MEKANİZMALAR VE DETAY 3

Transkript

1 1

2 2. Hafta 2

3 MEKANİZMALAR VE DETAY 3

4 Kavramsal Çerçeve Neden gerekli? Mekanizma nedir? Temel elemanlar - Bağlantı - Hareket Dönüştürme / Güç ve Kuvvet İletme - Birleştirme / Yataklama Mekanizmalar / Çeşitleri / Problemler / Sorular / Çözümler Detay örnekleri / Çalışmaları 4

5 Tanımak Karşısındakini ne kadar tanırsa insan, o kadar iyi iş çıkarır ondan. A. Togay 5

6 Dahi misiniz? 6

7 Dahi misiniz? 7

8 İçerik.. problemler üzerine kurulu bir süreç, çözümler ve detayları. 8

9 9

10 Mekanik Statik: Cisimlerin sükunet halindeki durumlarını inceler. Dinamik: Cisimlerin hareket halindeki davranışını inceler. Kinematik: Dinamiğin alt dalıdır. Cisimlerin hareketini, hız ve ivme yönünden inceler. Kinetik: Dinamiğin alt dalıdır. Cisimlerin hareketini, o hareketi doğuran kuvvetlere nazara alarak inceler. 10

11 Mekanizma nedir? Belli bir sonuca ulaşmak için karmaşık bir biçimde düzenlenmiş organ veya parçalar birleşimi, sistem yada düzenek. Mekanizmayı oluşturan temel elemanlar; gövde, miller, muylular, yataklar, kollar, dişli çarklar, kayış-kasnak tertibatları, kamlar, bağlama elemanları vb.dir. 11

12 Birleştirme İki veya daha fazla parçayı bir arada tutmak için yapılan işleme birleştirme denir. Sökülebilir ve sökülemeyen olmak üzere iki türde yapılır. 12

13 Sökülebilir Birleştirmeler Sökülebilir birleştirmeler; iki veya daha fazla parçanın birbiri ile tahrip olmadan birleştirilmesi şeklinde yapılan birleştirme çeşididir. Bu tür birleştirmelerde parçalar sökülse dahi kendi özelliklerini kaybetmezler. Sökülebilir birleştirmelerin türleri aşağıda sıralandığı gibidir. Ø Vidalı birleştirmeler Ø Kamalı birleştirmeler Ø Pimli birleştirmeler Ø Perçinli birleştirmeler 13

14 Vidalı Birleştirmeler İki veya daha fazla parçayı birbirine bağlamak ve daha sonra parçaları tahrip etmeden sökmek için, özel şekillendirilmiş elemanlar kullanılır. Bu elemanların görevlerini yerine getirebilmesi için silindirik olan gövdelerine özel profilli yivler (dişler) açılmıştır. Vidalı bağlama (birleştirme) elemanlarının görevlerini yapabilmesi amacıyla, kullanma yeri göz önünde bulundurularak değişik isim ve şekillerde yapılır. Ayrıca vidalı birleştirme elemanlarının anahtar, tornavida, el vb. araçlarla sökülüp takılması amacıyla baş adı verilen kısımlarının oluşturulması gerekmektedir. 14

15 15

16 Vida Çeşitleri 16

17 Ölçü sistemlerine göre vidalar Metrik vidalar: TS 61/1 de tanımlanan metrik vidalarda, vida elemanlarının boyutsal birimi mm dir. İki diş arası adımla ifade edilir. Whitworth vidalar: Boyutlandırılması inch (parmak) ölçü sistemine göre yapılan vida türüdür. Metrik vidalardaki adım değeri yerine, bu vidalarda 1 (25,4 mm) uzunluktaki diş sayısı esas alınmıştır. İnch sisteminin kullanıldığı ülkelerde hazırlanan standartlarda, whitworth vidanın anma çapına göre; serileri, boyut ve diğer özellikleri belirlenmiştir. Ülkemizde de whitworth vidalar kullanılmaktadır. 17

18 Cıvatalar ve Somunlar Cıvatalar: Özel baş biçimine sahip, silindirik gövde üzerine belli boylarda diş açılmış bağlantı elemanlarına cıvata denir. Cıvatalar kullanma yerinde bazen tek başına bağlantı elemanı olarak bazen de uygun bir somunla birlikte kullanılır. Cıvataların diş açılmış kısımları üçgen vida profillidir. Baş kısımları özel tezgâhlarda dövülerek sıcak veya soğuk şekillendirilerek yapılır. Dişler TS de belirlenen standartlara uygun olarak açılır. 18

