o ALTUN/TAPEC/TR /FWC/041/BIS KAMU ETİK KOMİSYONLARININ İHTİYAÇ DEĞERLENDİRMESİNE İLİŞKİN TEKNİK YARDIM Nihai Rapor

Transkript

1 o ALTUN/TAPEC/TR /FWC/041/BIS KAMU ETİK KOMİSYONLARININ İHTİYAÇ DEĞERLENDİRMESİNE İLİŞKİN TEKNİK YARDIM Nihai Rapor Nisan 2011

2

3 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR VE YAPISI ARAMASI Giriş li Yıllarda Türkiye nin Etik Altyapısında ve Etik Rejimindeki Gelişmeler Türkiye de Etik Yönetimin Hukuki Altyapısı Ulusal Mevzuat Türkiye Tarafından Onaylanan Uluslararası Sözleşmeler Türkiye de Etik Yönetimin Kurumsal Altyapısı Kurumsal Altyapıda Çeşitlilik Disiplin Kurulları Kamu Görevlileri Etik Kurulu (KGEK) Etik Komisyonları (EK lar) Türkiye de Etik Rejimi: Uymaya Dayalı Etik Yönetiminden Dürüstlüğe Dayalı Etik Yönetimine Bir Kayış? Nihai Görüşler NİTEL ANALİZ Odak Grup Çalışmaları Mülakat Nicel Araştırma Anketlerinde Yer Alan Açık Uçlu Sorulara Verilen Cevapların Nitel Değerlendirmesi NİCEL ANALİZ EK Başkan ve Üyelerine Uygulanan Ankete İlişkin Verilerin Analizi EK Üyesi Olmayan Personele Uygulanan Ankete İlişkin Verilerin Analizi EK Üyesi Olup Olmama Durumu ile EK lara İlişkin Bilgi ve/veya Görüş Sahibi Olma Durumu Arasındaki Anlamlılık İlişkisini Araştıran Ki Kare Test Sonuçları EKLER Ek 1. PROJENİN AMPİRİK ARAŞTIRMASININ KAPSAMINDAKİ KAMU KURUM VE KURULUŞLARI Ek 2. ODAK GRUP ÇALIŞMALARINA KATILAN KAMU KURUM VE KURULUŞLARI Ek 3. ÇALIŞTAY A KATILAN KAMU KURUM VE KURULUŞLARI Ek 4. ODAK GRUP TARTIŞMA SORULARI Ek 5. MÜLAKAT SORU FORMU Ek 6. ETİK KOMİSYONU BAŞKAN VE ÜYELERİ İÇİN ANKET FORMU Ek 7. ETİK KOMİSYONU ÜYESİ OLMAYAN PERSONEL İÇİN ANKET FORMU Ek 8. ÇALIŞTAY TARTIŞMA SORULARI KAYNAKÇA

4 Bu Rapor Doç. Dr. Uğur Ömürgönülşen ve Serhan Alemdar tarafından hazırlanmıştır. 2

5 KISALTMALAR AB BDDK BEDK CPI DDK DMK EK FATF GRECO KGEK KİK IMF IPA MASAK OECD OLAF TCK TI TYEC Avrupa Birliği Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Yolsuzluk Algı Endeksi Devlet Denetleme Kurulu Devlet Memurları Kanunu Etik Komisyonu Kara Paranın Aklanmasına Karşı Mali Eylem Görev Gücü Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kamu İhale Kurumu Uluslararası Para Fonu AB ye Katılım Öncesi Yardım Mali Suçlar Araştırma Kurulu İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Avrupa Yolsuzlukla Mücadele Ofisi Türk Ceza Kanunu Uluslararası Şeffaflık Örgütü Türkiye de Yolsuzluğun Önlenmesi İçin Etik Projesi 3

6 4 Kamu Etik Komisyonlarının İhtiyaç Değerlendirmesine İlişkin Teknik Yardım

7 Bu Projenin amacı, Türk kamu sektöründeki kurumsal etik komisyonları nın (EK ların) işleyişleri sırasında karşılaştıkları yasal, yönetsel ve kültürel sorunları, kendi kurumlarında etik kültürün yerleştirilmesi yönünde daha etkili olmaları noktasında duydukları ihtiyaçları değerlendirmek suretiyle ortaya çıkarmaktır. Böylece, Türkiye deki etik rejiminin yeniden düzenlenmesine yönelik olarak Kamu Görevlileri Etik Kurulu (KGEK) tarafından yürütülen yasal-yönetsel çalışmalara bilimsel bir zemin oluşturulması gayesi güdülmüştür. EK lar, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Kamu Görevlileri Etik davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik in beraberinde getirdiği yapılardır. Bu Yönetmeliğe göre, her bir kamu kurumu (bakanlıklar, bağlı, ilgili, ilişkili merkezi kamu kurum ve kuruluşları, bağımsız idari otoriteler, taşra kuruluşları, yerel yönetimler, KİT ler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları-kknmk vb.) enaz 3 üst düzey yöneticiden oluşan bir komisyon oluşturmakla yükümlüdür. Bu çerçevede, günümüzde, yaklaşık EK da yine yaklaşık olarak kamu görevlisi görev yapmaktadır. EK ların temel görevi, KGEK in kurumsal görevlerine yardımcı olmak suretiyle kamu hizmetinde etik kültürün yerleştirilmesidir. EK ların kendilerine özgü görevleri arasında, kurumlarında etik ikilemlerle karşılaşan kamu görevlilerine tavsiyede ve yönlendirmede bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek de yer almaktadır. EK ların görevleri, şeffaflık, dürüstlük, hesap verebilirlik ve kamu yararına hizmet gibi etik ilkelerin daha iyi bir yönetişim için kamu hizmetinde yaygınlaştırılmasını da içermektedir. Projenin Araştırma Ekibi Üyeleri Doç.Dr. Uğur Ömürgönülşen (Ekip Lideri) ve Serhan Alemdar (Uzman)'dır. 1. Arka Plan Kamu sektöründeki yolsuzluk ve etik dışı davranışlar, pek çok ülkede kamu yönetişimi önündeki ciddi bir engeldir. Nitekim, OECD-Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu (GRECO) ve Avrupa Birliği (AB) gibi uluslararası ve bölgesel örgütler tarafından yakın zamanlarda yayınlanan raporlar, yolsuzluk ve etik dışı davranışların Türkiye de iyi yönetişimi sınırladığına işaret etmektedir. Bu raporlar, tüm kamu görevlilerinin etik davranışın öneminin farkında olmaları ve etik davranış ilkeleri hakkında eğitim almaları gerektiğini tavsiye etmişlerdir. Her ne kadar, yeterli olmasa da, Türkiye de son zamanlarda yolsuzlukla ve etik dışı davranışla mücadelede bir miktar ilerleme kaydedilmiştir. KGEK ve EK ların kurulması bu alandaki en önemli gelişmelerden birisidir. Türkiye de siyasal ve yönetsel otoriteler, KGEK in olduğu kadar EK ların da, her türlü yolsuzluğun ve etik dışı davranışın önlenmesi için kamu sektöründe etik iklimin yaygınlaştırılmasındaki önemini yavaş yavaş anlamışlardır. Teorik olarak, EK ların, kendi kurumlarında etik sorunların belirlenmesi ve etik ikilemler karşısında kamu görevlilerine tavsiyede bulunulması suretiyle yine kurumlarında etik dışı davranışlarla mücadelede önemli bir role sahip oldukları varsayılır. Ancak, uygulamada, bazı yasal, yönetsel ve kültürel sebeplerle bu rolün layıkıyla yerine getirilebildiğini söylemek zordur. Gerçekten de, ağırlıklı olarak AB Komisyonu tarafından finanse edilen ve Avrupa Konseyi tarafından KGEK ile işbirliği içinde 2008 ve 2009 yıllarında uygulanan TYEC Projesi (Türkiye de Yolsuzluğun Önlenmesi İçin Etik), EK ların, en azından işleyişlerinin geliştirilmesine ilişkin olarak iki çıktıyı içermiştir. Bunlardan birisi, merkezi yönetimdeki EK ların üyelerinin ve üst düzey kamu görevlilerinin eğitimi iken, diğeri bütün illerde, taşra yönetimlerinde yer alan EK üyelerinin ve taşradaki üst düzey kamu görevlilerinin 5

8 eğitimidir. Bu çıktılar, EK ların kamu kurum ve kuruluşlarında etik ilkelerin başarılı bir şekilde uygulanmasında etkililiklerini artırmayı amaçlamıştır. Nitekim, EK üyelerini kamu etiği nosyonu ile tanıştırmak ve onlarda kamu etiği farkındalığını yaratmak amacıyla Türkiye nin seçilmiş 11 ilinde Etik Liderlik Seminerleri düzenlenmiştir. Bu iller, Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Diyarbakır, Van, Erzurum, Samsun, Trabzon, Kayseri ve Adana dır. Ocak 2009 da Ankara da yürütülen seminer sırasında, Ankara daki EK ların üyesi olan katılımcılardan ciddi yakınmalar gelmiştir. Seminerde, EK ların, işleyişleri açısından önemli kurumsal sorunlarla ve 2005 tarihli Yönetmelik ile onlara tanınan hukuki yetkilerin yetersizliği gibi mevzuat sorunlarıyla karşılaştıkları ifade edilmiştir. Bu sorunlar, şimdiye değin, büyük ölçüde bilimsel olarak üzerinde çalışılmış ve analiz edilmiş sorunlar değildir. Kısacası, bu Proje, mevzuattaki boşlukların ayrıntılı bir şekilde tanımlanması açısından önem taşımaktadır. Proje den, EK larla ilgili hukuki düzenlemelerde yapılacak değişikliğin formüle edilmesinde bir yol haritası sağlaması ve nihayetinde, kamu kurum ve kuruluşlarından etik ilkelerin yerleşmesinde EK ların etkililiğini artırması beklenmektedir. Mevzuat sorunları yanısıra, EK ların kurumsal sorunları hakkındaki yakınmalar da yükselmektedir. Kamu kurum ve kuruluşunun hizmet türü, büyüklüğü ve yapısı ve görevlerine bağlı olarak, EK lar farklı örgüt kültürüne sahiptirler ve bu yüzden, kurumlarında farklı etik sorunlarla karşılaşabilirler. Bu Proje için seçilmiş EK ların kurumsal engellerinin değerlendirilmesi, sözkonusu kurum ve kuruluşlarda etik kültürünün yaygınlaştırılmasına katkıda bulunacaktır. İlave olarak, bu Proje, KGEK in yürütüceği diğer projeleri tamamlayacaktır ki, bu projeler, yolsuzluğun önlenmesi için kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum arasındaki işbirliğini geliştirmek suretiyle etiğin kamu sektöründe yerleştirilmesini amaçlamakta ve bu kapsamda EK lardan kurumsal etik farkındalık kampanyaları planlamaları ve yürütmeleri beklenmektedir. EK ların ihtiyaçlarının değerlendirilmesi, kamu sektöründe etik ilkelerin yerleştirilmesi amacıyla oluşturulmuş bu kurumların önündeki engellerin ortadan kaldırılması açısından önemli bir görevdir. Bu tür bilimsel bir analiz yapılmak suretiyle, EK ların temel sorunları tespit edilecek ve daha sonraki yasama çalışmaları için hukuki bir zemin oluşturulacaktır. Buna ilave olarak, Projenin çıktıları, gelecekte kamu görevlilerinin kamu etiği konusundaki eğitimleri için önemli bir rehberlik hizmeti sunacaktır. EK ların performanslarının artırılması, uzun vadede, sadece Türkiye nin yolsuzlukla mücadele karnesini iyileştirmekle kalmayacak, vatandaşların Devlete ve kamu görevlilerine olan güvenini de pekiştirecektir. 2. Projenin Amaç ve Hedefleri 2.1. Temel Amaç:Kamu kurumlarındaki EK ların, kamu sektöründe etik kültürün yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması ile uluslararası etik standartların benimsenmesindeki etkiliklerini artırmak için duydukları ihtiyaçları ortaya çıkarmaktır Spesifik Hedefler:Yukarıda belirtilen temel amaç çerçevesinde,bu Projenin aşağıda sıralanan bazı spesifik hedefleri vardır: (1) EK ların önündeki kurumsal engel ve sorunların değerlendirilmesi; (2) Etik mevzuatındaki boşlukların ve EK ların görevlerine ilişkin uygulama sürecinde karşılaşılan sorunların analiz edilmesi; (3) EK lara verilen veya verilmesi düşünülen görevlerin yeniden değerlendirilmesi; (4) Gelecekte EK lar için yapılacak mevzuat çalışması için Proje çıktılarını tamamlayıcı çalışmaların yapılması; (5) EK üyesi olmayan kamu görevlilerinin beklentilerinin analizi. 6

9 3. Projenin İçerik ve Yöntemi 3.1. İçerik ve Yöntem:Projenin temel ve spesifik amaçlarını gerçekleştirebilmek için Araştırma Ekibi tarafından gelişkin bir araştırma planı ve yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda, şu çalışmalar ve analizler yapılmıştır: Nitel Analizin Uygulanması:Nitel analiz kapsamında, uzmanlar tarafından 4 farklı türde teknik kullanılmıştır: odak grup çalışmaları, mülakatlar, anketlerdeki açık-uçlu sorulara verilen cevapların nitel analizi ve çalıştay tartışmaları. Analiz için gerekli veriler odak grup çalışmalarında tutulan notlardan, yüz-yüze mülakatlarda tutulan notlardan, anketlerdeki açık-uçlu sorulara verilen cevaplardan, çalıştay tartışmaları sırasından tutulan notlardan, sahada tutulan notlardan, ilgili idari düzenleme ve raporlardan, telefon görüşmeleri ile e-postalardan derlenmiştir Odak Grup Çalışmaları: Farklı zamanlarda (Ekim, Kasım ve Aralık aylarında birer adet olmak üzere) 3 odak grup çalışması, farklı kamu kurum ve kuruluşlarından 19 EK başkanı ve/veya üyesi ile yetkili personelinin katılımı (bkz. Ek 2) ile KGEK Ofisinde yapılmıştır. Proje Ekibinin yanısıra KGEK in bazı temsilcileri de odak grup çalışmalarına katılmışlardır. Ekip lideri, 5 tartışma sorusu ortaya atmış (bkz. Ek 4) ve katılımcılar serbest bir şekilde bu konuları tartışmışlar ve Türkiye deki kamu etik rejiminin değişik yönleri üzerine görüşlerini açıklamışlardır. Her bir toplantı yaklaşık saat kadar sürmüştür. Tartışma notları uzmanlar tarafından tutulmuştur Mülakatlar: Ekim-Aralık 2010 döneminde, Proje Sözleşmesi hükümleri, Proje den yararlanan kuruluş olarak KGEK in öncelikleri ve yetkili kişilerin uygunluk durumlarına göre seçilmiş 100 kamu kurum ve kuruluşundan (bkz. Ek 1)toplam 100 kişi (ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına ait EK ların başkanları veya yetkili üyeleri veya üst düzey yöneticileri) ile mülakat yapılmıştır. Uzmanlar tarafından yarı-yapılandırılmış mülakat tekniği (9 soruluk bir mülakat formu) kullanılmıştır (bkz. Ek 5). Veriler, esas itibariyle, yüz-yüze mülakat notlarından, nadir durumlarda telefon görüşmeleri ve e-postalardan derlenmiştir. Mülakat yapılan 100 kişinin 52 si Ankara dan (Merkezi Yönetim/Başkent Teşkilatı ve Ankara İli), diğer 48 i ise diğer 7 ildendir. 8 il, nitel analiz uygulanmak üzere, yukarıda bahsedilen Etik Liderlik Seminerleri temel alınarak seçilmiş olup; bu iller arasında Ankara ya ilave olarak, İstanbul (12 kişi ile mülakat), Diyarbakır (6 kişi ile mülakat), Trabzon (6 kişi ile mülakat), Van (6 kişi ile mülakat), İzmir (6 kişi ile mülakat), Adana (6 kişi ile mülakat) ve Bolu (6 kişi ile mülakat) vardır. Uzmanlar, 8 ildeki taşra yönetimlerinin (il genel idaresi olarak valiliklerin ve varsa il merkezinde yer alan kaymakamlıkların), il özel idarelerinin, il belediyelerinin (varsa büyükşehir ve metropol ilçe belediyelerinin) ve seçilmiş 3 tür KKNMK nın (baro, ticaret odası ve sanayi odası) EK başkanları ile mülakat yapmışlardır. KKNMK ların hepsinde EK mevcut olmadığından, söz konusu kuruluşlardaki etik yapılanması hakkında bilgi elde edebilmek ve Türkiye deki kamu etiği mevzuatı ve uygulaması hakkındaki kanaat ve görüşlerini alabilmek için, uzmanlar bu kuruluşların yetkilileriyle iletişim kurup, görüşmüşlerdir Anketlerdeki Açık-uçlu Sorulara Verilen Cevapların Nitel Analizi: EK üyesi olan ve olmayan kamu görevlileri için ayrı ayrı düzenlenen anketlerdeki açık-uçlu sorulara verilen cevaplar, uzmanlar tarafından nitel olarak analiz edilmiştir. Bu sorular şunlardır: EK başkan ve üyeleri için düzenlenen ankette Soru 26 (Etik Komisyonunuzun bugüne kadar gerçekleştirdiği faaliyetlerden önemlilerini sıralar mısınız?) ve Soru 34 (Belirtmek istediğiniz başka bir husus var mıdır?) ve EK üyesi olmayan personel için düzenlenen anketteki Soru 23 (Belirtmek istediğiniz başka bir husus var mıdır?). 7

10 Çalıştay Tartışmaları: Ampirik araştırmanın (nitel ve nicel analizlerin) sonuçlarını katılımcılarla paylaşmak ve tartışmak üzere Ocak 2011 tarihlerinde Ankara da 5 yıldızlı bir otelde 2 tam-günlük Çalıştay düzenlenmiştir. Çalıştay ın ilk gününde, merkezi Ankara da olan 22 kamu kurum ve kuruluşunda (Projenin Ampirik Araştırması kapsamındaki bütün bakanlıklar ve düzenleyici kuruluşlar, bkz. Ek 1) yer alan her bir EK dan 2 üye davet edilmiş ve davet edilen kurum ve kuruluşlarının çoğundan 67 kişi Çalıştay a katılmıştır. Çalıştay ın ikinci gününde, yine merkezi Ankara da olan 33 kamu kurum ve kuruluşunda (Projenin Ampirik Araştırması kapsamındaki bağlı, ilgili, ilişkili kuruluşlar, Ankara daki yerel yönetimler, KİT ler ve KKNMK lar ve onların birlikleri, bkz. Ek 1) yer alan her bir EK dan 2 üye davet edilmiş ve davet edilen kurum ve kuruluşlarının çoğundan 74 kişi Çalıştay a katılmıştır. Çalıştay ın her iki gününde, diğer ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının, üniversitelerin ve sivil toplum kuruluşlarının bazı temsilcileri de davet edilmiştir. Bu kuruluşlardan gelen katılımcıların sayısı yukarıda verilen toplam katılımcı sayılarına dahildir. Bunlarla birlikte toplam 68 kurumdan 141 kişi Çalıştay a katılımıştır (bkz. Ek 3). KGEK Üyesi Prof.Dr. Salih Aynural tarafından yönetilen Çalıştay ın tartışma oturumlarında, ampirik araştırmanın bulguları, Yönetici ve Proje Ekip Lideri tarafından katılımcılara yöneltilen Mülakat ve Odak Grup Çalışmaları soru formlarından türetilmiş 4 temel soru (bkz. Ek 8) çerçevesinde, katılımcılar tarafından tartışılmıştır. Bu dört farklı nitel çalışmanın sonucu olarak, uzmanlar, sık sık tekrarlanan konuları belirlemeye ve verilerin analizinden ortaya çıkan farklı düşünce ve öneriler için kategoriler geliştirmeye çalışmışlardır. Özellikle, EK başkan ve üyelerinden elde edilen veriler, nitel çalışmalar çerçevesinde, aşağıdaki sorular dikkate alınarak analiz edilmiştir: (1) EK başkanları kamu etiği bakış açısından kurumlarının sorunlarını nasıl değerlendirmektedir? (2) Etik mevzuattaki boşluklar nelerdir ve EK başkanlarının EK larla ilgili yapılacak bir düzenleme konusundaki önerileri nelerdir? (3) EK başkanları kamu etiği ile ilgili ne tür görevler üstlenmeyi beklemektedirler? (4) EK başkanları niçin bu düşünceye sahiptirler? Nicel Analizin Uygulanması: Uzmanlar, Ekim-Aralık 2010 döneminde Ankara (Başkent teşklilatı ve Ankara İli) ve 7 seçilmiş ilde nitel çalışmayı yürütürken aynı zamanda anketleri de uygulamışlardır. Ankete cevap veren katılımcılar, Proje kapsamında seçilmiş kamu kurum ve kuruluşlarının (bkz. Ek 1) EK üyesi olan ve olmayan kamu görevlileridir. Böylece, iki farklı tür anket (bkz. Ek 6 ve Ek 7), Proje den yararlanan kuruluş olan KGEK e danışılarak Araştırma Ekibi tarafından geliştirilmiştir. Cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, görev süresi ve görev türü gibi demografik ve görevle ilgili özelliklere ilişkin standart bilgileri derlemeyi amaçlayan sorulara ilave olarak, Etik Komisyonu Başkan ve Üyeleri İçin Anket (bkz. Ek 6) 34 sorudan (iki soru açık-uçlu, geri kalanlar ise kapalı-uçlu); Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personel için Anket (bkz. Ek 7) ise 23 sorudan (sadece bir soru açık-uçlu, geri kalanlar ise kapalı uçlu) oluşmaktadır. Böylece, anketler hem açık-uçlu hem de kapalı-uçlu sorulara dayanmaktadır. Açık-uçlu sorular, ankete cevap verenlerin yukarıda ifade edilen sorunlar hakkında daha ayrıntılı bilgi vermesini teşvik etmeyi amaçlamıştır. Ampirik verilerin (kapalı-uçlu soruların) analiz edilebilmesi için sosyal bilimler için geçerli olan istatistiksel bir paket programı kullanılmıştır. Açık-uçlu sorular ise, yukarıda da ifade edildiği üzere, nitel olarak analiz edilmiştir. Katılımcıların mahremiyetinin korunması için, anketlerde katılımcıların ismi sorulmamıştır. 500 ün üzerinde anket uygulanmış ve 501 anket analize değer görülmüştür. 250 katılımcı Ankara dan (Başkent teşkilatı ve Ankara İli), diğer 251 katılımcı ise geriye kalan 7 il arasından, aşağı yukarı eşit 8

11 olarak, seçilmiştir. Ayrıca, katılıcımların 182 si EK üyesi iken, geri kalan 319 u EK üyesi olmayan personeldir. EK üyesi olmayan personel, merkezde mülakatların uygulandığı EK ların bağlı oldukları kurumların personeli; taşrada ise mülakat kapsamındaki EK ların bağlı oldukları personel ile taşrada yaygın örgütü olan kamu kurum ve kuruluşlarının (örn. milli eğitim, sağlık, defterdarlık, emniyet, tapu ve kadastro il/ilçe müdürlükleri) personeli arasından ilgili EK başkanlarında yardım alınarak tesadüfi olarak seçilmiştir. Bu personel ağırlıklı olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının operasyonel birimlerinden ziyade yönetim merkezlerinin bulunduğu yerlerdeki birimlerde istihdam edilen personeldir. Katılımcıların kurum türlerine göre dağılımı ise şöyledir: Merkezi yönetim (Başkent teşkilatı) (195), taşra yönetimleri (181), yerel yönetimler (99), KKNMK lar (22) ve kurum türü belirtmeyenler (4). Ne yazık ki, bazı kurumsal eksiklikler ve EK ların bu örgütlerde kurulması konusundaki hukuki tereddütler sebebiyle, 8 ildeki KKNMK lar ve onların Ankara daki Birliklerinde, sadece 12 EK başkan ve üyesi ile EK üyesi olmayan 10 personele anket uygulanabilmiştir. Bu sebeple, Türk kamu sektöründeki diğer EK lar için olduğu kadar, KKNMK lardaki EK lar hakkında da genellemeler yapılırken çok dikkatli olunmalıdır. Bu Proje de yer alan merkezi yönetim (başkent teşkilatı) kuruluşları kategorisinin sadece bakanlıklar ile bağlı, ilgili ve ilişkili merkezi kamu kurum ve kuruluşlarını değil, aynı zamanda bağımsız idari otoriteler (düzenleyici kamu idareleri) ve KİT lerin merkez teşkilatları gibi özerk örgütleri (kamu hizmeti bakımından-işlevsel yerinden yönetim kurumlarını) de kapsadığı açıklığa kavuşturulmalıdır. Bu, şüphesiz, idare hukuku ve kamu yönetimi açısından yaygın ve hatta tümüyle geçerli bir sınıflandırma değildir; ancak, Proje Sözleşmesi nde tespit edilen özerk örgütlerin (ve anketlere cevap verenlerin) sınırlı sayısı dikkate alındığında ilave bir kurum türü yaratmamak gibi pratik bir amaçla tercih edilmiştir. Taşra yönetimleri kategorisi, il genel idaresi olarak illeri (valilikleri) ve varsa il merkezinde yer alan ilçeleri (kaymakamlıkları) içermektedir. Yerel yönetimler kategorisi, il özel idarelerini, il belediyelerini, varsa büyükşehir ve metropol ilçe belediyelerini kapsamaktadır. KKNMK lar da, illerdeki baroları, ticaret odalarını ve sanayi odalarını içine almaktadır. Proje kapsamındaki KKNMK larda kurulu EK sayısı az olduğu için bunların Ankara daki Birlikleri de bu kategori tarafından kapsanıp, değerlendirilmiştir. EK başkan ve üyeleri ile EK üyesi olmayan personele uygulanan anketlerden elde edilen veriler, söz konusu anketlerin aşağıda ifade edilen hedefleri dikkate alınarak analiz edilmiştir: (1) EK ların kurumsal sorunlarını belirlemek; (2) Etik mevzuattaki boşluklar ile kamu hizmetinde etik ile ilgili uygulamada yaşanan/yaşanması olası sorunların veya eksikliklerin neler olduklarını saptamak Nihai Rapor: Proje nin sonunda, literatür taraması ile ampirik (görgül) araştırmanın (nicel ve nitel analizlerin) bulgularını içeren Nihai Rapor hem İngilizce hem de Türkçe olarak hazırlanmıştır. Nihai Rapor, Proje Sözleşmesi tarafından öngörülen tüm faaliyetlerin sonuçlarını yansıtmıştır. Rapor, özellikle, EK ların kurumsal sorunlarının üstesinden gelinmesi ve mevzuat eksikliğinin giderilmesine yönelik öneriler üzerine odaklanmıştır. Nihai Rapor, CD ortamında çoğaltılmış ve 2100 EK ile diğer ilgili katılımcılara dağıtılmıştır. 9

12 10 Kamu Etik Komisyonlarının İhtiyaç Değerlendirmesine İlişkin Teknik Yardım

13 1 MU VE YAPISI HAKKIND TARAMASI 1.1 Giriş Son birkaç on yıl içerisinde, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin hükümetleri, çeşitli bölgesel ve uluslararası kuruluşların teşviki ve desteğiyle, ilk olarak ulusal kamu yönetimlerini yolsuzluk dahil her türlü etik dışı davranışa karşı hukuki araçlar (örn. etik kodlar) ve kurumsal mekanizmalar (örn. etik kurulları ve/veya yolsuzlukla mücadele ajansları) ile donatmak; ardından da, çeşitli farkındalık ve eğitim programları vasıtasıyla bu araçların ve mekanizmaların uygulamada işlemesini sağlamak için özel çaba sarfetmişlerdir. Benzer çabalar, 2000 li yıllarda Türkiye de de görülmüştür. Türk kamu yönetimi 1970 lerin ikinci yarısından itibaren ciddi ve gittikçe yayılan etik krizleri yaşamıştır (bkz. Aktan, 1992: 2. Bölüm ve 1999; İTO, 1997; TÜGİAD, 1997). Bu krizler, sadece kamu yönetimindeki küresel etik krizlerin bir parçası değil; fakat aynı zamanda Türk siyasal-bürokratik sisteminin geniş ölçüde yapısal ve işlevsel olarak bozulmasının bir sonucudur (Emre, Hazama and Mutlu, 2003: 438) lerin başından itibaren toplumdaki hızlı sosyo-ekonomik dönüşüm Türkiye deki sosyal değerlerin aşınmasına katkıda bulunmuştur. Bu yozlaşmış toplumsal değerler, Türk bürokrasisinin bütün faaliyetlerini de etkilemiştir. Bu sebeple, yaygın bürokratik yolsuzluk ve etikdışı davranış Türkiye nin siyasal-yönetsel kültürünün bir özelliği haline gelmiştir (bkz. Ömürgönülşen and Öktem, 2005 ve 2006). Yakın dönemde, siyasal ve bürokratik makamlar tarafından alınan bazı önlemlere ve bu önlemler sonucu kamuoyu algısındaki (bkz. Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2009a ve TEPAV 2009) ve gerçekleşen olay sayısındaki (bkz. KOM, 2010) nispi iyileşmeye rağmen, Türk kamu sektörünün farklı alt-sektörlerindeki (örn. kamu ihaleleri, belediyelerde imar, kolluk, sağlık, tapu ve gümrük hizmetleri) yolsuzluk ve etik dışı davranışın çeşitli türleri halk tarafından adeta sıradan bir durum olarak görülmektedir. Ancak, son on yılda Türkiye de yeni bir etik dalgası ortaya çıkmıştır. Bir yanda, hem Avrupa Birliği ne (AB) üyelik için yakın dönemdeki çabalar hem de 2001 yılındaki ciddi boyuttaki ekonomik kriz karşısında uluslararası finans kurumlarının talep ettikleri yapısal uyum çalışmaları Türkiye nin yolsuzlukla ve etik dışı davranışla mücadele çabasında gerçek dönüm noktaları olmuştur (dış faktörler). Türk hükümetlerinden, AB ye üyelik sürecinde yolsuzlukla mücadele alanındaki Türk ulusal mevzuatını AB ile uyumlaştırması istenmektedir. Avrupa tarzı hukuki-kurumsal etik altyapısının oluşturulması, Türk kamu yönetiminin yönetsel kapasitesinin yükseltilmesi için önemli kriterlerden biri olarak görülmektedir. Aynı zamanda, ekonomik iyileşme sürecinde IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası finans kurumlarından mali yardım alabilmek için Türk hükümetleri bazı kurumsal ve yasalyönetsel yolsuzlukla mücadele önlemleri almaya teşvik edilmektedir. Diğer yandan, yaygın siyasalbürokratik yolsuzluk ve etik dışı davranış Türk kamuoyu tarafından 2001 ekonomik ve mali krizinin temel sebebi olarak görülmüş ve bu kanaat (iç faktör), hükümetlerin yakın dönemdeki yolsuzlukla mücadele ve etik girişimlerini kolaylaştırmıştır (bkz. Ömürgönülşen ve Öktem, 2005 ve 2007: ). Bu bağlamda, Türkiye nin etik altyapısının hukuki-kurumsal yönleri güncellenmiş ve güçlendirilmiştir. Kamu hizmeti etiği ile ilgili konuları takip ve denetime özgü bir gözetim kurumu (KGEK) 2004 yılında kurulmuştur. Fakat, genel bir yolsuzlukla mücadele kanununun, seçilmiş ve atanmış tüm kamu görevlilerini kapsayan genel davranış kurallarının ve özellikle yolsuzlukla mücadeleden sorumlu bir kurumun (bağımsız bir yolsuzlukla mücadele ajansı) mevcut olmaması sistemin ciddi eksiklikleri olarak görünmektedir. Türkiye nin etik altyapısındaki çeşitli kuralların ve kurumların (EK lar dahil olmak üzere) entegrasyonu ve uyumlu çalışmasındaki yetersizlikler diğer ciddi sorunlardır. EK ların 11

14 konumunu, yapısını ve işleyişini anlamak için Türk kamu yönetiminde bürokratik yolsuzluk ve etik dışı davranışlarla mücadeleye yönelik hukuki önlemlere, kurumsal yapılara ve bunların günlük işleyişlerine dikkatle bakılmalıdır. Bu çerçevede, bu kaynak taramasında, son dönemdeki ulusal yolsuzlukla mücadele ve etik girişimleri ve faaliyetleri AB üyeliğinin gerekliliklerinin ışığında gözden geçirilmiştir. Daha sonra, etik yönetimin hukuki ve kurumsal görünümünün veya altyapısının temel özellikleri ortaya çıkarılmıştır. Türkiye nin etik rejiminde yine son zamanlarda yaşanan değişiklikler de (uymaya-dayalı etik yönetiminden dürüstlüğe-dayalı etik yönetimine doğru hafif bir kayış) tartışılmıştır. Bu kapsamda, Projenin temel sorunu olan EK ların konumu, yapısı ve sorunlarının Türkiye nin etik altyapısı ve etik rejimi içerisindeki durumu gözden geçirilmiş ve EK ların uygulamadaki gerçek işleyişleri tartışılmıştır li Yıllarda Türkiye nin Etik Altyapısında ve Etik Rejimindeki Gelişmeler 1980 ler ve 1990 lar, Türk siyasal-bürokratik ve ekonomik-mali sistemlerinin yolsuzluk dahil her türlü etik dışı davranıştan ağır bir bulaşıcı hastalık gibi etkilendiği yıllardır ler ise, yolsuzluk ile mücadele etmeye ve Türkiye de etik bir yönetimin kurulmasına ilişkin bazı ciddi adımların atıldığı bir dönem olarak görünmektedir. Esas itibariyle sert tarzdaki geleneksel yolsuzlukla mücadele önlemlerini içeren Türkiye de Saydamlığın Artırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi Eylem Planı nın (Başbakanlık, 2002) kabul edilmesi ve yolsuzlukla ve etik dışı davranışla mücadele için bir Komite nin kurulması bağlamında ilk önemli adımlar Bülent Ecevit in başbakanlığını yaptığı Koalisyon Hükümeti tarafından 2001 ve 2002 yıllarında atılmıştır. Bununla birlikte, 2002 seçimlerinde Koalisyon partilerinin siyasal hezimete uğramalarına yol açan 2000 lerin ilk yıllarındaki siyasal ve ekonomik karmaşa sebebiyle bu alanda sadece kısmi bir ilerleme sağlanabilmiştir. Yoksulluk, adaletsizlik ve yolsuzlukla mücadele vaadiyle 2002 nin sonuna doğru iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi, Acil Eylem Planı nı (Başbakanlık, 2003) derhal uygulamaya sokmuştur. Bu Planda, geleneksel hukuki-kurumsal sert önlemler kadar bazı yumuşak önlemler de (örn. hükümet, kamu bürokrasisi, yargı organları, medya ve sivil toplum kuruluşları arasında yolsuzlukla mücadele edilmesi hususundaki diyaloğun geliştirilmesi) yer almaktadır. Adalet ve Kalkınma Partisi Hükümeti, kamu sektörünü yeniden yapılandırmaya dönük reform çabaları çerçevesinde ve Acil Eylem Planı nda belirlenen genel ilkeler ışığında etik bir kamu yönetimi kurulmasına yönelik bazı kanunlar ve yönetmelikler çıkarmış (örn de Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve 2004 de bu Kanunun uygulanmasına ilişkin Yönetmelik, 2004 de Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun ve 2005 de Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 2004 de yeni Türk Ceza Kanunu-TCK) ve bazı kurumsal-yönetsel düzenlemeler yapmıştır (örn. etik gözetime özgü bir kurum olarak KGEK 2004 yılında kurulmuş; Başbakanlık Teftiş Kurulu AB tarafından sağlanan mali kaynakların kullanımındaki yolsuzluklarla ilgili inceleme ve soruşturmaların koordinasyonu ile görevlendirilmiş ve durum Avrupa Yolsuzlukla Mücadele Ofisi ne-olaf bildirilmiştir). Nihayetinde, Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukla Mücadelenin Güçlendirilmesi Stratejisi ( ) 2010 yılının başlarında Adalet ve Kalkınma Partisi Hükümeti tarafından kabul edilmiştir. Çeşitli hukuki-kurumsal sert önlemlere ilave olarak, bazı yumuşak önlemler (örn. her düzeyde ve türde örgün veya yaygın eğitim ile resmi veya gayrıresmi eğitim yapılması) Strateji ye dahil edilmiştir ve 2009 yıllarında yürütülen TYEC-1 Projesi nin tavsiyeleri yukarıda sözü edilen önlemlere ilham kaynağı olmuştur (bkz. Doig, 2009; ve Ömürgönülşen, 2009). Stratejnin uygulanması açısından, bir Komisyon ve Yürütme Kurulu oluşturulmuş ve BTK hem Komisyon a hem de Yürütme Kurulu na teknik yardım ve sekreterya hizmeti sağlamakla görevlendirilmiştir. Yürütme Kurulu, yolsuzlukla 12

15 mücadele için bir Eylem Planı Taslağı hazırlamış ve Komisyon da bu Eylem Planı nı 2010 yılında kabul etmiştir. Bununla birlikte, bütün bu düzenlemeler yolsuzlukla mücadele ve etik rejimindeki parçalanmış yapıyı derinleştirmiş ve KGEK (etik yönetiminden sorumlu) ve BTK (yolsuzlukla mücadeleden sorumlu) arasındaki pratik işbölümünü hukukileştirmiştir. Son yıllarda, Türkiye, birkaç önemli uluslararası yolsuzlukla mücadele sözleşmesini kabul etmiştir (BM, Avrupa Konseyi ve OECD sözleşmeleri) yılında OECD nin Kara Paranın Aklanmasına Karşı Mali Eylem Görev Gücü (FATF) tarafından yapılan tavsiyeleri de onaylamıştır tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzluğa İlişkin Özel Hukuk Sözleşmesi nin 2003 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından onaylaması sonucunda, 2004 yılında, Avrupa Konseyi nin geliştirdiği yolsuzlukla mücadele önlemlerinin uygulanmasını izlemeyi amaçlayan GRECO nun üyesi haline gelmiştir. Türkiye, aynı zamanda, Uluslararası Ticari İşlemlerde Rüşvet Suçu Üzerine OECD Çalışma Grubu tarafından alınan yolsuzlukla mücadele önlemlerinin uygulanmasının izlenmesi sürecine de katılmaktadır (bkz. European Commission, 2002, 2003, 2004 ve 2005; ve Başbakanlık, 2004). Türkiye, bu süreçte, sözkonusu uluslararası sözleşmeleri ve standartları uygulamak üzere ulusal mevzuatını da değiştirmeye çalışmaktadır. Kısacası, Adalet ve Kalkınma Partisi Hükümeti, 2000 lerde, Türkiye nin etik altyapısındaki boşlukları etik yönetiminin çoğunlukla sert ve bazı yumuşak önlemleri ile doldurmak için çaba sarfetmiştir. Yukarıda sözü edilen çabalar, yolsuzlukla mücadele bakımından çok önemli gelişmelerdir (bkz. ABGS, 2008). Nitekim, Uluslararası Saydamlık Örgütü (TI) tarafından yürütülen Yolsuzluk Algı İndeksi nde (CPI) Türkiye nin puanı ve sıralaması 2000 li yılların ikinci yarısında giderek iyileşme göstermiştir (bkz. Yukarıda bahsedildiği üzere, kamu hizmetlerinin çeşitli alanlarındaki yolsuzluk ve etik dışı davranışlarla ilgili olarak, kamuoyu algısında 2000 li yıllardaki nispi iyileşme de ampirik çalışmalarla tespit edilmiştir (bkz. Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2009a ve TEPAV, 2009). Yolsuzlukla ve etik dışı davranışla mücadelede sağlanan gelişmeler, Avrupa Komisyonu adına görevli bağımsız yabancı uzmanlarca yakın zamanda hazırlanan çeşitli raporlarda genellikle takdir edilmekle birlikte, Avrupa Komisyonu nun Türkiye İlerleme Raporları nda da vurgulandığı üzere, yolsuzluk ve etik dışı davranış halen hem hukuki hem de kurumsal yönleriyle büyük çabalar gerektiren ciddi bir sorun olarak varlığını sürdürmektedir (European Commission, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009 ve 2010). Avrupa Komisyonu na göre, yolsuzlukla mücadele etmek üzere kurulmuş olan çeşitli siyasal, yönetsel ve adli kuruluşların bağımsızlığı, yeterliliği ve etkililiği bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Bu alandaki politikaların tutarlığı ve bunlar arasındaki işbirliği ve koordinasyon derecesi zayıftır. Türkiye ye bağımsız bir yolsuzlukla mücadele birimi kurması ve genel bir yolsuzlukla mücadele kanunu nu kabul etmesi için çağrıda bulunulmuştur. Kamu Denetçiliği (ombdusmanlık) yolsuzlukla mücadele için önemli bir kurum olarak görülmektedir. Ayrıca, parlamento, hükümet, kamu yönetimi ve sivil toplum arasındaki diyalog güçlendirilmeli ve hem seçilmiş hem de atanmış tüm kamu görevlileri için (5176 sayılı Kanun kapsamı dışındakileri de ihtiva edecek şekilde) genel bir etik kod geliştirilmelidir. Buna ilave olarak, yolsuzluğun ciddi bir suç olduğu konusunda kamusal farkındalığı yaratmak için daha çok eylem gerçekleştirilmelidir. AB Komisyonu için, yolsuzluğa karşı mücadelede en üst siyasal düzeyde sürekli bir desteğin sağlanmasını memnuniyetle karşılanacak bir konudur (European Commission, 2004: 146; ve 2005: 13, 125, ). Bu yorum, Avrupa Komisyonu nun takip eden yıllarda Türkiye için hazırlamış olduğu İlerleme Raporlarının çeşitli bölümlerinde tekrarlanmaktadır (European Commission, 2006, 2007, 2008, 2009 ve 2010). AB yetkili organlarının Türkiye den beklentisi sadece siyasal, ekonomik ve yönetsel düzenlemelerin uyumlaştırılması değil, aynı zamanda sözkonusu düzenlemelerin düzgün ve etkili bir şekilde uygulanmasıdır (bkz. Hürriyet, 18 Ekim 2003). Bu beklenti, yolsuzlukla ve etik dışı davranışla mücadele için de geçerlidir. Son dönemde, bilgi edinme hakkının uygulanması, yolsuzlukla mücadele için genel bir stratejinin hazırlanması ve yolsuzlukla mücadelede BTK nın koordinasyon birimi olarak görevlendirilmesi ve etik incelemenin etik davranış ilkelerine göre KGEK tarafından yürütülmesi gibi 13

