Ümran. Küresel Sıkıyönetim, Ne İşe Yarar. Sahibi Üm ran Yayıncılık Turizm San. ve T ic. Ltd. Şti. Adına Abdullah Yıldız. Yayın Koordinatörü Kani Torun

Transkript

1 Ümran s-.m* O düşünce * kültür siyaset Sahibi Üm ran Yayıncılık Turizm San. ve T ic. Ltd. Şti. Adına Abdullah Yıldız Yayın Koordinatörü Kani Torun Yayın Danışmanı Yusuf Kaplan Yazı İşleri Müdürü Veli Kahraman Yayın Kurulu Uğur Altun, Veli Kahraman Yusuf Kaplan, Cevat Özkaya, Kani Torun, Abdullah Yıldız Bu Sayıya Katkıda Bulunanlar Muştala Armağan, M ehm et Babacan, Yıldırım Canoğlu, Ahmet Davutoğlu, Abdurrahman Dilipak, İhsan Kabil, İbrahim Karagül, Fikret Karakaya, Mesut Karaşahan, Seyyid Hüseyin Nasr, M ehm et Ozay, Yetkin Özcan, Zafer Özdemir, Taha Ozhan, Tekin Öztiirk, Necmettin Turinay, Ömer M. Yaman, Aslı Yazıt İdare Merkezi Kıztaşı Cad. No: 56/1 Fatih-İstanbul Tel: ( ) Fax: umran@umran.org Temsilcilikler Ankara: ( ) İzmit: ( ) Trabzon: (0462) Abone Şartları Yıllık (12 sayı): TL. Yurtdışı Yıllık: 100 DM - 50 $ Hasan Ak Türkiye İş Bankası Fatih Şb. Hesap No: Avrupa İçin Hesap N o Sedat Yıldız Commerz Bank BLZ: Konto N o: Fiyatı: TL. Dizgi, İçdüzen: Üm ran Kapak Tasarım : Sezer Erdoğan Uygulam a: Üm ran Baskı: Yıldızlar Matbaacılık A.Ş. Tel: Ayda bir yayımlanır. Küresel Sıkıyönetim, Ne İşe Yarar. 11 E y lü l de A m e r ik a da yaşan a n deh şetengiz ve esrarengiz terör o la y ı, tü m d ü n y a y ı şoke e tti. A B D, bu o la y d a n sonra, o n y ıl v e b elki de daha fazla sürecek b ir savaşa soyunduğunu tüm d ü n yaya ila n etti. E y le m in k im le r ta ra fın d a n g e rç e k le ş tirild iğ i h en ü z b e lli değil; b e lk i de h iç b ir zam an b e lli o lm a y a c a k. A m a d a h a bu o lay, te le v iz y o n la r a ra c ılığ ıy la tü m d ü n y a y a ad e ta n a k le n y a y ın la n m a y a b a ş la n d ığ ı a n d a n itib a re n, su ç lu b e lirle n m iş ti: M ü slü m an - lar, m ü slü m a n te rö ris tle r ve saire. M e d y a d a fik ir b e ya n ed en h e m e n h erkes henüz bu o la y ın k im le r ta ra fın d a n g e rç e k le ş tirilm iş o la b ile c e ğ in e d air eld e som ut, in a n d ır ıc ı k a n ıt la r b u lu n m a d ığ ın ı b e lirtiy o r am a a rd ın d a n d a, b ö ylesi b ir şeyi olsa olsa müslü m a n la r, O rta d o ğ u lu la r yap m ış o la b ilir d iye e k le m e k te b ir sak ın c a b ile g ö rm ü yo rd u. A B D, o la y d a n so n ra teö rizm le m ü c a d e le e tm e k b ah a n e siyle d ü n y a y ı k e n d i ç ık a r la r ı d o ğ ru ltu su n d a y e n id e n ş e k ille n d irm e k iç in a le la c e le (? ) b ir dizi p ro je b e lirle d i v e başta A fg a n is ta n o l m ak üzere İslam d ü n yasın ın b e lli başlı b ö lgelerin e askeri operasy o n la r düzen lem e k a ra rı ald ı. Ümran derg isi o la ra k biz, bu terör e y le m in in k im le r ta ra fın d a n y a p ıld ığ ı so ru su n d an ço k, n iç in v e h a n g i n e d e n le rd e n ö tü rü y a p ılm ış o la b ile c e ğ i v e A m e r i k a n ın b u n d an sonra n eler yap m ayı düşündüğü soruları üzerinde kafa y o rm a n ın, h e m bu o la y ı d a h a iy i a n la y a b ilm e k ve anla m la n d ıra b ilm e k ; h e m de d ü n y a m ız ın g e le ce ğ in i o k u y a b ilm e k a ç ıs ın d a n d a h a a n la m lı v e a c iliy e t arzeden b ir soru n o la ca ğ ın ı d üşünd ük ve kapsam lı bir özel sayı hazırladık. D ü n y a n ın v e ü lk e m iz in ö n d e g e le n d ü şü n ü r v e yazarları, Umra n m bu sa yısın d a bu o la y ı, n e d e n le ri, b a ğ la m la rı v e m u h te m e l s o n u ç la rı a ç ıs ın d a n sizler iç in an a liz e d iy o r v e a n la m la n d ırıy o r lar. W a lle rs te in, asıl sorulm ası ve üzerinde kafa yorulm ası gerek e n b ü yü k sorunun n iç in? sorusu olduğunu vurgularken, çağım ız ın yaşaya n e n b ü yü k m ü slü m a n d ü ş ü n ü rle rin d e n S e y y id H ü seyin N a sr, k en d isiyle yap tığım ız ve g elecek sayım ızda da sürec e k özel rö p o rta jd a şiddet v e te rö r k a v r a m la r ın ın so ykütüğ ünü ç ık a rıy o r. İb r a h im K a ra g ü l, A B D n in b u o la y ı fırsat v e g a n im e t bilerek, İs la m ı b ir aktö r o la rak tasfiye etm e eyle m in e soyunduğ u n a am a b u n u n son d erece te h lik e li b ir g irişim o ld u ğ u n a d ik k at çekiyo r. A h m e t D a v u to ğ lu ile yap tığ ım ız v e kapağa taşıd ığım ız ö n e m li k o n u şm ad a D a v u to ğ lu, A m e r ik a n ın n e y a p m a k is te d iğ in i ç a r p ıc ı v e z ih in a ç ıc ı b ir d ille gözler ö n ü n e seriyor. Ç a ğ ım ız ın e n b ü y ü k v e e n c in s d ü ş ü n ü rle rin d e n Z izek, d e rin d ü ş ü n c e b ö lü m ü n d e y a y ım la d ığ ım ız yazısın d a terö r o la y ın ı fa rk lı b ir d ille ve gözle okuyor. M e h m e t B a b a c a n, yoğun e m e k v e çab a sarfed erek h azırlad ığ ı bu sa yım ız ın ek in d e A B D n in te rö r e y le m le r in in d ö k ü m ü n ü y a p ı yor. B u sa yıd a ye r a la n diğer yaz ılarım ız ı v e rö p o rta jla rı da y a ra r la n a ra k o k u y a c a ğ ın ız ı d ü şü n ü yo r v e p e k ç o k yazıyı v e bu arada e ğ itim d o ya sı ile y a y ın c ılık dosyast Y ıı y e r d a rlığ ı n e d e n iy le yayım layam ad ığ ım ızı, gelecek sayıya erteledeğim izi üzülerek belirtm e k istiyorum. D o p d o lu, z ih in v e u fu k a ç ıc ı y e p y e n i Ü m r a n la r d a bulu şm ak d ile ğ iy le.