19 19

20 20

21 Cıvatalar ve Somunlar Somunlar: İç yüzeyine vida açılmış, dış yüzeyi altıgen, kare, yuvarlak ya da farklı profilde olan, saplama veya cıvatalarla kullanılan makine elemanlarına denir. 21

22 Kamalı Birleştirmeler Kamalar: Mil üzerinde çalışan ve mille birlikte dönmesi istenen; dişli çark, kasnak, kavrama vb. makine parçalarını sökülebilir biçimde bağlayan elemanlara kama denir. 22

23 Pimli Birleştirmeler Pimler: Birden fazla parçayı, istenilen konumda tutma, parçalar arası yatay ve düşey kaymayı önleme, merkezlemeyi sağlama amacıyla kullanılan makine elemanlarına denir. Pimler, parçaları hareketsiz; fakat sökülebilir şekilde birleştiren silindirik veya konik elemanlardır. Pimlerin Kullanıldığı Yerler Pimlerin görevi, parçaların karşılıklı durumlarını sabit olarak merkezlemek, Birbirine geçen parçaları bağlamak ve eksenine dik olmak şartıyla, bağladığı parçaların etkilendiği kuvvetleri karşılamak veya iletmektir. 23

24 Rondelalar Rondela; parçaların, cıvata, somun ve benzeri vidalı elemanlarla birbirine bağlanmaları sırasında, oturma yerindeki yüzeylerin zedelenmesini önleyen ve/veya bağlantının kısmende olsa kendiliğinden gevşemesine engel olan, ortası delik metal makine elemanlarıdır. 24

25 Halkalar Halka, parçaların cıvata, somun ve benzeri vidalı elemanlarla birbirine bağlanmaları sırasında, oturma yerindeki yüzeylerin zedelenmesini önleyen ve/veya bağlantının kısmende olsa kendiliğinden gevşemesine engel olan, ortası delik bir noktadan kesik, metal makine elemanlarıdır. Halka aşağıda belirtilen amaçlar için kullanılır; Kısmen bağlantı elemanlarının birbirine temas eden yüzeyinin genişletilmesi için. Zorlanmaya maruz kalan bağlantının kendiliğinden gevşemesini önlemek için. Bağlanan parçalardan, cıvata geçecek deliklerin çapı normalden olduğu durumlarda. 25

26 Emniyet Sacı Emniyet sacları, parçaların cıvata, somun ve benzeri vidalı elemanlarla birbirine bağlanmaları sırasında, oturma yerindeki yüzeylerin zedelenmesini önleyen ve/veya bağlantının kesin olarak kendiliğinden gevşemesine engel olan, ortası delik, dışında ve ortasında çeşitli geometrilerde kulak ve gaga (tırnak) bulunan metal makine elemanlarıdır. Titreşimli ve darbeli çalışılan yerlerde somunlar gevşeyip, çözülmemesi için altlarına konulacak emniyet sacları ile emniyete alınır. Sıkıştırılmış bir cıvata da vida dişleri somun dişlerine tek taraflı dayanır. Dayanma yüzeyindeki sürtünme, somun veya vidanın çözülmesini önler. Darbe ve sarsıntılar cıvataların ve somunların çözülmesine sebebiyet verdiğinden, emniyet saclarına ihtiyaç duyulur ve kullanılır. 26

27 Pernolar Perno, makine, aparat ve mekanizmalarda, parçaların genellikle hareketli birleştirme yapmaya ve çözülebilir şekilde birbirine bağlanmasına yarayan, silindir gövdeli ve çeşitli şekillerde yapılan makine elemanlarıdır. Şekil bakımından silindirik pimlere benzerler. Hareketli birleştirme yapmaya yarayan pernolar mafsallı birleştirmelerde, makaralarda çok kullanılır. Pernolar genel olarak, makine imalatında, lokomotiflerde, vagon yapımında, madencilikte, motorlu taşıt yapımında ve kaldırma iletme makinelerinde kullanılır. 27

28 Ayar Bileziği Millerin üzerine takılan dişli çark, kasnak, makara, vb. makine elemanlarının eksen doğrultusunda kaymasını önlemek ve aynı konumda tutabilmek için kullanılan, çözülebilen makine elemanlarına, ayar bilezikleri denilir 28

29 Gupilya Titreşimli çalışan makinelerde, somunların kendiliğinden çözülmesini, perno ve ayar bileziklerinin ekseni boyunca çözülmesini emniyete almak amacıyla kullanılan standart makine elemanlarına gupilya denir. 29