16 bir kaç alandaki ilerlemeye rağmen; siyasi partilerin ve bunların seçim kampanyalarının finansmanı, milletvekili dokunulmazlığı ve KGEK in özerkliği ve yetki kapsamı ile yönetsel, teknik ve mali kapasitesi gibi bazı alanlarda sorunlar devam etmektedir (bkz. European Commission, 2006, 2007, 2008, 2009 ve 2010; ve GRECO, 2010). Farklı siyasal partilerden ulusal ve yerel siyasetçiler ile bürokratlarla ilgili yolsuzluk ve etik dışı davranış iddiaları ciddi ölçüde ortadan kaldırılamamıştır. Adalet ve Kalkınma Partisi Hükümeti nin girişimlerinin yakın gelecekte gerçekten istenen sonuçları yaratıp yaratamayacağı Hükümetin siyasal istek ve iradesinin gücüne bağlı olacaktır (Ömürgönülşen, 2009:39-40). Bu bakımdan, sadece hukuki-kurumsal önlemler değil, zihniyet değişikliği de dürüstlüğe dayalı etik yönetiminin esas unsurlarından biri olarak yolsuzlukla ve etik dışı davranışla mücadelede elzemdir. Esasında, Türk kamuoyu, KGEK ve EK gibi kamusal örgütler kadar medyanın, sivil toplum kuruluşlarının ve akademik çevrelerin katkılarının olumlu etkileriyle, yolsuzluk ve etik dışı davranışla mücadele etmek için hükümetlere destek verme konusunda yakın dönemde daha hazır hale gelmiştir. Özellikle, KGEK in faaliyetleri sayesinde, hem toplumda hem de kamu sektöründe etik farkındalık yaratılması ve etik kültürün yerleştirilmesinde akademik ilgi ve destek yavaş yavaş artmaktadır (bkz. Sakarya Üniversitesi İİBF, 2005; Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2009a; ve TODAİE, 2009). 1.3 Türkiye de Etik Yönetimin Hukuki Altyapısı Türkiye de genel bir yolsuzlukla mücadele kanunu veya seçilmiş ve atanmış tüm kamu görevlileri için genel bir davranış kodu mevcut değildir; ancak, bu alandaki ana mevzuatta (örn. Anayasa, TCK, 657 sayılı Devlet Memurlar Kanunu ve 5176 sayılı Kanun ve 2005 tarihli ilgili Yönetmelik), birçok kamu kurum ve kuruluşunun teşkilat kanunlarında ve kamu sektöründeki pekçok meslekle ilgili hukuki düzenlemelerde birçok önemli etik ilkesi ve davranış kuralları bulunmaktadır (bkz. Yüksel, 2005a; ve Ömürgönülşen, 2009). Böylece, konuya ilişkin geniş ve gerçek bir resim elde etmek için sadece 2005 tarihli Yönetmelik te yer alan etik ve/veya yolsuzlukla mücadele önlemleri değil, aynı zamanda ilgili mevzuattaki benzer önlemler de dikkate alınmalıdır Ulusal Mevzuat Etik davranışları sağlamak ve yolsuzlukla mücadele etmek için Türk ulusal mevzuatının en önemli unsurları aşağıda yer almaktadır: 1982 Anayasası 1965 tarih ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu (DMK) 2004 tarih ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) 1990 tarih ve 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu 1981 tarih ve 2531 sayılı Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşler Hakkında Kanun 1999 tarih ve 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun 1984 tarih ve 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına DairKanun 2003 tarih ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 2004 tarih ve 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun 2005 tarihli Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği 1996 tarih ve 4208 sayılı Karaparanın Önlenmesine Dair Kanun ile 2006 tarih ve 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun 14

17 2002 tarih ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 2002 tarih ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu 2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 2010 tarih ve 6085 sayılı Sayıştay Kanunu. Türk ulusal mevzuatının bu temel unsurları, yolsuzluğun pek çok türü de dahil olmak üzere etik dışı davranışın önlenmesi için gerekli çeşitli hukuki araçları ihtiva etmektedir. Uluslararası ve bölgesel kuruluşlar tarafından kamu görevlileri için geliştirilen farklı davranış kodlarında yer alan çeşitli araçlar bu mevzuatta da öngörülmüştür. Örneğin DMK, çok sayıda davranış ilkesini içermektedir. DMK nın diğer birçok hükmü de, sicil işlemleri ile disiplin ve ceza kovuşturmalarında, dikkate alınmakta ve uygulanmaktadır. Devlet memurları ile ilgili Ödev ve Sorumluklar başlığı altında şu ilkeler yer almaktadır: Liyakat ilkesi (md.3/c) Anayasa ve kanunlara sadakat ve devlete bağlılık (md.6, 7; Anayasa, md.129) Tarafsızlık, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, demokrasi ve insan haklarına saygı (md.6) Tarafsızlık (md.7; Anayasa, md.10) Davranış ve işbirliği (md.8 and 9) Amir durumundaki devlet memurlarının görev ve sorumlulukları (md.10) Emre itaat fakat kanunsuz emre itiraz (md. 10 ve 11; Anayasa, md. 137) Devlet memurlarının yönetime veya üçüncü kişilere verdikleri zararlardan dolayı mali sorumlulukları (md.12 ve 13; Anayasa, md.40,125 ve 129/5) Mal bildirimi (md.14; 3628 ve 5176 sayılı Kanunlar) Basına bilgi ve demeç verme ile ilgili kısıtlamalar (md.15) Resmi belge, araç ve gereçlerin özel işlerde kullanılmaması (md.16) Devlet memurları ile ilgili Yasaklar başlığı altında ise şu ilkeler mevcuttur: Ticaret ve diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunma yasağı (md.28) Hediye alma veya menfaat sağlama yasağı (md.29) Denetimindeki teşebbüsten menfaat sağlama yasağı (md.30) Gizli bilgileri açıklama yasağı (md.31) Kamu görevlerinden ayrılanların yapamayacakları işler (2531 sayılı Kanun, md.2) KGEK nın kuruluşunu takiben, etik davranış ilkelerini ihtiva eden yepyeni bir Yönetmelik 2005 yılında KGEK tarafından hazırlanmıştır. Bu Yönetmelik de, DMK da öngörülenlere oldukça benzer etik davranış ilkelerini belirlemiştir (bkz. md.5-22). Bu ilkeler, etik bir ortamın yaratılması için mevcut hukuki çerçeveyi desteklemektedir: Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci (md.5) Halka hizmet bilinci (md.6) Hizmet standartlarına uyma (md.7) Amaç ve misyona bağlılık (md.8) Dürüstlük ve tarafsızlık (md.9) Saygınlık ve güven (md.10) Nezaket ve saygı (md.11) Yetkili makamlara bildirim (md.12) Çıkar çatışmasından kaçınma (md.13) 15

18 Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması (md.14) Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı (md.15) Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı (md.16) Savurganlıktan kaçınma (md.17) Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan (md.18) Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık (md.19) Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu (md.20) Eski kamu görevlileriyle ilişkiler (md.21) Mal bildiriminde bulunma (md.22) Yönetmelik tarafından belirlenen bu ilkelere ilave olarak, kamu kurum ve kuruluşları yürüttükleri hizmetin veya görevin niteliğine göre kendi kurumsal etik davranış ilkelerini KGEK in onayıyla düzenleme yetkisine sahiptir (md.26) sayılı Kanun, KGEK in kuruluşu ile KGEK ve kurumsal disiplin kurulları tarafından yürütülen etik incelemelerin temel esaslarını düzenlemek için çıkartılmıştır. Ayrıca, etik davranış ilkelerini belirlemek ve Kanunun uygulanmasını sağlamak amacıyla da 2005 yılında bir Yönetmelik çıkarılmıştır. Bu Yönetmelik, her ne kadar etik davranış ilkelerini ve etik ihlal durumlarda uyulması gereken usulleri belirlemiş olsa da, bu Yönetmeliğin çeşitli yönlerine ilişkin bazı eleştiriler bulunmaktadır (bkz. Yılmaz ve Arap 2005; Yüksel, 2005b; ve Ömürgönülşen, 2009). İlk olarak, söz konusu etik ilkeler (davranış kuralları) kanun yerine bir yönetmelik vasıtasıyla düzenlenmiştir. Türk hukuk ve yönetim sisteminde yönetmeliklerin değiştirilmesi oldukça kolaydır; ve bu durum Türkiye de memurluk statüsüne ilişkin hususların kanunla düzenlenmesi ilkesi ile de uyumlu değildir. İkinci olarak, bazı ilkelerin içeriği (örn. saygınlık ve güven; nezaket ve saygı) DMK daki bazı ilkelerde olduğu gibi (örn. sadakat, davranış ve işbirliği) yeterince açık değildir. Üçüncü olarak, yeni kamu işletmeciliği ve yönetişim yaklaşımlarının temel unsurlarının yansımaları Yönetmelik te kullanılan terimler ve dil (örn: sürekli gelişme, sonu odaklı, göreve bağlılık, hizmet standartları ile uyum, saydamlık, hesap verebilirlik, vatandaş odaklı, sivil toplum ile işbirliği) üzerinde kolay bir şekilde tespit edilebilir. DMK da da yer alan devlet-yönelimli değer ve ilkeler ile işletmevari ve yönetişim-tipi değerler ve ilkeler Yönetmelik te birlikte yer almaktadırlar. Ne yazık ki Yönetmelik, bu farklı değerler çatıştığı zaman yöneticilere ve kamu görevlilerine açık seçik rehber ilkeler sağlayamamaktadır. Dördüncü olarak, Yönetmelik, ilke olarak, hediye alma ve menfaat sağlama yasağını öngörmekle birlikte, çeşitli bağışlar bu genel yasak kapsamına girmemekte; ve bu sebeple bu durum, Yönetmeliğin getirdiği sistemin zayıflamasına sebep olabilmektedir. Bu tür eleştirilere rağmen, Yönetmelik bazı önemli kavram ve mekanizmalar getirmiştir. Örneğin, etik davranışın temel ilkelerinden biri olan çıkar çatışması ulusal mevzuata ilk kez bu Yönetmelik sayesinde girmiştir (md. 13). Kanun kapsamında yer alan kamu görevlileri bu Yönetmelik te tespit edilen ilkelere uymakla ve etik sözleşmesi imzalamakla yükümlüdürler (md. 23). Bununla beraber, bu sözleşmelerin kamu görevlileri tarafından ne ölçüde bilinçli olarak imzalandığı ve bu önlemin yolsuzluğun önlenmesine ne derece yardımcı olduğu sorgulanmaya açık bir diğer konudur. TCK, Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu; Karaparanın Önlenmesine Dair Kanun ve Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun rüşvet ve kara para aklama gibi farklı türdeki suçlar ile ilgili çeşitli ağır cezalar öngörmektedir. Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşler Hakkında Kanun çıkar çatışmalarını önlemeyi ve azaltmayı amaçlamaktadır. Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun ve Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ise yolsuzluk iddiaları olması durumunda kamu görevlilerine ilişkin farklı soruşturma ve yargılama prosedürlerini düzenlemekedir. Sonuç olarak Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun, Bilgi Edinme Hakkı 16

19 Kanunu, Kamu İhale Kanunu ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu kamu sektöründe saydamlığı artırarak rüşvet ve çıkar çatışması dahil olmak üzere her türlü etik dışı davranışı önlemeyi amaçlamaktadır. Bu temel hukuki düzenlemelere ilave olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının teşkilat kanunlarında (örn. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Kamu İhale Kurumu) ve bazı mesleklerle (örn. gümrük memurları, polisler, müfettişler ve iç denetçiler) ilgili yönetmeliklerde de çeşitli etik ilkelere ve davranış kurallarına rastlamak mümkündür. Ayrıca, KGEK in öncülüğünde, Denetim Görevlilerinin Uyacakları Mesleki Etik Davranış İlkeleri Hakkında Yönetmelik Eylül 2010 da çıkarılmıştır. Görüldüğü gibi, Türk ulusal mevzuatı, aslında, etik dışı davranışın pekçok türünü önlemek için gerekli yasal araçlara yeteri kadar sahiptir. Çeşitli uluslarararası standartlar ve araçlar aynı zamanda ulusal mevzuatta da yer almaktadır. Ayrıca, bu mevzuat, son yıllarda gözden geçirilmiş ve güncellenmiştir. Bununla birlikte, sözkonusu araçlar ve önlemler ulusal mevzuatta halen dağınık bir halde bulunmakta ve aralarında bazı örtüşmeler ve çelişkiler bulunmaktadır. Bu nedenle, bunların tüm kamu görevlilerine ilişkin genel bir kodun anahatları ile uyumlu olarak yeniden derlenmesi gerekmektedir Türkiye Tarafından Onaylanan Uluslararası Sözleşmeler Yukarıda belirtildiği üzere, ulusal kanunlara ek olarak, son yıllarda yolsuzlukla mücadele ile ilgili olarak çeşitli uluslararası sözleşmeler Türk makamları tarafından imzalanmış ve onaylanmıştır. Bunlar, Anayasa nın 90. maddesi gereğince kanun hükmündedirler. Söz konusu sözleşmeler şunlardır: OECD nin 1997 tarihli Uluslarararsı Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerinin Rüşvet Suçlarıyla Mücadele Sözleşmesi (2000 yılında onaylanmıştır) 1997 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzluğa İlişkin Özel Hukuk Sözleşmesi (2003 yılında onaylanmıştır) 1998 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzluğa İlişkin Ceza Hukuku Sözleşmesi (2004 yılında onaylanmıştır) Yolsuzluğa Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (2006 yılında onaylanmıştır) Bunlara ilave olarak, Türkiye, OECD nin Kara Paranın Aklanmasına Karşı Mali Eylem Görev Gücü nün (FATF) tavsiyelerini 2003 yılında onaylamıştır. Yukarıda bahsedildiği gibi, 1997 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzluğa İlişkin Özel Hukuk Sözleşmesi nin TBMM tarafından 2003 yılında onaylaması üzerine, Türkiye, 2004 yılında GRECO üyesi haline gelmiştir. Türkiye, ayrıca, Uluslararası Ticari İşlemlerde Rüşvet Suçu Üzerine OECD Çalışma Grubu tarafından alınan yolsuzlukla mücadele önlemlerinin uygulanmasının izlenmesi sürecine de katılmıştır (bkz. European Commission, 2002, 2003, 2004 ve 2005; ve Başbakanlık, 2004). Bu arada, uluslararası sözleşmelerin bazı ilkeleri, bu sözleşmelerde yer alan uluslararası standartları uygulamak için kısmen Türk iç hukukuna dahil edilmiştir (örn. yeni TCK ve 2003 tarih ve 4782 sayılı Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Rüşvet Verilmesinin Önlenmesi İçin Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun). 1.4 Türkiye de Etik Yönetimin Kurumsal Altyapısı Kurumsal Altyapıda Çeşitlilik Yolsuzluk ve etik dışı diğer davranışlarla ilgili olarak artan uluslararası ilgi ve endişenin bir sonucu olarak, kamu görevlilerinin etik davranış kodlarını belirlemek ve bunların uygulanmasını izlenmek amacıyla hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde yeni kurumlar oluşturulmuştur. Türkiye de 17

20 de, etik konularla ilgili olarak farkındalık yaratma, önleme ve inceleme-soruşturma rollerine sahip bu türden özgün bir kurum (KGEK) 2004 yılında kurulmuştur. Şeffaflığı artırmaya ve yolsuzlukla mücadele etmeye yönelik stratejik bir plan geliştirme ve bu yöndeki çabaların koordinasyonu açısından 2009 un sonlarına doğru iki yeni yapı (bir Komisyon ve bir Yürütme Kurulu) oluşturulmuştur. Bununla birlikte, Türk devlet yapısı içindeki yasama, yürütme ve yargı organları, yolsuzlukla mücadele edilmesi ve Türkiye de etik bir yönetimin kurulması için, doğrudan veya dolaylı olarak, yetkili kılınmışlardır (bknz. Yüksel, 2005a; ve Ömürgönülşen, 2008 ve 2009). Yozlaşmış ve diğer etik dışı davranışları bakımından bürokrasinin denetim yolları Türkiye de genellikle üç grupta kategorize edilebilir: Yasama denetimi ; yargısal denetim ve yönetsel denetim. Bu alışılagelmiş denetim yollarına ilave olarak, diğer pek çok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de yolsuzluk ve etik dışı davranışlara yönelik halkın artan tepkisi karşısında, kamuoyu denetimi (medya ve sivil toplum kuruluşları) yeni ve gelişmekte olan bir denetim türü olarak sayılabilir (bkz.gözübüyük ve Tan, 2001, Cilt 1: Bölüm 8/1 ve 3). Hesap verebilirliği artırmaya yönelik bir başka önemli denetim kurumu olan kamu denetçiliği (ombudsmanlık), hem ulusal hem de yerel düzeyde böyle bir kurumun oluşturulmasına yönelik yasama çabalarına rağmen Türkiye ye çok geç gelebilmiştir. Anayasa Mahkemesi tarafından 2006 tarih ve 5548 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu nun önce yürürlüğü durdurulmuş ve daha sonra tamamen iptal edilmiştir. Kamu denetçiliğinin, anayasa değişikliği suretiyle anayasal bir kurum olarak oluşturulması, ancak 2010 tarihli Anayasa Referandumu nda kabul edilmiştir. Özellikle siyasal yolsuzluk ve etik dışı davranış açısından can alıcı olan yasama denetimi, TBMM, TBMM Dilekçe Komisyonu ve TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu tarafından icra edilir. Yasama denetimi ve kamuoyu denetimi bir tarafa bırakılacak olursa, yargısal ve yönetsel denetim bürokratik yolsuzluk ve etik dışı davranış türleriyle mücadele en önemli mekanizmalardır. Yargısal denetime gelindiğinde, Türkiye de yolsuzluğun yargısal denetimi için herhangi bir uzman mahkeme bulunmadığı söylenebilir. Ancak, yolsuzluk olayları ile ilgili hukuki kovuşturmalar adli, idari ve askeri mahkemeler ile anayasal yüksek mahkemeler tarafından yürütülür. TCK kapsamındaki yolsuzluk olayları adliye mahkemelerin yetkisi içerisindedir. Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir (Anayasa, md. 154). Yönetsel denetim ise hem iç denetim hem de dış denetim yollarını ihtiva eder. İç denetim, bir kamu kurumunun faaliyetlerinin kurumun kendisi tarafından denetlenmesi (oto-kontrol) anlamına gelir. Üstlerin astları üzerindeki hiyerarşik denetim alışılagelmiş fakat önemli bir iç denetim yoludur. Teftiş kurulları vasıtasıyla kurum içi teftiş ve denetim de, Türkiye de güçlü bir denetim geleneğidir sayılı Kanun un getirdiği İç Denetim Birimleri de, Türkiye deki yeni iç denetim kurumlarıdır. Teftiş kurulları ve iç denetim birimlerinin her ikisi de denetim işlevlerini kendi iç düzenlemeleriyle uyumlu olarak etik standartları da göz önünde tutarak yerine getirmeleri gerekmektedir. Nitekim, Maliye Teftiş Kurulu ve Mülkiye Teftiş Kurulu gibi gelenekleri yerleşmiş önemli teftiş kurulları son yıllarda bu yönde ciddi adım atmışlardır. Kamu kurum ve kuruluşlarındaki teftiş kurulları Türkiye de iç denetim açısından önemli bir rol oynamaktadırlar. Teftiş kurulları, teftiş işlevlerini, esas itibariyle, TCK nın, 3628 ve 4483 sayılı Kanunlar ile DMK (disiplin hükümleri) ışığında oldukça özerk bir şekilde yürütürler. Doğrudan ilgili bakana veya kamu kurumunun en üst amirine bağlıdırlar ve onlara rapor sunarlar. Polisinkine benzer yetkilerle denetim ve soruşturmaları yürütürler. Aynı zamanda, kurum içindeki yolsuzluklar dahil olmak üzere suçun önlenmesi için çalışır ve bu amaçla kuralları ve düzenlemeleri gözden geçirirler. Kamu kurumu içinde bir yolsuzluk olayı ile karşılaşan teftiş kurulu, 3628 sayılı Kanun gereğince durumu 18

21 savcılığa bildirmekle yükümlüdür. Teftiş kurulları, BTK ile işbirliği yapmak zorundadırlar. Örneğin, yıllık raporlarını BTK ya sunarlar ve BTK nın talebi üzerine soruşturma yürütürler. Bu Kurul, hiyerarşik açıdan diğer teftiş kurulların üstündedir. Hem merkezi yönetim hem de yerel yönetim kuruluşlarını denetler. Kurulun denetiminin kapsamı her türlü soruşturma, teftiş, denetim ve incelemeyi yapacak kadar geniştir ve bu görevlerini yürütmek üzere en geniş hukuki yetkiye sahiptir. BTK, Türkiye de, yargı dışındaki tüm teftiş sistemi için soruşturma ve denetimin genel ilkeleri belirler. Bakanlıkların ve diğer kurumların teftiş kurullarının çalışmalarını izler ve birden çok kurumun taraf olduğu soruşturmaları yürütür. BTK ya, özellikle yakın dönemde önemli bir rol verilmiştir: yolsuzlukla mücadele için merkezi bir koordinasyon birimi (OLAF ile işbirliği içinde AFCOS gibi) ( ) veya AB ye uyum doğrultusunda ulusal yolsuzlukla mücadele birimi (bkz. Başbakanlık, 2010: 5) olarak faaliyette bulunmak. Saydamlığın Artırılması ve Yolsuzlukla Mücadelenin Güçlendirilmesi Komisyonu ve Yürütme Kurulu na teknik ve sekreterya desteği sağlamaya yönelik yeni göreviyle BTK, diğer etik konular ile ilgilenmese de, yolsuzlukla mücadele de en etkin birim haline gelmiştir. Ayrıca, 2011 yılında lağvedilen Maliye Bakanlığı Teftiş Kurulu, mali denetim ve vergi denetimi gibi ana işlevlerine ilave olarak, uzun yıllar, yolsuzlukla mücadele için (özellikle vergi kaçakçılığı ve gümrük alanları ile bankacılık sektöründe) özel bir yetkiye sahipti. Ne yazık ki, teftiş kurulları tarafından soruşturulan yolsuzluk olayları hakkındaki bilgiler (örn. olay türü, sayısı ve sonuçları) düzenli bir şekilde kurumsal ve merkezi olarak toplanmamakta ve halka açıklanmamaktadır. Dış denetim, bir kamu kurumunun faaliyetlerinin söz konusu kurumun dışındaki yetkililer tarafından denetlenmesi anlamına gelir. Ülkemizde bu tür uzman kuruluşlarca yapılan denetim ise Sayıştay, Devlet Denetleme Kurulu (DDK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Kamu İhale Kurumu (KİK), Mali Suçlar Araştırma Kurulu (MASAK), Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu (BEDK) ve KGEK gibi spesifik alanlarda ya da konularda yetkili kılınmış belirli uzman kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılmaktadır. Yolsuzlukla ve etik dışı davranışlarla mücadele için diğer önemli kurumlar şunlardır: DMK hükümlerine uygun olarak disiplin kovuşturmasını yürüten disiplin mercileri (DMK madde 126 ve 134); kolluk güçleri (Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı ile Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Dairesi gibi bunların uzman birimleri); ve ceza kovuşturmasını yürüten Cumhuriyet Savcılığı ve Mahkemeler. Her ne kadar bu kurumların pek çoğu, yolsuzluğun ve etik dışı davranışların önlenmesine, kendi izleme-denetim işlevleri kapsamında dolaylı olarak katkıda bulunuyorlarsa da, bu amacı gerçekleştirmede her zaman yeterince etkili değildirler. Sayıştay ın (ve 2010 yılında Sayıştay ile birleştirilen Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu nun) günlük iş yükü, bu kurumların yolsuzluk olaylarını etkili bir biçimde incelemesini engellemektedir sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Sayıştay ın iç denetçilerin hazırladıkları raporlara erişimini düzenlese de, Sayıştay kurumsal teftiş kurullarıyla doğrudan işbirliğinde bulunmamaktadır. Eğer Mahkeme derinlemesine bir soruşturma yapılması ihtiyacını hissederse, ilgili teftiş kurulunun yardımını talep eder. Ayrıca, Sayıştay soruşturma yetkisine de sahip değildir. Bir suç işlendiğine dair şüphe oluştuğunda, ya ilgili kamu kurum veya kuruluşuna ya da cumhuriyet savcılığına durumu bildirir. Bu kurumlardan bazıları (örn. BDDK, KİK ve MASAK), etik dışı davranışın tüm yönlerini kapsamayan oldukça sınırlı görev alanlarında yetkilendirilmişlerdir. BDDK, ancak, 2000 li yılların başındaki İmar Bankası Skandalı sürecinin yönetilmesinde yaşanan sorunlardan (bkz. Ömürgönülşen ve Ömürgönülşen, 2009) sonra bankacılık sektöründeki etikle ilgili konularda biraz daha fazla etkili olmaya başlamıştır. KİK in yolsuzlukla mücadeledeki rolü son derece hayati olmasına rağmen, bu Kurum 2002 yılından beri uygulamada düşük-profilli bir rol oynamayı tercih etmiştir. Üstelik, DDK nın denetim raporları da, kamu kurum ve kuruluşları için zorlayıcı ve bağlayıcı değildir. İlgili kamu kurum veya kuruluşu, bu rapordaki 19

22 bilgiyi bir ihbar olarak değerlendirir ise, ilgili kamu görevlisi veya görevlileri hakkında soruşturma başlatabilir (Gözler, 2002: 123). Bu kurumların denetim faaliyetlerinin en ciddi eksikliklerinden birisi de, denetim sonuçlarının halk ile paylaşıma yeterince açık olmamasıydı (Aktan, 1992: ). Ancak son yıllarda, DDK örneğinde olduğu gibi, denetim raporları bu kurum ve kurulların resmi internet sitelerinde yayınlanmaya başlamıştır. Bu raporlara istinaden, vatandaşlar etik ile ilgili konularda KGEK e başvurabilmektedir. Türk kamu yönetiminde saydamlığı artırmak üzere 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile kurulmuş olan BEDK, önemli bir kurul olmasına rağmen sözkonusu Kurulun resmi statüsü belirsizdir. Kurulun ne kendine ait bir bütçesi ne de kalıcı olarak görevlendirilmiş personeli bulunmaktadır. Bu durum BEDK nın özerkliğini olumsuz yönde etkilemektedir. BEDK nın aldığı kararların kamu kurumları için bağlayıcı olup olmadığı açık değildir Disiplin Kurulları Türkiye deki kurumsal etik altyapısı içerisinde ve etik rejiminin işleyişinde disiplin yetkililerinin de önemli bir yeri ve rolü vardır. DMK nın disiplin sistemindeki disiplin yetkilileri (disiplin amirleri, disiplin kurulları ve her bir kamu kurum veya kuruluşunun merkezindeki yüksek disiplin kurulları) suçun niteliğine, cezanın türüne ve kamu kurum veya kuruluşunun yeri ve türüne göre belirlenir (md.126, 134). Disiplin yetkililerin iki tür işlevi mevcuttur: İlk olarak, disiplin hukuku kapsamında, kamu hizmetinde uygun ve etik davranışları sürdürebilmek için 5 grup disiplin suçu ve cezası (uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma), suçun niteliği ve ciddiyetine göre değişen bir şekilde, verilen emirleri yerine getirmeyen, üzerine düşen görevleri yapmayan veya yasaklanan işleri yapan devlet memurları için tek tek öngörülmüştür. (md.125). Tarafsızlık (md.7), davranış ve işbirliği (md.8 ve 9), amire karşı sorumluluk ve emirlerin uygulanması (md.10 ve 11), devlet memurlarının yönetime veya üçüncü kişilere verdikleri zararlardan dolayı mali sorumlulukları (md.12 ve 13), mal bildirimi (md.14), basına bilgi ve demeç verme üzerindeki kısıtlamalar (md.15) ve resmi belge, araç ve gereçlerin özel işlerde kullanılması üzerindeki kısıtlamalar (md.16), ticaret ve diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunma yasağı (md.28), hediye alma veya menfaat sağlama yasağı (md.29), denetimindeki teşebbüsten menfaat sağlama yasağı (md.30) ve gizli bilgileri açıklama yasağı (md.31) ile ilgili hükümleri ihlal eden memurlara çeşitli cezalar uygulanır. İkinci olarak, disiplin kurulları (KGEK in kararına göre kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını vermekle yetkili olan kurul) 5176 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmeliğe göre etik ihlaller hakkındaki iddiaları incelemeye yetkili oldukları için, disiplin kovuşturması ile etik inceleme arasında ayrılmaz bir bağ vardır. Bununla birlikte, disiplin ve ceza kovuşturmaları arasındaki yasal ve yönetsel bağlantılar ile onların etik incelemeyle olan ilişkileri ihtilaflıdır veya en azından açık ve belirgin değildir. Etik olmayan davranış her zaman hukuk veya disiplin kurallarını ihlal etmediği için, etik inceleme ceza kovuşturmasından ve hatta disiplin kovuşturmasından bağımsız olarak yürütülebilir sayılı Kanun da ifade edildiği gibi, KGEK veya disiplin kurulları tarafından bu Kanuna göre yapılan etik inceleme ve araştırma da ceza veya disiplin kovuşturması için bir engel teşkil etmez (md.5). Böylece, etik bir inceleme sonundaki kararların bağımsız olarak alınması ve uygulanması gerektiği iddia edilebilir. Bununla birlikte, disiplin kurullarının böyle bir işlev için uygun ve yeterli birimler olup olmadıkları sorgulanabilir. KGEK dışında, yukarıda bahsedilen kurumların hiçbirisinin yolsuzluğun ve etik dışı davranışların her türünü önlemek, bunlarla mücadele etmek ve kamu hizmeti etiği ile ilgili sorunları izlemek üzere, özel bir amaçla kurulmadığına işaret etmek gerekir. Söz konusu gözetim-denetim kurumları, disiplin yetkilileri, kolluk güçleri, cumhuriyet savcılıkları ve mahkemeler arasında işbirliği ve koordinasyon eksikliği; ve bu kurumlarda yolsuzluklailgili suçlar ve etik dışı davranışlar konusundaki uzmanlaşma ve 20

23 eğitim yetersizliği mevcuttur. Kısacası, bu parçalanmış kurumsal etik altyapısı, muhtemelen, Türkiye de yolsuzlukla mücadele ve etik politikasının uygulanması önündeki ana engellerden birisidir Kamu Görevlileri Etik Kurulu (KGEK) 2004 tarih ve 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun ile Türkiye de ilk defa kamu görevlilerinin etik davranışlarını izleyen uzmanlaşmış bir kurul (KGEK) oluşturulmuştur. Etik altyapısının önemli bir parçası olarak KGEK nın kuruluşunda AB, Avrupa Konseyi ve OECD gibi bölgesel ve uluslararası kuruluşların tavsiyeleri etkili olmuştur. KGEK, Bakanlar Kurulu tarafından dört yıllığına seçilip atanan 11 üyeyi ihtiva eder. Süresi dolan üyeler yeniden seçilebilirler. KGEK in mevcut yapısı, esas itibariyle, eski müsteşarlar, valiler, hakimler, diplomatlar ve öğretim üyeleri gibi emekli yüksek bürokratlardan oluşmaktadır. KGEK üyeleri, Başbakanlık bütçesine KGEK için ayrılan ödenekten karşılanan huzur hakkı alırlar (md.2). KGEK in görevleri ve yetkileri şu şekildedir: Kamu görevlilerinin görevlerini yerine getirirken uymaları gereken etik davranış ilkelerini belirlemek ; Etik davranış ilkelerinin ihlal edildiği iddiasıyla re sen veya yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve araştırmayı yapmak ; Bu inceleme ve araştırma sonuçlarını ilgili makamlara bildirmek ; Kamu sektöründe etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapmak veya yaptırmak ; ve Bu konuda yapılacak çalışmalara destek olmak (md.3). KGEK, gerektiğinde, kamu görevlilerinin mal bildirimlerini inceleme yetkisine de sahiptir (md.8). Kurul bu görevlerini dört ana birim (inceleme-araştırma, proje, eğitim ve idari işler) ile yürütmektedir. Az sayıda görevliden (Başbakanlık ve diğer denetim birimlerinden geçici olarak görevlendirilen) oluşan bir sekreterya görevlendirilmiştir. Etik ihlal iddiaları, ilgili kamu görevlisinin rütbesi ve olası suçun niteliğine göre incelenir. KGEK in res en yaptığı incelemelere ilave olarak, başvurular vatandaşlar ve Türkiye de ikamet eden yabancı gerçek kişiler tarafından posta ve e-posta yoluyla yapılabilir. KGEK en az genel müdür veya eşiti düzeyindeki üst düzey kamu görevlileri hakkındaki iddiaları inceler. Diğer kamu görevlileri hakkındaki iddialar kurumsal disiplin kurulları tarafından ele alınıp incelenir (md.4). KGEK inceleme ve araştırma sürecini en geç 3 ay içinde sonuçlandırmak zorundadır (md.5). Bütün kamu kurum ve kuruluşları, KGEK nın başvuru konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgeleri vermekle yükümlüdürler (md.6). KGEK inceleme ve araştırma sonucunu ilgililere ve Başbakanlık Makamına yazılı olarak bildirir. KGEK in yegane etik yaptırımı niteliğindeki kamu görevlilerinin etik ilkelerini ihlal ettiklerine dair KGEK kararlarının Resmi Gazete aracılığıyla duyurulmasına ilişkin usul Anayasa Mahkemesi tarafından 2010 yılında iptal edilmiştir. KGEK ve kurumsal disiplin kurumları tarafından yürütülen inceleme usulünün ayrıntıları ise 2005 tarihli Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Ulusal düzeydeki KGEK e ilave olarak, 2005 tarihli Yönetmelik (md. 29) ile kamu etik komisyonları (EK lar) kurulmuştur. EK ların hukuki-kurumsal konumları ve yapıları ile uygulamadaki işleyişleri aşağıda ayrıntılı olarak olarak tartışılacaktır. 21

24 1.4.4 Etik Komisyonları (EK lar) Ulusal düzeyde görevli KGEK e ilave olarak, 2005 tarihli Yönetmelik ile kamu kurum ve kuruluşlarında etik komisyonları (EK lar) oluşturulmuştur (md.29). Bu komisyonlar, 5176 sayılı Kanun tarafından öngörülmemişse de, KGEK tarafından 2005 tarihli Yönetmelik ile kendi kurumsal görevlerine yardımcı olmak üzere kurulmuşlardır. Bir EK, ilgili kamu kurum veya kuruluşunun üst yöneticisi tarafından kurum içinden seçilen en az 3 kişi ile kurulur. Kurumsal bir EK kurmakla yükümlü olan kamu kurum ve kuruluşları (bakanlıklar, bağlı, ilgili, ilişkili merkezi kamu kurum ve kuruluşları, bağımsız idari otoriteler, valilik ve kaymakamlıklar, il özel idareleri, büyükşehir belediyeleri, belediyeler, KİT ler, KKNMK lar vb.) Yönetmeliğin 2. maddesinde belirtilmiştir. Halihazırda yaklaşık 2 bin EK dan sorumlu olan 6 bin kadar kamu görevlisi bulunmaktadır. EK lar, kamu kurum ve kuruluşlarında, etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, kamu görevlilerinin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak önerilerde ve yönlendirmede bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek amacıyla kurulurlar. EK üyelerinin ne kadar süreyle görev yapacağı ve diğer hususlar, kurum veya kuruluşun üst yöneticisi tarafından belirlenir. EK üyelerinin özgeçmişleri ve adresleri KGEK e üç ay içerisinde bildirilir. EK lar KGEK ile işbirliği içerisinde çalışırlar (madde 29). 1.5 Türkiye de Etik Rejimi: Uymaya Dayalı Etik Yönetiminden Dürüstlüğe Dayalı Etik Yönetimine Bir Kayış? KGEK in ulusal bir etik kurulu olarak oluşturulması Türk kamu yönetiminin etik karnesinin iyileştirilmesinde ve Türkiye de bir etik yönetimin oluşturulmasında atılan önemli bir adımı temsil etmektedir. Etik kültürünün oluşturulması ve geliştirilmesi görevine yapılan vurgu, kurallara dayalı bir etik rejiminden (veya uymaya dayalı etik yönetiminden) değerlere dayalı bir etik rejimine (veya dürüstlüğe dayalı etik yönetimine) (bkz. Paine, 1994; Bertok, 1999: 679; ve Maesschalk 2005:22) geçiş olarak kabul edilebilir. Böyle bir görevle, KGEK, uymaya dayalı etik yönetimini tamamlayıcı bir unsur olarak dürüstlüğe dayalı etik yönetimine yumuşak bir geçişi temsil etmektedir. Bununla birlikte, KGEK in etkililiği kuruluş şekli, konumu, yapısı, görev alanı, yetkileri, yönetsel kapasitesi ve eylemleri açısından sorgulanabilir (bkz Yılmaz and Arap, 2005; Yüksel, 2005b; Demirci ve Genç, 2007; Ömürgönülşen, 2008 ve 2009; ve Erdağ, 2009). KGEK, Başbakanlık bünyesinde kurulduğu, üyeleri Bakanlar Kurulu tarafından seçilip atandığı ve personeli Başbakanlık personeli arasından görevlendirildiği için yönetsel ve mali özerkliğe sahip değildir. KGEK in dar görev ve yetki alanı (siyasetçiler, askeri-adli-akademik personel ve yargıya intikal etmiş uyuşmazlıklar Kanun kapsamına girmez) bir diğer önemli eleştiridir. Bundan başka, KGEK in disiplin kurulları ve EK lar ile olan kurumsal ilişkisi de gerçekten zayıftır. KGEK in görevleri ve işlevleri Türk ceza mevzuatı (adli ve idari mahkemeler kendilerine intikal eden uyuşmazlıkları ele alırlar) ve disiplin mevzuatı (disiplin amirleri ve disiplin kurulları disiplin olaylarını soruşturmaya ve disiplin önlemleri almaya yetkilidirler) tarafından açıkça sınırlandırıldığı için KGEK nın yolsuzluk ve etik dışı davranışlarla mücadeledeki rolü sorgulanabilir. KGEK ve kurumsal disiplin kurulları tarafından etik dışı davranışlar hakkında takip edilen inceleme usulleri, soruşturma, farkındalık ve önleme rolleri açısından KGEK in konumundaki belirsizlik karşısında çok fazla etkili değildir. Nihayetinde, KGEK sekreteryası çok enerjik fakat görevlerini proaktif bir biçimde yürütebilmek için küçüktür. Ancak, KGEK 2004 yılının sonlarında faaliyete geçtiğinden çalışmalarının tüm etkilerini değerlendirmek için hala erken olabilir. Kuruluşunun ilk yıllarında, KGEK esas olarak kamu sektöründe etik farkındalığın yaratılması için uğraşmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek için, KGEK, 2008 ve 2009 yıllarında yoğun bir şekilde TYEC-1 Projesinin yürütülmesi ile meşgul olmuştur. TYEC in genel amacı, davranış kurallarının uygulanması 22

25 ve yaygınlaştırılması ve yolsuzlukla mücadele önlemlerinin geliştirilmesi yoluyla Avrupai ve diğer uluslararası standartlar ile uyumlu olarak Türkiye de yolsuzluğun önlenmesine katkıda bulunmaktır (bkz. ve Doig, 2009). KGEK, 2007 ve 2008 de Türk kamu yönetiminde hakkında çok tartışılan konularda üç önemli prensip kararı almıştır: Genelde hediye almaya ilişkin yasaklama, devlet okullarında öğretmenlerin hediye almasına ilişkin yasak ve kamu görevlileri için lojmanların uygun bir şekilde tahsisi yıları arasında, KGEK e etik ihlallerle ilgili olarak 11 farklı konu başlığı altında 806 başvuru yapılmıştır (bkz. Tablo 1). Tablo Döneminde KGEK e Yapılan Başvuruların Konuları ve Sayıları Başvuru Konuları Başvuru Sayısı Psikolojik yıldırma (mobbing) iddiaları 45 Genel etik davranış ilkelerine aykırılık iddiaları 213 Görevi ihmal/görevi kötüye kullanma iddiaları 155 Çıkar çatışması iddiaları 18 Kamu malları ve kaynaklarının hizmet gerekleri dışında kullanıldığı iddiaları 51 Akademik intihal 7 Kayırmacılık/ayrımcılık iddiaları 56 Eşitlik ve tarafsızlığa aykırı muamele 37 Bilgi edinme hakkının ihlaline yönelik iddialar 29 Yolsuzluk/usulsüzlük iddiaları 164 Diğer iddialar 31 Toplam 806 Kaynak: Kamu Görevlileri Etik Kurulu (2010). Görüldüğü üzere, bu dönemde yapılan başvurular arasında ilk üç sırayı şunlar almaktadır: genel etik davranış ilkelerine aykırılık iddiaları, yolsuzluk/usulsüzlük iddiaları ve görevi ihmal/görevi kötüye kullanma iddiaları döneminde KGEK e yapılan başvuru sayısı, 2006 yılı dışında her yıl artmıştır (bkz. Tablo 2). Tablo Döneminde Yıllar İtibariyle KGEK e Yapılan Başvuru Sayısı Yıl Başvuru Sayısı Toplam 806 Kaynak: Kamu Görevlileri Etik Kurulu (2010). Aynı dönemde, KGEK, 806 başvurudan 384 adedini incelemiş ve karara bağlamıştır. KGEK kararlarının türü ve sayısal dağılımı ise şöyledir (bkz. Tablo 3): 23