2 BÜYÜK SORU: NİÇİN? 4 R Ö P O R T A J Ş id d e t, M o d e r n lik v e İs lâ m S E Y Y İD H Ü SE Y İN N A SR içindekiler 9 Büyük Sorti: Niçin? IM M A N U E L W A L L E R S T E IN ABD NE YAPMAK İSTİYOR? 27 R Ö P O R T A J Küresel Sıkıyönetime Doğru A H M E T D A V U T O Ğ L U 50 Bin Ladin ve Taliban Satranç Tahtasında N E C M E T T İN T U R İN A Y MEDYADA/Kİ TERÖR 56 ABD Medyasının Savaş Çığlıkları M E H M E T B A B A C A N 12 Küreselleşmeye Büyük Meydan Okuma SA M B A H O U R 14 Güçlü Ama Büyükw mü? C E V A T Ö Z K A Y A 37 Küresel Savaş ve İslâm'ın Tasfiyesi İB R A H İM K A R A G Ü L 44 Medeniyetler Çatışması ya da Lozan'dan Kabil'e A B D U R R A H M A N D İL İP A K 59 Necip Türk Medyasının Görev' Heyecanı 62 Entelektüel Dürüstlük Zamanı E D W A R D SA ID 18 Küresel Derin Devlet'İn Düşük Yoğunluklu Savaşt Y IL D IR IM C A N O Ğ L U Kapak illüstrasyonu: Sezer Erdoğan K A P A K Küresel Sıkıyönetim Mustafa A rm ağan, M ehm et Babacan, Sam Bahour, Yıldırım C anoğlu, A h m e t D avutoğlu, D ion D ennis, A b d u rrah m an Dilipak, Jo h n Esposito, Yusuf Kaplan, İbrahim Karagül, S. H üseyin N asr, T a h a Ö zh an, C e v a t Ö zkaya, Edward S aid, N e c m e ttin T u rin a y, Im m anuel W allerstein, A b d u llah Yıldız, Slovaj Zizek 2 Ü m r a n E k im

3 ABD VE PAX-AMERICANA YI SORGULAMAK 64 Yaptığımız Haksızlıkları JO H N E S P O S IT O 66 Rüya Bitti : Güvenlik Devleti Geliyor D IO N D E N N IS EK ABBD TERÖRÜNÜN SOYKÜTÜĞÜ Mehmet Babacan D E R İ N D Ü Ş Ü N C E 81 Gerçeğin Çölüne Hoşgeldiniz! SLO VA J ZİZEK FİLM 84 Sinemasal Gerçeklik ve Gerçek Dünya İH SAN KABİL 6 9 Sürreelden Reele Amerika T A H A Ö ZH A N -71 Amerika daki Dua M U S T A F A A R M A Ğ A N KÜLTÜR SANAT 76 Istikbar ve İstiğna Psikolojisi A B D U L L A H Y IL D IZ M Ü Z İ K 87 Şevkefzâ F İK R E T K A R A K A Y A K İ T A P 90 ABD ve Terörizm Kültürü Ö M E R M. Y A M A N -Z A FE R Ö Z D E M İR Y A N S I M A L A R 94 Haçlı Seferleri E R T U Ğ R U L B A Y R A M O Ğ L U Y A Z A R L A R Mustafa Armağan: Y eni düşünür tipi n in te m silcile rin d e n ; y ay ın cı; Zam an gazetesi köşe yazarı. -tdllmcı İL ıhm uı i.'lııluaı.ıu lllş fıl.ı okumaları yapıyor; çevirm en. Sam Bahour: G a zeteci, yazar; A B D deki Independent Media N m eork un editörü. Salih Bay kara: M edya eleştirm eni, ç e virm en. Erluğrul Bayramoğlu: E ğ itim ci, tarih araştırm acısı. Yıldırım Carıoğlu: Eğitim ci, araştırm acı, yazar. Ahmet Damloğhı: Y en i düşünür tipi n in en yetkin tem silcilerin d en ; Beykent U niversitesi nde uluslararası ilişkiler profesörü. D ion Dennis: T e x a s Ü n iv e rsite sin d e sosyal psikoloji d o çen ti. Abdurrahman Dilipak: A k it gazetesi başyazarı. John Esposito: G eorgetow n U n iversitesi nde İslam tarihi profesörü. Suat Filmer: Yazar, çev irm en ; in tern et ve kitap kurdunuz. İhsan Kabil: Film eleştirm eni, film teorisi üzerinde yoğunlaşıyor. Yusuf Kaplan: İletişim ci, yayıncı, yazar, çevirm en. Ibıahim Karagül: Y en i Şafak gazetesi dış haberler editörü. M esut Karaşahan: Yazar; insan hakları ve totaliterizm sorunuyla uğraşıyor. Seyyid Hüseyin Nasr: Düşünür; G eorgetown U niversitesi nde İslam düşüncesi ve m edeniyeti profesörü. Mehmet Ozay: Boğaziçi U n v. nde sosyal teori m aster ı yapıyor; çevirm en. Taha Özlüm: Yazar; N ew Y o rk ta yaşıyor. Zafer Özdemir: Edebiyatçı, yazar. Cevat ÖzJtaya: Siyaset yorum cusu, yayıncı. Edward Said: C o lu m b ia Ü n iv e rsite - si nde ed eb iyat eleştirisi ve teorisi profesörü. Necmettin Turinay: Yazar, bürokrat; siyaset yorum cusu. Immanuel Wallerstein: 'D ü n ya sistemi teorisi nin kurucu baba sı. Ömer M. Yam an : S osyoloji okum aları yapıyor. Aslı Yaztr: Bilgi U niversitesi nde sinema m astcr ı yapıyor. Abdullah Yıldız: A raştırm acı, yazar. Slovaj Zizek: Ç a ğ ım ız ın en hiiyük düşünürlerinden. Ü m ra n E lü m

4 B Ü Y Ü K S O R U : N İ Ç İ N? ŞİDDET, MODERNLİK VE İSLa M SEYYİD HÜSEYİN NASR İLE RÖPORTAJ K on u şan : Y U S U F K A P L A N Y u su f K a p la n : P ro fe s ö r N a s r, ilk so ru m, A B D d e y a ş a n a n te rö r o la y ı n a iliş k in o la c a k. B u r a d a c e v a p la n d ır m a n ız ı isted iğ im iki som var: B i r i n c i s i, İs la m ın v e d o la y ıs ıy la M ü s lü m a n la r ın b u tü r k o r k u n ç b ir t e r ö r o la y ın a iliş k in y a k la ş ım ı n e d ir ; n e o la b ilir v e y a n e o lm a lıd ır? İk in c is i, ç d y re k a s ırd a n fazla b ir sü re d ir B a t ı da, A m e r ik a d a y a ş a y a n, d e rs le r, k o n fe ra n s la r v e r e n b ir M ü s lü m a n d ü ş ü n ü r o la ra k bu o la y ı k iş is e l d e n e y im le rin iz e, g ö z le m le rin iz e b a k a ra k şahsen siz n a s ıl d e ğ e r le n d ir iy o r v e y o ru m lu y o rs u n u z? S eyyid H ü sey in N asr: B is m illa h ir r r a h m a n ir r a h im. H e r ş e y d e n ö n c e, so rd u ğ u n u z s o ru la rın o ld u k ç a k a p s a m lı s o ru la r o ld u ğ u n u b e lir t m e liy im. S o r u n u z u n ilk k ıs m ın d a n b a ş la y a c a k o lu rsam... H e m m a n e v i, h e m d e d ü şü n se l b a k ım d a n o t a n t ik İs la m g e le n e ğ i iç in d e, İs la m v a h y in e g ö re y a ş a y a n m ü s lü m a n la rın bu b ağ la m d a, a ç ık ç a k a b u l v e ila n e tm e le ri g e re k e n te m e l h a k ik a t şudur: İs la m h u k u k u n a, K u r an-ı K e r im e, p e y g a m b e rim iz in h a d is le rin e g öre m a su m in s a n la r ın k a t le d ilm e le r i h a r a m d ır ; y a s a k la n m ış tır. K u r a n d a b ir a y e tte, bir insanı öldüren, bütün insanlığı. öldürmüş gibidir b u y u ru lm a k ta d ır. K e n d is in i m ü silim an o la ra k ta n ım la y a n h iç k im s e b u a y e ti k e rim e y i red d ed em ez ; bu ayet- i k e rim e y e a y k ır ı d a v ra n a m a z. B u k o r k u n ç e y le m i g e r ç e k le ş tir e n le r in k im le r o ld u ğ u n u h e n ü z k e s in kes b ile m iy o ru z a m a b u e y le m i g e rçe k le ş tire n le r, ister H ır is t iy a n, ister M ü s lü m a n, is te r Y a h u d i, is te r se a te is t o lm u ş o ls u n la r, k im o lu rsa o ls u n a ç ık v e k e s in b ir d ille b u g a y ri uıscuıî v c çıl^ iiı tutum la r ı k ın a n m a h d ır. b u e y le m, İs la m ın 1400 y ı ll ık t a r ih i b o y u n c a sav u n d u ğ u h e r şeye, b ü tü n ilk e le r e, o rta y a k o y d u ğ u tü m u y g u la m a la ra te m e ld e n a y k ır ı o la n b ir e y le m d ir. M ü s lü m a n la r ın g irm e k z o ru n d a k a ld ığ ı s a v a ş la rd a b ile, m ü s lü m a n a s k e rle r in m asu m in s a n la rı, y a ş lıla r ı, k a d ın la r ı v e ç o c u k la r ı ö ld ü r m e le ri ş id