30 Emniyet Segmanı Mil üzerine veya delik içine açılan kanallara yerleştirilerek, mil üzerindeki veya delik içindeki elemanların, eksenel kaymalarını emniyete alan makine elemanlarına emniyet segmanı denir. 30

31 Emniyet Segmanı Mil üzerine veya delik içine açılan kanallara yerleştirilerek, mil üzerindeki veya delik içindeki elemanların, eksenel kaymalarını emniyete alan makine elemanlarına emniyet segmanı denir. 31

32 Sökülemeyen Birleştirmeler 3. hafta 32

33 Sökülemeyen Birleştirmeler İki veya daha fazla parçanın birbiri ile birleştirilmesi işleminden sonra parçalar tekrar ayrılmak istendiğinde, birleştirilen veya birleştiren elemanlarda sökülme sonucunda şekillerinde bir bozulma oluyor ise bu tür birleştirmelere sökülemeyen birleştirmeler denir. Başlıca sökülemeyen birleştirme çeşitleri: 1- Perçinli birleştirmeler 2- Yapıştırıcılar ile birleştirmeler 3- Kaynaklı birleştirmeler 33

34 Perçinler Makine parçaları, sac levhalar, kayış, balata vb. elemanların sökülemez biçimde birleştirilmesinde kullanılan; bir başı hazır, diğer başı montajda biçimlendirilen, silindirik yapılı elemanlara denir. Perçinler TS 94 de standartlaştırılmış ve sınıflandırılmıştır. 34

35 35

36 Yapıştırıcılar ile Birleştirmeler Eskiden ahşap, kösele, kâğıt, porselen, lastik gibi malzemeler için kullanılan yapıştırma usulü, son zamanlarda yeni yapıştırma malzemelerinin geliştirilmesiyle, büyük ölçüde madeni parçaların bağlanmasında kullanılmaktadır. Bağlantının mukavemeti, zamkın molekülleri ile parçaların yüzeyleri arasında meydana gelen adhezyon olayına dayanır. Böylece yapıştırma bağlantıları fiziksel bir nitelik taşır. 36

37 Güç ve Hareket İletimi Mekanizmalarda güç ve hareket iletimi önemli bir konudur. Üretilen gücün ve hareketin aktarımı mekanizmalarda; miller, dişli çarklar, kayış kasnak tertibatları kullanılarak aktarılır. 37

38 Güç ve Hareket İletimi 38

39 Miller ve Muylular Milin Tanımı ve Çeşitleri; Enine kesitleri daire, çapına göre boyları uzun, dönme hareketi yaparak üzerindeki elemana hareket veren ya da hareket alan makine elemanıdır. Çeşitleri; 1- Düz miller 2- Krank mili 3- Eğilebilen miller 4- Kamalı miller 5- İçi boş miller 39

40 Miller ve Muylular Muylunun Tanımı ve Çeşitleri Millerin yataklar içinde kalan (çalışan) kısımlarıdır. Sürtünerek çalıştıkları için yüzeyleri hassas işlenmelidir. Milin kullanım ömrünü uzatmak için, muylular üzerine burç yapılabilir. Çeşitleri; uç muylu, ara muylu, konik muylu, küresel muylu ve taraklı muyludur. 40

41 Yataklar Mekanizmalarda güç ve hareket iletimi önemli bir konudur. Üretilen gücün ve hareketin aktarımı mekanizmalarda; miller, dişli çarklar, kayış kasnak tertibatları kullanılarak aktarılır. 41

42 Yataklar Milleri muylu kısımlarından destekleyen, radyal ve eksenel yükleri karşılayan, minumum sürtünme ve maksimum taşıma kapasitesine sahip elemanlardır. Makinede hareket iletmek için kullanılan miller mutlaka yataklanmalıdır. Kullanılan yatağın özellikleri; makinenin gücünü, kapasitesini, verimini ve kullanım ömrünü doğrudan etkiler. Yataklar, dönme anında oluşan sürtünme direnci ve gelen yükün doğrultusuna göre sınıflandırılır. 1- Kayma dirençli (Kaymalı) yataklar a- Radyal kaymalı b- Eksenel kaymalı 2- Yuvarlanma dirençli (Rulmanlı) y. a- Radyal rulmanlar b- Eksenel rulmanlar Yatak burcu: Kayma dirençli yatakların en önemli elemanıdır. Yapımı ve değiştirilmesi kolay olduğu için muylu gerecinden daha yumuşak olması istenir. Burçlar; dökme demir, bronz, pirinç, beyaz metal, fiber, teflon, grafit gibi malzemelerden yapılır. 42