26 Tablo Döneminde KGEK Kararlarının Türü ve Sayısal Dağılımı KGEK Kararlarının Türü KGEK Kararlarının Sayısı Etik İhlal 37 Yargıya intikal ettiğinden işlemin durdurulması 62 Etik ihlalin olmadığı 76 Usulden Ret 128 Diğer 71 Toplam 384 Kaynak: Kamu Görevlileri Etik Kurulu (2010). KGEK in etik ilkelerin ihlaline ilişkin kararları her yıl giderek artmıştır: 2008 (1), 2009 (6) and 2010 (30) (Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2010) yılının sonu ve 2010 yılının başı arasında, toplam 8 (belediye başkanları hakkında 3 ve üst düzey bürokratlar hakkında 5 adet) etik ihlal kararı (örn. çıkar çatışmasından kaçınma, dürüstlük ve tarafsızlık, hediye alma ve menfaat sağlama yasağı, nezaket ve saygı, kamu mallarının ve kaynaklarının kullanımı) Başbakanlık tarafından KGEK kararı olarak Resmi Gazete aracılığıyla kamuoyuna duyurulmuştur (bkz. kurulkararlari.htm, ) sayılı Kanun ve 2005 tarihli ilgili Yönetmelik, etik davranışın ana ilkelerinin derlenmesinde, söz konusu ilkelerin ihlali durumunda etik incelemeye ilişkin usullerin düzenlenmesinde ve etik farkındalığın artırılması için araştırma yapılmasında ve eğitim sağlanmasında önemli adımlar olmasına rağmen bunların da kendi eksiklikleri bulunmaktadır. Türkiye de etik ilkelerinin ihlali durumunda, ulusal mevzuatta belirlenen çeşitli cezai yaptırımlar (hapis ve para cezaları) ve disiplin cezaları uygulanmaktadır. Etik ilkelerini ihlal eden kamu görevlilerinin Resmi Gazete vasıtasıyla duyurulması Türkiye nin etik altyapısındaki tek gerçek yaptırım dı. Yukarıda belirtildiği üzere, 5176 sayılı Kanunun 5. Maddesinin orijinal haline göre, eğer KGEK, kamu görevlisinin yaptığı davranış veya eylemin etik ilkelerini ihlal ettiğini tespit ederse, söz konusu kamu görevlisinin adı Başbakanlık tarafından KGEK kararı olarak Resmi Gazete aracılığıyla kamuoyuna duyurulur. Ancak, KGEK tarafından verilen böyle bir karar yargı kararı ile iptal edilirse, KGEK bu yargı kararını yerine getirir ve Resmi Gazete de yayımlatır. Bu uygulama, kamu görevlilerinin itibarı üzerinde ciddi olumsuz etkileri olan büyük bir ceza olduğundan ve yargı denetimi riski taşıdığından, KGEK bilinçli olarak bu usulü ilk dört yılında kullanmaktan kaçınmıştır. Her ne kadar bu tutum, medya ve kamuoyu tarafından, esas itibariyle, KGEK nın siyasal çekingenliği olarak algılanmışsa da, KGEK, genellikle, sert önlemlerden ziyade yumuşak önlemleri tercih etmiştir. Sadece son birkaç yılda KGEK in az sayıdaki olay hakkındaki kararları Başbakanlık tarafından Resmi Gazete aracılığıyla kamuouyuna duyurulmuştur. Ne yazık ki, KGEK in elindeki bu yegane etik yaptırım dahi 2010 yılının başlarında Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Bu tarihten itibaren KGEK in etik ihlal kararları (2010 daki 30 kararın 29 u) Resmi Gazete de ilan edilememiştir. Mahkemenin Resmi Gazete de ( , No ) yayınlanan kararının gerekçesine göre, idari yargı denetimine tabi olan davranış ve eylemlerin mahkemenin nihai kararı beklenmeden (KGEK daha sonra kesinleşen mahkeme kararı karşısında kararını geri aldığını aynı şekilde ilan etse dahi) Resmi Gazete vasıtasıyla kamuoyuna duyurulması söz konusu kamu görevlisinin onurunu ve itibarını ciddi bir şekilde zedelemesi mümkündür. Diğer bir deyişle, Anayasa Mahkemesi kararının hukuki temeli, KGEK in, mahkemelerce yargısal kesinlik kazandırılmamış olaylarla ilgili kamu görevlilerinin adlarını teşhir etmek suretiyle söz konusu kamu görevlileri hakkındaki masumiyet karinesi ni ihlal etmesidir. Anayasa Mahkemesi nin bu kararıyla, KGEK in önceki kararlarının KGEK veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarının web sitelerinde yayınlanması hukuken tartışmalı bir konu haline gelmiştir. Anayasa Mahkemesi nin kararı, etik dışı davranışlar ile mücadelede KGEK in gücünü ciddi olarak azaltmıştır. Her ne kadar, bu karar, KGEK in gerçek gücüne bir darbe olarak görülebilse de, KGEK 24

27 herhangi bir mahkeme kararı karşısında bu yaptırımın sınırlı ve zayıf bir doğası olduğunun her zaman farkındaydı; çünkü KGEK nihayetinde mahkeme kararını uygulamak ve Resmi Gazete de yayınlamak zorundaydı. İdare mahkemeleri tarafından ele alınan davalarda mahkeme kararlarının hemen hepsi KGEK in kararlarına paralel olsa da, KGEK için böyle bir davranış tükürdüğünü yalamaktı. Üstelik, KGEK tarafından yapılan etik incelemenin ceza ve disiplin kovuşturmalarını önleyemeyeceği ve bunların sonuçlarını da etkileyemeyeceği unutulmamalıdır. İlgili kamu kurum veya kuruluşunun kamu görevlisine karşı herhangi bir işlem yapma zorunluluğu olmadığından, KGEK in kararının söz konusu kamu görevlisinin kamu hizmetindeki kariyeri üzerinde kaçınılmaz hiçbir olumsuz etkisi mevcut değildir. Özellikle, üst düzey kamu görevlileri kendi kurumları ve siyasal iktidar tarafından korunabildiklerinden böyle bir karara karşı çıkmaları olasıdır (bkz. Doig, 2008). Ancak, yine de, konumları itibariyle disiplin kovuşturmasına maruz kalamayabilecek genel müdür ve üstü kamu görevlilerinin KGEK in etik ihlal incelemesine tabi olmaları 5176 sayılı Kanun ile getirilen en önemli katkıdır. Başta özerk üst kurullardakiler olmak üzere, üst düzey kamu yöneticilerinin hesap verebilirlikleri belki de bu yolla sağlanabilir. Bu yegane ve aynı zamanda sorunlu etik yaptırımın iptal edilmesi, aslında, cezai ve disipliner yaptırımlara ilaveten etik (yumuşak) yaptırımların çeşitlendirilmesi ihtiyacını ortaya koymuştur. Bu sorunun çözümü için sadece ciddi etik ihlallerinin Resmi Gazete de ilan edilmesine bel bağlamaktan ziyade 5176 sayılı Kanunda çeşitli hafif yaptırımlar (örn. etik uyarı veya kınama ) öngörülmelidir. Bir etik incelemesinin sonucu olarak, disiplin cezalarından ayrı olarak, bu daha hafif yaptırımlar kamu görevlilerine uygulanabilir. Bu yaptırımlar sadece KGEK in ve ilgili kamu kurumlarının web sitelerinde ilan edilebilir. Alternatif bir yaklaşım olarak, etik yaptırımlara (örn. etik uyarılara ) DMK nın 125. maddesinde yapılacak değişiklikler suretiyle disiplin cezaları içerisinde yer verilebilir. Etik davranış ilkelerini ihlal eden kamu görevlilerinin şikayet eden kişiden özür dilemesi ve/veya etik eğitim kursuna katılması istenebilir. Tabii ki, hala cevaplanması gereken birkaç soru bulunmaktadır: Bir kamu görevlisi için etik eğitimine katılım bir yaptırım mı yoksa bir ödül mü olarak görülmelidir? Etik uyarı disiplin uyarısından ne ölçüde farklıdır? Bu daha hafif cezalar, kamu görevlilerinin kişisel sicil dosyalarına işlenebilir. Aslında, 2005 tarihli Yönetmeliğin 23. maddesine göre, yetkili sicil amirleri kamu görevlilerinin sicil ve performaslarını bu Yönetmelik te düzenlenen etik davranış ilkelerine uygunluk açısından da değerlendirirler. Sadece kamu görevlileri değil, kamu kurum ve kuruluşları da iyi veya kötü örneklerin yer aldığı lig tabloları vasıtasıyla ilan edilebilir. Doig in (2008) de belirttiği gibi, daha geniş kapsamlı konular (örn. ihlalleri kim inceleyecek, kim hükme bağlayacak ve personel kararı nasıl temyiz edebilecek?) göz önünde bulundurulmadan etik yaptırım politikasının ele alınamayacağı unutulmamalıdır: KGEK in etik farkındalık ve etik eğitimi alanındaki çabalarından, kurallara dayalı bir etik rejiminden (veya uymaya dayalı etik yönetiminden) değerlere dayalı bir etik rejimine (veya dürüstlüğe dayalı etik yönetimine) kayış hakkındaki tartışma çerçevesinde de söz edilmelidir. TYEC-1 Projesi kapsamında, 110 yeni eğiticinin yetiştirilmesi hedeflenmiştir. Yoğun bir şekilde uygulanan Eğiticilerin Eğitimi Programı (Nisan 2009 da Ankara-Kızılcahamam da 2 grup için 5 günlük program) hedeflerine ulaşmış ve katılımcıların temel etik nosyonlarının gelişimine katkıda bulunmuştur (Aydın, 2009). Aynı zamanda, Mayıs-Kasım 2009 döneminde, KGEK tarafından Ankara da 12 (toplam 278 katılımcılı) ve farklı coğrafi bölgelerdeki 10 büyükşehirde 20 eğitim oturumu (toplam 388 katılımcılı) düzenlenmiştir. Tek kişi tarafından yapılan uzun süreli sunumlardan ziyade etkileşimli eğitim tekniği çoğu katılımcı (%80) tarafından memnuniyet ile karşılanmıştır. Profesyonel-akademik eğitimciler (%82) ve eğitim materyalleri (%76) de katılımcılar tarafından başarılı bulunmuştur. Eğitim programlarının sonunda özellikle EK üyeleri bu komisyonların faaliyete geçirilmesinin önemini kavramışlardır (Atalar, 2009). TYEC-1 Projesi Projesinin bitiminden sonra da KGEK in eğitim faaliyetleri devam etmiş, eğitim alan kamu görevlisi sayısı 15 bini aşmıştır. Bunlardan 200 den fazlası, etik eğiticisi olarak diğer personeli yolsuzluk ve etik konularında eğitmek üzere gerekli eğitim almışlar ve KGEK tarafından 25

28 sertifikalandırılmışlardır. TYEC-1 Projesi çerçevesinde, bir Etik Rehberi (uygulama rehberi) (Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2009b) ve Türkiye de etik açısından duyarlı alanlarda 10 akademik araştırma (Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2009a) KGEK tarafından yayınlanmıştır. KGEK in bu faaliyetlerinin etkisiyle çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarında (örn. Emniyet Genel Müdürlüğü, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü) farklı düzeylerde yaygın olarak etik eğitimi verilmeye başlanmıştır. Yerel yönetimlerde de, Türkiye Belediyeler Birliği ve Vilayetler Hizmet Birliği tarafından yerel yönetcilere etik eğitimi verilmektedir. Taşra kuruluşlarında daha alt düzeydeki personele yönelik etik eğitimlerine KGEK de destek vermektedir. Kamu kurum ve kuruluşları, hazırladıkları Etik Eğitimi Strateji Belgeleri ni KGEK e göndermeye başlamışlardır (Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 2010; ayrıca bkz. TYEC-1 Projesi tarafından etik farkındalık ve dürüstlük yönetimi için etik eğitimi konularında elde edilen ilerlemeye katkı olarak, AB nin ve Avrupa Konseyi nin mali desteğiyle, AB ye Katılım Öncesi Yardım (IPA) programı kapsamında: i) kamu sektöründe etik kültürün yerleştirilmesine; ve ii) etik için kamu-özel sektör ve sivil toplum arasındaki işbirliğinin geliştirilmesine yönelik yeni projeler KGEK in gündemindedir: Halihazırda yürütülen AB ye Katılım Sürecini Güçlendirme İçin Destek Faaliyetleri (SEI) Projesi de ( Etik Komisyonları İhtiyaç Analizi Projesi ) bu yönde önemli bir adım olarak kabul edilebilir. Bu Projeyle, kamu sektöründe etik kültürün geliştirilmesinde EK ların rolü, konumu, yapısı ve kapasitesi (diğer bir deyişle EK ların dürüstlüğe dayalı etik yönetimi oluşturulmasındaki rolü) ayrıntılı bir şekilde gözden geçirilecektir. EK ların hukuki konumu (yapı, görev ve yetkileri) ve işleyiş boyutu dikkate alındığında şu hususlar ön çıkmaktadır: EK lar yönetmelik ile kurulduklarından hukuki temelleri yeterince güçlü değildir. Ayrıca, 5176 sayılı Kanuna uygun olarak (md.1), kapsadıkları personel açısından görev alanları (Yönetmelik md.2) sınırlıdır. KGEK için de yukarıda belirtildiği üzere, bu durum etik ilkelerinin kamu hizmetinde yerleştirilmesi suretiyle yolsuzlukla mücadele açısından EK lar için önemli bir eksikliktir. Her ne kadar EK lar, 2005 tarihli Yönetmelikte hem genel hem de kurumsal düzeylerde etik farkındalığın artırılması için önemli bir araç olarak görülseler de, Yönetmelikte yer alan hükümler oldukça genel ve muğlaktır. Bu yüzden, EK üyeleri görevlerini tam olarak anlamakta ve yerine getirmekte zorlanmaktadırlar (bkz. Seçkiner and Ömürgönülşen, 2010). Bu durum, birçok EK nın ne yeterince hukuken güçlü ne de uygulamada aktif olduğu anlamına gelmektedir (bkz. Akın, 2009; ve Seçkiner ve Ömürgönülşen, 2010). Kamu yönetimi genelinde etik farkındalık kampanyalarını düzenleyebilen ve etik davranış hakkında pek çok çeşit resmi görüş verebilen (örn. seçim kaybetmiş kamu görevlilerinin eski görevlerine geri dönmeleri) Devlet Personel Başkanlığı bünyesindeki EK ile Başbakanlık bünyesindeki EK bile bu genel eğilimin birer istisnası değildir. KGEK ve EK lar arasında organik bir bağ bulunmaktadır. Hatta KGEK ve EK lar arasındaki yasalyönetsel işbirliği yolları Yönetmelik tarafından belirlenmemiştir. Bundan başka, etik inceleme açısından kamu görevlilerinin etik dışı davranışlar konusundaki iddiaların değerlendirilmesinde EK lar yerine disiplin kurulları görevlendirilmiştir (5176 sayılı Kanun, md.4). Bu yasal düzenleme, EK ların görev alanını ve dolayısıyla da önemini esaslı olarak sınırlamaktadır. KGEK tarafından 2008 ve 2009 yıllarında TYEC Projesi kapsamında düzenlenen çeşitli toplantılarda ve eğitim programlarında, EK üyelerinin EK ların işleyişi ile ilgili çok önemli kurumsal (örn. sekreterya desteği ve bütçe konusundaki yetersizlik) ve yasal sorunlarla (örn. etik inceleme ve yaptırım konusunda kendilerine hukuki yetki yetersizliği) karşılaştıkları ileri sürülmüştür. Eğitim programlarının sonunda, birçok EK üyesi kamu sektöründe etik ortamın genişletilmesinde ve Türkiye de yolsuzluğun 26

29 önlenmesi için vatandaşların kamu bürokrasisine olan güvenini sağlamlaştırmada EK ların önemini kavramışlardır (bkz. Atalar, 2009). Bu nedenle, EK ların işleyişlerinde karşılaştıkları bu sorunlar, kurumlarındaki etik ikilemlerin çözülmesinde ve etik kültürün yerleştirilmesinde daha etkili bir şekilde hizmet edebilmeleri için ihtiyaçlarının (yasal, yönetsel, kurumsal ve kültürel) bilimsel olarak değerlendirilmesinde dikkate alınmalıdır. Dürüstlüğe dayalı etik yönetimine yönelik bu gelişmelere rağmen yüzyıllar boyunca süren Osmanlı- Türk bürokratik yönetim geleneğinin ve Kıta Avrupası tarzı yönetim yapısı ve anlayışının Türkiye de uymaya dayalı etik yönetimini hala desteklediğini söylemek yanlış olmayacaktır. KGEK, etik farkındalık yaratma ve eğitim işlevlerine ilave olarak etik yaptırım yetkisini yeniden kazanmak için hala isteklidir. KGEK e paralel olarak, EK lar etik inceleme yürütme ve ardından etik farkındalık yaratma ve eğitim işlevleri yanısıra etik yaptırım uygulama yetkisini talep etmektedirler. 1.6 Nihai Görüşler Uluslararası standartlarla karşılaştırıldığında bazı eksikliklere rağmen (örn. AB nin yukarıda belirtilen eleştirileri ve önerileri ile OECD nin çizdiği çerçeve (1998: 4) ile uyumlu olarak, bütün seçilmiş ve atanmış kamu görevlileri için genel bir yolsuzlukla mücadele kanunu ve genel davranış kuralları ile etik konulara ilişkin bir kamu denetçisinin yokluğu; parçalı ve koordinasyonu eksik bir etik yapısı ve uygulaması; KGEK in özerkliğinde, biçimsel yapısında ve inceleme-araştırma usulünde zaafiyet; ceza kovuşturması, disiplin kovuşturması ve etik inceleme arasındaki belirsiz hukuki bağlantılar), Türk kamu yönetimi etik bir yönetimin kurulması yolunda çeşitli yolsuzluk türlerine karşı mücadele için gerekli önemli hukuki araçlar ve kurumsal mekanizmalarla (uymaya dayalı etik yönetiminin katı kurallarıyla) donatılmıştır (bkz. Emre, Hazama ve Mutlu, 2003: ; Öktem ve Ömürgönülşen, 2007: 5. Bölüm; Ömürgönülşen, 2008 ve 2009). Bundan başka, kamu hizmeti etiği alanındaki sorunların izlenmesine özgü bir kurum (KGEK) yakın zamanda kurulmuş; bilgi edinme hakkı, şeffaflık, mali yönetim ve denetim gibi konularda bazı hukuki ve kurumsal düzenlemeler yakın dönemde tamamlanmıştır. Başka bir deyişle, etik altyapının yetersiz yönleri AB ye tam üyelik sürecinde kısmen de olsa giderilmiştir (bkz. Ömürgönülşen ve Öktem, 2005 ve 2007: 5. Bölüm; Ömürgönülşen, 2008 ve 2009). Ancak durum böyle ise, yolsuzluk neden hala Türk devlet yönetimi üzerinde bu kadar geniş bir etkiye sahiptir? Söz konusu hukuki ve kurumsal araçlar ve mekanizmalar Türkiye de bir etik yönetimin kurulması için neden yeterli değildir? Yakın zamandaki girişimlere ve gelişmelere rağmen bazı kültürel faktörler sebebiyle yasal-yönetsel kuralların ve yaptırımların uygulanmasında ve kurumların işleyişinde ciddi herhangi bir eksiklik var mıdır? Bu sorular, kısmen Türk toplumundaki hızlı sosyoekonomik dönüşümün yan etkilerine bağlı olarak cevaplandırılabilir. Bunlar aynı zamanda, Türkiye nin siyasal-yönetsel kültürü aracılığıyla açıklanabilir (bkz. Ömürgönülşen ve Öktem, 2005 ve 2006). Yolsuzluğa karşı mücadelenin şüphesiz ki en önemli yönü, sadece yolsuzlukla mücadele mevzuatının çıkartılması değil, aynı zamanda mevzuat hükümlerinin uygulanması ve mevzuatın ışığı altında tüm kamu görevlilerinin faaliyetlerinin sürekli olarak izlenmesidir. Yakın dönemde hukuki ve kurumsal altyapıda gerçekleştirilen iyileştirmelere rağmen yasal-yönetsel kurum ve mekanizmaların çoğu uygulamada düzgün bir şekilde işletilmemektedir. Parçalanmış etik yapılanmasına (çok sayıdaki hukuki belge ve denetim kurumlarına) ilave olarak, mevzuatın uygulanması, Türkiye de etik yönetimin kurulmasında kültürel faktörler den kaynaklanan en ciddi engellerden birisidir (bkz. Ömürgönülşen ve Öktem, 2005 ve 2006, 2009a ve 2009b). Toplumsal-siyasal gelenekler (dayanışmaya dayalı toplulukçu kültür ve geleneksel yağma kültürü), yönetsel gelenekler (örn: kamu hizmetine girişte kayırmacılık, hediye alıp verme ve emeklilikten sonra devlet kurumları ile ticari ilişkilerin devam ettirilmesi), hukuki belirsizlikler (örn: gizli bilginin kesin tanımındaki eksiklik veya ahlaki veya ideolojik 27

30 anlamda aykırı emirlere ilişkin düzenleme eksikliği), kamu hizmetlerinin karmaşıklığı (örn. emirlerin içeriğinin anlaşılmasındaki güçlükler) ve toplumsal-ekonomik sorunlar (örn: felsefi temelleri yeterince sorgulanmadan ve hukuki altyapısı hazırlanmadan uygulanan neo-liberal ekonomik politikaların ve yeni işletmecilik tekniklerinin yan etkileri ve düşük maaşlarından ötürü kamu görevlilerinin kanuna aykırı ticari faaliyetleri) yasal-yönetsel araçların uygulanması önündeki önemli engellerdir (bknz. Emre, Hazama ve Mutlu, 2003; Ömürgönülşen, 2003; Ömürgönülşen ve Öktem, 2005 ve 2006). Görüldüğü gibi, bu tür kurumların ve mekanizmaların işleyişindeki ve yasal-yönetsel kuralların uygulanmasındaki birçok eksiklik esasen kültürel faktörler den kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, kültürel faktörlerin etik yönetim için diğer önemli bir unsur olduğu ileri sürülebilir. Yolsuzluk ve etik dışı davranışlarla mücadele, yasal-yönetsel stratejiler (sert önlemler) kadar kültürel stratejiler (yumuşak önlemler) ile de desteklenmelidir (bkz. Ömürgönülşen ve Öktem, 2005 ve 2006). Böylece, etik kültürün yerleştirilmesi kamu sektöründe önemli bir görev olmaktadır (bkz. Eryılmaz, 2008). Kamu hizmeti etiği, şüphesiz, sadece bir kamu görevlisinin vicdanı veya bazı hukuki-kurumsal önlemlerle ilgili değildir. Kamu görevlilerinin etik olmayan davranışlarının önlenmesi sadece yolsuzluk yapmış olanların cezalandırılmasıyla değil, fakat etik yönetimin kültürel boyutu nun anlaşılmasıyla sağlanabilir. En önemli husus, kamu yönetiminde etik değerlere dayalı bir yönetsel iklim oluşturmak ve hatta hukuki-kurumsal önlemlerin ve kültürel-davranışsal çabaların sonucu olarak toplumda etiğe dayalı bir anlayış yaratmaktır. Bu bağlamda, KGEK in ve EK ların önem arzeden bir misyonu bulunmaktadır. KGEK ve EK lar etik yönetiminin hem sert hem de yumuşak önlemlerini talep etmektedirler. Her ne kadar, kültürel değişim misyonlarını çok önemli görseler de, etik dışı davranışlarla mücadelede yaptırım politikasını bu misyonlarının vazgeçilmez bir parçası olarak düşünmektedirler. Bu sebeple, KGEK ve EK ların yukarıda ifade edilen yapısal ve işleyişsel sorunları, etik yönetiminde yeni yetkiler elde etme taleplerine paralel olarak yeniden gözden geçirilmelidir. 28

31 2 Proje Raporunun Giriş Bölümü ndeki Yöntem başlığı altında ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, Proje kapsamında yürütülen alan araştırmasında iki tür analiz yapılmıştır: 2.1. Nitel Analiz Odak Grup Çalışmaları Mülakat Nicel Araştırma Anketlerinde Yer Alan Açık Uçlu Sorulara Verilen Cevapların Nitel Değerlendirmesi Çalıştay Tartışmaları 2.2. Nicel Analiz EK Başkan ve Üyelerine Uygulanan Ankete İlişkin Verilerin Analizi EK Üyesi Olmayan Personele Uygulanan Ankete İlişkin Verilerin Analizi 2.1 NİTEL ANALİZ Nitel analiz kapsamında 4 farklı teknik uygulanmıştır: Odak grup çalışmaları, mülakat, nicel araştırma anketlerinde yer alan açık uçlu sorulara verilen cevapların nitel değerlendirmesi ve çalıştay tartışmaları Odak Grup Çalışmaları Nitel Analiz kapsamında farklı tarihlerde (Ekim, Kasım ve Aralık 2010 aylarında birer adet) olmak üzere toplam 3 adet Odak Grup Çalışması, toplam 19 EK başkan ve/veya üyesinin katılımı ile KGEK Ofisi nde yapılmıştır. Bu çalışmalarda, Takım Lideri nin tartışma amaçlı olarak gruba yönelttiği temel 5 soru çerçevesinde ortaya çıkan görüşler aşağıda özetlenmiştir. Temel sorulara verilen cevaplar dışında, Odak Grup Çalışmaları sırasında yine Proje konusuyla ilgili olarak ortaya atılan bazı önemli görüşler de Dile Getirilen Diğer Konular başlığı altında maddeler halinde sıralanmıştır. Tartışma Sorusu 1. Mevcut mevzuatta (2005 tarihli Yönetmelik md.29) etik komisyonlarına verilen görev ve yetkiler yeterli midir? Yeterli değilse, komisyonların etkinliğini artırabilmek için ilave ne tür görev ve yetkiler verilebilir? Bu soru üzerine yapılan görüş açıklamalarında ve tartışmalarda EK ların görev ve yetkileri olduğu kadar yapıları ve çalışma usul ve esasları üzerine de ayrıntılı bir biçimde durulmuştur. Ortaya atılan görüşler şu şekilde gruplandırılabilir: 1.1. EK başkan ve üyelerinin bir bölümü esas olarak şu görüşü savunmuşlardır: Mevcut mevzuat dikkate alındığında, EK lar etik farkındalığın yaratılması, etik kültürün yerleştirilmesi ve etik eğitim yapılması ile görevlendirilmişlerdir. Bunlar çok önem taşıyan görevler olmakla birlikte bu görevleri yerine getirebilecek yetkiler (etik yaptırımlar) mevcut değildir. Disiplin kurulları yerine EK ların etik ihlal incelemelerinde yetkili kılınması daha faydalı olacaktır. Eğer mevcut mevzuatta olduğu gibi EK ların tek işlevi farkındalık yaratma ve etik eğitimi ise bu işlevler kurumun eğitim ve insan kaynakları birimlerince de karşılanabilir. O takdirde, neredeyse ölü doğmuş olan EK ları bitkisel hayatta yaşatmanın anlamı nedir? 1.2. Yukarıdaki görüşün aksine, bazı EK başkan ve üyelerine göre, EK lara yaptırım gücü vermek yerine mevcut durumda olduğu gibi, onları daha çok etik farkındalığın yaratılması ve etik kültürün 29

32 eğitim vb. faaliyetlerle yerleştirilmesi ile görevli kılmak etik yönetim için daha anlamlıdır. Yaptırım işleri mahkemelere ve disiplin kurullarına bırakılmalı; EK lar eğitim ve kültürel dönüşüm ile ilgilenmelidirler EK ların kuruluşu 5176 sayılı Kanun ile değil 2005 tarihli ilgili Yönetmelik ile öngörüldüğünden bunlara yasal dayanak sağlanması; Yönetmelikte yapılacak değişiklikle EK ların kuruluş esasları (kaç kişiden ve hangi düzeylerdeki görevlilerden oluşacağı), görev ve yetkileri, çalışma usul ve esaslarının (toplantı sıklığı, sekreterya işlerinin nasıl yürütüleceği, internet sitesi vb.) açıkça belirlenmesi gerekmektedir. Kamu kurum ve kuruluşları da, bu Yönetmeliğe aykırı olmamak koşulu ile kendi kurumsal özelliklerine göre (kurumsal teşkilatlanma, personel sayısı, görev çeşitliliği vb.) ayrı ayrı yönerge çıkarabilirler. Bunlar belirgin olmadığı için kurumlar kendilerine göre veya ilk kurulan EK ları (eşit düzeydeki kuruluşlardaki örnekleri) dikkate alarak bu yapıları oluşturmuşlardır. Başlangıç örneği işlevsel değilse, ardından kurulanlar da işlevsel olamayabilmektedir. EK başkanlarının üst düzey yöneticilerden seçilmesi hem KGEK ile olan ilişkiler hem de kurumsal etik faaliyetlerin daha kolay uygulanabilmesi açılarından önem taşımaktadır. Buna karşılık, bakanlıklarda EK başkanının bir müsteşar veya iş yoğunluğu çok yüksek olan bir müsteşar yardımcısının olması EK nın toplanması ve EK ile iletişim kurulması açılarından ciddi bir sıkıntı oluşturabilmektedir. Keza bazı büyükşehir belediyelerinde belediye başkan yardımcılarının veya bazı KKNMK larda merkez yönetim kurulu başkan ve üyelerinin durumu da benzer sıkıntılar yaratabilmektedir. Bu bakımdan EK lar oluşturulurken temsil düzeyi konusunda çok dikkatli davranılmalı ve eğer üye sayı kısıtı getirilmeyecekse etik eğiticilerin de EK üyeliği üzerinde düşünülmelidir. EK ların kendilerine verilen görev ve yetkileri layıkıyla kullanabilmeleri için üye sayısının kurumun büyüklüğüne (merkez-taşra), personel sayısına ve görev alanı çeşitliliğine göre tespit edilmesi ve gerekiyorsa 3 ün üstüne çıkarılması gerekmektedir. Ayrıca, EK lar sekreterya açısından da güçlendirilmelidir. EK lar küçük de olsa bir bütçeye kavuşturulabilir; EK başkan ve üyelerine sembolik bir huzur hakkı verilebilir. Disiplin kurullarına (veya mevzuat değişikliği halinde EK lara) yapılan etik ihlal başvurularını ve EK lara yapılan etik tavsiye başvurularını kolaylaştırmak için Alo Etik Hattı ve ETİK e-posta adresi mutlaka kurumsal EK internet sayfalarında yer almalıdır. Kurumsal EK internet sayfalarına (aynen bilgi edinme başvurularında olduğu gibi) kurumların internet sitelerinin ana sayfasından kolaylıkla ulaşılabilmelidir. Tartışma Sorusu 2. Etik komisyonlarının kurumlarındaki diğer ilgili birimler (disiplin kurulu, teftiş kurulu, iç denetim, eğitim, insan kaynakları birimleri) ve Kamu Görevlileri Etik Kurulu ile olan işbirliği ne düzeydedir? Sizce nasıl olmalıdır? 2.1. Odak GrupÇalışmalarına katılan EK başkan ve üyeleri, mevcut mevzuat açısından bu birimler arasında hukuki bir ilişkinin bulunmadığını ifade etmişlerdir. EK üyelerinin bazılarının aynı zamanda disiplin kurulu üyesi olmaları; kurumun teftiş, iç denetim, eğitim ve insan kaynakları birimlerinde görev yapıyor olmaları dolayısıyla komisyonlarla bu birimler arasında ancak fiili bir ilişki kurulabilmektedir. Ancak, bu ilişki düzeyi de oldukça düşüktür EK ların disiplin, teftiş kurulu ve iç denetim birimleriyle ilişkilendirilmesi etiğin yaptırım boyutuna olan vurguyu; eğitim ve insan kaynakları birimleriyle ilişkilendirilmesi ise eğitim ve kültürel dönüşüm boyutuna olan vurguyu artıracaktır. Etik giderek moda bir kavram haline geldiği için, sıradan teftiş ve disiplin soruşturması gerektiren durumlarda bile (hem varsa şikayet dilekçelerinde hem de müfettiş raporu ve disiplin kurulu kararlarında) etik ten bahsedilmeye başlanmıştır. Bu ne kadar işlevsel bir yöntemdir? Acaba işlevsellikten ziyade kavramın özünün boşlatılmasına yol açabilecek bir eğilim midir? Bu durumun da ayrıntılı olarak tartışılması gerekir EK ların görev ve yetki yetersizliği/belirsizliği karşısında, KGEK in bu konuda EK lar ile daha fazla irtibat kurup faaliyet gündemlerini belirlemede öncü rol alması EK başkan ve üyelerinin genel beklentisidir. Mevcut durumda EK lar etkin değil ve hatta proaktif hiç değildir. Neredeyse tümüyle 30

33 edilgen bir biçimde çalışmaktadırlar. Ne etik farkındalık yaratılması ve etik eğitim verilmesi konularında, ne de kurumsal kodların oluşturulması konusunda fazla bir ilerleme kaydedilebilmiştir. EK ların yıllık faaliyet raporlarını periyodik olarak düzenlemesi ve KGEK in de bu raporları kurumlardan düzenli olarak talep etmesi EK ların kurumsallaşması ve bilgi birikimi açısından faydalı olacaktır EK ların faaliyetleri kurumlarının eğitim ve denetim planları (örn. iç denetim kontrol planları) ile ilişkilendirilmelidir. Özellikle, EK ların en önemli görevlerinden biri olan etik eğitimini işlevsel kılabilmek için KGEK in, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı, TODAİE ve üniversitelerin ilgili bölümleriyle işbirliği içinde genel bir etik eğitimi planı hazırlaması ve bu plan ile kurumların aday memur eğitimi, görevde yükselme eğitimi ve diğer hizmet-içi eğitim programları arasında bağlantı kurması ve planı EK lar aracılığı ile kamu kurum ve kuruluşlarına empoze etmesi faydalı olacaktır. Tartışma Sorusu 3. Etik Komisyonlarının illerdeki yapılandırılması nasıl olmalıdır? 3.1. Halihazırda, il ve ilçe düzeyinde taşra teşkilatına sahip kamu kurum ve kuruluşlarında, personel EK faaliyetleri açısından adeta ikiye bölünmüş durumdadır. Kurumun merkezindeki görevli personel yine kurum merkezinde oluşturulan EK nın, taşradaki personel ise valiliklerde veya kaymakamlıklarda kurulan EK nın görev ve yetki alanına girmektedir. Bağımsız genel müdürlüklerin bölge teşkilatlarında çalışan personel ise kendi kurumlarının EK larına tabidirler. Bu müdürlükler de (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nde olduğu gibi) eğitim ihtiyacı açısından bölge müdürlüklerinde alt komisyonlar kurma yoluna gidebilirler. Hizmet yerinden yönetim kuruluşu statüsündeki KİT lerin genel müdürlük dışındaki birimlerinde çalışan personel için de durum benzerdir Kurum merkezlerinde kurulan 3-5 kişilik EK ların eğitim vb. faaliyetler için taşra personeline ulaşması çok güçtür. Kurumların merkezlerindeki EK lar bile düzenli toplanıp faaliyet gösteremezken, taşradaki EK lardan bu konuda medet ummak da pek gerçekçi değildir. Üstelik, farklı kurumların personelinden (örn. bakanlıkların il veya ilçe müdürlerinden) oluşan EK ların başarılı olması da beklenemez; çünkü taşradaki yöneticiler kendi kurumlarının (Ankara nın) onayı olmadan inisiyatif alamazlar. Bu bakımdan, yaygın bir taşra teşkilatına ve çok sayıda personele sahip kurum ve kuruluşlar kendi taşra etik alt birimlerini oluşturabilirler. Bunlar, bölge veya illerde komisyon olarak kurulabilir, ilçelerde ise etik irtibat görevlisi olabilir. Böylece, taşradaki etik sorunlar merkeze daha iyi bir şekilde yansıtılabilir. Taşradaki personele ulaşılmadan kurumsal düzeyde etik dönüşümün yapılması mümkün değildir Her ne kadar mevcut yapı içerisinde taşrada (il ve ilçe örgütlerinde) görev yapan personel, valilik ve kaymakamlıklarda kurulu EK lara tabi iseler de, küçük ilçelerde personel sayısı dikkate alınarak ayrı bir EK kurulmasının gerekliliği sorgulanabilir. Büyük il ve ilçelerde bile bugünkü yapısıyla EK ların kendilerinden beklenen işlevleri başarabilmesi pek mümkün olamamaktadır. Tartışma Sorusu 4. Etik komisyonlarına genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlali iddialarına ilişkin başvuruları inceleme yetkisi tanınmalı mıdır? sayılı Kanun ile disiplin kurullarına genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlali iddialarına ilişkin başvuruları inceleme yetkisinin tanınması aslında büyük bir yenilik değildir. 657 sayılı DMK na göre, etik ihlallerin pek çoğu zaten disiplin suçları kapsamında ele alınıp gerektiği disiplin cezalarına çarptırılabilmektedir sayılı Kanun ile getirilen en önemli katkı, konumları itibariyle uygulamada disiplin kovuşturmasına maruz kalamayabilecek genel müdür ve üstü kamu görevlilerinin de KGEK in etik ihlal incelemesine tabi olmalarıdır. Üst düzey kamu yöneticilerinin ilgili bakan dışında hesap verebilirlikleri belki de bu yolla sağlanabilir. 31

34 4.2. Genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlalleri inceleme ve karar verme yetkisinin disiplin kurulları yerine EK lara tanınmasını savunanlar, bu görüşlerini daha çok şu zeminde dile getirmektedirler: Eğer EK lar bir inceleme ve yaptırım gücüne sahip olmazlarsa, ne bizatihi EK üyeleri ne de diğer personel EK ları ciddiye alacaktır. EK lara doğrudan veya üye e-posta adreslerine gelen şikayetleri bu konunun uzmanı olmayan disiplin kurullarına sevketmek EK üyelerinin bu konudaki çalışma şevkini ve dolayısıyla da faaliyetlerinin etkisini kırmaktadır. Sadece farkındalık yaratma ve eğitim verme, EK ların kamu bürokrasisi içinde varlıklarını sürdürmelerine yetmez. EK ların bu tür faaliyetleri pekala kurumların eğitim birimleri tarafından yerine getirilebilir. Zaten kurumlardaki etiğe ilişkin faaliyetlerin pek çoğu ve sekreterya işleri eğitim ve insan kaynakları (personel) birimlerince yürütülmektedir. EK ların inceleme ve karar verme yetkileri olmadığı sürece tümüyle kendilerine özgü hangi görevleri kalabilir? O takdirde, bürokraside ilave bir kurum yaratıp, çakışma ve çatışmalara sebebiyet vermemek gerekir Mevcut mevzuata göre, etik ihlal başvurularını incelemekle görevli olan disiplin kurulları etik konusunda yeterli bir bilgi ve deneyime sahip değildirler. Disiplin kurulu üyelerinin bazılarının aynı zamanda EK üyesi olması bu gerçeği ne yazık ki değiştirememektedir. Oysa, disiplin kurullarına intikal eden olaylarda herşey disiplin hukuku ihlali olmayabilir. Ancak, disiplin hukukunun çerçevesi daha esnek olduğu için, açıkça disiplin cezası gerektirmeyen fiil ve hallere de (psikolojik taciz ve çıkar çatışması türleri gibi bazı tür etik ihlallere de) en yakın disiplin cezası (uyarı ve kınama gibi daha hafif cezalar) uygulanabilmektedir. Ayrıca, disiplin kurulları rutin disiplin soruşturmalarında bile fiili olarak adli yargılama sonucuna bakmakta; adli yargılamada aklananlara disiplin cezası vermeme (ve hele hele etik ihlal gibi tespiti zor bir duruma yönelik yaptırım uygulamama) yolunu tercih etmektedirler. En azından, disiplin kurulu doğrudan ya da dolaylı olarak kendisine intikal eden etik ihlal başvurusunu ele almadan önce kurumsal EK dan ön görüş isteyebilir. Bu yöntem, bir ölçüde disiplin kurullarının işini kolaylaştıracak; EK lara da bekledikleri işlevi kazandıracaktır. Eğer EK bu konuda görüş bildirmek için kesin bir yargıya varamazsa, KGEK ten de görüş isteyebilmelidir. Tüm bu hususların ayrıntılı olarak EK ların çalışma usul ve esasları hakkındaki bir yönetmelikte ele alınıp düzenlenmesi faydalı olacaktır Etik ihlalleri inceleme ve yaptırım uygulama yetkisinin EK lara bırakılması sorunu tek başına çözemeyebilir. EK lar, disiplin kurullarına oranla etik konusuna çok daha vakıf olmakla birlikte, EK üyeleri etik ihlal incelemesinin nasıl yapılması gerektiği konusunda yeteri kadar bilgi ve deneyimi sahibi değildir. Aynı zamanda disiplin kurulu üyesi olmayan veya denetim mesleğinden gelmeyen EK üyelerine bu konuda ilave eğitim verilmesi gerekecektir. Bu incelemeler sırasında, KGEK in yaptığı incelemelerde olduğu gibi, bir muhakkik, disiplin amiri veya müfettiş görevlendirilecek midir? Disiplin soruşturmasındaki itiraz, savunma, karar verme ve zaman aşımı gibi hukuki süreler etik incelemesinde de olacak mıdır? Soruşturma yöntemi nasıl olacaktır? Profesyonelce ve tarafsızca yürütülmeyen etik incelemeler kurum içersinde daha büyük etik sorunlar yaratabilecektir. Diğer yandan EK ların vereceği etik uyarı gibi bir yaptırımın 657 sayılı DMK daki disiplin cezasından farkı ne olacaktır? EK lara yaptırım uygulama yetkisinin tanınması halinde, bunların vereceği idari kararlara karşı yargı yolunun da açık olacağı unutulmamalıdır Anayasası nın 129. maddesinde 12 Eylül 2010 tarihindeki referandum ile yapılan değişikle (md.12), disiplin kararlarının (uyarı ve kınama cezaları dahil) yargı denetimi dışına bırakılamayacağı hükme bağlanmıştır. Bu tür sorunların öncelikle çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Belki de sorun EK ların bir şekilde disiplin kurulları ile birleştirilmesiyle aşılabilir. Ancak, bu kez de, kültürel değişim boyutunun ihmali pahasına konunun sadece yaptırım boyutuna odaklanılmış olacaktır. Üstelik, ombudsmanlığın kurulması ile birlikte ilave bir yetki çakışması sorunu da doğabilir Aslında bu konunun fazlasıyla abartıldığı görüşünü savunanlar da mevcuttur: Çünkü, mevcut mevzuata göre, sorunun diğer önemli bir boyutu da başvuru sayısı ile ilgilidir. EK lara ve disiplin kurullarına ciddi sayıda bir başvuru yapılmamaktadır. Yapılan başvuruların büyük çoğunluğu da 32

35 doğrudan etik ihlaller ile ilgili değil; daha ziyade günlük idari uygulamalar (hizmet kalitesi ve idarenin kamu görevlileri hakkındaki kararları) ile bağlantılıdır. Başvuruların bir bölümü zaten farklı yollarla en üst amire veya EK Başkanı nın kişisel e-postasına yahut da Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) aracılığı ile yapılabilmektedir. EK ların tanıtım eksikliği, etik ihlal başvuru yöntemlerinin ve başvuruda bulunanın gizliliğinin sağlanmasına ilişkin usul ve esasların açıkça belirlenmemiş olması da başvuru sayısını azaltmaktadır. Tartışma Sorusu 5. Etik davranış ilkelerinin ihlali hallerinde bu ihlalleri yapanlara hangi tür etik yaptırımlar uygulanabilmelidir? (örn. Dikkat çekme, etik uyarı, etik eğitime tabi tutma, kurum internet sitesinin etik ile ilgili sayfasında teşhir, terfi işlemlerinde dikkate alma) 5.1. Anayasa Mahkemesi nin, etik ihlalde bulunduğu KGEK tarafından tespit edilen kamu görevlilerinin Resmi Gazete de ilan edilmesinin Anayasa ya aykırılığına dair verdiği karar sonucunda, KGEK ve disiplin kurullarının yaptıkları inceleme sonucunda aldıkları kararlar sadece ilgili taraflara bildirilmektedir. Bu çerçevede, herhangi bir bireysel etik ihlal kararının Resmi Gazete de ve hatta KGEK ve EK ların kurumsal internet sayfalarında ilanı da hukuken imkansız hale gelmiştir EK lar,etik ihlalde bulunanlara etik uyarı gibi hafif yaptırımlar uygulayabilmelidirler. Bu yaptırımın memur hukukundaki yeri (DMK disiplin cezaları ile olan ilişkisi) açıklığa kavuşturulmalıdır Etik ihlalde bulunmayı alışkanlık haline getirenlerin (örn. 3 kez etik ihlalde bulunduğu tespit edilenlerin) bu durumları sicil dosyalarına işlenmeli ve bu durum ileride yapılacak atama, terfi, mesleki sertifikasyon kazanma durumlarında dikkate alınmalıdır. Kısacası, etik-performans ilişkisi mutlaka kurulmalıdır KGEK veya disiplin kurulları tarafından etik ihlalde bulunduğu tespit edilen kamu görevlileri kurumları tarafından etik eğitime tabi tutulabilirler. Bunun önünde hiçbir hukuki engel yoktur; idarenin takdirine bağlıdır. Aslında bunun genel bir kural olarak kanunen düzenlemesi faydalı olacaktır. 6. Dile Getirilen Diğer Konular: sayılı Kanun vekgek ile ilgili Sorunlar: 5176 sayılı Kanun kapsamı dışında kalan kategoriler (siyasetçiler ile silahlı kuvvetler, yargı ve üniversite mesupları) kapsama dahil edilmedikçe KGEK in gerçek bir güce kavuşması mümkün olamaz. Sadece, klasik kamu bürokrasisinin kapsama dahil edilmesi bürokratları günah keçisi haline sokmakta ve vurun abalıya tarzı eksik ve çarpık bir yaklaşım ile etik dışı davranışlarla mücadele edilmeye çalışılmaktadır. Yargıya intikal etmiş veya yargı tarafından karara bağlanmış uyuşmazlıklar hakkında KGEK ve disiplin kurullarına başvuru yapılamaması ve inceleme sırasında yargı yoluna gidildiği anlaşılan başvurular hakkında işlemin durdurulması (5176, md.4), hem KGEK in hem de disiplin kurullarının etkisini azaltmaktadır. Kanunun bu maddesi değişmediği sürece, disiplin kurulları yerine EK lara etik inceleme yetkisinin verilmesi de durumu değiştirmeyecektir sayılı Kanun da yapılması planlanan değişiklik kapsamında bu husus da bulunmalıdır yılları arasında yürütülen TYEC Projesinin bitmesi ile birlikte başlangıçtaki heyecan sekteye uğramış ve KGEK in EK lar ile olan irtibatı zayıflamıştır. KGEK ten gelen resmi yazı ve toplantı-seminer davetleri azaldıkça EK ların faaliyetleri de azalmıştır. Bu noktadan hareketle, KGEK in idari ve mali yapısının güçlendirilmesi ve projelerin varlığına bağımlılık sorununun ortadan kaldırılması gerekliliği EK başkan ve üyelerince sıkça vurgulanmaktadır. İdari kapasitesi güçlendirilmiş 33