d e tle y a s a k la n m ış tır. İk i n c i o la ra k, b ir o la y d a n sö z ettiğ im iz d e, bu o la y ı a n la y a b ilm e k v e ç ö z ü m le y e b ilm e k iç in, b u n u n n e d e n le r in i a n la m a y a ç a lış m a k so n d e re c e ö n e m arzeder. E l b e tte k i, m asu m in s a n la r ın k a t le d ilm e le r i ö fk e ye v e n e fr e te y o la ç a r. B u, e lb e tte k i, a n la ş ıla b ilir b ir şeyd ir. O yü z d e n, h e rk e s te n ö n c e, te rö r o la y ın a k u rb a n g id e n k iş ile r in a ile le r i a d a le t in y e r in e g e tirilm e s in i ta le p e d iy o rla r. B u r a d a a d a le tin g ö z e tilm e si te k ta ra flı o la m az; ç if t ta ra flı o ld u ğ u z a m a n a d a le t y e rin e g e tirilm iş o lu r. B ö y le b ir o la y ın A m e r ik a d a, T ü r k iy e de, İr a n d a v e y a d ü n y a n ın b aşka b ir y e r in d e y a ş a n m a sı, in s a n la r ın ö fk e v e n e fr e t d u y g u la rıy la d o lm a la r ın ı e n g e lle m ez. A m a h e r n e s u re tle o lu rsa o ls u n, h iç b ir z a m a n a d a le ti e ld e n b ıra k m a m a k, h iç k im s e n in a d a le t d u y g u sunu asla y o k e tm e m e k k a ç ın ılm a z d ır. B u o la y d a d a a d a le t in m u tla k a g ö z e tilm e si, y e r in e g e tirilm e s i g e re k ir. H e rk e s, a d a le t in y e rin e g e t ir ilm e s in i istiyo r. B u ra- 4 Ü m r a n - E k im

5 ŞİDDET MODERNLİK VE ISLAM / NASR d a a d a le t d e rk e n, to ta l b ir a d a le tte n sö z ed iyo ru m. K a p la n : T o t a l a d a le t k a v r a m ıy la n e y i k a s te d iy o r sunuz? B ira z açar m ıs ın ız b u n u? N a sr: T o t a l a d a le t k a v r a m ın ı, b ir h a d is e n in, b ir te rö r o la y ın ın v u k u b u lm a s ın a y o l a ç a n b ü tü n u n su r la r ın d ik k a te a lın m a s ı, in s a n la r ı bu tü r o la y la ra s ü rü k le y e n b ü tü n n e d e n le r in a r a ş tırılm a s ı v e o n d a n so n ra k e s in b ir k a ra ra v e h ü k m e v a r ılm a s ı a n la m ın d a k u lla n ıy o r u m. K o r k u n ç b ir su ç iş le y e n, b ir e y le m g e rç e k le ş t ir e n k iş iy i a d il b ir ş e k ild e y a r g ıla m a k g e re k ir. B i r in sa n ı su ç iş le m e ye it e n gayr-ı a d il n e d e n le r varsa, bu n e d e n le r in de m u tla k a o rta d a n k a ld ır ılm a s ı g e re k ir. A n c a k b u n d a n s o n ra d ır k i, bu tü r o la y la r ın y a ş a n m a sı v e y a te k ra rla n m a s ı ö n le n e b ilir. N e d e n le r i te d a v i e t m e d e n, o rta d a n k a ld ırm a d a n, s o n u ç la n te d a v i e d e b ilm e k, y a n i a d il s o n u ç la ra v e çö z ü m le re u la ş a b ilm e k im kansızd ır. S o r u n u z d a k i ik in c i ö n e m li n o k ta y a, y a n i B a t ı da, ö z e llik le d e A m e r ik a d a y a ş a y a n m ü s liim a n la n n bu s a ld ırı k o n u s u n d a n a s ıl b ir t a v ır ta k ın m a la rı, bu o la y ı n a s ıl d e ğ e r le n d irm e le ri g e re k tiğ i m e se le sin e g e lin c e... B a t ık la, ö z e llik le d e A m e r ik a d a y a ş a y a n m ıislü m an - lar, o t a n t ik ( s a h ih ) Is la m i d ü ş ü n c e n in, v a ro lu ş u n, g ü ç lü v e g ü v e n v e r ic i m ü s ltim a n ş a h s iy e tin sesi v e v i c d a n ı; d o la y ıs ıy la h e m İs la m d ü n y a s ın ın B a t ı y a a ç ıla n, h e m de B a t ı n ın İs la m d ü n y a s ın a a ç ıla n p e n c e re s i o l m a k m e c b u r iy e tin d e le r. B a t ık la yaşaya n m ü s lü m a n la r, B a t ı n ın İs la m d ü n y a s ın d a, İs la m ın v e İs la m d ü n y a s ı n ı n d a B a t ı da g e rç e k v e tü m y ö n le r iy le d a h a iy i a n la ş ılm a s ı iç in ç a b a g ö s te rm e lile r. H e r ik i ta ra fın d a ç o k iy i b ilm e s i g e re k e n n o k ta şu: İk i ta ra fta d a h e m iyi, h e m d e k ö tü ; h e m a d il, h e m de gayı-ı a d il in s a n la r o la b ilir. B u iş, siyah - b eyaz m e se le sin e in d irg e n m e m e lid ir. E lb e t t e k i, şu a n B a t ı d ü n y a s ı ile İs la m d ü n y a s ı a ra s ın d a b ir güç e ş itliğ i o lm a d ığ ı doğru. D ü n b ö y le d e ğ ild i ta b ii k i. D ü n, y ıl ö n c e İs ta n b u l u n p a y i t a h t o ld u ğ u M u h t e ş e m S ü le y m a n ın b a ş ın d a b u lu n d u ğu v e o v a k it le r A v r u p a n ın e n b ü y ü k im p a ra to rlu k la r ın d a n b iri o la n O s m a n lı d ö n e m in d e, O s m a n lı ile A v r u p a a ra s ın d a k i g ü ç d e n g e le ri az ç o k e ş itti. B a z e n bir. ta raf, bazen d e d iğ e r ta ra f sa vaşla rd a g a lip g e liy o r du. K a p la n : T a b i, şu a n İs la m D ü n y a s ı ile B a t ı a ra s ın d a k i güç eşitliği, den gesi bozulm uş durum da. N asr: E v e t... B u d e n g e k a y b o ld u. V e m ü s liim a n to p lu m la r, şu a n z a y ıfla m ış d ü rü m d a la r v e b askı a l t ı n d a y a ş ıy o rla r. E lb e t t e k i b u d u ru m, b irin c is i, ım islüin a n la r ın, İs la m ın şid d e tle k arşı ç ık tığ ı e y le m le r iç in e g irm e le r in e b ir m azeret te ş k il etm ez. İk i n c i o la ra k s a A m e r ik a d a k i m ü s lü m a n la r, bu y a ş a n a n e lim o la y ı İs la m ı v e İs la m d ü n y a s ın ı B a t ı ya, B a t ı y ı d a İs la m d ü n y a s ın a a n la tm a k iç in b ir fırs a t o la ra k d e ğ e r le n d irm e li v e İs la m d ü n y a s ın ın b ü tü n ü y le b e ya z "; B a t ı n ın ise s iy a h o lm a d ığ ın ı a n la tm a lıla r... K a p la n : Y a d a ta m tersi... Y a n i B a t ı n ın b ü tü n ü y le b e m b e yaz, İs la m d ü n y a s ın ın ise k a p k a r a n lık o l m a d ığ ın ı... N a s r : E v e t, y a d a ta m tersi. B u r a d a so n d e re c e k a r m a ş ık ta rih s e l fa k tö r le r in v a r lığ ın ı gözardı e d e m e yiz e lb e tte ki. A m a isterseniz bu k o n u y a g irm e y e lim. B e n im so ru n u z u n ik in c i b ö lü m ü ile ilg ili o la r a k b u ra d a v u rg u la m a k is te d iğ im ö n e m li b ir n o k ta v a r. B a t ı da y a ş a y a n m ü s lü m a n la rın B a t ı y ı, A m e r ik a y ı h e m k e n d ile r in i, h e m de b ü tü n d ü n y a y ı ilg ile n d ir e n s o r u n la rın çö z ü m e k a v u ş tu ru la b ilm e s i iç in y e n i d ü ş ü n c e b iç im le r in in, o la y la ra y e n i a ç ıla r d a n y a k la ş m a b iç im le r in in v a ro ld u ğ u k o n u s u n d a u y a rm a la rı, o n la r ı a y d ın la tm a la rı a r tık k a ç ın ılm a z h a le g e lm iş tir. S a d e c e İs la m d ü n y a s ın d a d e ğ il, tü m d ü n y a g e n e lin d e A m e r ik a n ın p o lit ik a la r ın d a n h o ş la n a n la r da v a r, ra h a ts ız o la n la r d a. A m e r ik a, u y g u la d ığ ı p o lit ik a la r ın n e re le rd e, k im le r i U n v a n - E k im '