43 Dişli Çarklar Üzerinde özel profilli dişleri bulunan, çeşitli konumda çalışan, miller arasında hareket iletimi sağlayan düz, silindirik ve konik yüzeyli elemanlara dişli çark denir. Eksenleri birbirine yakın miller arasında kaymasız hareket ilettikleri için her anda kullanılır. Çeşitleri; 1. Düz dişli çark 2. Helis dişli çark 3. Kremayer dişli 4. Konik dişli çark 5. Sonsuz vida karşılık dişlisi 6. Zincir dişli çark 43

44 Dişli Çarklar Düz dişli çark: Eksenleri paralel millerde kullanılır. Dişleri dönme eksenine paraleldir. Kendi özelliklerine uygun düz dişli veya kremayer dişli ile çalışır. Yapımları kolay, yataklamaları basit olduğundan; iş tezgâhları ve motorlu taşıtların hız kutularında kullanılır. 44

45 45

46 46

47 47

48 Dişli Çarklar Helis dişli çark: dişleri dönme eksenine paralel olmayan dişli çarktır. Birlikte çalıştığı eş dişli çark, kendi zelliklerine uygun helis dişli çark ya da kremayer dişlidir. Eksen uzantıları birbirini kesmeyen, eksenleri paralel, dik ve açılı millerde büyük kuvvetlerin sessiz iletilmesinde kullanılır. 48

49 Dişli Çarklar Kremayer dişli çark: Üzerinde düz ya da açılı diş açılmış doğrusal çubuklara denir. Çubuk kesitleri; daire, dikdörtgen veya karedir. Diş profilleri 30º - 40º açılı, trapez biçimlidir. Çalıştığı eş dişlinin adıyla anılır. 49

50 Dişli Çarklar Konik dişli çark: diş yüzeyleri kesik koni biçimli, diş doğrultuları eksenle kesişecek şekilde açılmış dişli çarktır. Eksen uzantıları kesişen millerde hareket iletmek amacıyla, iş tezgâhları ve motorlu taşıtların diferansiyellerinde kullanılır. 50

51 Dişli Çarklar 51

52 Dişli Çarklar Sonsuz vida ve çarkı: eksenleri birbirine dik, fakat eksen uzantıları kesişmeyen miller arasında, tek yönlü hareket iletimini sağlayan sistemdir. İç-dış vida prensibiyle çalışır. Hızın önemli oranda düşürülmesi istenen yerlerde (vinç, asansör, redüktör, mikser, divizör vb.) kullanılır. 52

53 Ne öğreniyoruz? Neden? Ne öğreniyoruz? Neden? 53

54 Uzak Mesafelere Güç İletimi 4. hafta 54

55 Uzak Mesafelere Güç İletimi Kayışlar: Oldukça esnek bir yapıya sahip olan kayışlar, döndüren kasnaktan döndürülen kasnağa güç ve hareketi, temas yoluyla aktarır. Hareketin iletimi sürtünme yolu ile olmakta ve meydana gelen titreşim kayış tarafından emilmektedir. 55

56 Uzak Mesafelere Güç İletimi Kayışla iletimin avantajları; Eksenleri birbirinden uzakta olan miller arasında güç ve hareket iletir. İletim oranı serbestçe seçilebilir. Kayış malzemesi esnek olduğundan darbeleri emer. Elemanları ucuzdur ve bulunmaları kolaydır. Kademeli kasnak ya da çapları bir mekanizma ile değiştirilebilen kasnak kullanılarak değişik hız aralığı elde edilebilir. Ani yük büyümelerinde kayma yaptığından emniyet görevi de üstlenirler. 56

57 Uzak Mesafelere Güç İletimi Kayış-kasnakla iletiminin dezavantajlı yönleri; Kayış-kasnak arasındaki küçük kaymalardan dolayı tam ve sabit güç aktarımı olmaz. Kayışta zamanla meydana gelebilecek gevşemeler, ek gerdirme tertibatına ihtiyaç duyulmasına neden olmaktadır. 57

58 Uzak Mesafelere Güç İletimi Düz Kayışlar Düz kayışlar uzak mesafeler arası güç iletimini sessiz ve etkili bir biçimde sağlar. Eksenleri paralel miller arasında güç iletinde kullanıldığı gibi eksenleri açılı, hatta 90 derece olan millerde dahi kullanılır. Kayış, kasnak üzerine düz ve çapraz olmak üzere iki tür sarılır. Düz sarımda her iki kasnak da aynı yönde döner. Çapraz kayışta ise zıt yönde döner. Özellikle kademeli kasnaklarda kullanılmaya elverişlidir. 58