36 bir KGEK, EK lara daha fazla yol göstericilik yapabilir; teknik destek verebilir; faaliyetleri arasında koordinasyon sağlayabilir Etik Yaptırımların Uygulanabilirliği: Ceza ve disiplin hukuku kurallarının çok açık bir biçimde ihlal edildiği bazı durumlarda bile gerekli cezanın tam anlamıyla uygulanamadığı bir ülkede, disiplin dışı etik ihlallere ilişkin yaptırımların uygulanabilirliği ciddi bir sorundur. Etik dışı davranışın uyanıklık olarak algılandığı bir toplumda etik ve etik yaptırımları savunmak çok zordur. EK lara etik ihlalleri inceleme yetkisi verilse bile, Türk kamu bürokrasisindeki yaygın örgüt kültürü ( kimsenin ekmeği ile oynamama, bizden değil başkalarından bulsun, Allahından bulsun vb.) sebebiyle bu yaptırımların işletilmesi zor görünmektedir EK ların Kendi Kurumlarına Yönelik Faaliyetleri: Ankara daki merkez kuruluşları EK başkan ve üyeleri, birkaç istisnai kuruluş haricinde, büyük ölçüde KGEK in faaliyetlerine katılmakta; komisyon olarak da yılda birkaç kez toplanabilmektedirler. Etik Haftası nın kutlanması ve etik konusuna çeşitli eğitim programlarında (aday memur eğitimi, görevde yükseltme eğitimi ve diğer hizmet-içi eğitimlerde) yer verilmesi açısından belirli bir ilerleme kaydedilmiştir. Ancak, bu tür eğitimlerin geri dönüşü uzun vadede görülecektir. Uygulamalı eğitim yöntemleri haricindeki konferans türü eğitimlerin de faydası sınırlı olabilmektedir. EK ların bu tür faaliyetlerine sıradan memurların tepkisi nasıldır? Bu konuda çok istekli ve duyarlı personel örneklerine rastlandığı gibi duyarsız bir kitlenin de olduğu bir gerçektir. Ancak bu duyarsızlık, büyük ölçüde, yeteri kadar personele (özellikle taşra teşkilatlarında görev yapanlara), yeterli ölçüde ulaşılamamasından kaynaklanmaktadır EK ların Diğer Etik Kurullarla Karıştırılma Durumu: Sağlık Bakanlığı gibi bazı merkez kuruluşlarında EK lardan ayrı olarak oluşturulmuş etik kurullar mevcuttur (örn. Sağlık Etik Kurulu, Bilim Etik Kurulu). Ayrıca, KKNMK larda da mesleki nitelikte etik kurulları mevcuttur ve etkili bir şekilde işlemektedir. Bu durum, söz konusu kurulların 2005 tarihli Yönetmelik ile kurulan EK larla karıştırılmasına ve EK lara ne tür biri işlev yüklenmesi gerektiği konusunda tereddüte yol açmaktadır. Üyeleri ve çalışanları kamu görevlisi olmayan KKNMK larda, 2005 tarihli Yönetmelik gereği ayrı bir EK nın kurulmasının pek de bir anlamı ve pratik bir faydası olamayacağı genellikle KKNMK lardaki EK başkan ve üyelerince dile getirilmektedir. Hatta bu kurumlarda mevcut mesleki etik kurullarının kuruluş ve işleyişleri açısından tutarlılık sağlamak için KGEK e benzer ayrı bir üst kurulun oluşturulabileceği ve böylece KKNMK ların tümüyle KGEK in yetkisi dışına çıkarılabileceği belirtilmektedir. Ancak, bu görüşün tam tersine, bu tür kurumlarda ilave bir EK kurulmasının hem bu kurumlarda hem de toplumda etik kültürün yerleştirilmesine faydalı olacağını savunanlar da mevcuttur Mülakat Nitel Analiz kapsamında, Projede yer alan kamu kurum ve kuruluşlarının varsa EK başkanları (veya onların yetkilendirdiği EK üyeleri) yoksa üst düzey yöneticileri ile Yüz-yüze Mülakat yapılmıştır. Merkez kurum ve kuruluşlarda ve Ankara nın taşrasında 52; 7 ilde (İstanbul, İzmir, Adana, Bolu, Trabzon, Diyarbakır, Van illerinde) 48 olmak üzere toplam 100 mülakat gerçekleştirilmiştir. Mülakat kapsamında, merkez kurum ve kuruluşlar ile her ilde Valilik ve Kaymakamlık, İl Özel İdaresi, Büyükşehir/İl Belediyesi/Metropol İlçe Belediyesi, Baro, Sanayi Odası ve Ticaret Odası bünyesinde kurulmuş EK lar yer almıştır. Çok istisnai durumlarda, telefonla mülakat veya e-posta ile görüş alma yoluna gidilmiştir. Bu çalışmada, Takım Lideri nce EK başkanına/üyesine yöneltilen temel 9 soru çerçevesinde ortaya çıkan görüşler aşağıda özetlenmiştir. 9 temel soruya verilen cevaplar dışında, Mülakat sırasında yine Proje konusuyla ilgili olarak ortaya atılan bazı önemli görüşler de Dile Getirilen Diğer Konular başlığı altında maddeler halinde sıralanmıştır. 34

37 Mülakat Sorusu 1. Ne kadar süreden beri Kurumunuzun Etik Komisyonu Başkanı olarak görev yapmaktasınız? Etik komisyonlarının yapısı hakkındaki düşünceleriniz nelerdir? 1.1.Görüşme yapılan EK başkanlarının büyük bölümü 1 ila 3 yıldan beri görev başındadırlar. Çoğu, kurumlarında EK ların kurulmasından itibaren başkanlık yapan ikinci kişi olup; görev süreleri en az bir kez uzatılmıştır. 1 yıldan az süreden beri görev yapanların sayısı ise daha azdır. Bu kişiler, genellikle, görev yerleri daha sık değişen vali yardımcıları veya kaymakamlar ile yakın zamanda yapıları değişen il özel idarelerinin görevlileridir. Ayrıca, taşradaki EK üyelerinin (örn. valilik ve kaymakamlıklardaki müdürler ile bakanlık il ve ilçe müdürleri) görev yeri sık sık değiştiğinden, taşradaki EK larda kurumsal hafızanın oluşması güçleşmektedir. Yeni göreve atanan bazı il ve ilçe müdürleri EK üyesi olduklarından bile habersizdir EK başkanlarının genellikle üst düzey yöneticiler arasından belirlenmesi esas itibariyle üst yönetimin desteğini sağlamak içindir. Ancak, bazı kurumlarda bu durumda bile destek fiilen sağlanamamakta; EK başkanı olan üst düzey yönetici bile başkanı olduğu komisyona gereken önem ve desteği vermemektedir. Üstelik, merkez kurum ve kuruluşlarında müsteşar, müsteşar yardımcısı, genel müdür ve genel müdür yardımcılarının; taşrada mülki idare amirlerinin; yerel yönetimlerde başkan yardımcısı, genel sekreter ve genel sekreter yardımcılarının yoğun iş tempoları sebebiyle EK lar ne fiilen toplanabilmekte ne de bir strateji dahilinde karar alıp uygulayabilmektedirler. EK faaliyetleri, bu yüzden genellikle eğitim veya insan kaynakları birimlerinden gelen üyelerin üzerinde bir yük oluşturmaktadır. EK başkan ve üyelerinin hepsinin mutlaka üst düzey yönetici olması gerekmemektedir. Etik eğiticilerinden bu alanda yararlanılabilir. Eğer, EK lara etik ihlalleri inceleme yetkisi verilecekse, yürütülecek incelemenin kalitesi açısından teftiş ve iç denetim elemanları da EK içerisinde yer almalıdır Komisyonun en az 3 kişiden oluşması genel olarak benimsenmiştir. Ancak, kimi merkez kurum ve kuruluşlarında ve özellikle valilik ve kaymakamlıklar bünyesinde oluşturulan EK ların üye sayısının daha fazla olduğu gözlenmiştir. EK üye sayısı enaz 3 olmalı; ancak kesin sayı kurumsal büyüklüğe ve kurumdaki etik ihlal yoğunluğuna göre tespit edilmelidir Bazı EK başkan ve üyeleri, EK üyeleri arasında sivil toplum örgütleri ve memur sendikaları temsilcilerin de yer almasını ve hatta bazı kurumlarda komisyon üyelerinin seçimle belirlenmesini önermektedir EK ların görev süresi konusunda oldukça farklı görüşler ileri sürülmekle birlikte 3 yıl en fazla kabul gören süredir. Ancak, EK ların kurumsal hafızasının korunabilmesi için başkan ve üyelerin belirli aralıklarla topluca değişmesi yerine, bunların görev süreleri farklılaştırılmalıdır. Bu sebeple, EK üyeliği için 3 yıl gibi bir süre öngörülecek ise, üyelerin 1/3 ünün süresi 1 yıl daha fazla olmalıdır EK ların ne kadar sıklıkla toplantı yapması gerektiği konusunda mevzuatta boşluk vardır. Mülkiye Müfettişlerinin denetimleri sırasında yaptıkları ikaz üzerine veya Proje Ekibinin Proje ziyareti sebebiyle ilk defa oluşturulan, yeniden oluşturulan veya ilk defa ciddi bir toplantı yapan komisyonlara bile rastlanmıştır. Uygulamada gerçekleştiremeseler de, EK başkan ve üyelerinin EK ların daha sık (örn. 3 ayda bir) toplanması yönünde genel bir tercihi vardır. Mülakat Sorusu 2. Kurumunuzda Etik Komisyonunun faaliyetlerini daha etkili bir şekilde yerine getirebilmesi için sekreterya işlerini yürütecek bir görevli var mıdır? Varsa bu görevli idari açıdan hangi birime bağlıdır? Eğer mevcut değilse sizce sekreterya hizmetini üstlenecek böyle bir görevli olmalı mıdır? 35

38 2.1.EK sekreterya hizmetleri, merkez kurum ve kuruluşlarında ve yerel yönetimlerde, genellikle, personel (insan kaynakları) veya eğitim birimlerinde; valilik ve kaymakamlıklarda ise genellikle yazı işleri müdürlüklerinde görevli bir personel tarafından, söz konusu personelin asli görevine ilave olarak, yürütülmektedir. Tam zamanlı bir personelin bu amaçla görevlendirilmesini zorunlu kılacak bir iş yükü bulunmamaktadır. Ancak, bu hizmeti gerektiğince yürütecek bir personel de mutlaka bulundurulmalıdır. Sekretaryanın kurum içerisinde hangi birim tarafından yerine getirileceğinin de Yönetmelikte açıkça belirtilmesi gerekmektedir Valiliklerde ve kaymakamlıklarda, yazı işleri müdürlerinin EK üyesi olup olmamalarına göre bu görevi sahiplenme düzeyi değişmektedir. Taşrada, sekreterya görevinin il idare kurullarına ait olmasının, disiplin işlerinin de bu kurullar tarafından yürütülmesi açısından daha doğru olacağı bazı EK üyeleri tarafından savunulmuştur. Valiliklerde ve kaymakamlıklarda nitelikli personel azlığından şikayet edilerek, gerek sekretarya, gerekse de eğitici görevlendirmelerinde personel sıkıntısı olduğu ifade edilmiştir. Mülakat Sorusu 3. Kurumunuzdaki çalışanlar etik ikileme düştüklerinde tavsiye ve yönlendirme için Komisyonunuz ile irtibata geçiyorlar mı? Bu konuda başvurular varsa söz konusu başvurular daha çok hangi alanlarda yoğunlaşmaktadır. Komisyonunuza şu ana kadar herhangi bir başvuruda bulunulmadıysa, bunun sebep/sebepleri sizce neler olabilir? (örn. çekinme, ihbarcı olarak damgalanma korkusu, bilgi ve tanıtım eksikliği) Komisyonunuza bu konuda başvuruda bulunulmuş ise, çalışanlara yeterli tavsiye ve yönlendirmede bulunabiliyor musunuz? 3.1. EK lara bu konuda hemen hemen hiç başvuru olmamaktadır. Yapılan başvuruların da pek çoğu, niteliği itibariyle, EK ların görev alanı ile ilgili olmayıp, hizmetin işleyişi veya personel işlemleri ile ilgilidir Etik ihlallere ilişkin başvuruları incelemenin disiplin kurulları tarafından yapılması ve EK ların herhangi bir yaptırım gücü bulunmaması başvuru eksikliğinin başlıca sebebidir. Bilgi ve tanıtım eksikliği ile ulaşılabilirlik güçlüğünün de (pek çok kurumda internet sitesinin yetersizliği ve doğrudan ulaşılabilecek telefon veya e-posta eksikliğinin) bunda payı vardır. Bu durum, EK ların hemen hemen hiç toplanmamasına sebep olmakta ve dolayısıyla EK ların önem ve etkisini giderek azaltmaktadır. Böylece,ne kamu görevlilerinin ne de sıradan vatandaşların EK lara karşı bir ilgisi oluşmaktadır. Bu bakımdan bazı EK başkan ve üyeleri, EK ları geçiçi bir moda, hobi ya da bu konulara meraklı kişilere bir meşguliyet bulma aracı olarak görmektedirler. Hatta üst yöneticilerin EK faaliyetlerini bir angarya olarak gördüğünü ifade eden başkan ve üyelerin sayısı hiç de az değildir. Mülakat Sorusu 4. Mevcut mevzuatta (2005 tarihli Yönetmelik md.29) etik komisyonlarına verilen görev ve yetkiler yeterli midir? Bu görevlerden sizce hangisi en önemlisidir? Komisyonların etkinliğini artırabilmek için ilave ne tür görev ve yetkiler verilebilir? 4.1. EK lar ne 657 sayılı DMK da ne de 5176 sayılı Kanun da öngörülmüş birimlerdir tarihli Yönetmelik ile getirildikleri için hukuki zeminleri zayıftır. Bu bakımdan Kanunu aşan bir Yönetmelik yürürlüktedir. Gerek KGEK gerekse EK lar biraz da AB ye üyelik sürecinin baskısıyla ortaya çıkmış yeni tür kurumlardır. Ancak, mevcut yapıyla çatışma yaratmamak amacıyla yeterli görev ve yetki ile donatılamamışlardır. Kimi EK başkan ve üyelerine göre, AB ye üyelik sürecinde göz boyamaya yönelik olarak yaratılan bu kurumlar, özellikle de EK lar, ölü doğmuş sayılırlar ve bu yüzden işlevsizdirler. EK ların yapısı ile görev ve yetkileri gibi temel hususlar kanunla; çalışma usul ve esasları (sekreterya, toplantı sıklığı, yıllık faaliyet raporlarının düzenlenmesi vs.) ile ilgili ayrıntılar da yönetmelikle düzenlenmelidir. 36

39 4.2. EK ların ve EK başkan ve üyelerinin kendi kurumlarında bile tanınırlığı ciddi bir sorundur. EK lar kurum internet sitelerinde (o da mevcut ise) bir sayfa veya linkten öteye geçememektedirler. Bazı EK Başkan ve üyeleri, görevlerini gösteren bir kimliğe bile sahip olmadıklarını ifade etmektedirler. Örneğin, taşrada İnsan Hakları Kurulu üyelerine verilen kimlik bile bir tür psikolojik tatmin sağlamaktadır. Oysa, EK başkan ve üyesi olmanın ilave iş yükü dışında herhangi bir maddi veya manevi getirisi yoktur EK ların herhangi bir yaptırım gücü olmadığı için onlara sadece etik kültürün yerleştirilmesine yönelik farkındalık yaratma ve etik eğitimi çalışmalarında bulunma görevi düşmektedir. Ancak, mevcut yapı ve işleyişleri ile bu önemli görevi bile layıkıyla yerine getirebilmeleri mümkün görünmemektedir. Her ne kadar, kamuoyunun etik konusuna olan ilgisi ve duyarlılığı giderek artsa da, sadece hediye yasağı nı denetleme ve etik eğitim verme ile varlıklarını sürdürmeleri oldukça güç olacaktır EK başkan ve üyeleri bile EK ların görev ve yetki alanlarının tam olarak farkında değildir. EK ların genel tutumu, KGEK ten bir genelge veya yönlendirme gelirse onu uygulamak; etik haftasını kutlamak; birkaç istisnai kuruluş dışında çok fazla ayrıntılı işlere girmemektir. EK lar, özellikle de taşrada, daha ziyade Etik Haftasını Kutlama Komitesi gibi görev yapmakta ve bu faaliyetin icrası da, genelikle, il ve ilçe milli eğitim müdürlüklerine havale edilmektedir EK lara verilen görev ve yetkiler açısından iki temel görüş ortaya çıkmaktadır. Ağırlıklı bir grup EK başkan ve üyelerine göre, mevcut mevzuatta EK lara verilen görev ve yetki yetersizliği (örn. yaptırım yetkisinin bulunmaması) sorunun temelini oluşturmaktadır. Etik ihlalleri inceleme ve değerlendirme konusunda disiplin kurulları yetkili olduğu ve EK ların elinde herhangi bir yaptırım gücü bulunmadığı sürece, EK lar istişari nitelikte ve eğitim ağırlıklı birimler olarak kalmaya mahkumdurlar. O takdirde, EK ların faaliyetleri EK başkan ve üyeleri de dahil olmak üzere kamu görevlileri tarafından bir angarya olarak görülecektir. Ne yazık ki acı gerçek budur. Eğer iyi düzenlenmez ise, kamu denetçiliği (ombudsmanlık) de aynı akıbetle karşılaşacaktır. Bu sebeple, KGEK in kamu kurumlarındaki eşdeğeri disiplin kurulları değil, olsa olsa EK lar olabilir. EK lara yaptırım gücü kazandırılması EK başkanı ve üyelerinin yaklaşık yarısı tarafından yaptırımı olmayan önlemler etkili olmaz mantığı ile savunulmakla birlikte, bu iş esas itibariyle bir yönetsel kültür sorunudur. Disiplin cezaları ve sicil işlemlerinin doğru dürüst uygulanmadığı bir ülkede etik yaptırımlar haydi haydi etkisiz kalabilir. EK başkan ve üyeleri tarafından dile getirilen diğer ağırlıklı görüş ise EK ların mevcut görev ve yetkilerinin yeterli olduğu yönündedir. Etik konusu her türlü denetim ve disiplin işi ve bunlara ait yaptırımlar ile karıştırılmamalıdır. Türk kamu yönetiminde denetim görevini ifa eden yeterlisayıda kurum mevcuttur. Denetim ve disiplin, otorite-yaptırım odaklı iken (katı önlemler); etik, kültürel boyutu ağırlık taşıyan (yumuşak önlemler) bir olgudur. EK lar, ceza-yaptırım boyutu ile değil, eğitim ve tanıtım yoluyla etik farkındalığın yaratılması ve etik kültürün yaygınlaştırılması üzerinde yoğunlaşmalıdırlar. Çünkü etik alanında gerçek başarı katı yaptırımlardan ziyade daha yumuşak önlemlerle sağlanabilir. Bu sebeple, EK ların yetki ve görevleri aynen kalmalı; iyi örnekler üzerinden eğitim çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Etik davranışa özendirecek ödüller de kullanılmalıdır. Nitekim, KGEK ve EK ların etkisiyle etik konusu hizmet-içi eğitim programlarına dahil edilmiştir. Ancak, etiğin kamu görevlileri tarafından içselleştirilebilmesi için EK lara büyük ödev düşmektedir. Mülakat Sorusu 5. Etik davranış ilkelerine aykırılık sebebiyle Kurumunuzun disiplin kurullarına herhangi bir başvuru yapıldı mı? Şu ana kadar herhangi bir başvuruda bulunulmadıysa, bunun sebep/sebepleri sizce neler olabilir? (örn. çekinme, ihbarcı olarak damgalanma korkusu, bilgi ve tanıtım eksikliği) Etik davranış ilkelerine aykırılık sebebiyle kamu kurum ve kuruluşlarının disiplin kurullarına yapılan başvuru sayısı yok denecek kadar azdır. 37

40 5.2. Gerek kamu görevlileri gerekse sıradan vatandaşlar, etik ihlaller de dahil olmak üzere, şikayetlerini savcılıklar, TBMM Dilekçe Komisyonu, BİMER ve bilgi edinme birimleri gibi kanallarla devletin tüm birimlerine ulaştırabildikleri için disiplin kurullarına etik davranış ilkelerine aykırılık sebebiyle pek başvuru yapılmamaktadır. Bilgi edinme birimleri ve BİMER çok daha etkili bir şekilde çalışmaktadır. Örneğin Bilgi Edinme Hakkı Kanunu na göre, bilgi edinme hakkının kullanılmasını engelleyenler hakkında Cumhuriyet Savcılığı na suç duyurusunda bulunma yolu varken, etik mevzuatında böyle bir güçlü yaptırım mevcut değildir. Doğrudan veya EK lar aracılığıyla disiplin kurullarına gelmesi gereken başvurular da farklı yollarla (dilekçe, e-posta vb.) doğrudan üst yönetime gidebilmektedir Etik ihlallerin çok önemli bir bölümü aynı zamanda 657 sayılı DMK nda belirtilen disiplin suçlarını oluşturduğu ve bu suçlara karşı disiplin cezaları öngörüldüğü için disiplin kurullarına etik ihlalden dolayı ayrıca başvuru pek olmamaktadır Etik ihlalleri bildirmek için özel olarak düzenlenmiş bir ihbar (ifşaat/whistleblowing) mekanizması mevcut değildir. Hem kamu görevlilerinin hem de vatandaşların EK ların varlığını, EK lara ve disiplin kurullarına başvuru şekillerini bilmemesi de önemli bir sorundur. Etik telefon hattı (Alo Etik), etik e- posta adresi veya internet forum sayfası bu amaçla kullanılabilir. Etik ihbarcının korunması da ayrıca önemli bir sorun alanıdır. Mülakat Sorusu 6. Genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlal iddialarına ilişkin başvuruları inceleme yetkisinin disiplin kurullarından alınıp etik komisyonlarına verilmesi düşüncesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu yetkinin Kamu Görevlileri Etik Kurulu na verilmesi düşüncesi hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce bu başvurular hangi birimce incelenmelidir? 6.1. Kendileri ile mülakat yapılan ve anket uygulanan EK başkan ve üyelerinin bir bölümüne göre, mevcut sistem (genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlali iddialarına ilişkin başvuruları inceleme yetkisinin disiplin kurullarınca yapılması) olduğu gibi kalmalıdır EK başkan ve üyelerinin yaklaşık yarısı EK ların yaptırım gücünün artırılmasını savunmakta ve bunların büyük bir bölümü de başvuruları inceleme yetkisinin disiplin kurullarından alınıp EK lara verilmesi düşüncesini hararetle desteklenmektedir Bazı EK başkan ve üyelerince ise, kamu yönetiminde birbirine benzer yapılar oluşturmanın fayda yerine zarar getirmekte olduğunu ifade edilmektedir. Bu tür yapılar sebebiyle, bazı görevler çakışmakta ve çatışmakta; bazı görevler ise ortada kalmaktadır. Bu sebeple, 657 sayılı DMK ve 5176 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelikte değişiklik yapılarak, fiili olarak fazla bir işlerliği olmayan EK lar, alt disiplin kurulları ile Disiplin ve Etik Kurulu adı altında birleştirilebilir. İnceleme yetkisi de bu kurullara verilebilir Bir bölüm EK başkan ve üyesi ise daha orta yolcu bir tutum takınıp, mevcut sistemde bazı revizyon taleplerinde bulunmuşlardır. Bunlardan birincisine göre, disiplin kurulları, kendilerine yapılan başvurularda, ister istemez, konuyu etikten ziyade disiplin hukuku açısından ele alıp sonuçlandırmaktadır. Bazı durumlarda ise, 657 sayılı DMK da disiplin suç ve cezalarına ilişkin ilkeleri gevşetip, mevzuatta açıkça düzenlenmemiş etik ihlallerine de disiplin cezası vermeye çalışmaktadır. Disiplin kurullarına sevk edilen olaylarda etik ihlal ile ilgili bir durum söz konusu ise, disiplin kurulu ilgili EK nın görüşüne başvurabilir. Bu durum karşısında EK toplanıp bu konuda bir ön görüş verebilir. Ancak, disiplin kurullarının etik ihlal hallerinde EK lardan ön görüş istemesi uygulamada pek de mümkün olmayabilir. Zira, disiplin soruşturması süreli olduğu için EK ların aynı kısa süre zarfında 38

41 sürekli toplanıp faaliyet göstermesi pratik görülmemektedir. Bu durumda, disiplin kovuşturması süreci de uzayacak ve etkinliği de azalabilecektir. Diğer bir görüşe göre ise, disiplin kurulları tarafından kullanılabilen bu yetkinin bir bölümü, en azından doğrudan ve açık bir biçimde disiplin suçu oluşturmayan etik ihlaller için EK lara devredilebilir. Özellikle, disiplin yoluna başvurulmadan yakın ilişkide çalışan yöneticiler (üst düzey-orta düzey yöneticiler, vali-kaymakam; vali-il müdürleri; kaymakam-ilçe müdürleri vb.) arasındaki sorunların bir bölümü EK larda çözülebilir Genel müdür düzeyi altı kamu görevlileri hakkındaki etik ihlal şikayetlerini de genel müdür ve üstü kamu görevlileri hakkındaki şikayetler gibi KGEK incelemelidir. Ancak, inceleme yapılırken, kamu görevlisinin görev yaptığı kurumun EK sından bir temsilci de gerektiğinde görüşü alınmak üzere hazır bulunmalıdır. Bu usul, kurumun (bakanlıklar ile bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların) merkez teşkilatında görev yapan personel için mümkün görünmektedir. Ancak, taşra personeli valilik ve kaymakamlıklardaki EK ların yetkisi kapsamında oldukları için bu usul taşra için pek de geçerli olmayabilir. Mülakat Sorusu 7. Kurumunuzda Etik Komisyonunun faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için mali kaynak bulunmakta mıdır? Eğer mevcut değilse, bu kaynak hangi miktarda olmalıdır ve nerelerden temin edilebilir? 7.1. EK ların ayrı bir bütçesi veya kullanabilecekleri mali bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak, EK ların faaliyetlerinin önemli bir bölümü üniversite öğretim üyeleri veya kurumsal etik eğiticiler tarafından verilen konferans ve seminer türünde olduğundan ve faaliyetler kamu kurumlarının salonlarında yapıldığından bunlar için genellikle herhangi bir harcama yapılmamaktadır. Bazı faaliyetler için yapılan sınırlı harcamalar ise kurum içinde sorun çıkmadan bir şekilde (makam ödeneği, temsil-ağırlama ödeneği, hizmet-içi/meslek-içi eğitim ödeneği içinden) karşılanmaktadır EK lara faaliyetleri için sınırlı da olsa bir bütçe veya kullanabilecekleri bir mali kaynak temin edilecekse, EK başkan ve üyeleri de KGEK üyeleri gibi, sembolik de olsa, bir huzur hakkı almalıdırlar. Çünkü, kamu bürokrasisinde mali bir katkı sağlamadan ilave yük getiren işler genellikle personel tarafından angarya olarak görülürler. Mülakat Sorusu 8. Bir il kapsamında, Valilikte, kaymakamlıkta, il özel idarelerinde, belediyelerde ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında ayrı ayrı etik komisyonu olması yerine, illerde tek bir etik komisyonunun oluşturulması düşüncesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Böyle bir durumda, komisyonda her kurumdan birer etik temsilcisi yer almalı mıdır? Oluşturulacak bu komisyonda asli olarak bulunması gereken bir üye var mıdır? (örn. Kurumların insan kaynakları, eğitim veya strateji birim başkanları) Bazı illerde, valilik bünyesindeki EK sadece valilikteki (İçişleri Bakanlığı na bağlı) yöneticilerden (örn. il yazı işleri ve il idare kurulu müdürlerinden) oluşurken, pek çok ilde valilik yöneticilerinin yanısıra il müdürleri de EK larda yer almaktadır. EK lar, valiliklerde, çoğunlukla, bir vali yardımcısının başkanlığında, il yazı işleri, il idare kurulu, il milli eğitim, sağlık, tarım, ve emniyet müdürleri ile defterdar; kaymakamlıklarda da, buna paralel bir biçimde, kaymakamın başkanlığında ilçe yazı işleri, ilçe mal, nüfus, milli eğitim, tarım ve emniyet müdürleri ile sağlık grup başkanı gibi taşra yöneticilerden oluşmaktadır Mevcut mevzuatta bu konuda bir düzenleme olmadığından taşradaki kamu görevlilerinin hangi EK kapsamına girdiği konusunda tereddüt oluşmaktadır. Bakanlıkların taşra personeli, kendi 39

42 kurumlarının merkezinde yer alan EK nın mı yoksa valilik veya kaymakamlık bünyesindeki EK nın mı görev ve yetki alanı içinde oldukları konusunda tereddüt yaşamaktadırlar. Ayrıca, bazı bağımsız genel müdürlüklerin/yatırımcı kuruluşların ise bölge müdürlüğü seviyesinde etik alt komisyonu kurma çabaları vardır. Esas itibariyle, ilde istihdam edilen kamu görevlileri valilik bünyesindeki EK nın; ilçede istihdam edilenler ise kaymakamlık bünyesindeki EK nın görev ve yetkisi kapsamındadırlar İlde çok sayıda EK bulunması ve bunların faaliyetlerinde görünen zayıflık sebebiyle yapının yeniden ele alınıp, düzenlenmesi konusunda bazı farklı görüşler ileri sürülmektedir. Bir görüşe göre, mevcut parçalanmış yapı (illerde valilik ve ilçelerde kaymakamlık bünyesindeki EK lar, belediyeler, il özel idareleri ve varsa büyükşehir belediyelerindeki EK lar; ve il düzeyinde örgütlenmiş KKNMK lar bünyesindeki EK lar) sürdürülmelidir. Merkezi yönetimin taşra teşkilatı, yerel yönetimler ve KKNMK lardaki ayrı ayrı EK ların varlığını sürdürmesi yerelleşme, sivil toplumun güçlendirilmesi ve sosyal sorumluluğun tabana yaygınlaştırılması açısından önem taşımaktadır. Özellikle, coğrafi bakımdan yerinden yönetim kuruluşları (yerel yönetim birimleri olarak belediyeler, büyükşehir belediyeleri ve il özel idareleri) ile hizmet bakımından yerinden yönetim kuruluşlarındaki (KKNMK lar, KİT ler, vb.) EK lar, yerinden yönetim ve yerel özerklik anlayışı çerçevesinde korunmalıdırlar. Bir diğer orta yolcu görüşe göre, illerde merkezi yönetimin taşra teşkilatındaki tüm kamu görevlilerini kapsayan (bölge düzeyinde örgütlenmiş kuruluşların taşra personeli dahil) bir EK valilikler bünyesinde oluşturulabilir. Yine il merkezlerinde, yerel yönetimlere özgü ve farklı yerel yönetim birimlerinin büyüklüklerine göre temsil edildiği tek bir EK düşünülebilir. Tek bir EK, farklı birimler arasında görüş alışverişi ve uygulama birliği sağlayabilir. Ancak, yerel yönetim birimlerinin her biri ayrı bir tüzel kişiliği temsil ettiği ve eşdeğer düzeyde oldukları için kimin başkan olacağı (taşra yönetiminin temsilcisi, il/büyükşehir belediye temsilcisi veya il özel idaresi temsilcisi) sorun yaratabilir. Bu tür bir EK nın alacağı kararları her bir birimin ne ölçüde içselleştirip uygulayacağı da diğer bir sorun alanıdır. Daha radikal bir görüşe göre ise, illerde, prensip itibariyle, merkezi yönetimin taşra teşkilatındaki tüm kamu görevlilerini (bölge düzeyinde örgütlenmiş kuruluşların taşra personeli dahil) ve yerinden yönetim kuruluşları görevlilerini (belediyeler, il özel idareleri, KİT ler ve KKNMK lar) kapsayan tek bir EK, bir vali yardımcısı başkanlığında valilik bünyesinde kurulabilir. İl İnsan Hakları Kurulu nda olduğu gibi, söz konusu EK başkan ve üyelerinin üst düzey yöneticiler yerine daha orta düzey kamu yöneticilerinden oluşmasını ve hatta üniversitelerin, medya kuruluşlarının ve STK ların da EK larda temsil edilmesini savunan bazı EK başkan ve üyeleri olmuştur. EK başkan ve üyelerinin rütbeleri ile igili önerinin belirli bir işlevselliği olmakla birlikte, EK lar kamu görevlilerinin kamu kurumlarındaki etik alanındaki faaliyetleri ile ilgili olarak kurulduğundan, EK lardaki temsiliyeti artırma yönündeki diğer öneri temelsiz kalmaktadır. Nitekim, bazı mülki idare amirleri, özellikle insan hakları kurulları ve kent konseylerindeki uygulamaları da dikkate alarak, medya ve STK temsilcilerinin EK larda temsil edilmesi fikrine karşı çıkmışlardır. İllerde tek bir EK oluşturulması sinerji ve uygulama birliği sağlanması açılarından faydalı olabilir. Özellikle, küçük ilçelerdeki ve belediyelerdeki kamu görevlisi sayısı dikkate alınarak kaymakamlıklarda ve küçük ilçe ve belde belediyelerinde ayrı birer EK kurulmasına gerek yoktur. Ancak, örneğin, kaymakamlık bünyesinde yer alan EK lar, doğal olarak, az sayıdaki kamu görevlisini ve bunların faaliyetlerini çok daha yakından izleme imkanına sahiptirler. Bu konumları, herhangi bir şikayeti değerlendirme veya eğitim ihtiyacını tespit etme açısından büyük bir avantaj sağlayabilir. İl merkezinde yer alacak tek bir EK ise sorunu tam olarak algılayamayabilir veya savsaklayabilir. Ancak, bu tür küçük birimlerde şikayetlerin objektif olarak değerlendirilebilmesi kayırmacılık vb. sebeplerle oldukça güçtür. Eğer, ilde tek bir EK kurulacak ise, il merkezinde büyükşehir belediyesi içinde çok 40

43 sayıda metropol ilçesi yer alan, çok nüfuslu ve doğal olarak çok sayıda kamu personelinin görev yaptığı illerde, EK çok daha fazla üyeli olmalı ve daha güçlü bir sekreterya ile donatılmalıdır. Mülakat Sorusu 9. Etik davranış ilkelerinin ihlali hallerinde bu ihlalleri yapanlara hangi tür etik yaptırımlar uygulanabilmelidir? (örn. etik uyarı, etik eğitime tabi tutma, kurum internet sitesinin etik ile ilgili sayfasında teşhir, sicil ve terfi işlemlerinde dikkate alma) 9.1. Yaptırım tek çözüm yolu olmamakla birlikte, etik dışı davranışlarla mücadelede etkililiği artırabilmek için EK lara belli bazı yaptırım yetkisinin tanınması önemlidir Genellikle hukuk veya teftiş kökenli bazı EK başkan ve üyeleri, 5176 sayılı Kanunun etik ihlalde bulunanların KGEK tarafından Resmi Gazete de ilan edilmesiyle ilgili hükmünün Anayasa Mahkemesi nce iptalini doğal karşılamaktadırlar. Bu görüşü savunanlara göre, Resmi Gazete, KGEK veya kurumsal internet sitelerinde etik ihlalde bulunanların teşhir edilmesi Anayasa ya aykırıdır. Zira, cinayet veya tecavüz suçu işleyen bir kişi her zaman açıkça topluma teşhir edilmezken hediye alan bir kamu görevlisinin teşhir edilmesi hukukta denklik ilkesine de aykırıdır. Ancak, pek çok EK başkan ve üyesi de, kararın hukukiliğini sorgulamadan, Anayasa Mahkemesi nin iptal kararının etik dışı davranışla mücadele açısından yerinde olmadığı belirtmektedirler Etik yaptırımların çeşitlendirilmesi ihtiyacı EK başkan ve üyelerinin pek çoğu tarafından ifade edilmiştir. Örneğin, bürokratların örnek etik davranış modelleri kamu görevlilerine daha fazla duyurulmalıdır. Ayrıca, EK lar ayın etik personeli ni seçebilirler. Bu seçimi, kurumun merkez (varsa taşra) birimlerinden gelecek bilgilere bağlı olarak yapabilirler. Bunlara takdirname verilmesi kurum üst yöneticisinin onayı ile sağlanabilir. Ancak, EK lar etik dışı davranan personeli seçip bu kişiye mevcut mevzuata göre herhangi bir yaptırım uygulayamayacağı için sadece sadece iyi davranış sergileyenleri ödüllendirme ( cici çocuk ) uygulaması ile bir sonuç elde etmek pek mümkün olmayacaktır. Diğer yandan, her kamu görevlisi etik davranmakla yükümlü olduğu için, ayın etik personelini seçmek gereksiz bir çabadır. Hatta bu yöntem, seçilmeyen personel etik davranmıyor algısını otomatik olarak doğuracağı için personel arasında ayrımcılık yaratabilecek sorunlu bir uygulamadır Kamu kurum ve kuruluşları, KGEK veya disiplin kurulları (mevzuat değişikliği yapılırsa EK lar) tarafından etik ihlalde bulunduğu tespit edilen kamu görevlileri hakkında verilen etik yaptırım kararları, söz konusu kamu görevlilerinin sicil işlemlerinde ve nihayetinde görevlendirme ve terfilerinde dikkate almalıdırlar. 10.Dile Getirilen DiğerKonular: 10.1.KGEK in Konumu: 5176 sayılı Kanun kapsamında ve dolayısıyla KGEK yetki alanında yer almayan siyaset, yargı, TSK ve üniversite mensupları kapsama dahil edilmeden bu alanda etkili bir mücadele yürütülemez. Bu sebeple, bu kurum ve meslek gruplarının kapsam dışında bırakılması ciddi bir eleştiri konusudur. Ayrıca, 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Türk kamu yönetimi sistemine giren ombudsmanlık kurumu ile KGEK in görevlerinin çakışabileceği ifade edilmektedir. KGEK in ilgisinin ve etkisinin Ankara dışına pek çıkamadığı genellikle taşradaki EK başkan ve üyeleri tarafından dile getirilmektedir. KGEK ten, yıllarında TYEC Projesi çerçevesinde taşrada yürütülen eğitimlerde olduğu gibi, daha fazla ilgi, yol göstericilik ve teknik destek beklenmektedir. EK Başkan ve üyelerine göre, KGEK, uygulamalarda birörnekliği ve koordinasyonu sağlamak için kurumsal EK larla periyodik toplantılar düzenlemeli, kurumsal ziyaretler yapmalı ve genelgeler çıkarmalıdır. Kamu kurum ve kuruluşlarının ve bazı meslek gruplarının (örn. gümrük, emniyet, 41