6 KÜRESEL SIKIYÖNETİM / BÜYÜK SORU: NİÇİN' m a k ta d ır. Ş id d e t le h iç b ir şeyi n ih a i o la ra k çö z ü m e k a v u ş tu rm a k m ü m k ü n d e ğ ild ir. B u n u n k e sin o la ra k b i lin m e s i g e re k iy o r. K a ld ı k i, bu tü r y o lla r a b a ş v u ra n la r, İs la m d ü n y a s ın d a ç o k k ü ç ü k b ir a z ın lık ta n ib a re ttir. B u n la r ın b ü tü n m ü s liim a n la rı te m s il e t t iğ in i d ü ş ü n m e k y a n lış tır. A m a bu tü r ş id d e t o la y la r ın ı ö n le m e n in te k y o lu v a r: B u in s a n la r ın a c ıla r ın a, s ık ın t ıla r ın a, d e v a sa s o r u n la rın a s ırt ç e v ir m e m e k v e bu s o r u n la rın n e re d e n k a y n a k la n d ığ ı m e s e le s in e g e re k e n ö n e m i v e h a s sasiy e ti g ö ste rm e k. A m e r ik a 'd a k i bu k o rk u n ç te rö r o la y ı, b u a c ıla r ın, tr a je d ile r in, ç ö z ü m le n e m e z g ib i g ö r ü n e n d e v a sa s o r u n la rın g ü n d e m e g e tirilm e s i, b u n la ra d ik k a t ç e k ilm e s i a ç ıs ın d a n ö n e m li b ir fırsat o la ra k d e ğ e r le n d ir ilm e lid ir. B u k o n u d a B a t ık la, ö z e llik le de A m e r ik a d a y a ş a y a n m ü s liim a n la ra ç o k ö n e m li g ö r e v le r d ü şü yo r. B u sadece b ir g ö re v d e ğ il, a y n ı z a m a n d a A l l a h ın üzerim ize y ü k le d iğ i b ir s o ru m lu lu k tu r. B u r a d a sad e ce şu a n y a ş a n a n s o r u n la rın ; şid d e te, te rö riz m e I." o la n ÎJfcoFlornlrMMp n asıl rn7nm A n - İç e n le rin i a ra ş tırm a k v e h e r şeyi s ilb a ş ta n y e n id e n gözd e n g e ç ir m e k z o ru n d a d ır. A m e r ik a d a k i m ü s lü m a n la r, bu ra h a ts ız lık la rın d ile g e tirilm e s i, ile tilm e s i k o n u s u n d a ü z e rle rin e d ü ş e n g ö re v v e so ru m lu lu ğ u y e rin e g e tird ik le r i z a m a n p e k ç o k şey k ö k lü b ir şe k ild e d e ğ iş e b ilir. İs la m d ü n y a s ın d a y a ş a n a n v e A m e r ik a n ın iz le d iğ i p o lit ik a la r ın d o ğ ru d a n v e d o la y lı ş e k ille rd e y o l a ç tığ ı so ru n la rın, a c ıla r ın, s ık ın t ıla r ın n e d e n le r in in o rta d a n k a ld ır ılm a s ın a k a t k ıd a b u lu n m a k b u ş e k ild e m ü m k ü n o la b ilir. M ü s lü m a n h a lk la r a g e r ç e k te n a c ı v e r e n, o n la r ın h a ld i o la r a k ö fk e le n m e le r in e y o l a ç a n b ü y ü k ö l ç e k li s o r u n la rın n e le r o ld u ğ u n u a r tık d ü n y a d a h e rk e s b iliy o r. F ilis t in so ru n u, K e ş m ir s o ru n u, Ç e ç e n is t a n so ru n u, M o r o so ru n u ; v e ta b ii A v r u p a n ın g ö b e ğ in d e k ü ç ü k b ir m ü s lü m a n ü lk e n in n ü fu s u n u n o n d a b ir in in k a tle d ilm e s in e y o l a ç a n o k o rk u n ç B o s n a tra je d is i ve b en zer k a t lia m la r ın h a la a r a lık la r la d a olsa s ü rd ü rü l düğü K o s o v a v e ö z e llik le de M a k e d o n y a s o ru n la rı a d il b ir şe k ild e ç ö z ü m le n m e lid ir. B u liste e lb e tte k i uzatıla b ilir. A m a şu g e rçe k tü m a ç ık lığ ıy la o rta y a ç ık m ış tır : B u g ü n m iis lü m a n to p lu m la n n b ü y ü k a c ıla r y a ş a m a sın a, b ü y ü k s o r u n la rla b o ğ u ş m a sın a y o l a ç a n bu p ro b le m le r, tü m y ö n le r iy le v e n e d e n le r iy le m asa ya y a t ır ılm a lı v e a r t ık ç ö z ü m le n m e lid ir. Ç ü n k ü bu a c ıla r v e p ro b le m le r m ü s liim a n la r ın B a tıy a k arşı h a k lı o la ra k ö fk e d u y m a s ın a, n e fre t d u y g u la rıy la d o lu o lm a s ın a, şu y a d a bu ş e k ild e ş id d e te s ü r ü k le n m e le rin e n e d e n o l k ıy ıs ıy la te rö rle n a s ıl m ü c a d e le e d ile b ile c e ğ i m e se le si ü z e rin d e y o ğ u n la ş ılm a lc la k a lın m a m a lı; a y n ı z am and a, b u n d a n d a h a d a ö n e m lis i, a d a le ts iz lik le rin, h a k s ız lık la r ın o lu ş m a s ın a n e d e n o la n uzun v a d e li so ru n la r üzerin d e d e y o ğ u n la ş ılm a lıd ır. T r a je d ile r in, a c ıla r ın y a ş a n m a s ın a y o l a ç a n a d a le ts iz lik le r, h a k s ız lık la r o r t a d a n k a ld ır ılm a d ığ ı, b u tü r uzun v a d e li s o ru n la r çö z ü m e k a v u ş tu ru lm a d ığ ı sü rece, bu tü r te rö r v e şid d e t o la y la r ın ın te k ra r te k ra r y a ş a n m a s ın ı ö n le y e b ilm e k im k a n s ız la ş a c a k tır. K ö ş e y e s ık ış t ır ıld ığ ın ı d ü ş ü n e n in s a n la r ın, şu y a da bu ş e k ild e p a t la y a b ile c e k le r in i b ilm e k g e re k iy o r. H e r n e s u re tle o lu rs a o ls u n m ü slü m an - la r, şid d e te, te rö re ş id d e tle k a rş ıd ırla r; k a rş ı o lm a k v e k ın a m a k d u ru m u n d a d ırla r. K o n u ş m a m ız ın b a ş ın d a da s ö y le d im : B i r m ü s lü m a n m te rö rü m e ş ru la ş tırm a s ı m ü m k ü n d e ğ ild ir. A m a b u ra d a a s ıl ö n e m li o la n in s a n la r ın k ö şe y e k ıs tır ılm ış lık, ç a re s iz lik d u ru m u n a v e p sik o lo jis in e it ilm e m e le r i g e re k tiğ id ir. O n u n iç in d e te rö re y o l a ç a n h a k s ız lık la rın, a d a le ts iz lik le rin, a c ıla r ın, t r a je d ile r in de m u tla k a o rta d a n k a ld ırılm a s ı k a ç ın ılm azd ır. K a p la n : K o n u ş m a m ız ın b u b ö lü m ü n d e biraz şid d e t k a v r a m ı ü z e rin d e y o ğ u n la ş a lım, is tiy o ru m. Ş id d e t in z u h u ru n a y o l a ç a n siyasi, e k o n o m ik v e ta rih s e l n e d e n le r, p ro b le m le r ü zerin d e d u rd u k. B ira z d a ş id d e tin fe l sefi te m e lle ri, k ö k e n le r i ü z e rin d e d u ra lım. Ç ü n k ü şid d e t in fe lse fi te m e lle ri ü z e rin d e k a fa y o r m a n ın ç o k d a h a ö n e m li o ld u ğ u k a n a a tin d e y im. Ş id d e t, m o d e rn dö- 6 Ü m r a n - E k lin