59 Uzak Mesafelere Güç İletimi V-Kayışı V kayışları düz kayışların aksine kısa mesafelerde kullanılır. V Kayışı ile iletimde büyük sürtünme kuvvetleri oluşur. Kayış kaynak üzerindeki kanallara oturduğundan kayışın kasnak üzerindeki kayması azdır. Kayışın eni dar olduğundan kasnak üzerinde birkaç kayış gerdirmek mümkündür. 59

60 Uzak Mesafelere Güç İletimi Zaman (Triger) Kayışlar Zaman kayışlarının üzerinde dişler vardır. Bu yüzden bunlara dişli kayış da denilmektedir. Bu dişler kasnak üzerinde açılan oluklara geçmektedir. Güç aktarımı sırasında dişlerinden dolayı kasnakla arasında bir kayma olmamasından dolayı sabit açısal hızda hassas güç aktarımı mümkün olmaktadır. Gürültüsüz çalışması, küçük çaplı kasnaklarda bile kullanılabilmesi, gıda ve sağlık sektöründe, ofis makinalarında kendine geniş kullanım alanı bulmasına sebep olmuştur. 60

61 Uzak Mesafelere Güç İletimi Yuvarlak Kayışlar Güç ve hareket iletimi için kullanılan termoplastik poliüretandan ya da köseleden üretilen bu kayışlar pratik kaynak işlemi ile isteğe göre boyutlandırılmaktadır. Yuvarlak kesitli kayışlar, dikiş makinesi, sinema ve kamera teçhizatı, pamuklu ve yünlü üretim makineleri, gıda, baskı ve paketleme makineleri, vantilatör ve benzeri makinelerde ufak güçlerin iletilmesinde kullanılır. 5, 6, 7, 8 ve 10 mm çaplarında yapılır. 61

62 Uzak Mesafelere Güç İletimi Kayış Uzunluğunun Hesabı Kayış-kasnak hesabında ilk adım iletim oranının belirlenmesidir. Döndüren mildeki devir sayısı, dolayısıyla döndürme momenti, döndürülen mile arttırılarak mı yoksa azaltılarak mı aktarılma sorusunu, iletim oranı cevaplamaktadır. Döndüren mile bağlı olan kasnağa çeviren kasnak, döndürülen mile bağlı olan kasnağa çevrilen kasnak denilmektedir 62

63 Uzak Mesafelere Güç İletimi Çeviren kasnağın devir sayısı n1, çapı D1, çevrilen kasnağın devir sayısı n2, çapı D2 olduğuna göre kasnağın iletim oranı aşağıdaki ifade ile gösterilebilir (kasnak ile kayış arasındaki kayma ihmal edilmiştir). İfadeden de anlaşılacağı üzere iletim oranı büyüdükçe çevrilen kasnaktaki devir sayısı düşmekte; buna bağlı olarak döndürme momenti artmaktadır. 63

64 Uzak Mesafelere Güç İletimi Bir kasnaktaki hareketi diğer bir kasnağa aktararak hareketin yönünü değiştirmek istediğimizde ne yapabiliriz? 64

65 Uzak Mesafelere Güç İletimi Bir kasnaktaki hareketi diğer bir kasnağa aktararak hareketin yönünü değiştirmek istediğimizde ne yapabiliriz? 65

66 Uzak Mesafelere Güç İletimi Bir kasnaktaki hareketi diğer bir kasnağa aktararak hareketin yönünü değiştirmek istediğimizde ne yapabiliriz? 66

67 Uzak Mesafelere Güç İletimi Bir kasnaktaki hareketi diğer bir kasnağa aktararak hareketin yönünü değiştirmek istediğimizde ne yapabiliriz? 67

68 Uzak Mesafelere Güç İletimi Bir kasnaktaki hareketi diğer bir kasnağa aktararak hareketin yönünü değiştirmek istediğimizde ne yapabiliriz? 68

69 Uzak Mesafelere Güç İletimi Basit Makaralar Basit makara yani tek bir makaranın kullanıldığı sistemlerde uygulanan kuvvetten kazanılmaz. Sadece kuvvetin yönü değişir.100 kg lık yük varsa 100 kg kuvvet uygulaması gerekir. Sabit bir makara bir mesnede ya da duvara irtibatlanır. Taşınan yükle beraber yükselmez ya da alçalmaz. Çubuk ekseninden mesnetlenmiş bir kaldıraca benzer. 69