44 denetim personeli), 2005 tarihli Yönetmelikteki etik davranış ilkeleri ile çatışmayacak şekilde kendi etik ilkelerini belirleme yolundaki çalışmalarına KGEK in destek vermesi de yine bu taleplerden biridir. Ancak, bazı EK başkanı ve üyelerine göre, KGEK, hediye yasağı gibi tali konularla uğraşmakta; yolsuzlukla mücadele alanında tam yetkili bir uzmanlık birimi bulunmadığı için (Başbakanlık Teftiş Kurulu nun konumu ve müktesabatı bu açıdan sorgulanabilir) esas önemli konular açıkta kalmaktadır sayılı Kanun da hediye almanın sınırları konusundaki belirsizlik devam etmesine rağmen, KGEK in neredeyse sıfır tolerans şeklindeki zorlayıcı yaklaşımı kamu kesiminde etkisini yavaş yavaş göstermektedir. Ancak, bu yaklaşım, zaman zaman kamu görevlilerini rahatsız etmekte; kendilerinin adeta küçük hediyelere tamah eden kişiler olarak algılanmalarına yol açabilmektedir Komisyonun Adı: Sağlık Bakanlığı ve birimleri tıbbi etik komisyonları ve KKNMK mesleki etik kurulları ile karıştığı için komisyonun kurumsal etik komisyonu olarak adlandırılması önerilmiştir KKNMK ların Konumu: Bazı meslek örgütleri, 2005 tarihli Yönetmelik öngörmüş olsa bile kendi kurumsal EK larını oluşturmadıkları gibi, mevzuat kapsamında olmadıklarını düşünmektedirler.kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan kamu görevlileri (özellikle de devlet memurları) ile KKNMK larda İş Kanuna göre çalışan personel arasında ayrım dikkate alınarak KGEK ve EK lar ile ilgili mevzuat tümüyle gözden geçirilmelidir. KKNMK lar ve bunların üst yönetimlerinde karar verici durumundaki görevliler haricindeki personel bu kapsamdan çıkarılabilir. Hatta bu üst yöneticiler, belli meslek dallarına mensup olduklarından ve bu meslek dalları için geçerli mesleki etik ilkelerine uymakla yükümlü olduklarından sadece yönetim görevleri ile ilgili olarak KGEK ile ilgili mevzuata tabi olmalıdırlar. KKNMK larda 2005 tarihli Yönetmeliğe göre kurulan EK lar ile mesleki etik kurulları (ve haysiyet ve disiplin kurulları) genellikle karıştırılmaktadır. Söz konusu mesleki etik kurulları zaten ilgili mesleğin doğası gereği kendi meslek odalarında etik eğitim çalışmaları yürütmektedir. Bu sebeple, KKNMK ların durumu mevzuatta açıklığa kavuşturulmalıdır sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelikle getirilen etik davranış ilkeleri ve EK lar daha ziyade bu tür mesleklere mensup olmayan idari personel için önem arz etmektedir. Buna karşılık, KKNMK olmanın ayrıcalıklı bir anayasal statü olduğun vurgulayan ve etik konusuna özel bir önem atfeden kimi EK üyeleri, KKNMK üyelerinin Anayasa daki diğer kamu görevlileri ifadesi içerisinde olmaları sıfatı ile 5176 sayılı Kanun ve 2005 sayılı Yönetmelik kapsamında yer almaları gerektiğini savunmaktadırlar. Özellikle tarım ve küçük zenaat alanlarında faaliyet gösteren KKNMK lar sayıca fazla ve eğitim düzeyi yüksek olmayan üyeye sahip oldukları için oda yöneticileri ve personeli haricindeki üyelere etik eğitiminin verilmesi çok zor görünmektedir Diğer Birimlerle İşbirliği: Pek çok kurum ve kuruluşta, kimi üyeleri ortak olmasına rağmen EK lar ve disiplin kurulları arasında hukuki ve fiili bir işbirliği yoktur. Aynı durum, teftiş kurulları ve iç denetim birimleri için de geçerlidir. Oysa, etik davranış ilkelerinin pek çoğu aynı zamanda teftiş ve iç denetim standartlarını oluşturmaktadır. Diğer yandan, büyükşehir belediyelerindeki EK lar ile metropol ilçe belediyelerinin EK ları arasında herhangi bir iletişim ve işbirliği olmaması da dikkat çekici bir eksiklik olarak dile getirilmektedir Etik Eğiticiler: Kurum ve kuruluşlarda etik eğiticilerinin belirlenmesi ve seçilen etik eğiticilerinden etik eğitimler programlarında yararlanılması konularında sorunlar mevcuttur. Taşrada 1 Proje Takım Lideri de, esas itibariyle, bu ismi benimsemekte; Proje Sözleşmesi nin İngilizce metninde ise public ethics commission adı kullanılmaktadır. 42

45 etik eğiticilerin bir bölümü aynı zamanda EK başkanı olan vali yardımcılarıdır. Bunlar başka illere tayin olduklarında, ayrıldıkları illerdeki EK ların kurumsal hafızası da, genellikle, onlarla birlikte uçup gitmektedir. Taşrada etik eğiticiler, il idare kurulu veya il yazı işleri müdürlüklerinde çalışan üniversite mezunu bir kamu görevlisi olabilir. Hatta, bazı kurumlarda etik eğiticileri EK üyesi bile olabilir Nicel Araştırma Anketlerinde Yer Alan Açık Uçlu Sorulara Verilen Cevapların Nitel Değerlendirmesi EK başkan ve üyeleri ile EK üyesi olmayan personel için düzenlenen iki farklı ankette yer alan açık uçlu sorulara verilen cevaplar nitel olarak değerlendirilmiştir. Etik Komisyonu Başkan ve Üyeleri için Anket Formu Soru 26: Etik Komisyonunuzun Bugüne Kadar Gerçekleştirdiği Faaliyetlerden Önemlilerini Sıralayınız. Bu soruya, kendisine anket uygulanan EK başkan ve üyelerinin hemen hemen tamamı tarafından cevap verilmiştir. 1. Bu soruya verilen cevaplardan, EK ların çoğunluğunda (özellikle de merkez kuruluşlarda) genellikle şu tür faaliyetlerin gerçekleştirildiği tespit edilmiştir: KGEK tarafından düzenlenen toplantı ve seminerlere başkan ve/veya üye düzeyinde katılım KGEK tarafından yürütülen etik eğiticisi yetiştirme programına katılım Etik Haftası münasebetiyle konferans/panel düzenlenmesi Farklı türde (aday memur eğitimi, görevde yükselme eğitimi, hizmet-içi eğitim) ve düzeyde (merkez ve taşra) etik eğitimin verilmesi 2. Taşradaki (valilik ve kaymakamlıklardaki) EK ların bir bölümü, il ve ilçe milli eğitim müdürlükleri aracılığı ile (kamu görevlilerinden ziyade ilk ve orta öğretim öğrencilerine yönelik olarak) Etik Haftası na ilişkin resim,afiş, şiir vb. yarışmalar düzenlemektedirler. 3. Diğer türde faaliyetler; örneğin, Etik rehberlik hizmetleri Etik davranış ilkelerinin de içinde yer aldığı iç genelgeler çıkarılması Hizmet standartlarının geliştirilmesi Ayın etik davranan personelinin seçimi Etik ödüllendirmeler ancak istisnai birkaç EK tarafından gerçekleştirilebilmektedir. Soru 34: Belirtmek İstediğiniz Başka Bir Husus Var mıdır? EK başkan ve üyelerinin bir bölümü, genelde kamu yönetiminde etik yapılanma ve etik sorunlar, özelde ise EK larla ilgili görüşlerini bu soru sayesinde ayrıca belirtmişler ve konu ile ilgili önerilerini şu şekilde sıralamışlardır. 43

46 1. KGEK in Konumu: KGEK, bir an önce idari ve mali özerkliğe kavuşturulmalıdır. Gerek KGEK gerekse kurumsal EK ların başarılı bir şekilde faaliyet gösterebilmesi için 5176 sayılı Kanun daki siyaset, yargı, TSK ve üniversite mensupları için tanınan muafiyetler kaldırılmalıdır. Genel müdür ve eşiti düzeyindeki kamu görevlilerinin yolaçtığı etik ihlallerin Resmi Gazete de ilan edilmesi yolunun Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesi KGEK in elindeki tek etik yaptırımını da ortadan kaldırmış; bu durum KGEK in etkinliğini azaltmıştır. Bu durum, KGEK in etik eğiticisi yetiştirme ve hediye yasağı ötesinde ciddi bir açılım sağlamasını engellemektedir. 2. Kurumsal Etik Altyapıda Yetki ve Görev Çatışması/Boşluğu: Kamu kesiminde denetim birimleri (özel amaçlı kurullar, teftiş kurulları, iç denetim birimleri), bilgi edinme ve şikayet (ihbar) birimleri (TBMM Dilekçe Komisyonu, Bilgi Edinme ve Değerlendirme Üst Kurulu, kurumsal bilgi edinme birimleri, BİMER), etik birimleri (KGEK ve EK lar) ve yeni oluşturulacak Kamu Denetçisi (Ombudsman) arasındaki yeki ve görev çatışmaları ile yetki boşlukları gözden geçirilmeli, her birinin yeki alanı ve görevleri kesin olarak tespit edilmeli ve her biri kendi görev alanlarında yeterli yetki ile donatılmalıdır. Bilgi edinme hakkı ile ilgili başvuru yöntemindeki etkin işleyiş ister istemez etik ihlaller karşı başvuru yolunu gölgelemektedir. Alo Etik Hattı ve Etik e-posta Adresi gibi uygulamalarla etik ihlal veya etik danışma başvuru yolları kolaylaştırılmaldır. Özellikle, etik kültürün yerleştirilmesi yolunda, KGEK ve EK ların daha fazla koordinasyon ve işbirliği içerisinde olmaları; farklı kurumlardaki EK üyeleri arasında farkındalık ve işbirliği ortamı yaratılması da faydalı olacaktır. 3. EK larınvarlık Sorunu: Ankete cevap verenlerin büyük çoğunluğu etik konusuna ve EK ların etik kültürün yerleştirilmesi açısından taşıdıkları öneme vurgu yapmakla birlikte; daha küçük bir grup EK lar hakkında oldukça eleştirel bir bakış açısına sahiptir. Bu ikinci grupta yer alanlara göre, EK lar zorlamayla kurulmuş birimler olup, işlevsel değildirler. Çoğu kamu kurumlarında en üst yönetimin bu komisyonların varlığından ve faaliyetlerinden haberi bile bulunmamaktadır. EK lar aracılığıyla kendilerine zorunlu olarak etik eğitimi verilen kişilerin büyük bölümü ve hatta eğitimi verenlerin bir kısmı bile bu konuya inanmamaktadırlar. 4. EK ların Yapısal Sorunlar: İş yoğunluğu çok yoğun olan üst kademe yöneticilerinden oluşan komisyonların toplanması ve etik konusunda faaliyete geçmesi pek mümkün olamamaktadır. Bu sebeple, Bakanlık tarzı büyük kurumlarda etkili bir EK sekreteryası oluşturulmalıdır. EK üyelerinin görev sürelerinin yenilenmesinde söz konusu üyelerin yıllık çalışma performansları dikkate alınmalıdır. 5. Taşrada EK Örgütlenmesi: Taşrada (il, ilçe, bölge) istihdam edilen tüm kamu görevlileri için tek bir EK olmalı ve bu EK valilik bünyesinde örgütlenmelidir. Valiliklerdeki EK sekreterya işlemleri, genellikle, il yazı işleri veya il idare kurulu müdürlükleri tarafından yürütülmektedir. İl yazı işleri müdürlüklerinin iş yükü ve illerdeki etik işlemlerinin disiplinle iç içe olması dikkate alındığında, sekreterya işlemlerinin il idare kurulu müdürlüğü bünyesinde yürütülmesi de önerilebilir. 6. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarındaki EK ların Konumu: Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan kamu görevlileri (özellikle de devlet memurları) ile KKNMK larda İş Kanunu hükümlerine göre çalışan personel arasında ayrım dikkate alınarak KGEK ve EK lar ile ilgili mevzuat 44

47 tümüyle gözden geçirilmelidir. KKNMK personeli bu kapsamdan çıkarılabilir. KKNMK larda 5176 sayılı Kanuna göre kurulan EK lar ile mesleki etik kurulları (ve haysiyet ve disiplin kurulları) genellikle karıştırılmaktadır. Söz konusu mesleki kurullar zaten ilgili mesleğin doğası gereği odalarda etik eğitim çalışmaları yürütmektedir. Bu sebeple, KKNMK ların durumu mevzuatta açıklığa kavuşturulmalıdır. 7. EK ların Görev ve Yetkilerinin Yeterliliği/Yetersizliği: EK lar 5176 sayılı Kanun da yer almayan; 2005 tarihli ilgili Yönetmelikle (md.29) getirilen birimlerdir. Disiplin kurullarının etik ihlalleri inceleme yetkisi ise 5176 sayılı Kanun da (md.4) açıkça düzenlenmiştir. Mevcut mevzuat açısından EK lara verilen görev yetkilerin yeterli olup olmadığı konusunda iki temel görüş vardır. Bir görüşe göre, EK ların mevzuattaki görev ve yetki yetersizliği acilen çözüme kavuşturulmalıdır. Bu görüşü savunanların önerdikleri çözümler de birbirinden farklılaşabilmektedir. Bu konuda daha radikal düşünenlere göre, etik ihlal başvuruları disiplin kurullarınca incelendiğinden EK ların bu alanda faaliyet gösterme konusundaki motivasyonları düşmekte; ilgili taraflarca da ciddiye alınmamaktadırlar. EK ların etkin hale getirilebilmesi için KGEK in inceleme-soruşturma yetkilerine benzer yetkilerle donatılması zorunluluk arz etmektedir. Bu yapının mevcut hali ile sürdürülebilmesi mümkün ve faydalı gözükmemektedir. Ancak, EK lar, etik ihlaller halinde etikle ilgili re sen veya başvuru üzerine tespit edici bir inceleme birimi olmanın yanısıra, önleyici bir takım yetki ve araçlarla donatılmalıdır. Bu görüşün daha ılımlı bir versiyonu ise, EK ların disiplin suçu oluşturmayan etik ihlal hallerinde disiplin kurullarına tanınan yetkilerin aynısına sahip olmasını savunmaktadır. Ankete cevap veren bir başka grup başkan ve üye ise EK ların disiplin kurullarına sevk edilen etik ihlal başvuruları ile ilgili olarak ön rapor veya ön görüş hazırlama yetkisine kavuşturulmalarını tercih etmektedir. Diğer temel görüşe göre ise, EK ların etik ihlalleri inceleme ve yaptırım uygulama yetkisine kavuşturulmaları yoluna gidilmemelidir. EK ların temel işlevi etik kültürü yerleştirmek için eğitim ve danışma hizmeti vermektir. 8. EK ların Çalışma Usul ve Esaslarındaki Belirsizlik: EK ların çalışma usul ve esasları (toplanma sıklığı, karar alma biçimi vb.) ile EK sekreteryasının hangi birime bağlı olacağı ve hangi usullere göre çalışacağı açıklığa kavuşturulmalıdır. 9. EK ların Mali Kaynağının Olmaması: EK ların herhangi bir bütçesi olmadığı gibi; mevcut görevleri itibariyle ayrı bir bütçeyi gerektirecek faaliyetleri de yoktur. Ayrıca, bazı EK başkan ve üyeleri, sadece KGEK üyelerine huzur hakkı tahakkuk ettirilmesinin etik olmadığını vurgulayıp; eğer EK üyelerine böyle bir huzur hakkı verilmiyorsa KGEK üyelerine de verilmemesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu noktadan hareketle, EK üyelerine mutat toplantıları başına bir sembolik bir huzur hakkı sağlanmasının faydalı olacağı dile getirilmiştir. 10. Eğitim Eksikliği:Kamu personeli etik mevzuatından kaynaklanan hak ve yükümlülüklerinin pek de farkında değildir. Etik sözleşmelerini bile adet yerini bulsun kabilinden imzalamaktadırlar. Sadece kurumlardaki kamu görevlileri değil; kurum üst düzey yöneticileri de genel etik eğitiminden geçirilmelidir. EK başkan ve üyelerinin de ayrıntılı bir etik eğitimine tabi tutulması ve alandaki gelişmelerden sürekli haberdar edilmesi faydalı olacaktır. 11. Etik Yaptırımlar ve Ödüller: Disiplin cezasını gerektiren etik ihlallerde disiplin cezasına ilave olarak; özellikle de, disiplin cezasını gerektirmeyen ihlallerde EK ların doğrudan etik uyarı verebilmesi faydalı olacaktır. Sicil raporlarında etik davranış ilkelerine uygunluk ve etiğe duyarlılık açık seçik yer almalı; etik ihlaller karşısında disiplin cezası verilmemiş olsa bile bu durum sicil raporlarına işlenmelidir. Sicil raporlarına 45

48 etik ihlalde bulunduğu işlenen memurların üst düzey görevlere atanmalarında bu durum dikkate alınmalıdır. Ayın etik personelini seçmek bir yandan personel açısından motivasyon sağlayabileceği gibi diğer yandan personel arasında ayrımcılığa sebep olabilir. Kurum içinde, seçilemeyen personelin etik davranmadığı intibaını yaratır. Üstelik büyük kurumlarda bu seçimi yapmak da oldukça zor ve yapılabilse bile subjektiftir. Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personel için Anket Formu Soru 23: Belirtmek İstediğiniz Başka Bir Husus Var mıdır? Bu soru, kendisine anket uygulanan ve EK üyesi olmayan personelin çok küçük bir bölümü tarafından cevaplandırılmıştır. Cevapların bir bölümü doğrudan EK larla değil, kamu personel rejiminin genel sorunları (kayırmacılık, ücret adaletsizliği vb.) ile ilgilidir. Cevaplayanların, konu ile ilgili olarak temas ettikleri belli başlı hususlar şunlardır: 1. Kurum merkez binası dışındaki ek binalarda veya taşrada görev yapan personelin genelde EK lar ve özelde etik eğitimler ile ilgili gelişmelerden hiç haberi olmamakta ya da çok geç haberi olabilmektedir. Bu sebeple, kurum internet sitelerinde EK ile bilgiler yer almalı; ayrıca bu bilgiler, etik davranış ilkeleri ile birlikte, yine Kurumun bütün birimleri içerisinde herkesin görebileceği yerlerde sergilenmelidir. 2. EK ların sekreterya hizmetleri için personel temin edilmesi, EK ların daha düzgün çalışmasını ve diğer personelin EK larla daha kolay irtibat kurmasını sağlayabilir. 3. Aday memurluk ve oryantasyon eğitimi programlarında etik konusuna ayrılan süre artırılmalıdır. 4. Kendisine anket uygulanan bir personel, EK ların kamu hiyerarşisi dışında STK ların önderliği ya da ağırlık taşıdığı bir yapıda oluşmasının daha faydalı olacağını ifade etmiştir. 5. Kendisine anket uygulanan bir personel de görüşünü şu bir ifade ile özetlemiştir: Torpil Kral Kaldıkça Etik Hep Köledir. 4. Çalıştay Tartışmaları Proje kapsamında, Ocak 2010 tarihlerinde, 55 kamu kurum ve kuruluşu ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu ve üst birliklerinin EK larından 2 şer üye ve konu ile ilgili bazı kamu ve sivil toplum kuruluşları ile üniversite temsilcilerinin davet edildiği 2 günlük Çalıştay Ankara da düzenlenmiştir. Toplam 141 kişi Çalıştaya katılmıştır. Çalıştayın, moderatörlüğünü KGEK üyesi Prof.Dr. Salih Aynural ın yaptığı ve Proje Araştırma Bulgularının tartışıldığı oturumda, Moderatör ve Takım Lideri nin Mülakat ve Odak Grubu Çalışmalarında kullanılanlar arasından seçtikleri ve katılımcılara yönelttiği 4 temel soru çerçevesinde yapılan tartışmalar sırasında ortaya atılan görüşler aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır. Tartışma Sorusu 1. Mevcut mevzuata (2005 tarihli Yönetmelik md.29) göre, merkezdeki etik komisyonlarının yapılanması yeterli midir? Etik Komisyonlarının illerdeki yapılandırılması nasıl olmalıdır? 46

49 1.1. Kamu kurum ve kuruluşlarının merkezlerinde yer alan EK ların yapılanmaları yeterli değildir. EK ların üye sayısı, başkan ve üyelerin görev düzeyi, geldikleri birimler, nitelikleri ve görev tanımları; EK sekreteryalarının konumu; ve EK ların çalışma usul ve esasları (toplanma sıklığı, periyodik faaliyet raporlarının düzenlenmesi, internet sayfasının yapılması ve güncellenmesi vb.) açıkça tespit edilmelidir. Temel ilkeler Kanunda, ayrıntılar ise Yönetmelikte yer almalıdır Taşrada her bir il için tek bir EK nın olması faydalı olacaktır. Valilik, kaymakamlık, yerel yönetimler, KKNMK lar ve varsa bağımsız genel müdürlükler/yatırımcı kuruluşlar bünyesindeki EK lar belirli bir temsile göre tek bir EK ya dönüştürülmelidir. Taşradaki EK ların bünyesine üniversite, medya ve STK ve kamu görevlileri sendikalarının temsilcileri katılabilir. Tartışma Sorusu 2. Mevcut mevzuata (2005 tarihli Yönetmelik md.29) göre, etik komisyonlarına verilen görev ve yetkiler yeterli midir? Yeterli değilse, komisyonların etkinliğini artırabilmek için ilave ne tür görev ve yetkiler verilebilir? Bu bağlamda, etik komisyonlarına genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlali iddialarına ilişkin başvuruları inceleme yetkisi tanınmalı mıdır? 2.1. EK lara verilecek temel işlev konusunda Araştırmanın nitel ve nicel analizleri sonucunda ortaya çıkan iki temel görüş Çalıştay da yer alan katılımcılar tarafından da dile getirilmiştir. Birinci görüşe göre, EK ların mevcut görev ve yetkileri, kendilerine yüklenen temel işlevi yerine getirebilmeleri (etik farkındalığın yaratılması ve etik kültürün başta etik eğitimler olmak üzere farklı yöntemlerle yerleştirilmesi)açısından yeterlidir. Kamu yönetiminde etiğin yerleştirilebilmesi açısından 5176 sayılı Kanunun yaptığı en önemli katkı, daha önce konumları itibariyle disiplin kovuşturmasına maruz kalamayabilecek genel müdür ve üstü kamu görevlilerinin de KGEK in etik ihlal incelemesine tabi olmalarıdır. Üst düzey kamu yöneticilerinin ilgili bakan dışında hesap verebilirlikleri belki de bu yolla sağlanabilir. Odak Grup Çalışmalarında da açıkça ifade edildiği gibi, 5176 sayılı Kanun ile disiplin kurullarına genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlal iddialarına ilişkin başvuruları inceleme yetkisinin tanınması büyük bir yenilik değildir. Zaten, 657 sayılı DMK na göre, etik ihlallerin pek çoğu disiplin kovuşturması kapsamına girmektedir. DMK nın 125. maddesindeki disiplin suçlarının bir bölümü soyut ve subjektif değerlendirmelere açık niteliktedir. DMK da açıkça disiplin suçu olarak belirlenmemiş etik ihlaller de (örn. çıkar çatışması, psikolojik taciz) uygulamada disiplin kurulları tarafından bu kapsama sokulabilmektedir. Başka bir deyişle, yaptırım işlevi disiplin kurulları tarafından yerine getirildiğine göre, EK lara etik kültürün yerleştirilmesi ve etik eğitim verilmesi dışında başka bir yetki tanınması gerekli değildir. EK ların yaptırım gücünün artırılması onların önleyici-eğitici rolünü ortadan kaldıracaktır. Oysa, onların izleme, danışma ve eğitim rolleri artırılmalıdır İkinci görüşe göre, EK ların mevcut pasif durumlarından uzaklaştırılabilmesi için KGEK e paralel ve daha özerk bir yapıya kavuşturulması faydalı olacaktır. EK lar, KGEK e benzer yetkilerle donatılmalı ve çalışma usul ve esasları yine KGEK inkine benzer bir şekilde düzenlenmelidir. KGEK in inceleme kapsamına genel müdür yardımcıları da dahil edilmeli; EK lar ise orta kademe yöneticiler ve diğer kamu görevlileri hakkındaki etik ihlalleri KGEK gibi hem re sen hem de başvuru üzerine inceleyebilmelidir. Böylece, disiplin ve etik konuları birbirinden ayrılabilir. Alo Etik ihbar/şikayet hattı ve etik e-posta adresi nin varlığı da etik ihlal başvurularını kolaylaştırabilir. EK ların bağlı oldukları kurum üst yönetimlerinden belirli ölçüde özerk hareket edebilme hakkı, aslında kamu hizmeti etiğinin olmazsa olmaz şartları arasında sayılmalıdır. EK ların kendi faaliyet programlarını belirlemelerinde (örn. eğitim programlarını oluşturma) ve uygulamalarında üst yönetimler fazla müdahaleci olmamalıdır. EK ları, üst yönetimin doğrudan müdahalesinden 47

50 koruyabilmek için onları daha temsili kılacak yöntemler geliştirilmelidir. Kamu görevlilerinin sendikaları ve mesleki dernekleri aracılığı ile EK larda temsil edilmesi bu yöntemlerden biri olabilir Bu iki temel görüş arasında daha orta yolcu bir görüşe göre ise, mevcut sistem radikal biçimde değiştirilmeden disiplin kurulları doğrudan etik ihlallerle ilgili olaylarda EK lardan öngörüş isteyebilir. Yine bir ara çözüm yöntemi olarak, EK başkan veya üyeleri etik ihlal olaylarında bir muhakkik (soruşturmacı) gibi rapor düzenleyebilirler. Bu Türk kamu yönetiminde yaygın bir uygulama olduğu için EK ların bu yöndeki bir faaliyeti mevzuata da uygun olacaktır. Tartışma Sorusu 3. Etik komisyonlarının kurumlarındaki diğer ilgili birimler (disiplin, teftiş kurulu, iç denetim, eğitim, insan kaynakları birimleri) ve Kamu Görevlileri Etik Kurulu ile olan işbirliği ne düzeydedir? 3.1. Türkiye de denetim fonksiyonu geleneksel denetim birimleri (örn. teftiş kurulları) aracılığıyla etkin olarak işletilemediği için iç denetim birimleri, KGEK ve Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) gibi yeni kurumlar devreye sokulmaktadır. Aslında, teftiş ve disiplin kurulları gibi geleneksel kurumların yanında KGEK ve EK lar gibi yeni kurumların doğuşu yeni kamu işletmeciliği ve yönetişim yaklaşımlarının doğal bir ürünüdür. Aslında yeni kurumlardan korkulmamalı; yeni kurumlar misyonunu tamamlayanların yerlerini almalıdır. Ancak, aynı anda farklı ihtiyaçların yarattığı kurumlar birlikte varlıklarını sürdürecek olursa yetki-görev çatışmaları kaçınılmaz olacaktır. Önemli olan bunlar arasında işbirliği sağlayıp görev boşluklarını ortadan kaldırmaktır KGEK, etik eğitimini merkez ve taşradaki kamu kurum ve kuruluşlarına yayabilmek için EK lara ihtiyaç duymaktadır Çünkü, KGEK bunu ülke çapında tek başına yerine getiremez. Bu bakımdan, KGEK ile EK lar arasındaki işbirliği önem taşımaktadır. KGEK ve EK ların son zamanlarda en çok hassasiyetle üzerinde durdukları ve işbirliği yaptıkları konulardan birisi de hediye yasağı dır EK lar ancak etik ve etik inceleme konusunda uzmanlaşmış personelin desteğiyle başarılı olabilirler. EK lara inceleme yetkisi verilecekse, yaptıkları işin doğası gereği teftiş kurulu ve iç denetim birimlerinde görevli müfettiş ve iç denetçi gibi uzman personel EK üyeleri arasında yer almalıdır. Ancak, bu personelin geleneksel denetim yollarının yanısıra etik konusuna duyarlı olmaları şarttır. Unutulmamalıdır ki, etik kültürün yerleştirilmesi görevi sadece EK ların değil, aynı zamanda teftiş kurulu ve iç denetim biriminin de görevidir. Tartışma Sorusu 4. Etik davranış ilkelerinin ihlali hallerinde bu ihlalleri yapanlara hangi tür etik yaptırımlar uygulanabilmelidir? (örn. Dikkat çekme, etik uyarı, etik eğitime tabi tutma, kurum internet sitesinin etik ile ilgili sayfasında teşhir, terfi işlemlerinde dikkate alma) 4.1. Elinde yaptırımı olmayan bir kurum uzun süre varlığını sürdüremez. Kurumun tanınır ve etkili olabilmesi için birtakım yaptırımlara sahip olması gerekir. Nitekim, etik ihlallerin Resmi Gazete de yayımlanmaya başlamasıyla birlikte KGEK in tanınırlığı artmıştır. Aynı durum, EK ler için de geçerlidir Sopa ve havuç politikası aslında etik alanında da geçerlidir. Etik dışı davranışları cezalandırma, esas itibariye, DMK nın disiplin hükümleri başta olmak üzere mevzuatta yer almaktadır. Bu sebeple, EK lar güzel davranış örnekleri ni ön plana çıkarmalı ve etik ödüllendirme yöntemini kullanmalıdır. Bu bağlamda, EK lara, örnek kamu görevlileri hakkında üst yönetime etik ödüllendirme teklif etme yetkisi tanınmalıdır. Ancak, etik ödüllendirme, zımnen etik dışı davranışın yaygın, etik davranışın ise istisnai olduğunu baştan kabul etmek anlamına da gelebilir. Üstelik, bazı personelin ayın etik personeli olarak seçilmesi, diğer personelin etik-dışı faaliyetleri olduğunu ima eder. 48

51 2.2 NİCEL ANALİZ Proje Ekibince, KGEK ile işbirliği içerisinde, Proje kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarındaki (bkz. Ek 1) EK başkan ve üyeleri için ayrı, EK üyesi olmayan personel için ayrı olmak üzere iki farklı tür anket geliştirilmiş (bkz. Ek 6 ve 7); alan araştırmasına yönelik bu anketler nitel araştırmanın (mülakatları) yürütüldüğü sırada Ankara (Merkez/Başkent ve Ankara Taşra Örgütü) ve diğer 7 ilde uygulanmıştır. Cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, hizmet süresi ve görev türü gibi demografik ve görev ile ilgili standart bilgileri elde etmeye yönelik sorulara ilave olarak, EK başkan ve üyelerine yönelik ankette (bkz. Ek 6) ikisi açık-uçlu olmak üzere toplam 34 soru; EK başkan ve üyesi olmayan personele yönelik ankette (bkz. Ek 7) ise sadece biri açık-uçlu olmak üzere toplam 23 soru yer almaktadır. Bu sorular, EK başkan ve üyeleri ile EK üyesi olmayan personelin EK ların yasal, kurumsal ve işlevsel sorunlarına ilişkin bilgi, görüş, algı ve beklentilerini ortaya çıkarmaya yöneliktir. Açık-uçlu sorulara verilen cevaplar nitel olarak değerlendirilirken, kapalı-uçlu sorulara verilen cevaplar sosyal bilimlere uygun bir istatistik paket programı aracılığıyla analiz edilmiştir. 500 üzerinde kamu görevlisine bu anketler uygulanmış ve 501 anket analiz edilmeye uygun bulunmuştur. Ankete katılanların 250 si Ankara da (Merkez/Başkent ve Ankara Taşra Örgütü), geri kalan 251 i ise, diğer 7 ilde görevli kamu görevlileridir. Söz konusu 251 kamu görevlisi bu illere aşağı yukarı eşit olarak dağılmaktadır. Aşağıda ayrıntılı olarak ele alınacağı üzere, ankete katılanların 182 si EK üyesi, diğerleri (319) EK üyesi olmayan personeldir. Ankete katılanların kurum türüne göre dağılımı ise şu şekildedir: Merkezi yönetim (başkent örgütü) (195), taşra (il ve ilçe) yönetimi (181), yerel yönetimler (99), kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları (22) ve kurum türü belirtmeyenler (4). Kurum ve kuruluşların bu şekilde nasıl gruplandırıldığı Giriş bölümündeki İçerik ve Yöntem kısmında açıklanmıştır EK Başkan ve Üyelerine Uygulanan Ankete İlişkin Verilerin Analizi EK Başkan ve üyelerine uygulanan anketlere verilen cevaplardan tanımlayıcı istatistikler üretilerek bunlar grafik ve tablolar aracılığıyla aşağıda gösterilmiştir. Yine, EK larla ilgili farklı özellikler (değişkenler) arasında anlamlılık ilişkisi ni araştıran ki kare testlerinin sonuçları da tanımlayıcı istatistiklerin ardından sunulmuştur EK Başkan ve Üyeleri Tarafından Verilen Cevaplara İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler: Anket formunun başlangıcındaki cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, hizmet süresi ve görev türüne yönelik standart bilgileri elde etmeye yönelik sorulara verilen cevaplar ile kapalı-uçlu 32 soruya verilen cevapların istatistiksel analizi aşağıda grafikler ve tablolarla gösterilmiştir. Grafiklerde, sol üst köşede yer alan tabloda, ilgili soruya cevap verenlerin ve vermeyenlerin sayıları (frekansları) ve yüzde değerleri (%) verilmiştir. Tablonun sağ yanındaki dilim grafik, ilgili soruya cevap verenlerin (geçerli cevapların) yüzde dağılımları dikkate alarak düzenlenmiştir. Alt kısımda yer alan dörtlü kurumsal grafiklerde de, cevap verenlerin (geçerli cevapların) yüzde dağılımlarına göre dilim grafikler oluşturulmuştur. Böylece, hem genel durum hem de kurum türüne göre farklılıklar görsel olarak da tespit edilebilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da genel durumu ifade eden büyük dilim grafikteki renkler ile alt kısımda yer alan dörtlü kurumsal dilim grafiklerdeki renklerin ifade ettiği seçeneklerin farklı olabileceğidir. Dilim grafikleri oluşturan istatistik paket programı seçenek sayısına göre renkleri otomatik ayarladığı için farklı dilim grafiklerdeki aynı seçenek mutlaka aynı renkle gösterilmemiş olabilir. 49

52 CİNSİYET Frekans % Geçerli % Kadın Erkek Toplam Cevap verilmemiş Kadın Erkek Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Kadın (n=11, %11.1) Erkek (n=88, %88.9) Kadın (n=7, %21.9) Erkek (n=25, %78.1) Kadın (n=6, %16.2) Erkek (n=31, %83.8) Kadın (n=4, %33.3) Erkek (n=8, %66.7) Grafik 1-EK Başkan ve Üyelerinin Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo da görüldüğü ve dilim grafiğe yansıdığı üzere, ankete katılıp bu soruya geçerli cevap veren EK başkan ve üyelerinin çok büyük bir bölümü (%84.4) erkek tir. Söz konusu kamu görevlileri genellikle üst düzey yöneticiler olduğu için bu durum, Türk kamu bürokrasisinin üst düzey yöneticileri arasındaki erkek egemen yapıyı olduğu gibi yansıtmaktadır. Merkez kuruluşlardaki EK larda erkek personel ağırlığı (%88.9) genel ortalamanın üstündedir. Çünkü, bu kuruluşlardaki EK başkan ve üyelerinin çok büyük bir bölümü müsteşar, müsteşar yardımcısı, genel müdür, başkan, genel müdür yardımcısı, başkan yardımcısı ve daire başkanı gibi üst düzey yönetcilerdir ve bu kadrolarda ağırlıklı olarak erkek personel istihdam edilmektedir. Yerel yönetimlerde ise erkek personel ağırlığı (%83.8) genel ortalama düzeyindedir. Taşra kuruluşlarında (%78.1) ve özellikle KKNMK larda (%66.7) ise EK başkan ve üyeleri arasındaki erkek ağırlığı göreli olarak daha azdır. 50

53 YAŞ Frekans % Geçerli % ten fazla Toplam , Cevap verilmemiş 'ten fazla Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu (n=2, %2.1) (n=1, %3.2) (n=1, %2.8) (n=30, %30.9) (n=8, %25.8) (n=8, %22.2) 45'ten fazla (n=65, %67.0) 45'ten fazla (n=22, %71.0) 45'ten fazla (n=27, %75.0) Grafik 2-EK Başkan ve Üyelerinin Yaşa Göre Dağılımı (n=1, %8.3) 45'ten fazla (n=11, %91.7) Ankete katılan ve bu soruya geçerli cevap veren EK başkan ve üyelerinin ağırlıklı olarak üst düzey yöneticiler olması sebebiyle yaş ortalamaları da yüksektir. EK başkan ve üyelerinin %71 i 45 yaş ve üzeri ndedir. Bu oran, merkez (%67), taşra (%71) ve yerel yönetim (%75) kuruluşlarında genel ortalamaya yakın seyrederken, KKNMK larda (%91.7) daha da yükselmektedir yaş arası EK başkan ve üyesi personel sayısı ise yok denecek kadar azdır; hatta, KKNMK larda mevcut değildir. EK başkan ve üyelerinin göreli olarak yüksek yaş ortalaması, gerek bağlı oldukları kurumu gerekse kamu bürokrasisini tanıma açısından faydalı olmakla birlikte, değişime ayak uydurabilme yeteneği açısından sakınca yaratabilir. 51

54 ÖĞRENİM DURUMU Lise Üniversite Lisansüstü Frekans % Geçerli % Lise Üniversite Lisansüstü Toplam Cevap verilmemiş Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Üniversite (n=56, %60.9) Üniversite (n=27, %87.1) Lise (n=3, %8.3) Üniversite (n=29, %80.6) Lisansüstü (n=36, %39.1) Lisansüstü (n=4, %12.9) Lisansüstü (n=4, %11.1) Grafik 3-EK Başkan ve Üyelerinin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Üniversite (n=8, %66.7) Lisansüstü (n=4, %33.3) Ankete katılan ve bu soruya geçerli cevap veren EK başkan ve üyelerinin ağırlıklı bir şekilde üst düzey yöneticisi olma konumlarına bağlı olarak, öğrenim durumları, üniversite (%70.2) ve lisansüstü (%28.1) dereceleri düzeyindedir. Özellikle merkez kuruluşlarda (%39.1) ve KKNMK larda (%33.3) lisansüstü dereceye sahip olanların oranı bir hayli yüksektir. Sadece yerel yönetimlerde, az da olsa, lise mezunu (%8.3) EK üyelerine rastlamak mümkündür. Farklı eğitim geçmişleriyle farklı birimlerde çalışan EK başkan ve üyelerinin bu yüksek eğitim düzeyi, aslında, EK ların kurumsal etik stratejilerini ve etik eğitim programlarını çeşitli boyutları ile belirleyebilme ve KGEK in genel stratejisi ve eğitim programları ile uyumlu bir şekilde yürütebilmeleri açısından çok faydalıdır. Ne yazık ki, şimdiye kadarki uygulamalarda, bu potansiyelden yeteri kadar yararlanıldığı söylenemez. 52

55 HİZMET SÜRESİ 5 yıldan az 5-10 yıl yıl 20 yıldan fazla Frekans % Geçerli % 5 yıldan az yıl yıl yıldan fazla Toplam Cevap verilmemiş Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 5 yıldan az (n=1, %1.1) yıl (n=19, %21.1) 20 yıldan fazla (n=70, %77.8) 5-10 yıl (n=2, %6.5) yıl (n=5, %16.1) 20 yıldan fazla (n=24, %77.4) 5 yıldan az (n=1, %2.9) 5-10 yıl (n=1, %2.9) yıl (n=9, %25.7) 20 yıldan fazla (n=24, %68.5) 5 yıldan az (n=1, %8.3) yıl (n=1, %8.3) 20 yıldan fazla (n=10, %83.3) Grafik 4-EK Başkan ve Üyelerinin Hizmet Süresine Göre Dağılımı Yine, ankete katılıp bu soruya geçerli cevap veren EK başkan ve üyelerinin ağırlıklı bir şekilde üst düzey yöneticisi olma konumlarına bağlı olarak, hizmet süreleri ağırlıklı olarak 20 yıldan fazla dır (%76.2). Bu oran, merkez (%77.8) ve taşra (%77.4) kuruluşlarında genel ortalama düzeyinde; yerel yönetimlerde (%68.9) genel ortalamanın biraz altında, KKNMK larda (%83.3) biraz üstündedir. 5 yıldan az ve 5-10 yıl arası hizmeti olanlar ise neredeyse yok denecek kadar azdır. Merkez kuruluşlarında ve KKNMK larda 5-10 yıl arası, taşra kuruluşlarında ise 5 yıldan az hizmet süresi olan EK başkan ve üyesi mevcut değildir. Sadece, yerel yönetimlerde dört farklı hizmet süresi grubunda yer alan başkan ve üye mevcuttur. EK başkan ve üyelerinin, tamamı veya bir bölümü mevcut kurumlarında olmak üzere kamu sektöründe geçirmiş oldukları hizmet sürelerinin genelde uzunluğu, onların gerek kurumlarını gerekse kamu bürokrasisini tanımaları açısından faydalı olacaktır. Ancak, aynen yaş ortalamasının yüksekliği hususunda vurgulandığı gibi, bu durum, etik alanında kültürel değişimi özümseme ve bu değişime ayak uydurabilme ve değişime öncülük edebilme açılarından bazı sakıncalar yaratabilir. 53

56 GÖREV TÜRÜ Frekans % Geçerli % Yönetici Uzman/ Denetçi/ Teknik personel İdari personel Toplam Cevap verilmemiş Toplam Yönetici Uzman/ Denetçi/ Teknik personel İdari personel Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişkili Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Yönetici (n=74, %84.1) Yönetici (n=32, %91.4) Uzman/Denetçi.. (n=9, %10.2) Yönetici (n=31, %100) Uzman/Denetçi..(n=1, %2.9) İdari personel (n=5, %5.7) İdari personel (n=2, %5.7) Grafik 5-EK Başkan ve Üyelerinin Görev Türüne Göre Dağılımı Yönetici (n=11, %91.7) Uzman/Denetçi..(n=1, %8.3) Ankete katılıp, geçerli cevap veren EK başkan ve üyelerinin çok büyük bir bölümü farklı unvan ve düzeylerdeki yönetici lerdir (%89.2). Bu oran, yerel yönetimler (%91.4) ile KKNMK larda (%91.7) aşağı yukarı genel ortalama düzeyinde iken, taşra kuruluşlarında EK başkan ve üyelerinin tamamını (%100) oluşturmaktadır. Merkez kuruluşları (%5.7) ve yerel yönetimlerde idari personel statüsünde EK başkan ve üyeleri de bulunmaktadır. Özellikle merkez kuruluşlarda daha fazla istihdam edilen uzman/denetçi/teknik personel, varlıklarını (%10.2) EK larda da diğer kurum türlerine göre daha fazla göstermektedir. EK başkan ve üyelerinin çok büyük bir bölümünün yönetici (ve özellikle de üst düzey yönetici) olması, EK ların kurum içinde üst düzeyde temsil edilmesi ve faaliyetlerinin kolaylaştırılması açısından faydalıdır. Ancak, üst düzey yöneticilerin yoğun iş temposu sebebiyle EK ların toplanmaları ve karar almaları zorlaşmaktadır. 54

57 KURUMUNUZUN TÜRÜ Merkez Kuruluşu Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Frekans % Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Toplam Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Merkez Kuruluşu (n=100, %100) Taşra kuruluşu (n=32, %100) Yerel Yönetim (n=38, %100) Grafik 6-EK Başkan ve Üyelerinin Görev Türüne Göre Dağılımı Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu (n=12, %100) Anketin 1. sorusuna (Kurumunuzun türü) cevap veren toplam 182 katılımcıdan yarıdan fazlası (%54.9) merkez kurum ve kuruluşları ndaki EK başkan ve üyeleridir. Bu durum, merkezdeki çok sayıda kamu kurum ve kuruluşunun Proje kapsamına dahil edilmesinden kaynaklanmaktadır. İlerdeki grafiklerde de görüleceği üzere, merkez kuruluşlarının bu göreli ağırlığı pek çok soruya verilen cevaplarda merkez kuruluşlarındaki durumun genel ortalama ile aşağı yukarı örtüşmesine yol açmıştır. Merkez kuruluşlarını, Ankara nın taşrası dahil olmak üzere, 8 ildeki yerel yönetimler (%20.9) ile taşra kuruluşları nda (%17.6) yer alan EK ların başkan ve üyeleri takip etmektedir. Proje kapsamındaki 8 ilde KKNMK lar ve onların Merkezdeki/Başkentteki üst yapılanmalarında EK ların kurulması konusunda yaşanan eksiklik ve tereddütler sebebiyle, sadece 12 EK başkan ve üyesi ile (%6.6) anket yapılabilmiştir. Bu bakımdan, diğer kurum türleri için de geçerli olan ve kamu kurum ve kuruluşlarındaki tüm EK başkan ve üyeleri hakkında genelleme yapılırken dikkatli olunması uyarısı, elde olmayan sebeplerle, özellikle KKNMK lar için daha da geçerlidir. 55