7 ŞİDDET MODERNLİK VE İSLÂM / NASR n e m d e h a y a tım ız ın h e r a la n ın a s in m iş d u ru m d a. O yü z d e n b e n yaşad ığ ım ız ş id d e t fe n o m e n in in m o d e rn b ir fe n o m e n o ld u ğ u n u, m o d e rn liğ in d ü n y a, in s a n, eşya v e T a n r ı ta s a v v u ru y la iliş k ile n d ir ilm e s i g e re k tiğ in i d ü ş ü n ü y o ru m. İs la m d ü n y a s ın ın y a ş a y a n e n b ü y ü k düş ü n u rte rirto e iı b ın - ö la râ k - s itin b u k o n u d a ö n e m li v e u fu k a ç ıc ı ş e y le r s ö y le y e c e ğ in iz i s a n ıy o ru m. S o r u m u şö y le fo r m ü le e d e yim : H e id e g g e r, m o d e rn liğ in, in s a n ı h e r ş e y in ö lç ü tü v e m e rk e z i h a lin e g e tird iğ in i sö y le r. M o d e r n lik, in s a n ı, h a y a t ın v e h e r ş e y in m e rk e z in e y e rle ş tirm e k le, in s a n ı ta n rıla ş tır d ı. F iz ik g e rçe k lik le, fiz ik ö te s i g e rç e k liğ i b ir b ir in d e n a y ırd ı. B ö y le lik le in san, T a n r ı, d o ğ a v e d iğ e r v a r lık la r a ra s ın d a k i h arm o - n ik iliş k iy i v e d e n g e y i bozdu. B u, h e m k o z m ik d ü z le m de, h e m v a r lık la r a ra sın d a, h e m de in s a n la doğa v e in s a n la T a n r ı a ra s ın d a şid d e t ü re te n b ir p ra tik le r y u m a ğ ın ın o lu ş m a s ın a z e m in h a z ırla d ı, Z a m a n la ip T eri e lin e a la n in s a n ; a k lı, b ilim i v e te k n o lo jiy i m u tla k la ş tırd ı; d o ğ a y ı, t e k n o lo jiy i, d iğ e r to p lıım la r ı v e k ü lt ü r le ri k o n t r o l e tm e y e b aşla d ı; a m a s o n u n d a a k ıl, b ilim ve te k n o lo ji ta ra fın d a n k o n tro l e d ile n b ir n e s n e y e d ö n ü ş m e k te n k u rtu la m a d ı. S o n u ç t a bu d u ru m, m o d e rn in s a n ın h e m iç, h e m d e d ış d ü n y a s ın d a fır t ın a la r esm e s iy le s o n u ç la n d ı: M o d e r n in san, b ir y a n d a n b ir a n da, b ir d ü ğ m e y e b a s m a k la d ü n y a y ı y o k e d e b ile c e k k i t le s e l im h a s ila h la r ı, k im y a s a l, b iy o lo jik s ila h la r ic a t e tti. Ö t e y a n d a n da, e g o istle şti; h e r şe yi iz afile ştird i; h e r şe yi k a te g o riz e e d e re k p a r ç a la d ı v e bu d u ru m m o d e rn in s a n ın ru h u n u, iç d ü n y a s ın ı a ltü s t e tti. B e n, m o d e rn d ö n e m d e şid d e t v e te rö rü n k ö k e n le r in in bu p a r ç a lı in s a n, T a n r ı, g e r ç e k lik, doğa ta s a v v u ru n d a gizli o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o ru m. Ş id d e t v e te rö r so ru n u n u ta rtış ırk e n b u a s li so ru n h e p a tla n ıy o r. O y s a a s ıl so ru n b u ra d a s a k lı. S iz bu k o n u d a felsefi o la ra k n e tü r b ir a ç ılım g e tirm e k istersin iz? N a s r : G ü z e l b ir soru... Ö y le b ir so ru k i bu, a n c a k c ilt le r d o lu s u k ita p la c e v a p v e r ile b ilir b tın a. A m a o la b ild iğ i ö lç ü d e ö z e tle y e re k c e v a p v e r e y im. B i r k e re, soru n u z d a p a r m a k b a s tığ ın ız b irk a ç ö n e m li v e fa rk lı n o k ta v a r. İste rsen iz, ö n c e şid d e t s o r u n u n u n k e n d is in d e n b a ş la y a lım. E n d e rin, y a n i m e ta fiz ik a n la m d a b i z a tih i v a ro lu ş, şid d e t im a e d e n b ir şeyd ir. Ş id d e t in k ö k e n in d e, T a n r ı d a n k o p m a e y le m i v a rd ır. B u n e d e n le b iz im k u ts a l a n tro p o lo jim iz d e, y a n i İs la m da ( v e ta b ii H ır is t iy a n lık v e Y a h u d ilik te d e ) A d e m aleyhissela m ın ik i o ğ lu n u n, H a b i l ile K a b il in, b irb ir le rin e şid d e t u y g u la d ık la rın a in a n ılır. B u n u n, d iğ e r d in le rd e de g e ç e rli o ld u ğ u n u g örüyoru z. M e s e le y e b u n o k ta d a n b a k ılın c a, şid d e t s o ru n u n u n, m o d e rn lik le v e y a m o d e rn te k n o lo jiy le b ir lik te b a ş la m a d ığ ı s ö y le n e b ilir. Ş id d e t in d a h a d e rin k ö k e n le r i v a rd ır. Z ir a, y a ln ız c a A l l a h e s - S e la m d ır, y a n i b arış v e e s e n lik tir; ş id d e tte n m ü n e z z e h tir. T a n r ı d a n k o p m a, v a r lığ ın (b e in g ) ezeli d e n g e s in in b o z u lm a sı a n la m ın d a, b ilf iil b ir şid d e t e y le m id ir. B u r a d a ş id d e tin m e ta fiz ik b o y u tu ü zerin d e d a h a fazla d u rm a y a c a ğ ım. B u k a d a rı k a fi, s a n ırım. B u ra d a v a rılm a s ı g e re k e n so n u ç, ş id d e tin sad e c e m o d e rn d ö n e m e özgü b ir ic a t o lm a d ığ ıd ır. B u r a d a m o d e rn o la n, ş id d e tin fiile n telaffu z e d ilm e s i v e h a y a ta g e ç ir ilm e sid ir. B a ş k a b ir d e yişle, b ir y a n d a n ş id d e te b a ş v u r m a k ; a m a ö te y a n d a n s a şid d e t g e rç e ğ in i in k a r e tm e k tir. K a p la n : B u s a p ta m a n ız ö n e m li. B u n u b iraz a ç m a n ız ı istesem... N asr: T a b ii... B e n, H e id e g g e ı in f ik ir le r in in ç o ğ u n a k a tılm a m. A m a sizin y a p tığ ın ız a lın t ıd a H e id e g g e r, doğru b ir s a p ta m a y a p ıy o r. B u n u, d e ğ işik z a m a n la rd a v e d e ğ işik ş e k ille rd e b e n d e d ile g e tird im v e uzun uzad ıy a ta rtış tım. İn s a n ı, T a n ı ı n ın y e rin e y e rle ş tirm e k ; h e m in s a n ı m u tla k la ş tır m a k, h e m de in s a n ın s a h ip o l duğu s ın ır lılık la r ı m u tla k la ş tır m a k d e m e k tir. H ü m a n iz m d e d iğ im iz şey, bu işte. D a h a s ı, b u ra d a ş id d e tin k e n d is i d e m u tla k la ş tın lm a k ta d ır. B u r a d a b ü y ü k b ir ç e liş k i, d a h a doğrusu b ü y ü k b ir ik i y ü z lü lü k v a r. Ş ö y le b ir şey bu: B i r y a n d a n in s a n ı s e v m e k te n, in s a n sevgi- Ü m r a n - E k im

8 KÜRESEL SIKIYÖNETİM / BÜYÜK SORU: NİÇİN.' rib a ttır. B ö y le lik le m o d e rn d ö n e m d e ş id d e t y e n i b ir b o y u t k a z a n m ıştır. B ö y le b ir o rta m d a k im ile r i, b a rış ta n, s e v g id e n fila n sözedip d u ru y o r. B u, h iç de d e rin v e esaslı b ir felsefe d e ğ il; ç ü n k ü b ir y a n d a n d iğ e r v a r lık la ra, d o ğ a ya v e d iğ e r k ü lt ü r le re şid d e t u y g u la y a n, ş id d e ti h e r b a k ım d a n m erkeze a la n b ir h a y a t sü rd ü re c e k sin iz ; ö te y a n d a n d a k a lk ıp b a rış ta n, se v g id e n, özg ü rlü k le rd e n sözed eceksin iz. B u e n h a f if ifa d e y le so n d e re c e k o m ik, in s a n ı v e h a y a t ı k a rik a tü riz e e d e n b ir h a le t i ru h iy e v e d a v ra n ış b iç im id ir. S a d e c e e k o n o m ik ş id d e tin b o y u tla r ın a v e s o n u ç la rın a b a k m a k b ile, n e k a d a r şid d e t y ü k lü, a d a le t d u y g u s u n d a n y o k s u n b ir d ü n y a d a y a ş a m a y a m a h k u m e d ild iğ im iz i g ö s te rm e k iç in y e te rli o la b ilir... K ü re s e lle ş m e ç a ğ ın d a e k o n o m ik ş id d e tin v e b u n u n y o l a ç tığ ı a d a le ts iz lik le rin, h a k sız lık la r ın, y o k s u llu k la rın, a ç lık s o r u n la r ın ın h a n g i b o s in d e n sö z etm ek; am a ö te y a n d a n d a in s a n ı, in s a n e g o su nu h e r ş e y in m e rk e z in e v e bizzat in s a n ın ü stü n e y e rle ş tirm e k, iş te bu, ş id d e t ü re tm e k te v e şid d e ti d o ğ a lla ş tıra ra k m eşru h a le g e tirm e k te d ir. B u r a d a k a rş ı m ız a ç e ş it li şid d e t b iç im le r i ç ık m a k ta d ır : H e r şe yd e n ö n c e O t e k i n e, k o m ş u y a k a rş ı şid d e t; h a t ta bizzat k e n d i k ü lt ü r le r i iç in d e ö te k ile r ic a t e d e re k şid d e t b iç im le r i g e liş tirm e k. İn s a n, b u d u ru m d a, b e n is tiy o ru m, y a ln ız c a b e n is tiy o ru m d iy o r v e in s a n e g o su h e r şey i n m e rk e z i h a lin e g e liyo r. İk in c is i: D o ğ a y a k a rş ı şid d e t. H e rk e s, d ü n y a d a b a rış ta n fila n sö z ed iyo r; a m a d ü n y a y ı k a tle ttiğ im iz g e r ç e ğ in i h e p gözardı e d iy o r, ik in c i p la n a itiyo ru z. D o ğ a y ı, a ğ a ç la rı, n e h ir le r i, o k y a n u s la rı, b a lık la rı, denizalt ın d a k i v a r lık la r ı k a t le d iy o r, y o k c d iy o n ız. H a v a y ı k ir le tiy o ru z ; n e re d e y s e h a v a y ı b ile so lu yam az h a le g e lm e d ik m i? B ö y le b ir d ü n y a d a b a rış ta n d e m v u r a n in s a n la r, h a n g i b a rış ta n sö z e d iyo rla r a c a b a? Ü ç ü n c iis ü : M o d e r n t e k n o lo ji, ş id d e tin, ta h a y y ü l b ile e d ile m e y e c e k b o y u tla rd a v e a la n la rd a u y g u la n m a s ın ı m ü m k ü n k ıld ı. T a r i h i n ö n c e k i d ö n e m le rin d e ç o k b ü y ü k ç a p lı iş g a lle rin v e y ık ım la r ın y a ş a n d ığ ın ı b iliy o ru z. Ö r n e ğ in ta rih te in s a n lığ ın t a n ık o ld u ğ u en b ü y ü k t a h r ib a tı g e rç e k le ş tire n M o ğ o lla r, 13. y ü z y ılın ilk y a r ıs ın d a İs la m d ü n y a s ın ın ö n e m li b ir k ıs m ın ı, B a t ı A s y a y ı b a ş ta n aşağı işg al e tm iş v e h e rk e s i k a t le t m iş le rd i. A m a M o ğ o lla r b ile, işgal e t t ik le r i y e rle rd e k i y u tla rd a s e y re ttiğ in i h e rk e s az ç o k b iliy o r. E k o n o m ik şid d e t n e d e n iy le d ü n y a n ü fu s u n u n b ü y ü k b ir b ö lü ğ ü n ü n g e rçe k te n o n u r k ır ıc ı ş a rtla rd a v a ro lm a, ölüm -kalım v e e n a z ın d a n in s a n c a ya ş a m a m ü c a d e le s i v e r d iğ i b ir d ü n y a d a, b i n le r in in b a rış ta n, s e v g id e n, ö z g ü rlü k le rd e n, şid d e te k a rş ı m ü c a d e le d e n sö z e tm e le ri b a n a h e m k o m ik, h e m d e a la y c ı, k ib ir li v e h a t ta in s a n o n u ru n u v e v a r lığ ın ı h iç e s a y ıc ı b ir y a k la ş ım o la ra k g ö rü n ü y o r. O yü z d e n b e n bu k iş ile r i, a k ım la r ı c id d iy e b ile a lm ıy o ru m. K a p la n : P e k i, sizin b u ra d a ö n e rd iğ in iz k ö k lü v e k a lıc ı b ir çö zü m y o lu v a r m ı? N asr: H e r ş e y d e n ö n c e b u ra d a k i ç e liş k iy i v e i k i yü z lü lü ğ ü g ö rm e m iz g e re k iy o r. B ira z ö n c e b u n o k ta y a d ik k a t ç e k m iş tim. B u r a d a k ö k lü, k a lıc ı v e uzun v a d e li çö zü m ö n e r ile r i ü z e rin d e k a fa y o ru lm a k. M e s e la sad e c e b a rışta n, se v g id e n, n e o ld u ğ u b ir tü rlü a ç ık la n a m a y a n v e t a n ım la n a m a y a n ö z g ü rlü k le rd e n sözetm ek, d o la y ıs ıy la şid d e t g e r ç e ğ in i in k a r e tm e k v e ş id d e ti t ü m ü y le o rta d a n k a ld ır m a k g ib i g e rçe k le ş tirilm e s i m ü m k ü n o lm a y a c a k ü to p ik v e ro m a n t ik b ir y a k la ş ım g e liş tir m e k y e rin e, ş id d e t g e r ç e ğ in i k a b u l e tm e k v e e n g e n iş a n la m ıy la ş id d e ti h a y a tım ız d a e n asg ari düzeye in d ir m e n in v e k o n t r o l a lt ın a a lm a n ın y o lla r ı, y ö n te m le ri ü z e rin d e k a fa y o rm a k g e re k iy o r. B u d a m e v c u t k a t e g o rik, h e r şeyi a to m iz e e d e n B a t ı l ı z ih in y a p ıs ın ın d ı ş ın d a, y e p y e n i d ü ş ü n m e b iç im le r i g e liş tir m e k le m ü m k ü n o la b ilir a n c a k. (...) o rm a n la rı, n e h ir le r i, d o ğ a y ı ta h r ip e tm e m iş le rd i. O y sa t e k n o lo jin in h a k im o ld u ğ u g ü n ü m ü z d e y a p ıla n ta h rib a t, ta h a y y ü l e d ile m e y e c e k k a d a r to ta l, k ü lli b ir t a h N o t : Bu konuşm anın ikinci bölüm ünü oluşturan an a gövdesi Um ran'ın K a sım sayısında yayım lanacak. 8 Üm ran - Ekim -200J

9 BUYUK SORU: NİÇİN? I M M A N U E L W A L L E R S T E I N T ü rkçesi: Suat Film er 1 1 E y lü l 2001 g ü n ü b ü tü n d ü n y a b ir in s a n lık tr a je d is in i, b ü y ü k b ir d r a m ı iz le d i; h e rk e s bu tr a je d i k a rş ıs ın d a d o n a k a ld ı. A B D d e d ö r t y o l c u u ç a ğ ı s a b a h ın e rk e n s a a tle rin d e k a ç ır ıld ı. K o r s a n la r h e r u ç a k ta 4-5 k iş iy d i. İç le r in d e n e n az-biri u ç ak k u lla n a b ile n e li b ıç a k lı k o rs a n la r (u ç a k la r h a v a la n d ık t a n k ıs a b ir sü re s o n ra ) u ç a k la r ı e le g e ç ird i; p ilo t la rı b e rta ra f e t t i (veya ö ld ü r d ü ), u ç a k la r ı in t ih a r s a l d ır ıla r ın a y ö n e lt t i. U ç a k la r d a n ü ç ü h e d e fle r in i v u r du: N e w Y o r k tâ k i D ü n y a T ic a r e t M e r k e z i n in ik i k u lesi ile W a s h i n g t o n d a k i P e n t a g o n. G e r e k d e p o la r ın d a k i y a k ıt m ik t a r ı, g e re k u ç a k la r ın b in a la r a h a n g i y ü k s e k lik te n ç a rp m a s ı g e re k tiğ i k o n u s u n d a k i t e k n ik b ilg ile r iy le k o r s a n la r ik i k u le y i b ü tü n ü y le y ık ıp P e n t a g o n d a d e v a s a b ir g e d ik a ç m a y ı b a ş a rd ıla r. Ş i m d ilik b ü y ü k b ir ih t im a lle d e n fazla ö lü v a r ( k im s e n in e lin d e h e n ü z k e s in b ir ra k a m y o k ); ç o k d a h a fazla s a yıd a d a y a r a lı v a r. A B D n in h a v a y o lla r ı ağ ı ile fin a n s k u r u m la n, e n a z ın d a n bu h a fta iç in, ta m a n la m ıy la d u rm u ş d u ru m d a ; b u g ü n e d e k eşi g ö r ü lm e m iş o ra n d a k ıs a v e o rta v a d e li ö lç e k te e k o n o m ik h a sar m e y d a n a g e ld i. B u s a ld ır ıy la ilg ili ilk v u r g u la n m a s ı g e r e k e n n o k t a, s a ld ı r ın ı n c ü r e t k â r lığ ı ile o la ğ a n ü s tü b a ş a rılı b ir s a ld ırı o lm a s ıd ır. B ir b ir le r in e id e o lo j i y le, ş e h i t lik a rz u s u y la b a ğ lı b ir grup in s a n, d ü n y a ö rg ü tü n ü k ıs k a n d ır a c a k b ir giz li e y le m g e rç e k le ş tird i. B u k iş ile r, A B D ye g irm e y i b a ş a rd ıla r; ü ç a y r ı h a v a a la n ın d a n h a n d iy s e a y n ı z a m a n d a h a v a la n a n, k ıt a la ra ra s ı b ir uçuş iç in h a z ır la n d ık la r ı iç in