70 Uzak Mesafelere Güç İletimi Hareketli Makaralar Hareketli makara, taşına yükle beraber iner ya da çıkar. Yükün mesnet ve uygulanan kuvvetin arasında olduğu bir kaldıraca benzer. Birçok uygulamada hem sabit hem de hareketli makaralar aynı anda kullanılır. Böyle mekanizmalara palanga adı verilir. Palangalar hem kuvvetin yönünü değiştirir hem de mekanik avantaj sağlarlar. 70

71 Uzak Mesafelere Güç İletimi Diferansiyel Palanga Eş merkezli ve birlikte dönen iki sabit ve bir de hareketli serbest makaradan meydana gelir. Boyutlarının küçük olması dolayısıyla küçük atölye ve işletmelerde yaygın olarak kullanılırlar. Diferansiyel palanga esasında çıkrıkların gelişmiş halidir. Çıkrık bir mil üzerine tutturulmuş disk farklı yarıçaplara haizdir. Cisim diske sarılı iple asılır. 71

72 Uzak Mesafelere Güç İletimi Zincir dişli çark: Diş profiline uygun zincirle çalışan dişli çarktır. Eksenler arası uzaklığın fazla olduğu millerde, hareket iletmek amacıyla kullanılır. Motorlu taşıtlarda, vinçlerde, kaldırma ve taşıma araçlarında, konveyörlerde kullanılır. Birlikte çalıştığı zincir türünün adıyla anılır. 72

73 Kamlar Kamların temeli; 73

74 Kam Mekanizmaları Giriş olarak verilen bir hareketi ki çoğunlukla bu bir dönme hareketidir, başka bir hareket türüne dönüştürmede kam mekanizmalarından da yararlanılır. Diğer dönüşüm elemanları bir sonraki modülde ayrıntılı olarak incelenecektir. Kam, hareket dönüşümünde tek başına kullanılmaz. Şekilde de görüldüğü gibi İzleyici adı verilen ve ileri-geri hareket eden bir eleman da kamın hareketini diğer elemanlara iletir. 74

75 Kam Mekanizmaları Kam, eğrisel bir dış ya da iç yüzeye sahip makine elemanları olarak tarif edilir. Kamın hem şekli hem de hareketine (salınım ya da dönme) bağlı olarak rasgele seçilen bir çok hareket izleyiciden elde edilebilir. 75

76 Kam Mekanizmalarının Sınıflandırılması Kam mekanizmaların bölümleri: a) Hareket Modu b) İzleyicinin Biçimi c) İzleyicinin Yerleşimi d) Kamın Şekli 76

77 Kam Mekanizmalarının Sınıflandırılması a) Hareket Modu 77

78 Kam Mekanizmalarının Sınıflandırılması b) İzleyicinin Biçimi Düz Noktasal/Bıçak Uçlu Makaralı Eğik Yüzeyli Küresel Yüzeyli 78

79 Kam Mekanizmalarının Sınıflandırılması c) İzleyicinin Yerleşimi Hizalı İzleyici: İzleyicinin merkezi ile kamın merkezi aynı doğru üzerindedir. Kaçık İzleyici: : İzleyicinin merkez doğrusu ile kamın merkez doğrusu arasında kaçıklık vardır. 79

80 Kam Mekanizmalarının Sınıflandırılması d) Kamın Şekli İki Boyutlu Kamlar Dairesel: Pürüzsüz bir eksantrik hareket verir. Kalp Biçimli: Sabit hızla düşme ve alçalma imkânı verir. Armut Biçimli: Belli bir anda izleyicinin sabit kalmasını sağlar. Disk: Değişik hızlarda yükselme ve düşme sağlar. Ani Düşmeli: Belli bir anda izleyicinin ani düşmesini sağlar. 80