58 KURUMUNUZDA TOPLAM ÇALIŞAN SAYISI/KAYITLI ÜYE SAYISI Frekans % Geçerli % ve daha fazla Kesin bilgim yok Toplam ve daha fazla Kesin bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu (n=3, %3.0) (n=17, %53.1) (n=13, %34.2) (n=6, %50.0) (n=15, %15.0) 501 ve daha fazla (n=81, %81.0) Kesin bilgim yok (n=1 %1.0) (n=4, %12.5) 501 ve daha fazla (n=11, %34.4) 501 ve daha fazla (n=25, %65.8) (n=2, %16.7) 501 ve daha fazla (n=4, %33.3) Grafik 7-Kurumda Toplam Çalışan Sayısı/Kayıtlı Üye Sayısı Anketin 2. sorusuna (Kurumunuzda toplam çalışan sayısı/kayıtlı üye sayısı) cevap veren katılımcıların kurum büyüklüğüne ilişkin olarak verdikleri bilgilere göre, araştırma kapsamındaki kurumların yaklaşık 2/3 ü (%66.5), 501 ve daha fazla personel çalıştıran/kayıtlı üyeye sahip kurum ve kuruluşlardır. Diğer bir deyişle, bunlar personel açısından büyük çaplı örgütlerdir. Bu durum, bakanlıkların ve yatırımcı kuruluşların önemli bir ağırlık oluşturdukları merkez kuruluşlarda (%81) daha da belirgindir. Yerel yönetim kuruluşları (%65.8), personel büyüklüğü açısından genel ortalama düzeyinde iken, taşra kuruluşları ve KKNMK lar personel sayısı arasında olan daha küçük örgütlerdir. Bu sebeple, daha az personele sahip bu kuruluşlarda, özellikle de taşra kuruluşlarında, EK sekreterya hizmetlerini yürütebilecek nitelikli personel sıkıntısı yaşanmaktadır. Ankete cevap veren KKNMK üst örgütleri başkan ve üyelerinin vermiş oldukları rakamların çok büyük bir bölümü, söz konusu meslek kuruluşuna kayıtlı (sayıları onbinlerle ifade edilebilecek) tüm üyeleri değil, o örgütteki personel sayısını yansıtmaktadır. 56

59 KURUMUNUZUN YAZILI VİZYON VE MİSYONUNDA ETİK İLE İLGİLİ BİR İFADE VAR MI? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Evet Hayır Bilgim yok Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=37, %39.4) Evet (n=5, %17.2) Evet (n=15, %42.9) Evet (n=6, %50.0) Hayır (n=52, %55.3) Hayır (n=21, %72.4) Hayır (n=19, %54.3) Hayır (n=5, %41.7) Bilgim yok (n=5, %5.3) Bilgim yok (n=3, %10.3) Bilgim yok (n=1, %2.8) Bilgim yok (n=1, %8.3) Grafik 8-Kurumun Yazılı Vizyon ve Misyonunda Etik ile İlgili İfade Anketin 3. sorusuna (Kurumunuzun yazılı vizyon ve misyonunda etik ile ilgili bir ifade var mı?) verilen cevaplara göre, EK başkan ve üyelerinin yarıdan fazlası (%57.1) kurumlarının yazılı vizyon ve misyonlarında etik ile ilgili bir ifade yer almadığını belirtmişlerdir. Aslında, bu soruya evet veya hayır diye cevap verenlerin büyük çoğunluğu da, kesin bir cevap vermeden önce tereddüt etmişler; strateji belgesi ve faaliyet raporları gibi konuyla ilgili yazılı belgeleri ve kurumun web sitesini inceledikten sonra bir karara varabilmişlerdir. Bu durum, kamu sektöründe stratejik planlama çalışmalarının içselleştirilemediğinin çarpıcı bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Verilen bilgilere göre, kurumların hiç birinin vizyon ve misyonunda (ve kurumsal değerlerinde) doğrudan etik ifadesi geçmemekle birlikte, etik ilkelere (dürüstlük, doğruluk, ahlak, adalet, kalite, hesap verebilirlik vb.) rastlanmaktadır. Bu tür ilkelerin varlığı tespit edildiğinde soruya doğal olarak evet cevabı verilmiştir. Merkez kuruluşlarında (%55.3) ve yerel yönetimlerdeki (%54.3) dağılım genel ortalama düzeyinde olmakla birlikte taşra kuruluşlarında (%72.4) bu oran bir hayli yükselmektedir. Bu durum, taşra personelinin merkezden uzaklığı ve eğitim eksikliği gibi sebeplerle açıklanabilirse de, taşra personelinin EK lar açısından valiliğe/kaymakamlığa mı yoksa kendi kurumlarına bağlı oldukları konusunda yaşadıkları tereddütten de kaynaklanmaktadır. Nitelikleri gereği (meslek etiği) sadece KKNMK larda bu soruya olumlu cevap verenlerin oranı %50 ye ulaşabilmektedir. 57

60 KURUMUNUZ ETİK KOMİSYONUNUN OLUŞTURULMA YILI NEDİR? Frekans % Geçerli % Toplam Cevap verilmemiş Toplam Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu 2004 (n=1, %1.1) 2005 (n=42, %45.7) 2006 (n=10, %10.9) 2007 (n=15, %16.3) 2008 (n=21, %22.8) 2010 (n=3, %3.3) 2005 (n=9 %33.3) 2006 (n=1, %3.7) 2007 (n=9, %33.3) 2008 (n=3, %11.1) 2009 (n=3, %11.1) 2010 (n=2, %7.4) Yerel Yönetim 2005 (n=8 %24.2) 2006 (n=2, %6.1) 2007 (n=7, %21.2) 2008 (n=4, %12.1) 2009 (n=6, %18.2) 2010 (n=6, %18.2) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 2007 (n=4, %33.3) 2008 (n=5, %41.7) 2009 (n-3, %25.0) Grafik 9-Kurum Etik Komisyonunun Oluşturulma Yılı Anketin 4. sorusuna (Kurumunuzun etik komisyonunun oluşturulma yılı nedir?) verilen cevaplar, oldukça renkli bir grafik sunmuştur. Grafikten, EK ların Türk kamu yönetiminde kademeli bir şekilde yerini aldığı görülmektedir. Ancak, tek bir katılımcı tarafından verilen 2004 yılı cevabının 2005 tarihli Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önceki bir tarihe işaret ettiği için sehven veya bilgi eksikliği sonucu oluştuğu söylenebilir. Bunların en fazla (%36) 2005 yılında, ilgili Yönetmelik yürürlüğe girer girmez kurulmuş olması dikkat çekicidir. EK lar ağırlıklı olarak 2005 (%36), 2007 (%21.3) ve 2008 (%20.1) yıllarında oluşturulmuşlardır. Merkez ve taşra kuruluşlarındaki durum genel eğilimle uyumludur. Yerel yönetimlerde yıllara göre daha dengeli bir dağılım söz konusu olmakla birlikte son yıllarda bir hareketlenme olduğu göze çarpmaktadır. KKNMK lar ise bu konuda diğer kurumlara göre daha geç kalmışlardır. Bu durum, büyük olasılıkla, bu kurumlardaki mesleki etik kurullarının varlığı ve bu kurumların etik mevzuatı kapsamında yer alıp almamakla ilgili tereddütleri/karşı görüşleri sebebiyle ortaya çıkmış olabilir. Proje kapsamında yapılan ziyaretler sırasında EK ya sahip olmayan kurumlara rastlanıldığı gibi bazı kurumlar da bu ziyaretin yarattığı ivme ile EK larını ilk defa oluşturmuşlar veya atıl durumdakilere yeniden hayatiyet kazandırmışlardır. EK başkan ve üyelerinin bir bölümü de, özellikle EK lar kendi görev sürelerinden önce kurulmuşsa, kuruluş yılını doğru olarak vermekte güçlük çekmişlerdir ki, bu durum bile EK lara verilen önemin düzeyini göstermeye yeter. 58

61 KURUMUNUZ ETİK KOMİSYONUNUN ÜYE SAYISI BAŞKAN DAHİL KAÇTIR? Frekans % Geçerli % , , , Toplam Cevap verilmemiş Toplam Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur. Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 3 (n=36, %36.7) 4 (n=17, %17.3) 5 (n=25, %25.6) 6 (n=19, %19.4) 9 (n=1, %1.0) 2 (n=1, %3.5) 3 (n=3, %10.3) 4 (n=7, %24.1) 5 (n=7, %24.1) 6 (n=10, %34.5) 7 (n=1, %3.5) 1 (n=1, %2.6) 3 (n=22, %57.9) 4 (n=7, %18.4) 5 (n=8, %21.1) 3 (n=9,%75.0) 4 (n=3, %25.0) Grafik 10-Kurumun Başkan Dahil Etik Komisyonu Üye Sayısı Anketin 5. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonu üye sayısı başkan dahil kaçtır?) verilen cevaplar analiz edildiğinde, EK ların 1 den 9 a kadar farklı üye sayısına sahip oldukları anlaşılmaktadır. Frekans sayısı sadece birer olan 1, 2, 7ve 9 üyeli EK lar bir yana bırakılacak olursa (bu cevaplarda hatalı bilgi verilmiş olabileceği olasılığı da göz önünde tutularak), EK ların ağırlıklı olarak 3 (%39.5), 5 (%22.5), 4 (%19.2) ve 6 (%16.4) üyeli olduğu ortaya çıkmaktadır. Ortalama üye sayısı da istatiktiksel olarak yaklaşık 4 tür. Merkez kuruluşlardaki durum genel ortalamaya yakın olmakla birlikte, taşra kuruluşlarındaki EK lar farklı hizmetlerin/kurumların temsilini sağlamak amacıyla daha fazla üyelidir. Yerel yönetimler ve KKNMK lardaki EK lar ise, genellikle, 2005 tarihli Yönetmelikte yer alan minimum üye sayısı (3) dikkate alınarak oluşturulmuştur. 59

62 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİ SİZCE NASIL BELİRLENMELİDİR? Frekans % Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Diğer Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Yönetimin takdirine göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre belirli bir kriter uygulanmaz Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Diğer Kıdemine/tecrübesine göre Yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Diğer 1.1 Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Diğer Uzmanlığa göre Yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Diğer Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Diğer Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre 1.1 Yönetimin takdirine göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Toplam Tablo 1-Etik Komisyonu Üyelerinin Belirlenme Yöntemi

63 Tablo 1-Etik Komisyonu Üyelerinin Belirlenme Yöntemi Anketin 6. sorusunda (Kurumunuzda etik komisyonu üyeleri sizce nasıl belirlenmelidir?) katılımcılara 6 seçenek sunulmuştur: kıdemine/tecrübesine göre, uzmanlığına göre, etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre, yönetimin takdirine göre, belirli bir kriter uygulanmaz ve diğer seçenekleri. Bu soruya verilecek cevaplar, 6 seçenek arasından 3 tanesini 1 den başlayarak önem sırasına göre sıralamak şeklinde yapılması gerektiği için çok farklı kombinasyonlar oluşmuştur. 3 ten az veya 3 ten fazla seçeneğe cevap veren veya önem sırasına göre seçenekleri sıralamayan katılımcıların sayıca fazlalığı sebebiyle bu cevaplar değerlendirme dışında tutulmamış; böylece farklı cevap sayısı Tablo(1) de görüldüğü üzere artmıştır. Tablo(1) incelendiğinde, tekil cevaplarda yönetimin takdirine göre (%9.3), etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (% 7.7) ve kıdemine/tecrübesine göre (%5.5) seçenekleri belirgin bir biçimde öne çıkmaktadır. Önem sırası verilmiş olsun veya olmasın çoklu cevaplarda ise, etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre-uzmanlığa göre-kıdemine/tecrübesine göre (%12.6), kıdemine/tecrübesine göre-uzmanlığa göre-etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (%8.2), etik davranış ilkelerine uygunluğuna görekıdemine/tecrübesine göre-uzmanlığa göre (%6.6) ve etik davranış ilkelerine uygunluğuna görekıdemine/tecrübesine göre-yönetimin takdirine göre (%6.6) seçenekleri ağırlık kazanmaktadır. Bu oldukça karmaşık cevap yapısı dikkate alındığında, şu hususlar vurgulanabilir: İlk olarak, etik davranış ilkelerine uygunluk, kıdem/tecrübe, uzmanlık ve yönetimin takdiri seçenekleri ön plana çıkmakta; belirli bir kriter uygulanmaz ve diğer seçenekleri bir ağırlık taşımamaktadır. Diğer seçeneğinde ifade edilen bazı öneriler de ortak bir noktada veya dikkat çekici bir hususta toplanmamaktadır. Çoklu cevaplar dikkate alındığında, etik davranış ilkelerine uygunluk seçeneğinin hemen hemen bütün kombinasyonlarda yer alması etik farkındalık açısından sevindirici bir durumdur. Yine, gerek tekil gerekse çoğul cevaplar dikkate alındığında, belirli bir kriter uygulanmaz seçeneğinin hemen hiç tercih edilmemesi de, EK başkan ve üyelerinin bu işin savsaklanmaması gerektiği düşüncesinde olduklarını göstermesi bakımından önem taşımaktadır. 61

64 KURUMUNUZ ETİK KOMİSYONU ÜYELERİNİN GÖREV SÜRESİ SİZCE NE KADAR OLMALIDIR? Frekans % Geçerli % Yıllık yıl yıl Sürekli Üst yönetim değiştikçe Toplam Cevap verilmemiş Toplam Yıllık 3 yıl 5 yıl Sürekli Üst yönetim değiştikçe Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Yıllık (n=14, %14.4) Taşra Kuruluş Yıllık (n=4, %12.9) Yerel Yönetim Yıllık (n=5, %13.2) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Yıllık (n=2, %18.2) 3 yıl (n=47, %48.5) 3 yıl (n=16, %51.6) 3 yıl (n=14, %36.8) 3 yıl (n=7, %63.6) 5 yıl (n=19, %19.6) 5 yıl (n=4, %12.9) 5 yıl (n=11, %28.9) 5 yıl (n=1, %9.1) Sürekli (n=9m %9.3) Üst yönetim değiştikçe (n=8, %8.2) Sürekli (n+4, %12.9) Üst yönetim değiştikçe (n=3, %9.7) Sürekli (n=5, %13.2) Üst yönetim değiştikçe (n=3, %7.9) Üst yönetim değiştikçe (n=1, %9.1) Grafik 11-Etik Komisyonu Üyelerinin Görev Süresi Ne Kadar Olmalıdır? Anketin 7. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonu üyelerinin görev süresi sizce ne olmalıdır?) verilen cevaplarda en büyük ağırlık 3 yılda (%47.5) toplanmaktadır. EK üyeliğinin süreklilik arz etmesi (%10.2) (mevcut durumdaki süre şartının olmaması gibi) veya üst yönetim değiştikçe EK üyelerinin de değişmesi (%8.5) seçenekleri katılımcılarca itibar görmemiştir. Merkez ve taşra kuruluşlarındaki durum genel ortalama düzeyindedir. Ancak, yerel yönetimlerde 3 yıl (%36.8) ile birlikte 5 yıl (28.9) seçeneği de belirli bir ağırlık taşımaktadır. KKNMK larda ise ağırlık çok belirgin bir biçimde (%63.6) 3 yılda toplanmaktadır. Yerel yönetimlerin ve KKNMK ların seçim dönemlerinin bu sonuca etkide bulunmuş olma olasılığı yüksektir. 62

65 ETİK KOMİSYONUNUZUN KURUMUNUZA AİT İNTERNET SİTESİNDE AYRI BİR SAYFASI VAR MI? Frekans % Geçerli % Var Yok Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Var Yok Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Var (n=62, %62.0) Var (n=9, %29.0) Var (n=24, %63.2) Var (n=6, %50.0) Yok (n=35, %35.0) Yok (n=17, %54.8) Yok (n=12, %31.6) Yok (n=6, %50.0) Bilgim yok (n=3, %3.0) Bilgim yok (n=5, %16.1) Bilgim yok (n=2, %5.3) Grafik 12-Etik Komisyonunun Kuruma Ait İnternet Sitesinde Ayrı Bir Sayfasının Olup Olmaması Anketin 8. sorusuna (Etik komisyonunuzun kurumunuza ait internet sitesinde ayrı bir sayfası var mı?) verilen cevaplara göre, katılımcıların yarıdan biraz fazlası (%55.8) böyle bir sayfanın varlığını bilmektedir. Ancak, böyle bir sayfanın mevcut olmadığını ifade edenlerin oranı (%38.7) azımsanamayacak bir düzeyde olduğu için kamu kurum ve kuruluşlarının bu konuda yetersiz kaldığı söylenebilir. Merkez (%62) ve yerel yönetim (%63.2) kuruluşlarındaki durum, genel ortalamının üstünde iken, KKNMK larda görevli katılımcılar bu konuda tam ikiye bölünmüştür. Taşra kuruluşlarında ise, ayrı bir internet sayfası olmadığını söyleyenlerin oranı (%54.8) çok daha fazladır. Bu durum, farklı kurumların taşra birimlerinde çalışan personelin gerek ilgili valilik/kaymakamlık gerekse bağlı oldukları kurumun web siteleri ve EK ları ile ilgili fazla bilgi sahibi olmadıklarını göstermektedir. 63

66 KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU NE SIKLIKTA TOPLANTI YAPMAKTADIR? Frekans % Geçerli % Ayda en az bir kez ayda bir kez ayda bir kez Yılda bir kez Gerektiğinde Yapılmamaktadır Toplam Cevap verilmemiş Toplam Ayda en az bir kez 3 ayda bir kez 6 ayda bir kez Yılda bir kez Gerektiğinde Yapılmamaktadır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Ayda en az bir kez (n=5, %5.1) 3 ayda bir kez (n=14, %14.1) 6 ayda bir kez (n=7, %7.1) Yılda bir kez (n=2, %2.0) Gerektiğinde (n=70, %70.7) Yapılmamaktadır (n=1, %1.0) Ayda en az bir kez (n=2, %6.9) 3 ayda bir kez (n=2, %6.9) 6 ayda bir kez (n=3, %10.3) Yılda bir kez (n=7, %24.1) Gerektiğinde (n=13, %44.8) Yapılmamaktadır (n=2, %6.9) 3 ayda bir kez (n=11, %29.7) 6 ayda bir kez (n=3, %8.1) Yılda bir kez (n=1, %2.7) Gerektiğinde (n=16, %43.2) Yapılmamaktadır (n=6, %16.2) 3 ayda bir kez (n=1, %8.3) 6 ayda bir kez (n=1, %8.3) Yılda bir kez (n=1, %8.3) Gerektiğinde (n=8, %66.7) Yapılmamaktadır (n=1, %8.3) Grafik 13-Kurumda Etik Komisyonunun Toplanma Sıklığı Anketin 9. sorusuna (Kurumunuzun etik komisyonu ne sıklıkta toplantı yapmaktadır?), katılımcıların verdikleri cevaplara göre, kamu kurum ve kuruluşlarındaki EK lar, genellikle, gerektiğinde toplanmaktadırlar (%60.5). Sayıları az da olsa hiç toplantı yapmayan EK ların varlığı (%5.6) bu araştırma ile açıkça ortaya çıkmıştır. Yıl içerisinde birkaç kez yapılan toplantıların içeriği de mülakatlardan elde edilen verilerin ışığı altında sorgulanabilir. Nitekim, Proje münasebetiyle yapılan ziyaret üzerine ilk defa toplantı yapan veya uzun bir aradan sonra ilk defa toplanan EK lara rastlanmıştır. Kurum türüne göre düzenlenen grafiklere bakıldığında ise, merkez kuruluşları (%70.7) ve KKNMK lardaki (%66.7) EK larda, gerektiğinde toplanma eğilimi bakımından genel ortalamaya yakın düzeyde (onun biraz üzerinde) oldukları görülürken, taşra kuruluşları ve yerel yönetimlerdeki EK larda yıl içerisinde daha düzenli olarak toplanma eğiliminin (yılda bir, 6 ayda bir, 3 ayda bir, ayda enaz bir kez toplanma seçeneklerinin toplamı dikkate alındığında) biraz daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, taşra kuruluşlarında (%6.9), KKNMK larda (%8.3) ve özellikle de yerel yönetimlerde (%14.2) hiç toplanmayan EK ların varlığı ise merkez kuruluşlarına (%1) göre daha fazladır. Bu durum, EK ların merkez kurum ve kuruluşları dışındaki kuruluşlarda neden daha az etkili olduğunun göstergelerinden biridir. 64

67 SİZCE KURUMUNUZ ETİK KOMİSYONU NE SIKLIKTA TOPLANMALIDIR? Ayda en az bir kez Frekans % Geçerli % ayda bir kez ,2 6 ayda bir kez Yılda bir kez Toplam Cevap verilmemiş Toplam Ayda en az bir kez 3 ayda bir kez 6 ayda bir kez Yılda bir kez Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Ayda en az bir kez (n=31, %32.0) 3 ayda bir kez (n=43, %44.3) Taşra Kuruluşu Ayda en az bir kez (n=6, %19.4) 3 ayda bir kez (n=9, %29.0) Yerel Yönetim Ayda en az bir kez (n=8, %21.1) 3 ayda bir kez (n=20, %52.6) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Ayda en az bir kez (n=1, %9.1) 3 ayda bir kez (n=8, %72.7) 6 ayda bir kez (n=17, %17.5) 6 ayda bir kez (n=11, %35.5) 6 ayda bir kez (n=3, %7.9) 6 ayda bir kez (n=2, %18.2) Yılda bir kez (n=6, %6.2) Yılda bir kez (n=5, %16.1) Yılda bir kez (n=7, %18.4) Grafik 14-Etik Komisyonu Ne Sıklıkta Toplanmalıdır? Anketin 10. sorusuna (Sizce kurumunuz etik komisyonu ne sıklıkla toplanmalıdır?) verilen cevaplar değerlendirildiğinde, EK başkan ve üyelerinin ağırlıklı olarak k (%45.2) ve ayda enaz bir kez (%26.0) gibi daha sık toplanmayı tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Kurum türleri açısından bakıldığı zaman, merkez kuruluşlarındaki durumun (sırasıyla %44.3 ve %32) genel eğilim ile büyük ölçüde örtüştüğü; yerel yönetimlerde (%52.6) ve özellikle de KKNMK larda (%72.7) 3 ayda bir kez toplanma eğiliminin ağır bastığı görülmektedir. Taşra kuruluşlarında ise en fazla 6 ayda bir kez toplanma seçeneği (%35.5) rağbet görmekle birlikte seçenekler arasında daha dengeli bir dağılım olduğu anlaşılmaktadır. Taşra kuruluşlarındaki bu farklı tutum, büyük ölçüde, özellikle vali yardımcıları ve kaymakamların çok sayıda kurul veya komisyonda görev almaları ve mesailerinin önemli bir bölümünü bu toplantılarda harcamaları; bu sebeple gündemi yoğun olmayan komisyonların sık sık toplanmasına karşı duydukları rahatsızlıktan kaynaklanmaktadır. 65

68 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONUNUN FAALİYETLERİNİ DAHA ETKİLİ BİR ŞEKİLDE YERİNE GETİREBİLMESİ İÇİN SEKRETERYA İŞLERİNİ YÜRÜTECEK BİR GÖREVLİ VAR MIDIR? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=73, %73.7) Evet (n=22, %71.0) Evet (n=22, %59.5) Evet (n=3, %25.0) Hayır (n=26, %26.3) Hayır (n=9, %29.0) Hayır (n=15, %40.5) Hayır (n=9, %75.0) Grafik 15-Kurum Etik Komisyonunun Sekreterya Görevlisi Anketin 11. sorusuna (Kurumunuzda etik komisyonunun faaliyetlerini daha etkili bir şekilde yerine getirebilmesi için sekreterya işlerini yürütecek bir görevli var mıdır?) cevap veren katılımcıların %67 si böyle bir görevlinin bulunduğunu ifade etmişlerdir. Proje kapsamında yapılan kurum ziyaretleri sırasında istisnai olarak bazı kurumlarda çok düzenli çalışan bir sekreterya olduğu gözlemlenmişken, kamu kurum ve kuruluşlarının büyük bölümünde bu işin (mesaisinin çok küçük bir bölümünü bu işe ayıran) bir kamu görevlisi aracılığı ile yürütüldüğü tespit edilmiştir. Merkez (%73.7), taşra (%71.0) ve yerel yönetim kuruluşlarındaki (%59.5) durum genel eğilimle aşağı yukarı örtüşmekle birlikte, KKNMK larda böyle bir görevli çoğunlukla (%25) mevcut değildir. 66

69 VARSA BU SEKRETERYA GÖREVLİSİ İDARİ AÇIDAN HANGİ BİRİME BAĞLIDIR? Frekans % 4. Daire başkanlığı (mesleki daire) Daire başkanlığı (rektör uzman yardımcı) Belirtilmemiş Bilgi işlem müdürlüğü Eğitim daire başkanlığı (personel genel müdürlüğü) Eğitim daire başkanlığı Eğitim danışmanlık Eğitim ve iş güvenliği dairesi başkanlığı Etik komisyon üyesi (tarife ve ticaret dairesi başkanlığına bağlı) Etik kurulu üyesi başkan yardımcısı Genel sekreter Genel sekreter ve insan kaynakları İç denetim İdari ve mali İşler dairesi personel müdürlüğü İl yazı İşleri müdürlüğü İnsan kaynakları İnsan kaynakları birimi İnsan kaynakları daire başkanlığı İnsan kaynakları genel müdürlüğü İnsan kaynakları müdürlüğü İnsan kaynakları ve eğitim daire başkanlığı İnsan kaynakları ve eğitim müdürlüğü Kaymakamlık yazı işleri müdürlüğü Personel Personel (insan kaynakları) dairesi başkanlığı Personel daire başkanlığı Personel dairesi başkanlığı Personel dairesi sicil işleri müdürlüğü Personel genel müdürlüğü Personel müdürlüğü Personel prensipler Personel ve idari İşler dairesi başkanlığı SGB Strateji geliştirme daire başkanlığı Tarife ticaret dairesi başkanlığı Teftiş kurulu bşk Uzman birimi (teknik daire başkanlığı) Valilik Valilik yazı işleri müdürlüğü Yazı işleri müdürlüğü Toplam Tablo 2-Etik Komisyonu Sekreterya Görevlisinin İdari Açıdan Bağlı Olduğu Birim 11. Sorunun açık-uçlu ikinci bölümüne (Sekreterya görevlisi var ise, bu görevli idari açıdan hangi birime bağlıdır?) verilen cevaplar dikkate alınarak oluşturulan Tablo(2) ye bakıldığında, ilk olarak, çok farklı birimler göze çarpmaktadır. Resmin bütüncül görülmesi açısından bu birimlerin hepsine Tablo(2) de yer verilmiştir. Ancak, dikkatle incelendiğinde, bu birimlerin işlevleri bakımından birkaç başlık altında toplanabileceği görülebilir: insan kaynakları (personel) veya eğitim birimleri ; taşra kuruluşlarında ise il ve ilçe yazı işleri müdürlükleri. Hem Tablo(2) deki bilgiler hem de Proje kapsamında yapılan kurum ziyaretleri sırasındaki gözlemler sonucunda, sekreterya hizmeti sunan görevlinin ya EK başkanının bağlı olduğu idari birimin personeli olduğu (bu sebeple Tablo(2) de çok farklı birim isminin yer aldığı) ya da merkez kuruluşlarda ve yerel yönetimlerde insan kaynakları (personel) veya eğitim birimleri nin, taşra kuruluşlarında ise il ve ilçe yazı işleri müdürlükleri nin personeli olarak görev yaptığı tespit edilebilir. 67

70 EĞER SEKRETERYA GÖREVLİSİ MEVCUT DEĞİLSE, SİZCE SEKRETERYA HİZMETİNİ ÜSTLENECEK BÖYLE BİR GÖREVLİ OLMALI MIDIR? Frekans % Evet Hayır Toplam Evet Hayır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=43, %82.7) Evet (n=19, %82.6) Evet (n=17, %73.9) Evet (n=8, %72.7) Hayır (n=9, %17.3) Hayır (n=4, %17.4) Hayır (n=6, %26.1) Hayır (n=3, %27.3) Grafik 16-Kurumda Sekreterya Görevini Üstlenecek Bir Görevli Olmalı mıdır? Anketin 11. sorusuna hayır cevabı veren 59 katılımcıya yöneltilen 12. soruya (Eğer mevcut değilse, sizce sekreterya hizmetini üstlenecek böyle bir görevli olmalı mıdır?) verilen cevaplara göre, EK başkan ve üyelerinin yaklaşık 3/4 ü EK ların sekreterya hizmetini üstlenecek mutlaka bir görevli olması gerektiği konusunda görüş birliği içindedir. Bu eğilim merkez (%82.7) ve taşra (%82.6) kuruluşlarında genel ortalamanın bir miktar üzerinde; yerel yönetimler (%73.9) ve KKNMK larda (%72.7) ise genel ortalama düzeyindedir. 68

71 KURUMUNUZUN ETİK FAALİYETLERİYLE İLGİLİ STRATEJİLER HANGİ SÜRELER İÇİN GERÇEKLEŞTİRİLMEKTEDİR? Frekans % Geçerli % 1 yıldan az 34 18, yıl yıl yıldan fazla Strateji belirlenmiyor Toplam Cevap verilmemiş Toplam yıldan az 1-3 yıl 4-5 yıl 5 yıldan fazla Strateji belirlenmiyor Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 1 yıldan az (n=19, %19.8) 1 yıldan az (n=9, %31.0) 1 yıldan az (n=6, %17.1) 1-3 yıl (n=6, %50.0) 1-3 yıl (n=36, %37.5) 4-5 yıl (n=8, %8.3) 5 yıldan fazla (n=3, %3.1) Strateji belirlenmiyor (n=30, %31.3) 1-3 yıl (n=9, %31.0) 5 yildan fazla (n=2, %6.9) Strateji belirlenmiyor (n=9, %31.0) 1-3 yıl (n=5, %14.3) 4-5 yıl (n=7, %20.0) Strateji belirlenmiyor (n=17, %48.6) 5 yıldan fazla (n=1, %8.3) Strateji belirlenmiyor (n=5, %41.7) Grafik 17-Kurumdaki Etik Faaliyetlerle İlgili Kurumsal Stratejilerin Süresi Anketin 13. sorusuna (Kurumunuzun etik faaliyetleriyle ilgili stratejiler hangi süreler için gerçekleştirilmektedir?) verilen cevaplara göre, kurumsal etik stratejilerinin önemli bir bölümü 1-3 yıl için (%32.6) ve 1 yıldan az bir süre için (%19.8) gerçekleştirilmekte olup; daha uzun süreli stratejilere az rastlanmaktadır. Ancak, burada asıl dikkati çeken husus, katılımcıların %35.5 nin kurumsal etik stratejisinin belirlenmediğini ifade etmiş olmalarıdır. Kurum türlerine göre bakılacak olursa, merkez kuruluşlarındaki durum genel eğilim ile aşağı yukarı örtüşmektedir. Taşra kuruluşlarında da ağırlık 1 yıldan az ve 1-3 yıllık stratejilerde toplanmaktadır. Yerel yönetimlerde ise, 1 yıldan az, 1-3 yıllık ve 4-5 yılllık stratejiler arasında daha dengeli bir dağılım görülmektedir. KKNMK larda ise ağırlık 1-3 yıl için geçerli stratejilerde oluşmaktadır. Ancak, yerel yönetimlerde (%48.6) ve KKNMK larda (%41.7) strateji belirlenmiyor diyenlerin oranı merkez (%31.3) ve taşra (%31.0) kuruluşlarındakilere göre daha fazladır. Aslında söz konusu yüksek oranlar, kurumların hiç azımsanmayacak bir bölümünün, kurumsal etik faaliyetlerini herhangi bir strateji doğrultusunda yürütmediklerini göstermesi açısından anlamlıdır. 69

72 KURUMUNUZDA ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNİN TANITILMASINA İLİŞKİN ÇALIŞMALAR VAR MI? VARSA YETERLİ Mİ? Frekans % Geçerli % Var Yeterli Var - Yetersiz Bilgim yok Var Kısmen yeterli Yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Var - Yeterli Var - Yetersiz Bilgim yok Var - Kısmen yeterli Yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Yar - Veterli (n=23, %23.2) Taşra Kuruluşu Yar - Veterli (n=8, %25.0) Yerel Yönetim Yar - Veterli (n=10, %26.3) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Yar - Veterli (n=2, %16.7) Yar - Yetersiz (n=20, %20.2) Yar - Yetersiz (n=6, %18.8) Yar - Yetersiz (n=10, %26.3) Yar - Yetersiz (n=4, %33.3) Bilgim yok (n=3, %3.0) Yar - Kismen yeterli (n=42, %42.4) Yok (n=11, %11.1) Bilgim yok (n=2, %6.2) Yar - Kismen yeterli (n=8, %25.0) Yok (n=8, %25.0) Bilgim yok (n=1, %2.6) Yar - Kismen yeterli (n=12, %31.6) Yok (n=5, %13.2) Yar - Kismen yeterli (n=4, %33.3) Yok (n=2, %16.7) Grafik 18-Kurumda Etik Davranış İlkelerinin Tanıtılmasına İlişkin Çalışmaların Varlığı ve Yeterlik Düzeyi Anketin 14. sorusuna (Kurumunuzda etik davranış ilkelerinin tanıtılmasına ilişkin çalışmalar var mı? Varsa yeterli midir?) verilen cevaplardan, katılımcıların büyük çoğunluğunun kurumlarında etik davranış ilkelerinin tanıtılmasına ilişkin çalışmaların varlığı konusunda hemfikir oldukları; ancak bu çalışmaların düzeyi konusunda ayrıştıkları anlaşılmaktadır. EK başkan ve üyelerinin %36.5 ine göre bu faaliyetler kısmen yeterli ; %23.8 ine göre yeterli ve %22.1 ine göre de yetersiz dir. Katılımcıların sadece %14.4 ü faaliyetin olmadığını ifade etmiştir. Merkez kuruluşlarındaki durum genel eğilim ile aşağı yukarı örtüşmektedir. KKNMK larda da bu tür faaliyetlerin varlığı konusunda genel bir konsensüs olmakla birlikte yetersiz diyenler (%33.3), yeterli diyenlerin (%16.7) yaklaşık iki katıdır. Kısmen yeterli diyenler de (%33.3), yetersiz diyenler kadardır. Ancak, taşra kuruluşlarında (%25) ve yerel yönetimlerde (%31.6) katılımcıların hiç de azımsanmayacak bir bölümü kurumlarında bu yönde bir faaliyetin olmadığını belirtmişlerdir. Bu durum, taşrada ve yerel yönetimlerde özellikle etik farkındalığın artırılması ve etik eğitimlerin verilmesi konularında hala katedilecek uzun bir yol olduğunu göstermektedir. 70

73 MEVCUT MEVZUATTA ETİK KOMİSYONLARINA VERİLEN GÖREVLERDEN HANGİSİ SİZCE EN ÖNEMLİSİDİR? Frekans % Geçerli % Etik kültürün yerleştirilmesine destek Çalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak Etik uygulamaları değerlendirmek Etik eğitimine katkı sağlamak Fikrim yok Toplam Etik kültürün yerleştirilmesine destek Ҫalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak Etik uygulamaları değerlendirmek Etik eğitimine katkı sağlamak Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=82, %82.0) Ҫalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=12, %12.0) Etik eğitimine katkı sağlamak (n=6, %6.0) Taşra Kuruluşu Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=26, %81.3) Ҫalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=3, %9.4) Etik uygulamaları değerlendirmek (n=1, %3.1) Etik eğitimine katkı sağlamak (n=1, %3.1) Fikrim yok (n=1, %3.1) Yerel Yönetim Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=26, %68.4) Ҫalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=6, %15.8) Etik uygulamaları değerlendirmek (n=1, %2.6) Etik eğitimine katkı sağlamak (n=5, %13.2) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=10, %83.3) Ҫalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=1, %8.3) Etik eğitimine katkı sağlamak (n=1, %8.3) Grafik 19-Etik Komisyonlarının En Önemli Görevi Anketin 15 sorusuna (Mevcut mevzuatta etik komisyonlarına verilen görevlerden hangisi sizce önemlisidir?) EK başkan ve üyelerinin verdiği cevaplar dikkate alındığında, en önemli görevin etik kültürün yerleştirilmesi (%79.1) olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Merkez (%82) ve taşra (%81.3) kuruluşları ile KKNMK lardaki (%83.3) durum da genel ortalama civarındadır. Yerel yönetimlerde, etik kültürün yerleştirilmesine destek seçeneği ağırlığını korumakla birlikte göreli olarak daha az tercih edilmiş (%68.4); buna karşılık çalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (%15.8) ve etik eğitimine katkı sağlamak (%13.2) görevleri diğer kuruluşlara göre daha fazla vurgulanmıştır. Ancak, Proje kapsamında yürütülen mülakatlarda, EK başkan ve üyelerinin bir bölümü, tüm seçeneklerin vazgeçilemeyecek düzeyde önemli olduğunu; ancak, etik kültürün yerleştirilmesine destek seçeneğinin diğer seçenekleri de kapsaması sebebiyle seçildiğini ifade etmişlerdir. Her ne kadar, etik kültürün yerleştirilmesine destek, mevzuatta EK lar için öngörülen görevlerin başında sayılmasından dolayı ön plana çıkmakla birlikte, cevapların büyük bir ağırlıkta bu ilk seçenekte toplanmasının sebeplerinden birisi de EK başkan ve üyelerince yukarıda ileri sürülen görüş olabilir. 71

74 KURUMUNUZDA ETİK KÜLTÜRÜN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN NE TÜR ETKİNLİKLER YAPILMAKTADIR? Frekans % Etik eğitimler Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans Etik Haftasıyla İlgili resim, afiş, şiir yarışması Etik rehberlik hizmetleri Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Hizmet standartlarının geliştirilmesi Ayın etik davranan personelinin seçimi Etik ödüllendirmeler Diğer Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans Etik eğitimler - Etik rehberlik hizmetleri Etik eğitimler - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler -Etik ödüllendirmeler Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Geçerli % Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik Haftasıyla İlgili resim, afiş, şiir yarışması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Etik rehberlik hizmetleri Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Diğer Ayın etik davranan personelinin seçimi Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Etik ödüllendirmeler Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla İlgili resim, afiş, şiir yarışması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik Haftasıyla İlgili resim, afiş, şiir yarışması - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Etik ödüllendirmeler Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Ayın etik davranan personelinin seçimi

75 Frekans % Geçerli Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla İlgili resim, afiş, şiir yarışması - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Diğer Etik eğitimler - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Ayın etik davranan personelinin seçimi - Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Diğer Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Diğer Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik Haftasıyla İlgili resim, afiş, şiir yarışması - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Ayın etik davranan personelinin seçimi - Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Ayın etik davranan personelinin seçimi - Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Ayın etik davranan personelinin seçimi - Diğer Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Hizmet standartlarının geliştirilmesi - Ayın etik davranan personelinin seçimi - Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler - Etik Haftasıyla ilgili seminer, panel, konferans - Etik rehberlik hizmetleri - Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması - Ayın etik davranan personelinin seçimi Toplam Cevap verilmemiş Toplam % 73

76 Tablo 3-Kurumda Etik Kültürün Geliştirilmesine Yönelik Etkinlik Türleri Anketin 16. sorusunda (Kurumunuzda etik kültürün geliştirilmesi için ne tür etkinlikler yapılmaktadır?) katılımcılara 9 ayrı seçenek sunulmuştur: etik eğitimler, etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans, etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması, etik rehberlik hizmetleri, etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması, hizmet standartlarının geliştirilmesi, ayın etik davranan personelinin seçimi, etik ödüllendirmeler ve diğer seçenekleri. Katılımcılar, kendi kurumlarındaki etkinlik türlerini dikkate alarak, bu seçenekler arasından birden fazla seçeneği işaretleyebildikleri için az sayıdaki tekil cevapların yanında çok sayıda ve farklı kombinasyonlarda çoklu cevaplar ortaya çıkmıştır. Tüm bu cevaplar, bu sayfada başlayıp izleyen sayfalarda devam eden Tablo(3) te sıralanmıştır. Tablo(3) te dikkat çeken önemli bir husus, cevapların önemli bir bölümünün frekansının sadece 1 de kalmasıdır. Resmi bütüncül verebilmek amacıyla, biraz da formatı zorlayarak, bütün cevaplara Tablo(3) te yer verilmesi tercih edilmiştir. Ankete katılan EK başkan ve üyelerinin bazıları sadece tek bir seçeneği işaretlemişlerdir. Tablo(1) de görüldüğü üzere, bunların verdiği cevaplar arasında etik eğitimler (%8.6) ve etik haftasıyla ilgili seminer/panel/konferans (%7.5) gibi etkinlikler ön plana çıkmaktadır. Diğer etkinlikler, kamu kurum ve kuruluşlarındaki EK larca pek rağbet görmemekte ya da teknik-mali güçlükler ve personel yetersizliği sebebiyle yapılamamaktadır. Yine, çoklu cevaplarda açıkça ön plana çıkan etkinlik kombinasyonu etik eğitimler-etik haftasıyla ilgili seminer/panel/konferans (%13.2) seçeneğidir. Bu cevaplar sayesinde, EK ların, biraz da KGEK in etki ve yönlendirmesiyle, etik kültürünü kurumlarında yerleştirebilmek için farklı nitelikteki etik eğitimlere odaklandıkları; etik haftasında da gerek kendi üyelerinin ve/veya kurumsal etik eğiticilerinin gerekse davetli konuşmacıların (genellikle üniversite öğretim üyelerinin) verdiği konferanslar düzenledikleri anlaşılmaktadır. Diğer seçeneğinin işaretlendiği anketlerdeki etkinliklerin pek çoğu da, aslında, ankette yer verilen seçenekler içersinde değerlendirilebilecek türdedir. Proje kapsamındaki yürütülen mülakatlarda, odak grup çalışmalarında ve Çalıştay tartışmalarında da ortaya çıktığı üzere, etik rehberlik hizmetleri, etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması ve hizmet standartlarının geliştirilmesi, yetişmiş personel eksikliği ve teknik-mali güçlükler sebepleriyle daha nadir olarak yürütülen etkinliklerdir. Yine aynı çalışmalarda da ifade edildiği üzere, ayın etik davranan personelinin seçimi ve etik ödüllendirmeler, EK başkan ve üyelerinin bir bölümünce başarılı bir ceza-ödül sistemin olmazsa olmaz unsuru olarak görülürken, diğer bölümünce personel arasında ayrımcılığa ve yanlış anlaşılmalara yol açabilecek sorunlu bir uygulama olarak değerlendirilmektedir. Ankete verilen cevaplardan da anlaşılacağı üzere, mevcut yapı ve kaynaklar çerçevesinde EK lardan daha çeşitlendirilmiş bir etkinlik programı beklemek hayal ve hatta insafsızlık olacaktır. 74