d e p o la r ın d a b o l m ik ta r d a y a k ıt b u lu n a n d ö r t u çağ a e lle r in d e b ı ç a k la r la b in m e y i b a ş a rd ıla r; u ç a k la r ı e le g e ç ir d ile r v e ü ç u ç a ğ ı p la n la d ık la r ı g ib i h e d e fle r in e u la ş tırd ıla r. C I A, F B I v e A m e r ik a n a s k e ri is tih b a ra tı y a d a b e n zer ö rg ü tle r, b u o la y ı ö n c e d e n h a b e r a la m a d ık la r ın d a n, u ç a k la r ı in t ih a r s a ld ırıs ı iç in k a ld ır a n k iş ile r i d u rd u r m a k k o n u s u n d a h iç b ir şey y a p a m a d ıla r. S o n u ç t a o r t a y a ç ık a n şey, te rö ris t s a ld ır ıla r o la ra k a d la n d ırd ığ ım ız e y le m le r in t a r ih in d e k i e n y ı k ı c ı s a l d ır ın ın g e rç e k le ş m e s i o ld u. D a h a ö n c e k i h iç b ir s a ld ı rı d e n fazla in s a n ın ö lü m ü n e n e d e n o lm a m ış tı. Y o ğ u n o la ra k a t ıfta b u lu n u ld u ğ u g ib i, b ir d e v le t in ask e r i g ü ç le r in in g e r ç e k le ş t ir d iğ i P e a r l H a r b o r s a ld ırıs ın d a b ile ç o k d a h a az s a y ıd a in s a n h a y a t ın ı y i t ir m iş ti. D a h a s ı, A B D to p r a k la r ın d a, İç S a v a ş k a n ( ) bu y a n a ilk kez b ö y le ş in e d e h ş e t v e r ic i b ir savaş y a ş a n ıy o rd u. A B D o z a m a n d a n b u y a n a ç o k s a y ıd a b ü y ü k s a va ş a g irm iş ti: İsp an - y o l- A m e r ik a n S a v a ş ı, B i r i n c i D ü n y a S a v a ş ı, İ k i n c i D ü n y a S a v a ş ı, K o r e, V ie t n a m - ( k ü ç ü k s a v a ş la rı d ışard a b ır a k a c a k o lu r s a k ); h e p s in d e d e g e r ç e k ç a rp ış m a la r, A m e r ik a n t o p r a k la r ın ın d ış ın d a d a k i b ir in c i s ı n ıf is tih b a ra t g e rçe k le ş m iş ti. S a ld ı r ı n ı n U m rem -E lü m

10 KÜRESEL SIKIYÖNETİM / BÜYÜK SORIJ: NİÇİN. N e w Y o r k ile W a s h i n g t o n s o k a k la rın d a g e ç m e s i bu s a ld ır ın ın A m e r ik a n halkı fwei-inde y a r a ttığ ı c n b ü y ü k s a rs ın tı o ld u. Ö y le y s e g e le lim b ü y ü k so ru ya: N e d e n? N e r e d e y s e h e rk e s s a ld ırıd a n U s a m e B i n L a d i n i s o ru m lu tu t u y o r. B u, ilk b a k ış ta a k la y a k ın b ir v a r s a y ım g ib i g ö rü n ü y o r, ç ü n k ü B i n L a d in, b u tü r e y le m le re g iriş e c e ğ i n e iliş k in n iy e t in i d a h a ö n c e a ç ık la m ış tı; h e r h a ld e y a k ın g e le c e k te A B D y e t k ilile r i d e b u v a r s a y ım ı k a n ıt la y a c a k ç e ş itli d e lille r o r t a y a k o y m a y a ç a lış a c a k lar. B i r a n iç in, s a ld ır ıy ı B i n L a d i n in g e r ç e k le ş tir d i ğ i id d ia s ın ın d o ğ ru o ld u ğ u n u k a b u l e d e lim. P e k i, B i n L a d in, A B D ye b ö y le s in e s illc e le y ic i v e o la ğ a n ü s tü b ir ş e k ild e s a ld ıra ra k n e e ld e e tm e y i u m m u ş o la b ilir k i? E lb e t t e k i, bu s a ld ın, B i n L a d i n in ( v e d iğ e r le r i n i n ) A B D n i n d ü n y a n ın d ö r t b ir k ö ş e s in d e k i, ö z e l lik le d e O r t a d o ğ u d a k i k ö t ü lü k le r i o la ra k k a b u l e t t i ği ş e y le re k a rş ı d u y u la n ö fk e ile h ı n c ın k a ç ın ılm a z b ir s o n u c u o la r a k g ib i g ö r ü le b ilir. B i n L a d in, b u tü r b ü y ü k ç a p lı b ir e y le m le A m e r ik a n y ö n e t im in i, O r t a d o ğ u y a veya İs la m d ü n y a s ın a y ö n e lik o la r a k iz le d iğ i p o lit ik a la r ı d e ğ iş tirm e s i g e r e k tiğ in e in a n d ır a b ile c e ğ in i d ü ş ü n m ü ş o la b ilir m i? B e n, B i n L a d i n in b u tü r b ir te p k i v e r m e y e k a lk ış a c a k k a d a r b ö n o ld u ğ u n a p e k ih t im a l v e r m iy o r u m, doğru su, B a ş k a n B u s h s a l d ır ıy ı b ir savaş e y le m i o la r a k k a b u l e t t iğ in i s ö y lü y o r. E ğ e r b u e y le m i y a p t ır a n B i n L a d in ise, s a n ırım, o d a b ö y le d ü ş ü n ü y o r o lm a lıd ır. O y s a sa v a ş la r, k a rş ı d a k in i, tu t u m d e ğ iş tirm e y e ik n a e tm e k iç in y a p ılm az, a k s in e, d ü ş m a n ın tu t u m veya d a v r a n ış la r ın ı değ iş d ı meye z o rla m a k ıç m y a p ılır. O h a ld e, k e n d im iz i B i n L a d i n in y e r in e k o y u p a k ıl y ü r ü t m e y e ç a lış a lım. E ğ e r b u işi B i n L a d in y a p tı v e y a y a p tır d ıy s a n e y i k a n ıt la m ış o ld u? K a n ıt la d ığ ı e n ö n e m li şey d ü n y a n ın te k sü p e r g ü c ü v e y e ry ü z ü n ü n e n g ü ç lü, e n k a rm a ş ık a s k e ri d o n a n ım ın a s a h ip d e v le t i o la n A B D n i n k e n d i y u r t t a ş la r ın ı b u s a ld ır ıd a n k o r u y a m a d ığ ın ı. Y i n e b u iş in a r k a s ın d a k i g ü c ü n g e r ç e k t e n B i n L a d in o ld u ğ u n u k a b u l e d e re k k o n u ş a c a k o lu rs a k, B i n L a d i n i n y a p m a k is te d iğ i şey, A B D n in k a ğ ıt t a n b ir k a p la n o ld u ğ u n u g ö s te rm e k ti. B u n u ilk ö n c e A m e r ik a n h a lk ın a, s o n ra d a d ü n y a d a k i h e rk e s e g ö sterm ek istedi. İm d i b u d u ru m B i n L a d in iç in o ld u ğ u g ib i A B D y ö n e t im i iç in d e a p a ç ık. K a r ş ılık d a b u ra d a n ile r i g e liy o r. B a ş k a n B u s h b u s a ld ırıy a ş id d e tle k a r ş ılık v e r e c e ğ in i s ö y lü y o r, A B D n i n h e m C u m h u r iy e t ç ile r e h e m d e D e m o k r a t la r a m e n s u p s iy a s i e lit le r i B a ş k a n B u s h u b u k o n u d a h iç te r e d d ü t g ö s te rm e d e n y u rts e v e r c e d e s t e k le y e c e k le r in i a ç ık la d ıla r. Ş i m d i d e, s a ld ır ıy a A B D y ö n e t im in in p e rs p e k tif in d e n b a k a r a k a k ıl y ü r ü t m e y e ç a lış a lım. A m e r ik a n y ö n e t im i b ö y le s in e b ü y ü k ç a p lı b ir s a ld ırı k a rş ıs ın d a n e /le r y a p a b ilir? E n k o la y iş, b u s a ld ır ın ın k ın a n m a s ı v e y a p ıla c a k b ir k a rş ı s a ld ır ın ın m e ş ru la ş tırılm a s ı iç in d ip lo m a t ik d e s te k s a ğ la m a k o la c a k t ır. D ış iş le r i B a k a n ı P o w e ll d a b u n u y a p a c a ğ ın ı a ç ık la d ı. B u y a k la ş ım ın k a r ş ılığ ı d a 10 Ü m r a n - E k i m

