında Kalan Bölge Belediyenin Ambalaj Atıkları Toplama Planı İçerisinde Kalan Bölge Toplama Ayırma Tesisi 2 Toplama Ayırma Tesisi 1 Ambalaj Atıkları Toplama Aracı Geri Dönüşüm Tesisi

50 Mevcut Toplama Sistemi

51 İLİMİZDEN GÖRÜNTÜLER

52 İLİMİZDEN GÖRÜNTÜLER

53 İşletme sayısı İLİMİZDEKİ LİSANSLI FİRMALAR VE PİYASAYA SÜREN FİRMA SAYISI Lisanslı Toplama Ayırma Tesisi Kayıt Altına Alınan Piyasaya Süren Firma 500 Sayısı Lisanslı Geri Dönüşüm Tesisi

54 Tekirdağ İli Toplama ayırma, geri dönüşüm tesisi dağılımı ve kaynakta ayrı toplama: Kaynakta Ayrı Toplama Miktarına ait Grafik Tekirdağ İli Toplama ayırma, geri dönüşüm tesisi dağılımı ve kaynakta ayrı toplama: Kaynakta Ayrı Toplama Miktarı (Ton)

55 Belediyeler (Kaynakta ayrı toplama) Yükümlülüklerini yerine getirmek, Depolama alanına ve evsel atık toplama araçlarına ambalaj atığı almamak, Ayrı toplama başladıysa Ambalaj Atığı Yönetim Planı kapsamında denetim ve izleme Satış noktalarının Ambalaj Atığı Toplama Noktaları oluşturmaları sağlatmak, Ambalaj atığı üreticilerinin atıklarını plan kapsamında vermelerini sağlamak, Sözleşme yaptığı lisanslı/geçici çalışma izinli işletme veya işletmeler tarafından yürütülen kaynakta ayrı toplama çalışmalarını toplama aracı, personel, ekipman yerleştirme ve benzeri idari ve teknik konularda desteklemek, Yaptırım uygulamak

56 Lisanslı Toplama Ayırma Tesisleri AAYP na uygun olarak toplama yapılmalı, diğer bölgelere girilmemeli, AAYP nı kademeli olarak genişletmek için Belediyeler ile sürekli işbirliği içerisinde bulunulmalı, Mevcut Yönetmeliğin hükümlerine uyulmak zorundadır. Yeni bir döneme girdik bu nedenle; Eski toplama sistemi bırakılmalı ve ambalaj atıkları kaynakta ayrı toplanmalı ve mutlaka konutlara yönelik çalışmalar yapılmalı, Belediyeler ile koordineli çalışılmalı, Tesisler yenilenmeli ve yaklaşım değiştirilerek amatörlükten profesyonelliğe geçilmeli, Yeni bir sektör doğdu, daha da büyüyebilmek için hedefler konulmalı, bir araya gelerek büyük projeler ve çalışmalar yaratılmalı, Yeni Yönetmeliğe göre toplama ayırma tesisi lisans başvurularında AAYP nın geçici çalışma izni süresi içerisinde Bakanlığa gönderilmesi şart. Eski Yönetmeliğe göre lisans alan işletmeler ise; lisans süreleri içerisinde sözleşme imzaladığı belediyeler ile AAYP nı hazırlayarak, Belediye tarafından Bakanlığa gönderilmesini sağlamak durumundadırlar.

57

58 AMBALAJ ATIKLARI ÇÖP DEĞİLDİR

59 TIBBİ ATIKLAR VE BERTARAF YÖNTEMLERİ

60 BERTARAF YÖNTEMLERİ Tıbbi atıklar tehlikeli atık grubundan olup halk sağlığına ve çevreye zarar verebilirler. Bu sebeple ev çöplerinden ayrı olarak işlem görmeleri, ayrı yerlerde geçici olarak depolanmaları, özel işlemlerle taşınmaları, toplanıp bertaraf edilmeleri, kısacası yönetilmeleri gerekmektedir. Gerek 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, gerekse de Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği gereğince tıbbi atıkların bertaraf edilmesi ile ilgili yükümlülükler büyükşehirlerde büyükşehir belediyelerine, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyelere verilmiştir. Tıbbi atıklar düzenli depolanarak ya da yakılarak bertaraf edilmekte veya sterilizasyon işlemine tabi tutularak zararsız hale getirilmektedir.

61 BERTARAF YÖNTEMLERİ

62 TIBBİ ATIKLAR KIRMIZI TORBANIN ÖZELLLİKLERİ 150 MİKRON KALINLIĞINDA 50X80 EBADINDA POLİETİLEN MALZEMEDEN YAPILMIŞ ÜZERİNDE ULUSLAR ARASI KLİNİK AMBLEMİ TAŞIMASI ve DİKKAT TIBBİ ATIK İBARESİNİN OLMASI GEREKMEKTEDİR. Kesici ve delici atıklar, iğne uçları kalın malzemeden yapılmış biriktirme kutularınızda depolanır. Biriktirilen delici kesici atıklar biriktirme kutusuyla beraber Tıbbi Atık Torbaları na bırakılır.

63 TIBBİ ATIKLAR YÖNETMELİĞE UYGUN TIBBİ ATIK DEPOSU YÖNETMELİĞE UYGUN OLMAYAN TIBBİ ATIK KONTEYNIRI

64 TIBBİ ATIKLAR

65 TEŞEKKÜRLER