77 KURUMUNUZDA ÇALIŞANLAR ETİK KONUSUNDA İKİLEME DÜŞTÜKLERİ DURUMLARDA TAVSİYE VE YÖNLENDİRME İÇİN KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU İLE İRTİBATA GEÇİYORLAR MI? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=29, %29.3) Evet (n=9, %29.0) Evet (n=5, %13.9) Evet (n=2, %16.7) Hayır (n=70, %70.7) Hayır (n=22, %71.0) Hayır (n=31, %86.1) Hayır (n=10, %83.3) Grafik 20-Etik İkilem Karşısında Tavsiye ve Yönlendirme İçin Kurum Personelinin Etik Komisyonu ile İrtibata Geçiş Düzeyi Anketin 17 sorusuna (Kurumunuzda çalışanlar etik konusunda ikileme düştükleri durumlarda tavsiye ve yönlendirme için Kurumunuzun Etik Komisyonu ile irtibata geçiyorlar mı?) verilen cevaplar değerlendirildiğinde, Tablo(3) te de görüldüğü gibi, EK ların neden etik rehberlik hizmeti türü etkinlikte bulunmadıkları/bulunamadıkları ortaya çıkmaktadır. Ankete cevap veren EK başkan ve üyelerinin yaklaşık 3/4 ü bu soruya hayır cevabı vermiştir. Bu durum, merkez (%70.7) ve taşra (%71) kuruluşlarında genel ortalamaya daha yakın seyrederken, EK ların kuruluş ve işleyiş bakımından daha sorunlu olduğu yerel yönetimler (%86.1) ve KKNMK larda (%83.3) hayır cevabı çok daha yüksektir. Kısacası, kurum personelinin büyük çoğunluğu bilgisizlik, tanıtım eksikliği, çekinme ya da daha etkili başka yasal-yönetsel yolları kullanma imkanı sebebiyle, etik konusunda ikileme düştükleri durumlarda tavsiye ve yönlendirme için kurum etik komisyonu ile irtibata geçmemektedirler. Bu durum, EK ların önemli bir varlık nedenini neredeyse ortadan kaldırmaktadır. Yine, Proje kapsamındaki yürütülen mülakatlarda ve odak grup çalışmalarında da ortaya çıktığı üzere, yapılan başvuruların önemli bir bölümü de doğrudan EK lara olmamakta ya da etik konusunu ilgilendirmemektedir. 75

78 KOMİSYONUNUZLA BU KONUDA İRTİBATA GEÇİLDİ İSE, ÇALIŞANLARA YETERLİ TAVSİYE VE YÖNLENDİRMEDE BULUNABİLDİNİZ Mİ? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Kısmen Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Kısmen Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=26, %56.5) Hayır (n=10, %21.7) Kısmen (n=10, %21.7) Evet (n=9, %40.9) Hayır (n=11, %50.0) Kısmen (n=2, %9.1) Evet (n=5, %29.4) Hayır (n=11, %64.7) Kısmen (n=1, %5.9) Evet (n=1, %12.5) Hayır (n=4 %50.0) Kısmen (n=3, %37.5) Grafik 21- Etik İkilem Karşısında Etik Komisyonu ile İrtibata Geçen Kurum Personeline Yeterli Düzeyde Tavsiye ve Yönlendirmede Bulunabilme Durumu Anketin 18. sorusuna (Komisyonunuzla bu konuda irtibata geçildi ise, çalışanlara yeterli tavsiye ve yönlendirmede bulunabildiniz mi?), aslında, bir önceki soruya evet diyenlerin cevap vermesi gerekirken, hayır diyenlerden de cevap veren olmuştur. Ancak, Araştırma Ekibi, hayır diyenlerin bir bölümünün yanlışlıkla bu soruyu cevaplandırırken diğer bir bölümünün de dolaylı olarak kendilerine yansıyan durumları ve/veya üyesi olduğu EK nın bu konudaki kapasitesini düşünerek cevap verdiklerini anketlerin uygulanması sırasında gözlemlemiştir. Bu bakımdan, hayır cevabı verenler de dikkate alınarak analiz yapılmıştır. Sonuç itibariyle, soruya verilen cevapların tümü dikkate alındığında şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır: Evet (%44.1) ve kısmen (%17.2) diyenlerin toplamı hayır (%38.7) diyenlerden daha fazla olmakla birlikte, hayır diyenlerin oranı da azımsanmayacak düzeydedir. Kurum türleri itibariyle duruma bakıldığında, EK ların daha etkili bir şekilde işlediği ve EK üyelerinin daha fazla etik eğitimi aldığı merkez kuruluşlarında evet (%56.5) ve kısmen (%21.7) diyenlerin toplamı genel ortalamadan daha yüksekken; taşra kuruluşları ile KKNMK arda hayır diyenler katılımcıların %50 sini oluşturmakta ve hatta yerel yönetimlerde bu oran %64.7 ye ulaşmaktadır. Bu sonuç, taşra kuruluşları, yerel yönetimler ve KKNMK lardaki EK ların başkan ve üyelerinin etik tavsiye ve yönlendirme konusunda daha fazla teorik ve uygulamalı eğitime ihtiyaçları olduğunu göstermektedir. 76

79 KOMİSYONUNUZ KURUMUNUZDAKİ ETİK UYGULAMALARI DEĞERLENDİRME KONUSUNDA FAALİYET GÖSTERİYOR MU? Evet Frekans % Geçerli % Evet Hayır Kısmen Toplam Cevap verilmemiş Toplam Hayır Kısmen Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=35, %36.8) Hayır (n=31, %32.6) Kısmen (n=29, %30.5) Evet (n=12, %42.9) Hayır (n=11, %39.3) Kısmen (n=5, %17.9) Evet (n=9, %23.7) Hayır (n=16, %42.1) Kısmen (n=13, %34.2) Evet (n=2, %20.0) Hayır (n=3, %30.0) Kısmen (n= 5, %50.0) Grafik 22-Etik Komisyonunun Kurumdaki Etik Uygulamaları Değerlendirme Faaliyetleri Anketin 19. sorusuna (Komisyonunuz kuruluşunuzdaki etik uygulamaları değerlendirme konusunda faaliyet gösteriyor mu?) verilen cevaplar, katılımcıların bu konuda üç eşit gruba ayrıldığını göstermektedir: Evet (%33.9), hayır (%35.7) ve kısmen (%30.4). Evet ve kısmen diyenlerin toplamı, hayır diyenlerden daha fazla olmakla birlikte, hayır diyenler evet diyenlerden fazla olup, oransal olarak da azımsanmayacak düzeydedirler. Merkez kuruluşlarındaki durum, genel ortalama ile benzeşmekle birlikte evet (%36.8) diyenler, hayır (%32.6) diyenlerden fazladır. Taşra kuruluşlarında da, evet (%42.9) diyenler, hayır (%39.3) diyenlerden daha fazla olmakla birlikte, cevaplar daha yoğun olarak bu iki seçenekte toplanmaktadır. Ne var ki, yerel yönetimlerde (%42.1) ve KKNMK larda (%30.0) hayır diyenler, evet diyenlerden (sırasıyla %23.7 ve %20.0) daha fazladır. Kısmen diye cevap verenler, KKNMK larda katılımcıların %40.0 sini oluşturmaktadır. Ancak, bu son üç grup kurumda da, genel durum ve merkez kuruluşlarındaki durum gibi, evet ve kısmen cevaplarının toplamı hayır cevaplarından daha fazladır. Her durumda, hayır cevaplarının azımsanmayacak düzeyde olması ve kısmen cevabının da içeriği itibariyle belirsizliği sebebiyle, EK ların kurumlarındaki etik uygulamaları değerlendirme konusunda katedecekleri uzun bir yol olduğu söylenebilir. 77

80 KURUMUNUZUN ETİK EĞİTİCİSİ VAR MI? Frekans % Geçerli % Var Yok Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Var Yok Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Var (n=72, %74.2) Yok (n=21, %21.6) Bilgim yok (n=4, %4.1) Var (n=8, %25.8) Yok (n=20, %64.5) Bilgim yok (n=3, %9.7) Var (n=5, %13.9) Yok (n=29, %80.6) Bilgim yok (n=2, %5.6) Var (n=5, %41.7) Yok (n=6, %50.0) Bilgim yok (n=1, %8.3) Grafik 23-Kurumda Görevli Etik Eğiticisinin Varlığı Anketin 20. sorusu iki bölümden oluşmaktadır (Kurumunuzun etik eğiticisi var mı? Varsa kaç kişi?). Sorunun ilk bölümüne cevap verenlerin yarıdan biraz fazlası (%51.1) kurumlarında etik eğiticisi olduğunu söylemektedirler. Ancak, ne yazık ki, katılımcıların hiç de azımsanmayacak bir bölümü (%43.2) etik eğiticisine sahip olmadıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca, Proje kapsamında anketlerle eşzamanlı olarak yürütülen mülakatlar sırasında görülmüştür ki, bu soruya var cevabını verenlerin bir bölümü, bunların KGEK tarafından eğitilenler mi yoksa kendilerinin etik eğitim ve konferanslar için başka kurumlardan (özellikle üniversitelerden) davet ettikleri eğiticiler mi olduğu konusunda tereddüt göstermişlerdir. Kurum türleri açısından bakıldığında, etik eğiticisi, merkez kuruluşlarında (%74.2) çok daha fazla mevcuttur. Bu durum, KGEK tarafından genellikle merkezde yürütülen etik eğiticisi yetiştirme programlarının bir sonucudur. Taşra kuruluşlarında (%25.8) ve yerel yönetimlerde (%13.9) ise etik eğiticisi açısından bir sıkıntı yaşandığı anlaşılmaktadır. KKNMK larda etik eğiticisi var olduğunu ifade edenlerin oranı biraz daha fazla (%41.7) olmakla birlikte, bu eğiticilerin hepsinin KGEK tarafından yetiştirilmiş eğiticiler olup olmadığı konusunda bazı katılımcılar tereddüt etmişlerdir. 78

81 ETİK EĞİTİCİSİ SAYISI Frekans % Geçerli % Toplam Cevap verilmemiş Toplam Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 1 (n=21, %32.3) 2 (n=25, %38.5) 3 (n=11, %16.9) 5 (n=7, %10.8) 18 (n=1, %1.5) 1 (n=5, %62.5) 2 (n=1, %12.5) 6 (n=1, %12.5) 10 (n=1, %12.5) 1 (n=3, %75.0) 18 (n=1, %25.0) 1 (n=5, %100.0) Grafik 24-Kurumda Görevli Etik Eğiticisi Sayısı Anketin 20. sorusunun ikinci bölümüne (etik eğiticisi sayısına) verilen cevaplar oldukça renkli bir grafik ortaya çıkarmıştır. Etik eğiticisi sayısı kurumdan kuruma büyük değişkenlik göstermekte ve sayı 1 ile 18 arasında değişmektedir. Ancak, grafik daha yakından incelendiğinde, kurumların çoğunluğunda etik eğiticisi sayısının 1 (%41.5) veya 2 (%31.7) olduğu görülmektedir. 10 ve 18 gibi yüksek eğitici sayıları, kurumlardan gelen özel istek üzerine KGEK tarafından yürütülen etik eğiticisi yetiştirme programının bir sonucudur. Kurum türlerine göre cevaplar analiz edildiğinde ise şöyle bir resim oluşmaktadır: Merkez kuruluşlarında ağırlık 1 (%32.3) ve 2 (%38.5) etik eğiticisidir. Etik eğitici sayısı, taşra kuruluşlarında (%62.5) ve yerel yönetimlerde (%75) ağırlıklı olarak 1 kişi; KKNMK larda (%100) ise sadece 1 kişidir. Bu durum, özellikle yaygın bir taşra teşkilatı olan ve çok sayıda personelin istihdam edildiği kurumlarda etik eğiticisi sayısının mutlaka artırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. 79

82 KURUMUNUZDAKİ ETİK EĞİTİCİLER NASIL BELİRLENMEKTEDİR? Frekans % Geçerli % Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Diğer Toplam Cevap verilmemiş Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Diğer Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Kıdemine/tecrübesine göre (n=6, %7.6) Uzmanlığa göre (n=23, %29.1) Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (n=11, %13.9) Yönetimin takdirine göre (n=29, %36.7) Belirli bir kriter uygulanmaz (n=4, %5.1) Diğer (n=6, %7.6) Kıdemine/tecrübesine göre (n=3, (%16.7) Uzmanlığa göre (n=2, %11.1) Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (n=5, %27.8) Yönetimin takdirine göre (n=4, %22.2) Diğer (n=4, %22.2) Kıdemine/tecrübesine göre (n=2, %16.7) Uzmanlığa göre (n=5, %41.7) Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (n=1, %8.3) Yönetimin takdirine göre (n=4, %33.3) Yönetimin takdirine göre (n=8, %88.9) Diğer (n=1, %11.1) Grafik 25-Kurumda Etik Eğiticilerin Belirlenme Yöntemi Anketin 21. sorusunu (Kurumunuzdaki etik eğiticiler nasıl belirlenmektedir?), aslında sadece 20. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yok ve bilgim yok diye cevap veren bazı katılımcılar da cevaplamışlardır. Bunun etkisini, diğer seçeneğini (%9.3) işaretleyenlerin oranının göreli yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Bu tutum, bir ölçüde de, katılımcıların soruyu mevcut durumun ortaya konmasından ziyade ideal durumun ne şekilde olması gerektiği yönünde algılamalarından kaynaklanmıştır. Ankete verilen tüm cevaplar dikkate alındığında görülmektedir ki, kurumlardaki etik eğiticiler ağırlıklı olarak üst yönetimin takdirine göre (%38.1) ya da uzmanlığa göre (%25.4) belirlenmektedir. Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (%14.4) seçeneği ancak üçüncü sırada gelmektedir. Kurum türlerine göre bakıldığında, merkez kuruluşlarındaki durum büyük ölçüde genel ortalama ile uyuşmaktadır. Taşra kuruluşlarındaki etik eğiticiler ağırlıklı olarak etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (%27.8) ve üst yönetimin takdirine göre (%22.2); yerel yönetimlerde ise uzmanlığa göre (%41.7) ve üst yönetimin takdirine göre (%33.3) belirlenmektedir. KKNMK larda da üst yönetimin takdirine göre (%88.9) seçeneği büyük bir ağırlık taşımaktadır. Kısacası, üst yönetimin takdiri bütün kurumlarda ilk ya da ikinci sırada tercih edilen bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. 80

83 KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİLERİNDEN YETERLİ ÖLÇÜDE YARARLANILIYOR MU? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=47, %58.0) Hayır (n=28, %34.6) Fikrim yok (n=6, %7.4) Evet (n=8, %40.0) Hayır (n=7, %35.0) Fikrim yok (n=5, %25.0) Evet (n=4, %28.7) Hayır (n=10, %66.7) Fikrim yok (n=1, %6.7) Evet (n=1, %12.5) Hayır (n=7, %87.5) Grafik 26-Kurumda Etik Eğiticilerden Yararlanma Durumu Anketin 22. sorusunu (Kurumunuzda etik eğiticlerden yeterli ölçüde yararlanılıyor mu?) yine sadece 20. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yok ve bilgim yok diye cevap veren katılımcıların bir bölümü de cevaplamışlardır. Bunun etkisini, fikrim yok seçeneğini (%9.7) işaretleyenlerin oranının göreli yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Bu tutum, bir ölçüde de, katılımcıların soruyu kurumun etik eğiticisi istihdam etme fikrine olan yaklaşımı olarak algılamalarından kaynaklanmıştır. Ankete verilen tüm cevaplar dikkate alındığında görülmektedir ki, bu konuda neredeyse birbiriyle eşit ağırlıkta iki farklı görüş ortaya çıkmaktadır. Evet cevaplarının toplam içinde yarıdan az olması (%48.4), ne yazık ki kurumların, KGEK tarafından mali kaynak ve emek harcanarak yetiştirilen az sayıdaki etik eğiticisinden tam anlamı ile yaralanmadıklarını göstermektedir. Kurum türleri açısından duruma bakıldığında, sadece merkez kuruluşlarında evet cevaplarının oranı toplam cevapların yarısından fazladır (%58). Taşra kuruluşlarında, en azından evet cevapları (%40) hayır cevaplarından (%35) fazladır. Ancak, burada da, fikrim yok seçeneği (%25) hiç de küçümsenmeyecek düzeydedir. Yerel yönetimlerin (%66.7) ve KKNMK ların ise ağırlıklı olarak etik eğiticilerinden yararlanmadıkları görülmektedir. Bu durum, merkezden uzaklaşıldıkça, etik eğiticisi olarak yetiştirilenlerin kendi kurumlarınca pek de ciddiye alınmadıklarını ve kendilerinden pek de yararlanılmadığını göstermektedir. 81

84 KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU ÜYELERİ İLE ETİK EĞİTİCİLER ARASINDA İŞBİRLİĞİ VAR MI? Evet Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=65, %80.2) Hayır (n=12, %14.8) Bilgim yok (n=4, %4.9) Evet (n=5, %27.8) Hayır (n=6, %33.3) Bilgim yok (n=7, %38.9) Evet (n=5, %35.7) Hayır (n=8, %57.1) Bilgim yok (n=1, %7.1) Evet (n=2 %66.7) Hayır (n=1, %33.3) Grafik 27-Kurumda Etik Komisyonu Üyeleri ile Etik Eğiticiler Arasında İşbirliğinin Varlığı Anketin 23. sorusunu (Kurumunuzun etik komisyonu üyeleri ile etik eğiticiler arasında işbirliği var mı?) yine sadece 20. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yok ve bilgim yok diye cevap veren katılımcıların bir bölümü de cevaplamışlardır. Bunun etkisini, bilgim yok seçeneğini (%10.3) işaretleyenlerin oranının göreli yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Ankete verilen cevapların tümü dikkate alındığında, EK üyeleri ile etik eğiticiler arasında çoğunlukla bir işbirliğinin olduğu (%65.5) anlaşılmaktadır. Bu durum, merkez kuruluşlarında (%80.2) daha fazla iken KKNMK larda (%66.7) genel ortalama düzeyindedir. Taşra kuruluşlarındaki EK ların karmaşık ve kalabalık yapısı (önceki grafiklerde, etik eğiticisinin olup olmadığı ve bunlardan yararlanılıp yararlanılmadığı konularındaki bilgi eksikliğinde olduğu gibi), hayır (%33.3) ve bilgim yok (%38.9) seçeneklerin ağırlık kazanmasına yol açmıştır. Proje kapsamında anketlerle eşzamanlı olarak yürütülen mülakatlar sırasında görülmüştür ki, taşrada etik eğiticisi eğitimi alanların bir bölümü vali yardımcıları olup, EK larda üye olan il/ilçe idare şube başkanları genellikle bu durumdan habersizdirler. Bu bakımdan bu soruya da genellikle hayır veya bilgim yok şeklinde cevap vermişlerdir. Yerel yönetimlerde de hayır (%57.1) cevabı verenler evet (%35.7) cevabı verenlerden fazladır. Kısacası, merkezden uzaklaşıldıkça, özellikle taşrada ve yerel yönetimlerde, EK üyelerinin varsa etik eğiticiler ile olan işbirliğinin oldukça düşük olduğu görülmektedir. 82

85 KURUMUNUZUN ETİK EĞİTİCİLERİNİN PERFORMANSLARINI YETERLİ BULUYOR MUSUNUZ? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=51, %66.2) Hayır (n=16, %20.8) Fikrim yok (n=10, %13.0) Evet (n=4, %22.2) Hayır (n=6, %33.3) Fikrim yok (n=8, %44.4) Evet (n=5, %41.7) Hayır (n=4, %33.3) Fikrim yok (n=3, %25.0) Evet (n=1, %25.0) Hayır (n=1, %25.0) Fikrim yok (n=2, %50.0) Grafik 28-Kurum Etik Eğiticilerinin Performans Yeterliliği Anketin 24. sorusunu (Kurumunuzun etik eğiticilerinin performanslarını yeterli buluyor musunuz?), 20. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yukarıdaki birkaç soruda olduğu gibi, yok ve bilgim yok diye cevap veren katılımcıların bir bölümü de cevaplandırmışlardır. Bu durumun açık etkisini, fikrim yok seçeneğini (%20.7) işaretleyenlerin oranının göreli yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Verilen cevapların tümü dikkate alındığında, EK başkan ve üyelerinin yarıdan fazlasının (%55) kurum etik eğiticilerinin performanslarını yeterli; yaklaşık 1/4'ünün (%24.3) ise yetersiz bulduğu görülmektedir. Kurum türleri açısından duruma bakıldığında, merkez kuruluşlarındaki EK başkan ve üyelerinin %66.2 si kurum etik eğiticilerinin performanslarını yeterli bulurken, bu oran taşra kuruluşlarında %22.2, yerel yönetimlerde %41.7 ve KKNMK larda %25 gibi düşük düzeylerdedir. Etik eğiticilerinin performansları ile ilgili fikri olmayanların oranı, merkez kuruluşlarında düşükken (%13), taşra kuruluşlarında (%44.4), yerel yönetimlerde (%25) ve KKNMK larda (%50) oldukça yüksektir. 21. sorudan itibaren yapılan analizler açıkça ortaya koymaktadır ki, merkezden uzaklaşıldıkça, EK başkan ve üyelerinin bile etik eğiticilere ilişkin bilgi düzeyleri oldukça düşmektedir. He ne kadar 21., 22., 23. ve 24. sorulara verilen cevap sayısı (20. soruya verilen cevaba bağlı olarak), taşra kuruluşları, yerel yönetimler ve KKNMK lar açısından çok sağlıklı bir istatistiki analize yetecek düzeyde olmasa bile, yine de genel eğilimi yansıtmaktadır. 83

86 KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU PERİYODİK FAALİYET RAPORLARI DÜZENLEMEKTE MİDİR? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=34, %36.2) Hayır (n=60, %63.8) Evet (n=10, %38.5) Hayır (n=16, %61.5) Evet (n=5, %14.7) Hayır (n=29, %85.3) Evet (n=1, %9.1) Hayır (n=10, %90.9) Grafik 29-Kurum Etik Komisyonu Periyodik Faaliyet Raporunun Düzenlenme Durumu Anketin 25. sorusuna (Kurumunuzun etik komisyonu periyodik faaliyet raporları düzenlemekte midir?) cevap veren katılımcıların, ne yazık ki büyük çoğunluğu (%69.7), kurumsal EK ların bü tür raporlar düzenlemediklerini ifade etmişlerdir. Kurum türleri açısından bakıldığında, durum, merkez (%63.8) ve taşra (%61.5) kuruluşlarında genel ortalamanın biraz altında olmakla birlikte yine de iç açıcı olmaktan çok uzaktır. Yerel yönetimlerin (%85.3) ve KKNMK ların (%90.9) durumu ise, bu açıdan daha da kötüdür. Proje kapsamında yürütülen alan araştırmasının nitel kısmı (mülakatlar), EK başkan ve üyelerinin büyük bir bölümünün bu tür bir rapor hazırlamanın görev tanımları kapsamında yer alıp almadığı konusunda bilgi sahibi olmadıklarını ortaya çıkarmıştır. Bu tür raporları hazırlayan bazı EK lar ise, kendi insiyatifleriyle bu raporları hazırlamışlar; ancak, bunların da bir bölümü söz konusu raporları kurumsal web sayfasına koymamış ve/veya KGEK e iletmemişlerdir. Hazırlanan raporların uzunluğu, kapsamı ve içeriği ve kalitesi ise ayrı bir sorun alanıdır. 84

87 ETİK KOMİSYONU KURUMUNUZUN DİSİPLİN KURULU İLE İŞBİRLİĞİ YAPMAKTA MIDIR? Evet Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=29, %29.6) Hayır (n=67, %68.4) Bilgim yok (n=2, %2.0) Evet (n=8, %25.8) Hayır (n=18, %58.1) Bilgim yok (n=5, %16.1) Evet (n=8, %21.1) Hayır (n=29, %76.3) Bilgim yok (n=1, %2.6) Evet (n=3, %25.0) Hayır (n=9, %75.0) Grafik 30-Kurum Etik Komisyonu ile Disiplin Kurulu Arasındaki İşbirliğinin Varlığı Anketin 27. sorusuna (Etik komisyonu kurumunuzun disiplin kurulu ile işbirliği yapmakta mıdır?) verilen cevaplar göstermektedir ki, çoğu kurumda EK ile ilgili disiplin kurulu arasında bir işbirliği yoktur (%68.7). Kurum türlerine göre cevaplar analiz edildiğinde, merkez kuruluşlardaki durumun, diğer pek çok soruya verilen cevaplarda olduğu gibi, genel ortalama ile örtüşmekte olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu soruya verilen hayır cevabı, taşra kuruluşlarında (% 58.1) daha düşük olmakla birlikte, bilgim yok cevabı (%16.1) diğer kurumlarda rastlanmayacak kadar yüksektir. Yerel yönetimlerde (%76.3) ve KKNMK larda (%75) ise hayır cevabı diğer kurumlara oranla daha da yüksektir. Her ne kadar, pek çok kurumda EK ve disiplin kurulu üyelerinin bir bölümü aynı üst düzey görevlilerden oluşmaktaysa da, bunlar arasındaki fiili ilişkiler bir yana bırakılacak olursa, bu iki birim arasında resmi bir işbirliği pek mevcut değildir. Bu soruya evet cevabı verenlerin bir bölümü de, şüphesiz, sözünü ettiğimiz fiili ilişkileri kastetmektedir. Bu durum, etik ihlallerde, disiplin kurullarının, gayrıresmi kanallarla da olsa, EK larla pek ilişkiye geçmediğini ortaya koymaktadır. 85

88 ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNE AYKIRILIK SEBEBİYLE KURUMUNUZUN DİSİPLİN KURULLARINA BAŞVURU YAPILIYOR MU? Frekans Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=20, %20.4) Hayır (n=65, %66.3) Bilgim yok (n=13, %13.3) Evet (n=6, %18.8) Hayır (n-19, %59.4) Bilgim yok (n=7, %21.9) Evet (n=4, %10.5) Hayır (n=32, %84.2) Bilgim yok (n=2, %5.3) Evet (n=6, %54.5) Hayır (n=5, %45.5) Grafik 31-Etik Davranış İlkelerine Aykırılık Sebebiyle Kurum Disiplin Kurullarına Başvuru Düzeyi Anketin 28. sorusu (Etik davranış ilkelerine aykırılık sebebiyle kurumunuzun disiplin kurullarına başvuru yapılıyor mu?), aslında bu araştırmanın kritik sorularından birisidir. Çünkü genel müdür ve eşiti düzeyindeki kamu görevlileri hakkındaki etik ihlalleri inceleme yetkisi KGEK e ait iken bu düzey altı kamu görevlileri için yetkili olan birim kurum disiplin kurullarıdır. Etik ihlal başvurularının ne düzeyde olduğu bu soru ile ortaya çıkarılmak istenmektedir. EK başkan ve üyelerinin bu soruya verdikleri cevaplara göre, disiplin kurullarına çok az başvuru (%20.1) yapılmaktadır. Katılımcıların yaklaşık 2/3 ü (%67.6) disiplin kurullarına herhangi bir başvuru yapılmadığını ifade etmektedirler. Yine, hiç de hafife alınmayacak düzeyde (%12.3) EK başkan ve üyesi bu konuda herhangi bir bilgisi olmadığını söylemektedir ki, bu durum bir önceki grafikteki sonucu (EK ve disiplin kurulu arasındaki işbirliği eksikliği) doğrular niteliktedir. Kurumsal dağılımlara bakılacak olursa, merkez kuruluşlarındaki durum yine genel ortalama ile örtüşmektedir. Taşra kuruluşlarında bu soruya verilen evet/hayır dengesi genel ortalamaya paralel seyretse de, EK üyelerinin farklı kurumlardan gelmesi ve daha kısa sürelerle üyelik yapması sebebiyle bilgim yok seçeneği (%21.9) daha fazla işaretlenmiştir. Yerel yönetimlerde ise, bu tür başvuruların olmadığı çok daha büyük bir oranda (%84.2) ifade edilmiştir. Bu durum, bir ölçüde, yerel yönetimlerde EK lar tarafından yürütülen etik farkındalık çalışmalarının henüz başlangıç aşamasında olması ve etik eğitim eksikliği ile açıklanabilir. Yerel yönetimlerin merkezden uzaklığı ve kendine özgü yönetimpersonel ilişkileri de bu sonuç üzerinde etkide bulunmuş olabilir. KKNMK larda ise evet/hayır durumu daha dengeli olmakla birlikte (evet %54.5, hayır %45.5), disiplin kurullarına yapılan başvuruların hepsinin 2005 sayılı Yönetmelik çerçevesinde mi, yoksa bu kurumların kendi mesleki etik ve disiplin kuralları çerçevesinde mi yapıldığı konusunda belirsizlik vardır. 86

89 ETİK KOMİSYONUNUN KURUMUNUZUN TEFTİŞ KURULU VE İÇ DENETİM BİRİMİ İLE İŞBİRLİĞİ YAPMASININ FAYDALI OLACAĞINI DÜŞÜNÜYOR MUSUNUZ? Evet Frekans % Geçerli Evet Hayır Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Hayır Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=74, %76.3) Hayır (n=16, %16.5) Fikrim yok (n=7, %7.2) Evet (n=24, %80.0) Hayır (n=3, %10.0) Fikrim yok (n=3, %10.0) Evet (n=30, %78.9) Hayır (n=7, %18.4) Fikrim yok (n=1, %2.6) Evet (n=5, %55.6) Hayır (n=4, %44.4) Grafik 32-Etik Komisyonu ile Kurumun Teftiş Kurulu ve İç Denetim Birimi Arasındaki İşbirliğinin Faydası Anketin 29. sorusuna (Etik komisyonunun kurumunuzun teftiş kurulu ve iç denetim birimi ile işbirliği yapmasının faydalı olacağını düşünüyor musunuz?) verilen cevaplara göre, EK başkan ve üyelerinin yaklaşık olarak 3/4'ü (%76.4) bu tür bir işbirliğinin faydalı olacağını düşünmektedir. Aynı EK-disiplin kurulu ilişkisinde olduğu gibi, EK üyelerinin bir bölümü kurum teftiş kurulunda veya iç denetim biriminde görevlidirler. Bu birimler arasında resmi bir işbirliği mevzuat açısından öngörülmemiş olsa bile bazı fiili ilişkiler mevcuttur. Bu soruya evet cevabı verenlerin bir bölümü de, şüphesiz, sözünü ettiğimiz fiili ilişkilerinin yarattığı faydayı dikkate almışlardır. Proje kapsamında yürütülen mülakatlar, odak grup çalışmaları ve Çalıştay sırasındaki tartışmalar göstermiştir ki, bazı EK başkan ve üyeleri EK ların denetim ağırlıklı birimler olmalarına karşıdırlar. Bu soruya verilen hayır (%17.2) cevabı muhtemelen bu tutumun bir sonucudur. Kurum türlerine göre verilen cevaplar değerlendirildiğinde, merkez (%76.3) ve taşra (%80) kuruluşları ile yerel yönetimlerdeki (%78.9) durum, genel ortalamanın biraz üzerinde seyretmekle birlikte, genel eğilime uygun düşmektedir. Sadece taşra kuruluşlarında hayır ve fikrim yok cevapları eşit düzeydedir. KKNMK larda ise evet (%55.6) cevapları hayır (%44.4) cevaplarından fazla olmakla birlikte daha dengeli bir dağılım ortaya çıkmıştır. Bu durum, mesleki etik geleneğinin etkisiyle KKNMK lardaki EK ların denetim ağırlıklı birimler olarak görülmemelerinin bir sonucu olabilir. 87

90 GENEL MÜDÜR DÜZEYİ ALTINDA YER ALAN KAMU GÖREVLİLERİ HAKKINDAKİ ETİK İHLALLER SİZCE HANGİ BİRİMCE İNCELENMELİDİR? Frekans % Geçerli % Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca Etik komisyonlarınca Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca Fikrim yok Diğer Toplam Cevap verilmemiş Toplam Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca Etik komisyonlarınca Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca Fikrim yok Diğer Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=24, %24.2) Etik komisyonlarınca (n=57, %57.6) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=12, %12.1) Fikrim yok (n=3, %3.0) Diğer (n=3, %3.0) Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=14, %46.7) Etik komisyonlarınca (n=12, %40.0) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=4, %13.3) Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=7, %19.4) Etik komisyonlarınca (n=24, %66.7) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=5, %13.9) Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=2, %22.2) Etik komisyonlarınca (n=4, %44.4) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=1, %11.1) Fikrim yok (n=2, %22.2) Grafik 33-Genel Müdür Düzeyi Altındaki Kamu Görevlileri Hakkındaki Etik İhlalleri İnceleme Birimi Anketin bir diğer kritik sorusu olan 30. soruya (Genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlaller sizce hangi birimce incelenmelidir?) verilen cevaplar incelendiğinde, EK başkan ve üyelerinin yarıdan fazlasının (%55.7) bu yetkinin EK lara verilmesi ni istediği ortaya çıkmaktadır. Bu durum, şüphesiz, görev ve yetkilerini yeterli bulmayan EK başkan ve üyelerinin beklentilerinin doğal bir sonucudur. Bu yetkinin, mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca kullanılmasına devam edilmesi ni (%27) veya yetkinin KGEK e verilmesi ni (%12.6) savunanlar ise azınlıkta kalmaktadır. Kurum türlerine göre yapılan analize göre, merkez kuruluşlarındaki durum (%57.6) genel ortalama ile örtüşmektedir. Taşra kuruluşlarında ise, EK başkan ve üyelerinin neredeyse birebir il/ilçe disiplin kurulu üyeleri olmalarının etkisiyle, mevcut durumun devamı (%46.7) yönündeki görüş EK lar (%40) aleyhine az da olsa ağırlık kazanmıştır. Yerel yönetimlerde (%66.7) ve KKNMK larda ise (%44.4) EK seçeneği diğer seçeneklere göre daha fazla tercih edilmiştir. Bu yetkinin KGEK e verilmesi ise tüm kurum türleri düzeyinde fazla ilgi görmemiştir. Başka bir deyişle, kamu kurumları kendilerine ait olan (disiplin kurullarına) veya olması teklif edilen (EK lara) bu yetkiyi merkezdeki üst kurul olan KGEK e kaptırmak istememişlerdir. 88

91 MEVCUT MEVZUTTA ETİK KOMİSYONLARININ YETKİ VE GÖREV TANIMI SİZCE YETERLİ MİDİR? Evet Frekans % Geçerli % Evet Hayır Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Hayır Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=28, %28.3) Hayır (n=64, %64.6) Fikrim yok (n=7, %7.1) Evet (n=11, %34.4) Hayır (n=18, %56.2) Fikrim yok (n=3, %9.4) Evet (n=11, %28.9) Hayır (n=22, %57.9) Fikrim yok (n=5, %13.2) Evet (n=6, %50.0) Hayır (n=4, %33.3) Fikrim yok (n=2, %16.7) Grafik 34-Mevcut Mevzuata Göre Etik Komisyonlarının Yetki ve Görev Tanımının Yeterlilik Düzeyi Anketin 31. sorusuna (Mevcut mevzuatta etik komisyonlarının yetki ve görev tanımı sizce yeterli midir?) verilen cevaplar değerlendirildiğinde, EK başkan ve üyelerinin yarıdan fazlası (%59.7) söz konusu tanımın yetersiz olduğunu ifade etmektedir. Proje kapsamında yürütülen mülakatlar, odak grup çalışmaları ve Çalıştay tartışmalarında, EK başkan ve üyelerinin enaz yarısının EK ların görev ve yetki kapsamının genişletilmesinden yana olduğu gözlemlenmiştir. Anketten çıkan bu sonuç da, söz konusu gözlemin doğruluğunu kanıtlar niteliktedir. Kurum türleri açısından bakıldığında, merkez (%64.6) ve taşra (%56.2) kuruluşları ile yerel yönetimlerdeki (%57.9) hayır yönündeki cevapların genel ortalama civarında seyrettiği; sadece KKNMK larda evet (%50) cevaplarının hayır (%33.3) cevaplarını aştığı görülmektedir. Merkezden uzaklaştıkça, fikrim yok seçeneğini işaretleyenlerin oranı da artmaktadır. Bu durum, merkezdeki kuruluşlar dışındaki kurumsal EK başkan ve üyelerinin etik mevzuat ile ilgili daha fazla fikir sahibi olabilmeleri için eğitimlerin merkez dışında artırılması gerekliliğini göstermektedir. 89

92 ETİK KOMİSYONLARIN KARŞILAŞTIKLARI EN ÖNEMLİ SORUNLAR NELERDİR? Frekans % Geçerli % Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Yetişmiş personel eksikliği Diğer (Kurumumuz etik komisyonu gerek kamu görevlileri etik kurulu kurulması ve bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında kanun ve bu kanuna dayanılarak hazırlanan kamu görevlileri etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları hakkında yönetmelik gerekse 5411 sayılı bankacılık kanununa dayanılarak hazırlanan bankacılık düzenleme ve denetleme kurumu personelinin uyacakları mesleki ve etik ilkelere dair yönetmelik çerçevesinde faaliyetlerine devam etmektedir.) Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetişmiş personel eksikliği Yetki ve görevlerin belirsizliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Yetki ve görevlerin belirsizliği Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Yetki ve görevlerin belirsizliği Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Yetişmiş personel eksikliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mali kaynak yetersizliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetişmiş personel eksikliği Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması - Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetişmiş personel eksikliği Yetki ve görevlerin belirsizliği Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetişmiş personel eksikliği Mali kaynak yetersizliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetişmiş personel eksikliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetişmiş personel eksikliği Mali kaynak yetersizliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mali kaynak yetersizliği Yetişmiş personel eksikliği Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetişmiş personel eksikliği

93 Frekans % Geçerli % Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetişmiş personel eksikliği Mali kaynak yetersizliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Mali kaynak yetersizliği Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetişmiş personel eksikliği Yetki ve görevlerin belirsizliği Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Yetişmiş personel eksikliği Mali kaynak yetersizliği Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Yetki ve görevlerin belirsizliği Çalışma usullerinin belirlenmemiş olması Üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi Mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil) Yetişmiş personel eksikliği Mali kaynak yetersizliği Diğer Toplam Cevap verilmemiş Toplam Tablo 4-Etik Komisyonlarının Karşılaştıkları En Önemli Sorunlar Anketin 32. sorusunda (Etik komisyonlarının karşılaştıkları en önemli sorunlar nelerdir?), katılımcılardan seçenekleri 1 den başlayarak önem sırasına göre sıralamaları istenmiştir. Soruda 7 adet seçenek bulunmaktadır: mevzuatın yetersizliği (EK ların kanun ile değil yönetmelikle düzenlenmiş olması dahil), yetki ve görevlerin belirsizliği, çalışma usullerinin belirlenmemiş olması, üst yönetimin gerekli/yeterli desteği vermemesi, yetişmiş personel eksikliği, mali kaynak yetersizliği ve diğer seçenekleri. Söz konusu seçenekler, katılımcılar tarafından 1 den başlanarak önem sırasına göre sıralanması gerekirken, katılımcıların pek çoğu bu kuralı dikkate almaksızın bir veya daha fazla seçeneği (sıralamalı veya sıralamasız) işaretlemişlerdir. Bu tür cevapların sayıca fazlalığı sebebiyle bu cevaplar değerlendirme dışında tutulmamış; böylece farklı (tekli veya çoklu) cevap sayısı üzere artmıştır. Ancak, frekansı sadece 1 olan cevaplar (diğer bir deyişle, sadece bir katılımcı tarafından tercih edilen seçenek yapısı) tabloyu çok uzattığı için, frekansı 2 ve üzeri olanlar Tablo(4) te gösterilmiştir. Tablo(4) incelendiğinde, tekil cevaplarda mevzuatın yetersizliği (%5.1), yetki ve görevlerin belirsizliği (%4), çalışma usullerinin belirlenmemiş olması (%2.3) ve yetişmiş personel eksikliği (%2.3) seçenekleri öne çıkmaktadır. Önem sırası verilmiş olsun veya olmasın çoklu cevaplarda ise, mevzuatın yetersizliği-yetki ve görevlerin belirsizliği-çalışma usullerinin belirlenmemiş olması kombinasyonu (%8) diğerlerine göre açık ara öndedir. Dikkat edilecek olursa, hem tekli hem de çoklu cevaplarda, mevzuatın yetersizliği, yetki ve görevlerin belirsizliği ve çalışma usullerinin belirlenmemiş olması seçenekleri EK ların karşılaştıkları en önemli sorunlar olarak belirginleşmektedir. Nitekim, Proje kapsamında yürütülen nitel çalışmalarda da, bu sorunlar, EK başkan ve üyelerince en önemli sorunlar olarak nitelendirilmiştir. 91

94 ETİK KOMİSYONLARI KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU İLE İŞBİRLİĞİ YAPMAKTA MIDIR? Evet Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=64, %70.3) Hayır (n=20, %22.0) Bilgim yok (n=7, %7.7) Evet (n=9, %29.0) Hayır (n=14, %45.2) Bilgim yok (n=8, %25.8) Evet (n=9, %24.3) Hayır (n=21, %56.8) Bilgim yok (n=7, %18.9) Evet (n=7, %58.3) Hayır (n=4, %33.3) Bilgim yok (n=1, %8.3) Grafik 35-Etik Komisyonları ile Kamu Görevlileri Etik Kurulu Arasındaki İşbirliğinin Varlığı Anketin 33. sorusuna (Etik komisyonlar Kamu Görevlileri Etik Kurulu ile işbirliği yapmakta mıdır?) cevap veren katılımcıların yaklaşık yarısı (%52) böyle bir işbirliğinin varlığını teyit ederken, yaklaşık 1/3 ü (%34.5) EK lar ile KGEK arasında bir işbirliği olmadığını ifade etmişlerdir. Bu soruya hayır cevabını verenlerin yanısıra bilgim yok diyenlerin oranının (%13.5) yüksekliği, hem EK lar hem de KGEK açısından anlamlıdır. Duruma kurum türleri açısından bakıldığında, merkez kuruluşlarındaki işbirliğinin, doğal olarak (özellikle coğrafi yakınlık sebebiyle), daha güçlü olduğu (%70.3 evet) ortaya çıkarken, taşra kuruluşlarında ve yerel yönetimlerde hayır (sırasıyla %45.2 ve %56.8) ve bilgim yok (sırasıyla %25.8 ve %18.9) cevaplarının göreli ağırlığı dikkati çekmektedir. Proje kapsamında yürütülen mülakatlarda da, taşradaki ve yerel yönetimlerdeki EK başkan ve üyeleri, KGEK ten daha fazla ilgi, yönlendirme ve destek beklediklerini ısrarla ifade etmişlerdir. KKNMK lar açısından bakıldığında ise, durumun genel ortalamaya daha yakın olması, EK örgütlenmesinin taşradaki KKNMK lardan ziyade Ankara daki KKNMK lar ve onların üst kurullarındaki varlığından kaynaklanmaktadır. 92