11 HÜYÜK SORU: NİÇİN; / WALLERSTEIN y a v a ş y a v a ş a lın m a y a b a ş la n d ı: P o w e ll, N A T O a n la ş m a s ın ın 5. m a d d e s in in, A B D 'y e k arşı b ir a s k e ri s a ld ırı y a p ılm a s ı d u ru m u n d a ( A m e r i k a n y ö n e t im i, b u n u, a s k e ri b ir s a ld ırı o la ra k k a b u l e d iy o r ) b ü tü n N A T O ü ye si ü lk e le r in, A B D n in ta le p e tm e s i h a l i n d e, m is ille m e iç in a s k e ri d e s te k v e r m e le r i g e r e k t ir d i ğ in i s ö y le d i. D ü n y a d a k i h ü k ü m e t le r in h e p s i ( k i, b u n la r a ra s ın d a A fg a n is t a n ile K u z e y K o r e h ü k ü m e t le r i d e v a r ) s a ld ırıy ı k ın a d ıla r. S a ld ı r ı y ı k ın a m a y a n te k ü lk e Ir a k o ld u. A r a p v e İs la m ü lk e le r in d e h a lk ın g ö rü ş ü n ü n a y n ı ö lç ü d e A B D y i d e s te k le m e d iğ i d o ğ ru ; a n c a k A B D b u g e rçe ğ i d ik k a te a lm a y a c a k v e göz a r d ı e d e c e k tir. A B D n in bu d ip lo m a t ik d e ste ğ i e ld e e tm e s i, a r d ın d a n d a b ü y ü k b ir ih t im a lle b ir B M k a ra rı ç ık a r t m a sı, B i n L a d i n in k o rk u d a n ö d ü n ü p a t la t m a y a c a k t ır h e r h a ld e. D a h a s ı y a ln ız c a d ip lo m a t ik d e s te k, A m e r i k a n h a lk ın ı d a t a t m in e tm e y e y e t m e y e c e k tir. Ç ü n k ü A m e r ik a n h a lk ı d a h a fa z la s ın ı ta le p e d e c e k tir. D a h a fa z la s ın ı ta le p e t m e k d e m e k, k a ç ın ılm a z o la r a k şu v e y a bu ş e k ild e b ir a s k e ri h a r e k a t d e m e k tir. İ y i de n a s ıl b ir a s k e ri h a r e k a t o la b ilir k i b u? A B D H a v a K u v v e t le r i k im i y a d a n e r e y i b o m b a la y a c a k? S a l d ı r ı y ı g e r ç e k le ş tire n k iş i, e ğ e r B i n L a d i n se, d e lille r le i l g ili b ilg iy e b a ğ lı o la ra k, a n c a k ik i m u h t e m e l h e d e f te n s ö z e d ile b ilir: A fg a n is t a n v e Ira k. P e k i, b u tü r b ir a s k e ri h a r e k a t n e k a d a r zarar v e r e c e k? N e r e d e y s e y a rı y a r ıy a y ık ılm ış o la n A f g a n is t a n a s a ld ır ılm a s ın ın b ir a n la m ı o lm a y a c a k. D a h a s ı, A B D p e k ç o k n e d e n d e n ö tü rü, m e s e la c a n k a y b ı v e r m e m e k iç in Ir a k ı b o m b a la m a k k o n u s u n d a ç e k in c e li h a r e k e t e d iy o r. A B D, h e r n e s u re tle o lu rs a o ls u n b ir y e r le r i b o m b a la y a c a k g ib i g ö z ü k ü yo r. P e k i bu A m e r ik a n h a lk ı ile d ü n y a n ın g eri k a la n k ıs m ın ı, A B D n i n s a ld ıııla m a - y a c a k k a d a r d e v a s a b ir g ü ç v e ü lk e o ld u ğ u n a in a n d ır m a y a y e te c e k m i? B e n b u n d a n p e k e m in d e ğ ilim, a ç ık ç a s ı. İş in a s lın a b a k ılırs a, A B D n in y a p a b ile c e ğ i p e k b ir şey d e y o k. C I A, y ılla r d ır C a s t r o y u ö ld ü r m e y e ç a lış t ı, a m a C a s t r o h a la d im d ik a y a k ta. Y i n e A B D k a ç y ıld ır B i n L a d i n in p e ş in d e ; a m a B i n L a d i n de h a la y a ş ıy o r v e s a k la n ıy o r. B e lk i b ir g ü n A B D a ja n la r ı B i n L a d i n i ö ld ü r e b ilir le r, a m a bu d u ru m d a şu a n y a p ılm a s ı p la n la n a n h a r e k a t ın ta v s a m a s ı sö z konusu o la b ilir. H e r n e s u re tle o lu rs a o ls u n şu a n y a p ılm a s ı ta s a r la n a n a s k e ri h a r e k a t, p e k ç o k k iş iy e b ü y ü k b ir d o y u m d a s a ğ la y a b ilir. A m a s o ru n y in e o ld u ğ u g ib i k a la c a k v e ç ö z ü m le n m iş o lm a y a c a k tır. A ç ı k t ı r k ı, g e riy e y a p ıla c a k t e k şey k a lıy o r : S iy a s i y o lla r a b a ş v u rm a k. İy i d e h a n g i siyasi y o lla r a b a ş v u r u la c a k? İş te bu n o k ta y a g e lin c e, A B D iç in d e k i (y a d a tü m B a tı- y a n lıs ı d ü n y a d a k i) f i k ir b ir liğ i y o k o lu y o r. Ş a h in le r b u n u n Ş a r o n u n (d o la y ıs ıy la b u g ü n k ü İs r a il y ö n e t im in in ) h a k lılığ ın ın k a n ıt la n d ığ ın ı s ö y lü y o rla r: O n l a ı m h e p si te rö ris t, o n la r a k a rş ı y a p ıla c a k tek şey d e c a n la r ın a o k u m a k. B u y o l, b u g ü n e k a d a r Ş a r o n u n p e k iş in e y a r a m a d ı. G e o r g e W. B u s h u n iş in e n iy e y a r a s ın k i? K a ld ı k i, B u s h A m e r ik a n h a l k ı n ın b u n u n b e d e lin i ö d e m e s in i s a ğ la y a b ile c e k m i? B u tü r ş a h in c e y a k la ş ım la r h iç d e u cu z a p a t la m ıy o r. Ö t e y a n d a n g ü v e r c in le r d e b u iş in m ü z a k e re le r y o lu y la h a lle d ile b ile c e ğ i id d ia s ın ı te la ffu z e tm e k te z o r la n ı y o rla r. K im in le, h a n g i a m a c ı g ö z e te re k m ü z a k e re y e o tu ra c a k s ın ız? B e lk i de o lu p b it e n le r in ö z e ti şu: B a s ın d a a d la n d ı- rıld ığ ı g ib i, b u s a va ş, n e k a z a n ıla b ile c e k, n e de kay- b e d ile b ile c e k b ir savaş o la c a k. S ü r g it d e v a m e d e c e k b ir savaş o la c a k bu. B u g ü n A m e r ik a n h a lk ı, t a r ih in d e b e lk i d e ilk kez k iş ise l g ü v e n liğ in in b ö y le s in e s a r s ılm a s ın a, y o k o lm a s ın a n e d e n o la n g e rç e k b ir d u r u m la k arşı k a rş ıy a. O y s a b u, d ü n y a n ın p e k ç o k y e rin d e z a te n h e r z a m a n y a ş a n a n b ir d u ru m d u. D ü n y a s is t e m in d e k i b u k ao s s a r s ın t ıla r ın ın g e ris in d e s a k lı d u r a n te m e l so ru n, u y g a rlık la b a r b a r lığ ın k a rş ı k a rş ı ya g e lm e s i d e ğ il. E n a z ın d a n, t a r a fla r ın h e p s in in, k e n d ile r in in u yg a r, ö t e k i n in ise b a rb a r o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü n ü a n la m a m ız g e re k iy o r. O lu p b it e n le r in g e ris in d e y a t a n a s ıl s o ru n, d ü n y a s is te m in d e k i b u n a lım ile n a s ıl b ir y e n i d ü n y a s is te m i k u rm a k is te d iğ i m iz k o n u s u n d a y a ş a n a n s a v a ş tır.* D o la y ıs ıy la b u ra d a sö z konusu o la n A m e r ik a lıla r la A f g a n la r, M ü s lü m a n - la r y a d a d iğ e rle ri a ra s ın d a k i b ir y a rış d e ğ il. B u r a d a k i a s ıl m ü c a d e le, g e r ç e k le ş tirm e k is te d iğ im iz fa r k lı d ü n ya ta s a v v u r la r ı a ra s ın d a k i m ü c a d e le d ir. 11 E y lü l in, p e k ç o k k iş in in s ö y le d iğ in in a k s in e, uzun b ir sü re d e v a m e d e c e k, g e z e g e n im iz d e k i p e k ç o k in s a n iç in k a r a n lık b ir d ö n e m o la c a k u z u n b ir m ü c a d e le n in k ü ç ü k b ir e p iz o tu n u ( b ö lü m ü n ü ) te ş k il e tt iğ i z a m a n la d a h a iy i g ö rü le c e k. Diinya-sistcm inin neden bir bunalım içinde olduğuna dair görüşlerimi Utopistics, or Historical Choices for the 21st Century (N e w York: N e w Press, 1998) başlıklı kitabımda ayrıntılı olarak ortaya koydum. Ü m ran-ekim