81 Kam Mekanizmalarının Sınıflandırılması Üç Boyutlu Kamlar Silindirik / Konik / Küresel / Eğrisel / Oyuklu 81

82 Kam Mekanizmaları 82

83 Kam Mekanizmaları 83

84 Kam Mekanizmaları 84

85 Kam Mekanizmaları 85

86 Kam Mekanizmaları 86

87 Kam Mekanizmaları 87

88 Kam Mekanizmaları 88

89 Kam Mekanizmaları 89

90 Kam Mekanizmaları 90

91 Kam Mekanizmaları 91

92 5. hft. 92

93 Düzlemsel Mekanizmalar İş yapan mekanik parçalar zümresi 93

94 Düzlemsel Mekanizmalar İş yapan mekanik parçalar zümresi 94

95 Mekanizmalar / Sınıflama Mekanizmalar hareket tipine bağlı olarak düzlemsel, küresel ve uzaysal olmak üzere üçe ayrılır. Mekanizmanın kinematik yapısı hangi uzvun hangi uzva ne çeşit mafsalla bağlandığı bilgisini sağlar. Kuvvet uygulandığında her cisim şekil değiştirir. Fakat mühendislik hesaplamalarında cisimlerin, kuvvetlerin etkisi altında şekil değiştirmediği, cisme ait iki nokta arasındaki uzaklığın sabit kaldığı ya da ihmal edilebilir derecede olduğu kabul edilir. Böyle cisimlere rijit cisimler ya da katı cisimler denir. Cismi rijit kabul etmek, mekanizmanın kinematik hesaplarını kolaylaştırır. Buna rağmen ağırlıkça hafif ve hızın yüksek olduğu yerlerde cismin şekil değişiminin olabileceği de gözden uzak tutulmamalıdır. 95

96 Mekanizmalar / uzuv Bir makineyi ya da mekanizmayı meydana getiren her bir elemana uzuv denir. Kinematik açıdan aralarında herhangi bir göreceli hareketi olmayan iki ya da daha fazla eleman da bir uzuv olarak kabul edilir. Örneğin bir takım çantasındaki her eleman bir uzuvdur. Çünkü birbirlerine göre izafi bir hareketi vardır. Uzuvlar mekanizma ya da makinede çifter bağlanır. Yani tek başına bir değer ifade etmez. Bu iki uzuv arasındaki bağlantıya mafsal denir. Mafsallar iki eş uzuv arasındaki göreceli harekete sınırlama getirir. Mafsal tarafından izin verilen bağıl hareketin cinsi, iki mafsal arasındaki temas yüzeyinin biçimiyle alâkalıdır. 96

97 Mekanizmalar Serbestlik Derecesi Bir mekanizmada uzuvlarının konumunu bulmak için gerekli olan parametredir. Uzuv ve mafsal sayısına göre değişmektedir.şekil 1.5 te görülen üç çubuktan oluşan mekanizmanın her bir uzvunun konumunu söylemek için çubuklarının boyutunun yanında iki uzuv arasındaki bir açının da bilinmesi gerekir. Bu açıdan yararlanarak uzuvların uç koordinatları bulunabilir. 97

98 Mekanizmalar / mafsal Mafsal çeşitleri: 98

99 Mekanizmalar / mafsal 99

100 Mekanizmalar / mafsal 100

101 Mekanizmalar Kinematik zincirler: Kinematik zincirdeki uzuvların biri bir yere yada bağlanırsa bu zincire mekanizma denir. Kurallara bağlı uzva, sabit uzuv denir. Seçilen bir uzva kuvvet uygulanarak kurallara göre hareket ettirilirse, diğer tüm uzuvlar, serbest halde değilde mafsallara bağlı olarak zoraki hareket ederler. 101

102 Mekanizmalar Krankbiyel: Şekil de çeşitli uzuvlardan meydana gelen bir krankbiyel mekanizmasını göstermektedir. Bu mekanizma krankın daimi dönme hareketini pistonun gidip geri hareketine çevirmektedir. 102

103 Mekanizma Çeşitleri 103

104 Mekanizma Çeşitleri Mekanizmaları kesin olarak sınıflandırmak mümkün olmamakla beraber belirli görevleri üstlenenleri bir araya toplanabilir. Aşağıdaki liste, hareket tiplerine göre mekanizmaların fonksiyon listesidir. a) Salınım Hareketi Yapan Mekanizmalar b) İleri-Geri Çalışan Mekanizmaları c) İndeksleme Mekanizmaları d) Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar e) Düz-Çizgi Üreteci Mekanizmalar f) Kaplinler g) Kayıcı Mekanizmalar h) Durma ve Bekleme Mekanizmaları ı) Eğri Üreteçleri i) Sıkma ve Konumlama Mekanizmaları f) Doğrusal Hareketlendirici Mekanizmalar 104

105 Mekanizma Çeşitleri a) Salınım Hareketi Yapan Mekanizmalar: Bu tip mekanizmalar salınım hareketi yapar. Salınım hareketi ileri-geri hareketi yaparken her seferinde aynı yolu takip eder. Duvar saatlerinin sarkacı gibi 105

106 Mekanizma Çeşitleri b) Dört çubuk mekanizması: Dört çubuk mekanizması en sık karşımıza çıkan mekanizmadır. Biri sabit üçü hareketli dört uzuvdan meydana gelir. Uzuvlar arası mafsallanmıştır. 106

107 Mekanizma Çeşitleri b) Dört çubuk mekanizması: Dört çubuk mekanizması en sık karşımıza çıkan mekanizmadır. Biri sabit üçü hareketli dört uzuvdan meydana gelir. Uzuvlar arası mafsallanmıştır. 107

108 Mekanizma Çeşitleri 108

109 Mekanizma Çeşitleri Hızlı Dönüş Mekanizması 109

110 Mekanizma Çeşitleri Kam ve İzleyici Mekanizması 110

111 Mekanizma Çeşitleri Krameyer Düz Dişli Mekanizması 111

112 Mekanizma Çeşitleri İleri-Geri Çalışan Mekanizmaları - İskoç Boyunduruğu: İskoç mekanizması, kapalı bir alanda dairesel hareket eden bir kolun hareketini değişken doğrusal harekete; yani harmonik harekete çevirir. Tersi de mümkündür. Bir piston ya da bir mil doğrudan bir çerçevenin içindeki yarık içinde hareket eden kayan parçaya bağlıdır. Kayıcı parça ise dönen diske bir pimle bağlıdır. Kayıcı parça sürgü olarak adlandırılır. 112

113 Mekanizma Çeşitleri 113

114 Mekanizma Çeşitleri - Eksenleri Kaçık Krank Sürgü Mekanizması Bazen krank ekseni ile sürgü ekseninin farklı olması istenir. Burada geri dönüş hızı, ilerleme hızından çok daha fazladır. 114

115 Mekanizma Çeşitleri Cenova (Geneva) Mekanizması Disk dönerken disk üzerinde bulunan pim, haç şeklindeki parça üzerindeki yarığa girer ve dörtte bir döndürür. Pim yarıktan kurtulur ve tekrar diğer yarığa girerek bir çeyrek daha döndürür. 115

116 Ödev 116

117 6. hft. 117

118 Mekanizma Çeşitleri 118

119 Mekanizma Çeşitleri Mandal Dişliler Mandal dişli mekanizması çevresine belli bir şekilde diş açılan bir çarktan ve bu çark dönerken çark dişlerini takip eden bir mandaldan meydana gelir. 119

120 Mekanizma Çeşitleri Cenova (Geneva) Mekanizması Disk dönerken disk üzerinde bulunan pim, haç şeklindeki parça üzerindeki yarığa girer ve dörtte bir döndürür. Pim yarıktan kurtulur ve tekrar diğer yarığa girerek bir çeyrek daha döndürür. 120

121 Mekanizma Çeşitleri 121

122 Mekanizma Çeşitleri Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar Bir yönde uygulanan hareketin tersi yönde hareket elde etmek için kullanılır. Günümüzde daha çok hidrolik ve pnömatik silindirlerle elde edilmesine rağmen rijit cisimlerin hala revaçta olduğu yerler de vardır. 122

123 Mekanizma Çeşitleri Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar 123

124 Mekanizma Çeşitleri Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar 124

125 Mekanizma Çeşitleri Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar 125

126 Mekanizma Çeşitleri Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar 126

127 Mekanizma Çeşitleri Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar 127

128 Mekanizma Çeşitleri Düz-Çizgi Üreteci Mekanizmalar Günümüzde doğrusal hareket üretmek kolay olsa da geçmişte bu hiçte kolay olmamıştır. 128

129 Mekanizma Çeşitleri Kaplinler Eksenleri paralel, eş, kesişen ve açılı olan millerde hareket iletimi, mekaniksel kaplinlerle yapılır. Kaplinlerin birçok çeşiti vardır. En basit kullanımı iki eş merkezli mil arasında hareket ve güç iletimidir. 129

130 Mekanizma Çeşitleri Kayıcı Mekanizmalar Bir yuva içinde kayan sürgünün hareketi, aynı düzlemde bulunan fakat farklı yönlerdeki başka bir sürgüyü kaydırır 130

131 Mekanizma Çeşitleri Durma ve Bekleme Mekanizmaları Çalışma anında bazen durup bir süre bekledikten sonra harekete devam etmesi istenen yerler vardır. Örneğin, içten yanmalı motorlarda valf sistemi gibi 131

132 Mekanizma 132

133 Mekanizma ne kadar detay? 133

134 Mekanizma 134

135 Mekanizma 135

136 Mekanizma 136

137 Mekanizma 137

138 Mekanizma 138

139 Mekanizma 139

140 Mekanizma 140

141 Mekanizma 141