95 EK Başkan ve Üyeleri Tarafından Verilen Bazı Cevaplar Arasındaki Anlamlılık İlişkisini Araştıran Ki Kare Test Sonuçları: EK Başkan ve üyelerinin kendilerine uygulanan ankete verdikleri bazı cevaplar (EK larla ilgili farklı özellikler/değişkenler) arasında anlamlılık ilişkisi ni araştıran ki kare testlerinin sonuçları aşağıda sunulmuştur. Çizelge 1-Kurum Etik Komisyonunun Oluşturulma Yılı ile Etik Komisyonunun Kuruma Ait Internet Sitesinde Ayrı Bir Sayfasının Varlığı Arasındaki İlişki Anketin 4. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonunun oluşturulma yılı nedir?) verilen cevaplar ile 8. sorusuna (Etik Komisyonunuzun kurumunuza ait internet sitesinde ayrı bir sayfası var mı?) verilen cevaplar arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ki kare testiyle araştırılmıştır. Daha eski tarihlerde oluşturulan komisyonların kurumlarına ait resmi internet sitelerinde ayrı birer sayfaları olma olasılığının daha yüksek olacağı varsayımı yukarıdaki test sonucundan da anlaşılacağı üzere doğrulanmamıştır. Bu iki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. 93

96 Çizelge 2-Kurum Etik Komisyonunun Oluşturulma Yılı ile Kurumda Sekreterya Görevlisi Olup Olmaması Arasındaki İlişki Anketin 4. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonunun oluşturulma yılı nedir?) verilen cevaplar ile 11. sorusuna (Kurumunuzda etik komisyonunun faaliyetlerini daha etkili bir şekilde yerine getirebilmesi için sekreterya işlerini yürütecek bir görevli var mıdır?) verilen cevaplar arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ki kare testiyle araştırılmıştır. Daha eski tarihlerde oluşturulan komisyonların faaliyetlerini daha etkili bir şekilde yerine getirebilmeleri için sekreterya işlerini yürütecek bir görevliye sahip olma olasılığının daha yüksek olacağı varsayımı yukarıdaki test sonucundan da anlaşılacağı üzere doğrulanmamıştır. Bu iki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Çizelge 3-Kurum Etik Komisyonunun Oluşturulma Yılı ile Kurumda Etik Kültürün Geliştirilmesi İçin Yapılan Etkinlikler Arasındaki İlişki Anketin 4. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonunun oluşturulma yılı nedir?) verilen cevaplar ile 16. sorusuna (Kurumunuzda etik kültürün geliştirilmesi için ne tür etkinlikler yapılmaktadır?) verilen cevaplar arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ki kare testiyle araştırılmıştır. Daha eski tarihlerde oluşturulan komisyonların kurumlarında etik kültürün geliştirilmesi için daha fazla türde etkinlikte bulunma olasılığının daha yüksek olacağı varsayımı yukarıdaki test sonucundan da anlaşılacağı üzere doğrulanmıştır. Diğer bir deyişle, söz konusu iki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. 94

97 Çizelge 4-Kurum Etik Komisyonunun Oluşturulma Yılı ile Kurumda Etik Eğiticisinin Varlığı Arasındaki İlişki Anketin 4. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonunun oluşturulma yılı nedir?) verilen cevaplar ile 20. sorusuna (Kurumunuzun etik eğiticisi var mı?) verilen cevaplar arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ki kare testiyle araştırılmıştır. Daha eski tarihlerde oluşturulan komisyonların etkisiyle kurumlarında etik eğiticisi bulunma olasılığının daha yüksek olacağı varsayımı yukarıdaki test sonucundan da anlaşılacağı üzere doğrulanmıştır. Diğer bir deyişle, söz konusu iki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Çizelge 5-Kurumda Etik Kültürün Geliştirilmesi İçin Yapılan Etkinlikler İle Kurumda Etik Eğiticisinin Varlığı Arasındaki İlişki Anketin 16. sorusuna (Kurumunuzda etik kültürün geliştirilmesi için ne tür etkinlikler yapılmaktadır?) verilen cevaplar ile 20. sorusuna (Kurumunuzun etik eğiticisi var mı?) verilen cevaplar arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ki kare testiyle araştırılmıştır. Etik eğiticisine sahip kurumlarda etik kültürün geliştirilmesine yönelik daha fazla türde etkinlik olacağı varsayımı yukarıdaki test sonucundan da anlaşılacağı üzere doğrulanmamıştır. Bu iki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. 95

98 EK Üyesi Olmayan Personele Uygulanan Ankete İlişkin Verilerin Analizi EK üyesi olmayan personele uygulanan anketlere verilen cevaplardan tanımlayıcı istatistikler üretilerek bunlar grafik ve tablolar aracılığıyla aşağıda gösterilmiştir. Yine, anketteki bazı sorulara verilen fikrim yok veya bilgim yok cevapları ile personelin görev türü açısından yönetici olup olmaması veya kuruluşun kurum türü açısından merkez kuruluşu olup olmaması arasındaki ilişkileri ortaya koyan diğer istatistiksel analizler de tanımlayıcı istatistiklerin ardından sunulmuştur EK Üyesi Olmayan Personel Tarafından Verilen Cevaplara İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler: Anket formunun başlangıcındaki cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, hizmet süresi ve görev türüne yönelik standart bilgileri elde etmeye yönelik sorulara verilen cevaplar ile kapalı-uçlu 22 soruya verilen cevapların istatistiksel analizi aşağıda grafikler ve tablolarla gösterilmiştir. Grafiklerde, sol üst köşede yer alan tabloda, ilgili soruya cevap verenlerin ve vermeyenlerin sayıları (frekansları) ve yüzde değerleri (%) verilmiştir. Tablonun sağ yanındaki dilim grafik, ilgili soruya cevap verenlerin (geçerli cevapların) yüzde dağılımları dikkate alarak düzenlenmiştir. Alt kısımda yer alan dörtlü kurumsal grafiklerde de, cevap verenlerin (geçerli cevapların) yüzde dağılımlarına göre dilim grafikler oluşturulmuştur. Böylece, hem genel durum hem de kurum türüne göre farklılıklar görsel olarak da tespit edilebilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus dagenel durumu ifade eden büyük dilim grafikteki renkler ile alt kısımda yer alan dörtlü kurumsal dilim grafiklerdeki renklerin ifade ettiği seçeneklerin farklı olabileceğidir. Dilim rafikleri oluşturan istatistik paket programıseçenek sayısına göre renkleri otomatik ayarladığı için farklı dilim grafiklerdeki aynı seçenek mutlaka aynı renkle gösterilmemiş olabilir. 96

99 CİNSİYET Kadın Frekans % Geçerli % Kadın Erkek Toplam Cevap verilmemiş Toplam Erkek Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Kadın (n=30, %31.9) Erkek (n=64, %68.1) Kadın (n=53, %35.6) Erkek (n=96, %64.4) Kadın (n=21, %35.0) Erkek (n=39, %65.0) Kadın (n=5, %55.6) Erkek (n=4, %44.4) Grafik 36-EK Üyesi Olmayan Personelin Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo da görüldüğü ve dilim grafiğe yansıdığı üzere, ankete katılıp bu soruya geçerli cevap veren EK üyesi olmayan personelin büyük bölümü (%65.1) erkek tir. Her ne kadar, söz konusu personel, ilgili EK Başkan ın yardımıyla kurum personeli arasından tesadüfi olarak seçilmişse de, bu personel ağırlıklı olarak, kurumun operasyonel birimlerinden ziyade yönetim merkezinin bulunduğu yerdeki birimlerde istihdam edilen personeldir. Türk kamu yönetiminde bu tür birimlerde göreli olarak daha fazla kadın personel istihdam edilmesine rağmen, yine de ankete katılanların yaklaşık 2/3 nün erkek olması Türk kamu bürokrasisinin genel yapısını yansıtmaktadır. Merkez kuruluşlarda ankete cevap veren katılımcılardaki erkek personel ağırlığı (%68.1) genel ortalamanın biraz üstündedir. Taşra kuruluşlarında (%64.4) ve yerel yönetimlerde (%65) ise erkek personel ağırlığı genel ortalama düzeyindedir. Sadece KKNMK larda, kadınlar (%55.6) erkekler e (%44.4) göre daha ağırlıklı olarak görülmektedir. Ancak, EK örgütü bulunan KKNMK ların büyük çoğunluğunun Ankara daki üst örgütlenmeler olduğu ve bu örgütlerde kadın personele göreli olarak daha fazla yer verildiği göz önünde tutulacak olursa bu durum normal karşılanabilir. Ayrıca, ankete katılan kişi sayısının azlığı karşısında, tüm KKNMK lar için genel çıkarımlar yapılması hususunda dikkatli olunmalıdır. 97

100 YAŞ Frekans % Geçerli % 25 ten az ten fazla Toplam Cevap verilmemiş Toplam 'ten az 'ten fazla Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 25'ten az (n=3, %3.2) (n=31, %32.6) (n=33, %34.7) 45'ten fazla (n=28, %29.5) 25'ten az (n=3, %2.2) (n=48, %35.0) (n=55, %40.1) 45'ten fazla (n=31, %22.6) Grafik 37-EK Üyesi Olmayan Personelin Yaşa Göre Dağılımı 25'ten az (n=1, %1.9) (n=9, %16.7) (n=33, %61.1) 45'ten fazla (n=15, %20.4) (n=3, %33.3) (n=5, %55.6) 45'ten fazla (n=1, %11.1) Ankete katılan ve bu soruya geçerli cevap veren EK üyesi olmayan personel ağırlıklı olarak yaş grubu (%29.4) ve yaş grubu (%42.1) içerisindedir. Eğitim düzeyinin yükselmesi ile de bağlantılı olarak, 25 yaşından küçük personel (%3.3) yok denecek kadar az olup; 45 yaşından büyük personel oranı da, anket ağırlıklı olarak üst ve orta düzey yöneticiler dışındaki personel arasında uygulandığı için yüksek değildir. Merkez kuruluşlarda ankete cevap veren EK üyesi olmayan personelin yaş ortalaması (özellikle 45 yaş üzeri personel açısından) genel ortalamanın üzerinde iken, taşra ve yerel yönetim kuruluşlarında ve özellikle de KKNMK larda yaş ortalaması çok daha düşüktür. EK üyesi olmayan personelin göreli olarak düşük yaş ortalaması, gerek kurumsal EK ları gerekse kamu bürokrasisini tanıma açısından sorun yaratırken, bu alandaki değişime ayak uydurabilme yeteneği açısından faydalı olabilir. 98

101 ÖĞRENİM DURUMU İlk Orta Frekans % Geçerli % İlk Orta Lise Üniversite Lisansüstü Toplam Cevap verilmemiş Toplam Lise Üniversite Lisansüstü Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Lise (n=9, %9.9) Üniversite (n=64, %70.3) Lisansüstü (n=18, %19.8) İlk Orta (n=8, %6.1) Lise (n=32, %24.4) Üniversite (n=81, %61.8) Lisansüstü (n=10, %7.6) İlk Orta (n=2, %3.8) Lise (n=31, %59.6) Üniversite (n=17, %32.7) Lisansüstü (n=2, %3.8) Grafik 38-EK Üyesi Olmayan Personelin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Lise (n=1, %11.1) Üniversite (n=6, %66.7) Lisansüstü (n=2, %22.2) Ankete katılan ve bu soruya geçerli cevap veren EK üyesi olmayan personel, ağırlıklı bir şekilde, üniversite mezunudur (%59.4). Özellikle merkez kuruluşlarda (%19.8) ve KKNMK larda (%22.2) lisansüstü dereceye sahip olanların oranı bir hayli yüksektir. Taşra kuruluşlarında (%6.1) ve yerel yönetimlerde (%3.8), az da olsa, ilkokul-ortaokul mezunu personele rastlamak mümkündür. Taşra kuruluşlarındaki personelin yaklaşık 1/4'ü (%24.4) lise mezunu iken yerel yönetimlerdeki personelin yarısından fazlası (%59.6) lise mezunudur. Özellikle merkez kuruluşlarında ve KKNMK larda ankete geçerli cevap veren EK üyesi olmayan personelin yüksek eğitim düzeyi, aslında, EK ların kurumsal etik stratejilerini ve etik eğitim programlarını yürütebilmeleri açısından çok faydalıdır. Ancak, taşra kuruluşlarında ve özellikle de yerel yönetimlerde istihdam edilen personelin göreli olarak daha düşük eğitim düzeyi bu konuda yürütülecek olan eğitimlerin içerik ve düzey olarak daha dikkatli bir biçimde düzenlenmesini zorunlu kılmaktadır. 99

102 Frekans % Geçerli % 5 yıldan az yıl yıl yıldan fazla Toplam Cevap verilmemiş Toplam HİZMET SÜRESİ 5 yıldan az 5-10 yıl yıl 20 yıldan fazla Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 5 yıldan az (n=18, %20.7) 5 yıldan az (n=28, %21.2) 5 yıldan az (n=3, %5.6) 5-10 yıl (n=8, %9.2) 5-10 yıl (n=21, %15.9) 5-10 yıl (n=14, %25.9) yıl (n=32, %36.8) yıl (n=41, %31.1) yıl (n=26, %48.1) 20 yıldan fazla (n=29, %33.3) 20 yıldan fazla (n=42. %31.8) 20 yıldan fazla (n=11, %20.4) Grafik 39-EK Üyesi Olmayan Personelin Hizmet Süresine Göre Dağılımı 5 yıldan az (n=3, %33.3) 5-10 yıl (n=1, %11.1) yıl (n=3, %33.3) 20 yıldan fazla (n=2, %22.2) Yine, ankete katılıp bu soruya geçerli cevap veren EK üyesi olmayan personelin hizmet süreleri ağırlıklı olarak yıl arası (%36.2) ile 20 yıldan fazla dır (%29.8). Bu eğilim, merkez ve taşra kuruluşlarında da geçerlidir. Yerel yönetimlerde ağırlık 5-10 yıl ile yıl arasında; KKNMK larda ise 5 yıldan az ve yıl arasındadır. Merkez ve taşra kuruluşlarında EK üyesi olmayan personelin, tamamı veya bir bölümü mevcut kurumlarında olmak üzere kamu sektöründe geçirmiş oldukları hizmet sürelerinin genelde uzunluğu, onların gerek kurumlarını gerekse kamu bürokrasisini tanımaları açısından faydalıdır. Yerel yönetimler ve KKNMK larda ise durum tam tersidir. Ancak, aynen yaş ortalamasının düşüklüğü hususunda vurgulandığı gibi, bu durum, etik alanında kültürel değişimi özümseme ve bu değişime ayak uydurabilme ve değişime öncülük edebilme açılarından faydalı olabilir. 100

103 Frekans % Geçerli % GÖREV TÜRÜ Yönetici Yönetici Uzman/Denetçi/ Teknik Personel İdari personel Toplam Cevap verilmemiş Toplam Uzman/Denetçi/ Teknik Personel İdari personel Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Yönetici (n=17, %20.0) Uzman/Denetçi/Teknik Personel (n=30, %35.3) İdari personel (n=38.%44.7) Yönetici (n=30, %23.8) Uzman/Denetçi/Teknik Personel (n=18, %14.3) İdari personel (n=78, %61.9) Yönetici (n=6, %12.5) Uzman/Denetçi/Teknik Personel (n=12, %25.0) İdari personel (n=30, %62.5) Yönetici (n=3, %37.5) Uzman/Denetçi/Teknik Personel (n=1, %12.5) İdari personel (n= 4, %50.0) Grafik 40-EK Üyesi Olmayan Personelin Görev Türüne Göre Dağılımı Ankete katılıp, geçerli cevap veren EK üyesi olmayan personelin yarısından fazlası (%56.2) idari personel dir. Bu oran, taşra kuruluşları (%61.9) ile yerel yönetimlerde (%62.5) genel ortalamanın biraz üzerinde seyretmektedir. Merkez kuruluşlarında personelin idari personel (%44.7) ile uzman/denetçi/teknik personel (%35.3) arasında; KKNMK larda ise yönetici ler (%37.5) ile idari personel (%50) arasında dağılımı daha dengelidir. EK üyesi olmayan personel arasında idari personel in özellikle taşra kuruluşları ve yerel yönetimlerde ağırlıklı olması ile bu kurumlarda EK ların ve faaliyetlerinin tanınırlık düzeyinin düşüklüğü arasında bir bağlantı vardır. 101

104 KURUMUNUZUN TÜRÜ Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Frekans % Geçerli % Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Cevap verilmemiş Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra kuruluşu Yerel yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Grafik 41-EK Üyesi Olmayan Personelin Kurum Türüne Göre Dağılımı Anketin 1. sorusuna (Kurumunuzun türü) cevap veren toplam 315 katılımcıdan yarısına yakın bir bölümü (%47.3) 8 ildeki taşra kuruluşları nda istihdam edilen EK üyesi olmayan personeldir. Bu durum, taşra kuruluşlarındaki EK ların kapsamına giren personelin sayıca fazla olmasından kaynaklanmaktadır. İlerdeki grafiklerde de görüleceği üzere, taşra kuruluşlarının bu göreli ağırlığı pek çok soruya verilen cevaplarda taşra kuruluşlarındaki durumun genel ortalama ile daha fazla örtüşmesine yol açmıştır. Taşra kuruluşlarını, merkez kuruluşları (%30.2) ile 8 ildeki yerel yönetimler (%19.4) takip etmektedir. Proje kapsamındaki 8 ilde KKNMK lar ve onların Merkezdeki/Başkentteki üst yapılanmalarında EK ların kurulması konusunda yaşanan eksiklik ve tereddütler sebebiyle, EK üyesi olmayan sadece 10 personel ile (%3.2) anket yapılabilmiştir. Bu bakımdan, diğer kurum türleri için de geçerli olan ve kamu kurum ve kuruluşlarındaki EK üyesi olmayan tüm personel hakkında genelleme yapılırken dikkatli olunması uyarısı, elde olmayan sebeplerle, özellikle KKNMK lar için daha da geçerlidir. 102

105 KURUMUNUZDA TOPLAM ÇALIŞAN SAYISI/KAYITLI ÜYE SAYISI Frekans % Geçerli % ve daha fazla Kesin bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam ve daha fazla Kesin bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu (n=8, %8.5) (n=16, %17.0) (n=89, %60.5) (n=34, %23.1) (n=3, %4.9) (n=20, %32.8) 501 ve daha fazla (n=63, %67.0) 501 ve daha fazla (n=12, %8.2) 501 ve daha fazla (n=31, %50.8) (n=10, %100.0) Kesin bilgim yok (n=7, %7.4) Kesin bilgim yok (n=12, %8.2) Kesin bilgim yok (n=7, %11.5) Grafik 42-Kurumda Toplam Çalışan Sayısı/Kayıtlı Üye Sayısı Anketin 2. sorusuna (Kurumunuzda toplam çalışan sayısı/kayıtlı üye sayısı) cevap veren katılımcıların kurum büyüklüğüne ilişkin olarak verdikleri bilgilere göre, araştırma kapsamındaki kurumların büyüklük dağılımı oldukça dengeli görünmektedir. Bu bakımdan, gerçek farklılaşma ancak kurum türlerine bakıldığında anlaşılmaktadır. Bakanlıkların ve yatırımcı kuruluşların önemli bir ağırlık oluşturdukları merkez kuruluşlarının 2/3 ü (%67); yerel yönetim kuruluşlarının 1/2 si (%50.8), personel büyüklüğü bakımından büyük ölçekli ( 501 ve daha fazla personel istihdam eden) örgütlerdir. Taşra kuruluşlarının çoğunluğu (%60.5) ve KKNMK ların tamamı (%100) ise personel sayısı arasında olan daha küçük örgütlerdir. Ankete cevap veren taşra kuruluşlarının EK üyesi olmayan personeli, istihdam edildikleri vilayet veya kaymakamlık ve yahut da il/ilçe müdürlüğündeki personel sayısını vermektedirler. Bu durum, onların hem genel olarak hem de EK açısından bağlı bulundukları kurumu (taşradaki birim mi yoksa bağlı oldukları bakanlık/genel müdürlük mü?) tanımlamadaki tereddütlerinden kaynaklanmaktadır. Aynı şekilde, EK üyesi olmayan KKNMK personelinin vermiş oldukları rakamların çok büyük bir bölümü, söz konusu meslek kuruluşuna kayıtlı (sayıları onbinlerle ifade edilebilecek) tüm üyeleri değil, o örgütteki (üstelik de çoğunlukla Ankara daki üst örgütlenmede istihdam edilen) personel sayısını yansıtmaktadır. 103

106 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU MEVCUT MUDUR? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=68, %71.6) Hayır (n=10, %10.5) Bilgim yok (n=17, %17.9) Evet (n=57, %38.5) Hayır (n=42, %28.4) Bilgim yok (n=49, %33.1) Evet (n=30, %49.2) Hayır (n=13. %21.3) Bilgim yok (n=18, %29.5) Evet (n=9, %90.0) Hayır (n-1, %10.0) Grafik 43-Kurumda Etik Komisyonunun Varlığı Anketin 3. sorusuna (Kurumunuzun etik komisyonu mevcut mudur?) verilen cevaplar dikkate alındığında, EK üyesi olmayan personelin ancak yarısının (%52.2) bu soruya evet cevabını verdiği; hayır (%21.0) ve özellikle de bilgim yok (%26.8) cevaplarını verenlerin hiç de azımsanmayacak düzeylerde olduğu görülmektedir. Kurum türleri açısından duruma bakıldığında ise karşımıza şöyle bir manzara ortaya çıkmaktadır: Merkez kuruluşlarında evet cevabı verenlerin oranının (%71.6) genel ortalamanın epey üzerinde seyretmesi bu kurumlardaki EK ların tanınırlık ve faaliyet düzeylerinin yüksekliğinden ve personelin bağlı oldukları EK konusunda bilgi sahibi olmalarından kaynaklanmaktadır. KKNMK larda evet cevabının (%90) çok yüksek düzeyde çıkması, bir yandan örgüt boyutunun küçüklüğü diğer yandan EK ların mesleki etik komisyonları/kurulları ile karıştırılması ile açıklanabilir. Yerel yönetimlerdeki EK üyesi olmayan personelin verdiği cevaplar genel ortalama ile uyumlu iken, taşra kuruluşlarında EK ların bilinirliği çok düşüktür. Ankete cevap veren EK üyesi olmayan personelin ancak %38.5 i evet cevabı verirken, %28.4 ü hayır, %33.1 i ise bilgim yok demiştir. Bu durum, etik eğitim ve bilgilendirme eksikliğinden olduğu kadar, yukarıda da ifade edildiği üzere, taşra personelinin bağlı oldukları EK konusunda tereddüt yaşamalarından kaynaklanmaktadır. EK ların kurum personeli arasında bilinirlik düzeylerinin düşüklüğü, onların varlık sebeblerini, işlevselliklerini ve geleceklerini olumsuz yönde etkileyecek düzeyde olup; acilen önlem alınmasını gerektirmektedir. 104

107 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU MEVCUT İSE ÜYE SAYISINI BİLİYOR MUSUNUZ? Kişi sayısını biliyorum Frekans % Geçerli % Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Kişi sayısını biliyorum Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Kişi sayısını biliyorum (n=36, %41.4) Bilgim yok (n=51, %58.6) Kişi sayısını biliyorum (n=33, %27.0) Bilgim yok (n=89, %73.0) Kişi sayısını biliyorum (n=18, %31.6) Bilgim yok (n=39, %68.4) Kişi sayısını biliyorum (n=7, %77.8) Bilgim yok (n=2, %22.2) Grafik 44-Kurumun Etik Komisyonu Üye Sayısının Bilinirlik Düzeyi Anketin 4. sorusuna (Kurumunuzda etik komisyonu mevcut ise üye sayısı kaçtır?), üye sayısını bilip bilmeme durumuna göre verilen cevaplar açısından, EK üyesi olmayan personelin yaklaşık 2/3 ünün (%65.8) kurumlarındaki EK üye sayısı hakkında bilgileri yoktur. Yukarıdaki grafiklerde kurum büyüklüğü, EK ların tanınırlığı ve bağlı olunan EK hakkındaki kesin bilgi düzeyi ile ilgili açıklamalar dikkate alındığında, aşağı yukarı, beklenen sonuçlar ortaya çıkmaktadır: Merkez kurum ve kuruluşlarındaki durum genel ortalamaya göre biraz daha iyi olmakla birlikte, bilgim yok diyenler hala %58.6 gibi yüksek bir orandadır. Başka bir deyişle, EK ların yüksek düzeyde tanınır olduğu merkez kurum ve kuruluşlarında bile durum hiç de iç açıcı değildir. Bu oran, daha vahim bir şekilde, yerel yönetimlerde %68.4 e, taşra kuruluşlarında ise %73 e ulaşmaktadır. Sadece KKNMK larda kişi sayısını biliyorum şeklinde cevap verenlerin oranı %77.8 gibi yüksek bir oranda seyretmektedir. Bu sonuçlar, Grafik 43 te ifade bulan EK ların tanınırlık sorununun bir devamı olarak görülebilir. 105

108 ETİK KOMİSYONU ÜYE SAYISI Frekans % Geçerli % Toplam Cevap verilmemiş Toplam Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma ,0879 1, Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) 3 (n=10, %27.8) 4 (n=12, %33.3) 5 (n=8, %22.2) 6 (n=4, %11.1) 7 (n=1, %2.4) 11 (n=1, %2.4) Taşra Kuruluşu 1 (n=1, %3.3) 2 (n=5, %16.7) 3 (n=3, %10.0) 4 (n=10, %33.3) 5 (n=8, %26.7) 7 (n=2, %6.7) 10 (n=1, %3.3) Yerel Yönetim 2 (n-1, %5.6) 3 (n=8, %44.4) 4 (n=6, %33.3) 5 (n=3, %16.7) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 3 (n=5, %71.4) 4 (n=2, %28.6) Grafik 45-Kurumun Etik Komisyonu Üye Sayısı Anketin 4. sorusuna (Kurumunuzda etik komisyonu mevcut ise üye sayısı kaçtır?), üye sayısı açısından verilen cevaplar analiz edildiğinde, bu cevaplara göre, EK ların 1 den 11 e kadar farklı üye sayısına sahip oldukları anlaşılmaktadır. Frekans sayısı sadece birer olan 1, 10, 11 üyeli EK lar bir yana bırakılacak olursa (bu cevaplarda hatalı bilgi verilmiş olabileceği olasılığı da göz önünde tutularak), EK ların ağırlıklı olarak 3 (%28.6), 4 (%33), ve 5 (%20.9) üyeli olduğu ortaya çıkmaktadır. Ortalama üye sayısı da istatiktiksel olarak yaklaşık 4 tür. Yine bu cevaplara göre, merkez kuruluşlardaki EK ların üye sayısı açısından durumu genel durum civarında (3, 4 ve 5 üyeli) iken, taşra kuruluşlarındaki EK lar farklı hizmetlerin/kurumların temsilini sağlamak amacıyla daha fazla (4 ve 5) üyelidir. Yerel yönetimlerdeki EK lar genellikle 3 veya 4 üyeli iken, KKNMK lardaki EK lar ise, ağırlıklı olarak, 2005 tarihli Yönetmelik te yer alan minimum üye sayısı (3) dikkate alınarak oluşturulmuştur. Ancak, EK üyesi olmayan personelin kurumlarındaki EK ların üye sayısı hakkındaki bilgilerinin doğruluk derecesinin de çok yüksek olmadığını özellikle vurgulamak gerekir ki, bu durum, önceki grafiklerde de ifade edilmiş olan EK lar hakkında farkındalık ve bilgilendirilme ve dolayısıyla EK ların tanınırlık sorununun bir parçasıdır. 106

109 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİ ÜST DÜZEY YÖNETİCİLER ARASINDAN NASIL BELİRLENMEKTEDİR? Frekans % Geçerli % Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Kıdemine/ tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Kıdemine/tecrübesine göre (n=5, %5.9) Uzmanlığa göre (n=4, %4.7) Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (n=7, %8.2) Yönetimin takdirine göre (n=31, %36.5) Belirli bir kriter uygulanmaz (n=2, %2.4) Kıdemine/tecrübesine göre (n=9, %7.2) Uzmanlığa göre (n=8, %6.4) Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (n=7, %5.6) Yönetimin takdirine göre (n=18, %14.4) Belirli bir kriter uygulanmaz (n=1, %0.8) Kıdemine/tecrübesine göre (n=16, %27.6) Uzmanlığa göre (n=4, %6.9) Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (n=2, %3.4) Yönetimin takdirine göre (n=10, %17.2) Bilgim yok (n=26, %44.8) Kıdemine/tecrübesine göre (n=1, %11.1) Uzmanlığa göre (n=2, %22.2) Yönetimin takdirine göre (n=6, %66.7) Bilgim yok (n=36, %42.4) Bilgim yok (n=82, %65.6) Grafik 46-Kurumda Etik Komisyonu Üyelerinin Belirlenme Yöntemi Anketin 5. sorusunda (Kurumunuzda etik komisyonu üyeleri üst düzey yöneticiler arasından nasıl belirlenmektedir?) katılımcılara 6 seçenek sunulmuştur: kıdemine/tecrübesine göre, uzmanlığına göre, etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre, yönetimin takdirine göre, belirli bir kriter uygulanmaz ve diğer seçenekleri. Ankete cevap veren EK üyesi olmayan personelin yaklaşık 1/2 sinin (%52.1) bu konuda bilgim yok seçeneğini; yaklaşık 1/4 ünün de (%23.2) üst yönetimin takdirine göre seçeneği işaretlediği görülmektedir. Kurum türlerine göre bakıldığında, merkez kurum kuruluşlarında bilgim yok (%42.4) ve üst yönetimin takdirine göre (%36.5); taşra kuruluşlarında bilgim yok (%65.4) ve üst yönetimin takdirine göre (%14.4); yerel yönetimlerde bilgim yok (%44.2) ve kıdemine göre (%27.6) seçenekleri ilk sıralarda gelmektedir. Sadece KKNMK larda bilgim yok seçeneği hiç işaretlenmemiş olup, üst yönetimin takdirine göre (%66.7) ve uzmanlığa göre (%22.2) seçenekleri ilk sıralarda yer almaktadır. EK üyesi olmayan personelin EK lar konusundaki farkındalık ve bilgi düzeyinin düşüklüğüne paralel olarak bilgim yok seçeneğinin (KKNMK lardaki özel durum dışında) ağırlık kazanması doğal bir sonuç olarak görülebilir. Diğer seçeneklerin ağırlıklarının ne derece gerçek durumu yansıttığı hususu da ihtiyatla karşılanmalıdır. 107

110 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİ SİZCE NASIL BELİRLENMELİDİR? Frekans % Geçerli % Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Diğer Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Üst yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre Üst yönetimin takdirine göre Kıdemine/tecrübesine göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre - Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre Kıdemine/tecrübesine göre - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre Kıdemine/tecrübesine göre - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre - Kıdemine/tecrübesine göre - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Uzmanlığa göre - Kıdemine/tecrübesine göre Üst yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre- Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Belirli bir kriter uygulanmaz Uzmanlığa göre - Üst yönetimin takdirine göre - Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Kıdemine/tecrübesine göre - Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Kıdemine/tecrübesine göre Üst yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Kıdemine/tecrübesine göre - Belirli bir kriter uygulanmaz Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre - Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre - Belirli bir kriter uygulanmaz Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre - Diğer Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre - Kıdemine/tecrübesine göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre - Belirli bir kriter uygulanmaz Üst yönetimin takdirine göre - Kıdemine/tecrübesine göre - Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre - Uzmanlığa göre - Kıdemine/tecrübesine göre Üst yönetimin takdirine göre - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre - Belirli bir kriter uygulanmaz - Diğer Diğer - Uzmanlığa göre - Üst yönetimin takdirine göre Diğer - Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre - Uzmanlığa göre Toplam Cevap verilmemiş Toplam

111 Tablo 5-Etik Komisyonu Üyelerinin Belirlenme Yöntemi Anketin 6. sorusunda (Kurumunuzda etik komisyonu üyeleri sizce nasıl belirlenmelidir?) katılımcılara 6 seçenek sunulmuştur: kıdemine/tecrübesine göre, uzmanlığına göre, etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre, yönetimin takdirine göre, belirli bir kriter uygulanmaz ve diğer seçenekleri. Bu soruya verilecek cevaplar, 6 seçenek arasından 3 tanesini 1 den başlayarak önem sırasına göre sıralamak şeklinde yapılması gerektiği için çok farklı kombinasyonlar oluşmuştur. 3 ten az seçeneğe cevap veren veya önem sırasına göre seçenekleri sıralamayan katılımcıların sayıca fazlalığı sebebiyle bu cevaplar değerlendirme dışında tutulmamış; böylece farklı cevap sayısı Tablo(5) de görüldüğü üzere artmıştır. Tablo(5) incelendiğinde, tekil cevaplarda etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (%13.5), uzmanlığına göre (%8.5) ve kıdemine/tecrübesine göre (%6.4) seçenekleri belirgin bir biçimde öne çıkmaktadır. EK Başkan ve üyelerinin bu soruya verdikleri cevaplarda ilk sırayı yönetimin takdirine göre seçeneği oluştururken (bkz Tablo 1), EK üyesi olmayan katılımcıların verdikleri cevaplarda ilk sırayı etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre seçeneğinin oluşturması anlamlıdır. Önem sırası verilmiş olsun veya olmasın çoklu cevaplarda ise, EK başkan ve üyelerinin verdikleri cevaplara paralel olarak, etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre-uzmanlığa görekıdemine/tecrübesine göre (%12.8), kıdemine/tecrübesine göre-uzmanlığa göre-etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (%7.1), etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre-kıdemine/tecrübesine göre-uzmanlığa göre (%7.1) seçenekleri ağırlık kazanmaktadır. Bu oldukça karmaşık cevap yapısı dikkate alındığında, şu hususlar vurgulanabilir: İlk olarak, etik davranış ilkelerine uygunluk, kıdem/tecrübe ve uzmanlık seçenekleri ön plana çıkmakta; belirli bir kriter uygulanmaz ve diğer seçenekleri bir ağırlık taşımamaktadır. Diğer seçeneğinde ifade edilen bazı öneriler de ortak bir noktada veya dikkat çekici bir hususta toplanmamaktadır. Hem tekli cevaplar hem de çoklu cevaplar dikkate alındığında, etik davranış ilkelerine uygunluk seçeneğinin ön sıralarda yer alması etik farkındalık açısından sevindirici bir durumdur. Yine, gerek tekil gerekse çoğul cevaplar dikkate alındığında, belirli bir kriter uygulanmaz seçeneğinin hemen hiç tercih edilmemesi de, EK başkan ve üyeleri gibi EK üyesi olmayan personelin bile bu işin savsaklanmaması gerektiği düşüncesinde olduklarını göstermesi bakımından önem taşımaktadır. 109

112 KURUMUNUZ ETİK KOMİSYONU ÜYELERİNİN GÖREV/ÜNVANLARI NEDİR? Frekans % Geçerli % 1 kişinin görev/unvanını biliyorum 2 kişinin kişinin kişinin kişinin kişinin Toplam Cevap verilmemiş Toplam Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) 1 (n=5, %11.9) 2 (n=4, %9.5) 3 (n=10, %23.8) 4 (n=12, %28.6) 5 (n=6, %14.3) 6 (n=5, %11.9 Taşra Kuruluşu 1 (n=7, %17.5) 2 (n=2, %5.0) 3 (n=11, %27.5) 4 (n=8, %20.0) 5 (n=8, %20.0) 6 (n=4, %10.0) Yerel Yönetim 1 (n=4, %22.2) 2 (n=3, %16.7) 3 (n=9, %50.0) 4 (n=1, %5.6) 5 (n=1, %5.6) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 2 (n=2, %22.2) 3 (n=4, %44.4) 4 (n=3, %33.3) Grafik 47-Kurumda Etik Komisyonu Üyelerinin Görev/Unvanlarının Bilinirlik Düzeyi Anketin 7. sorusuna (Kurumunuz etik komisyonu üyelerinin görev/unvanları nedir?) verilen cevapların bilinen üye sayısına göre değerlendirilmesi durumunda karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır: EK üyesi olmayan personel en çok 3 EK üyesinin görev/unvanlarını bilmektedir (%30.9). Zaten ortalama bilinen üye sayısı da yaklaşık 3 tür. Bu durumun oluşmasında, 2005 tarihli Yönetmeliğe göre EK larda minimum 3 üyenin bulunması zorunluluğunun da etkisi vardır. 3 ten fazla üyesi olan EK (taşra kuruluşları dışında) sayısı daha sınırlı olduğu için örneğin 6 üyenin görev/unvanlarının bilinirlik düzeyinin düşük olması doğaldır. Kurum türleri açısında bakıldığında da, taşra kuruluşlarında (%27.5), yerel yönetimlerde (%50.0) ve KKNMK larda (%44.4) en çok 3 EK üyesinin görev/unvanları bilinmektedir. Merkez kurum ve kuruluşlarında ise en çok 4 (%28.6) ve ardından 3 (%23.8) EK üyesinin görev/unvanları bilinmektedir. Ankete katılan EK üyesi olmayan personelin verdikleri cevapların görev/unvan açısından doğruluk derecesi ise bu sorunun amacı dışında kalan bir husustur. 110

113 ETİK KOMİSYONUNUN KURUMUNUZA AİT İNTERNET SİTESİNDE AYRI BİR SAYFASI VAR MI? Frekans % Geçerli % Var Yok Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Var Yok Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Var (n=30, %34.1) Yok (n=24, %27.3) Bilgim yok (n=34, %38.6) Var (n=23, %16.4) Yok (n=35, %25.0) Bilgim yok (n=82, %58.6) Var (n=9, %15.5) Yok (n=16, %27.6) Bilgim yok (n=33, %56.9) Var (n=4, %44.4) Yok (n=5, %55.6) Grafik 48-Etik Komisyonunun Kuruma Ait İnternet Sitesinde Ayrı Bir Sayfasının Olup Olmaması Anketin 8. sorusuna (Etik komisyonunuzun kurumunuza ait internet sitesinde ayrı bir sayfası var mı?) verilen cevaplara göre, katılımcıların 1/2 sinin (%50.5) böyle bir sayfanın varlığı konusunda bilgisi yok tur. Böyle bir sayfa yok diyenler de (%27.1), böyle bir sayfa var diyenlerden (%22.4) daha fazladır. Bu oranlar, kamu kurum ve kuruluşlarının bu konuda yetersiz kaldığının açık bir göstergesidir. Merkez kuruluşlarındaki durum, genel ortalamadan daha iyi bir durumdadır. Bilgim yok diyenlerin oranı (%38.6) genel ortalamadan bir hayli düşüktür. Üstelik, böyle bir sayfa var diyenler (%34.1), böyle bir sayfa yok diyenlerden (%27.3) daha fazladır. KKNMK lardan ankete katılan personel, bir miktar böyle bir sayfa var diyenler lehine olmak üzere, aşağı yukarı ikiye bölünmüştür. Ancak, taşra kuruluşlarında (%58.6) ve yerel yönetimlerde (%56.9), EK lar için ayrı bir internet sayfası olmadığını söyleyenlerin oranı çok daha fazladır. Her iki kurum türünde de, böyle bir sayfa yok diyenlerin oranı, böyle bir sayfa var diyenlerden daha fazladır. Bu durum, EK üyesi olmayan personelin bağlı oldukları kurumların web siteleri ve EK ları ile ilgili fazla bilgi sahibi olmadıklarını göstermektedir. Özellikle, farklı kurumların taşra birimlerinde çalışan personelin ilgili valilik/kaymakamlıkların web sitelerine ve bağlı oldukları EK lara aşinalığı sınırlıdır. 111

114 KURUMUNUZUN ETİK FAALİYETLERİNDEN HABERDAR MISINIZ? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=37, %40.7) Evet (n=45, %32.1) Evet (n=20, %33.3) Evet (n=8, %80.0) Hayır (n=54, %59.3) Hayır (n=95, %67.9) Hayır (n=40, %66.7) Hayır (n=2, %20.0) Grafik 49-Kurumun Etik Faaliyetlerinen Haberdar Olma Düzeyi Anketin 9. sorusuna (Kurumunuzun etik faaliyetlerinden haberdar mısınız?) verilen cevaplar, EK üyesi olmayan personelin yaklaşık 2/3 ünün (%63.5) kurumlarının etik faaliyetlerinden haberdar olmadıklarını açıkça göstermektedir. Merkez (%59.3), taşra (%67.9) ve yerel yönetim (%66.7) kuruluşlarında da durum hemen hemen aynıdır. Sadece KKNMK larda, daha önceki grafiklerde ifade edilen koşullardan dolayı, etik faaliyetlerden haberdar olanlar çoğunluktadır (%80). Bu sonuçlar, kamu kurum ve kuruluşları ile kurumsal EK ların bu alanda çok daha fazla çaba harcamaları gerektiğini ortaya koymaktadır. 112

115 KURUMUNUZUN ETİK FAALİYETLERİNDEN HABERDAR İSENİZ BU FAALİYETLERİN DÜZEYİNİ NASIL BULUYORSUNUZ? Yeterli Frekans % Geçerli % Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Toplam Cevap verilmemiş Toplam Kısmen Yeterli Yetersiz Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Yeterli (n=11, %26.8) Yeterli (n=18, %31.0) Yeterli (n=8, %20.0) Yeterli (n=2, %28.6) Kısmen Yeterli (n=19, %46.3) Kısmen Yeterli (n=24, %41.4) Kısmen Yeterli (n=26, %65.0) Kısmen Yeterli (n=1, %14.3) Yetersiz (n=11, %26.8) Yetersiz (n=16, %27.6) Yetersiz (n=6, %15.0) Yetersiz (n=4, %57.1) Grafik 50-Kurumdaki Etik Faaliyetlerinin Yeterlilik Düzeyi Anketin 10. sorusuna (Kurumunuzun etik faaliyetlerinden haberdar mısınız?), aslında, bir önceki soruya evet diyenlerin cevap vermesi gerekirken, hayır diyenlerden de cevap veren olmuştur. Ancak, Araştırma Ekibi, hayır diyenlerin bir bölümünün yanlışlıkla bu soruyu cevaplandırırken diğer bir bölümünün de kurumlarındaki EK ların bu konudaki kapasitesini düşünerek cevap verdiklerini anketlerin uygulanması sırasında gözlemlemiştir. Bu bakımdan, hayır cevabı verenler de dikkate alınarak analiz yapılmıştır. Sonuç itibariyle, soruya verilen cevapların tümü dikkate alındığında şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır: EK üyesi olmayan personelin yaklaşık yarısı (%48.0) kurumlarındaki etik faaliyetlerini kısmen yeterli bulurken, diğer yarısı iki farklı zıt görüş arasında bölünmektedir. %26.7 si yeterli, %25.3 ü yetersiz demektedir. Kurum türleri açısından bakıldığında, merkez ve taşra kuruluşlarındaki EK üyesi olmayan personelin kurumsal etik faaliyetlerini kısmen yeterli görme eğiliminin (sırasıyla %46.3 ve %41.4) aşağı yukarı genel durum ile uyumlu olduğu söylenebilir. Yerel yönetimlerde ise bu oran %65 e kadar yükselmektedir. Merkez kurum ve kuruluşlarında bu faaliyetleri yeterli bulanlar ile yetersiz bulanlar eşit düzeyde iken, taşra kuruluşları ve yerel yönetimlerde, bu faaliyetleri yeterli bulanlar yetersiz bulanlardan fazladır. Kurumsal etik faaliyetlerini yetersiz bulanlar sadece KKNMK larda çoğunluğu oluşturmaktadır (%57.1).Bu sonuçlar, kamu kurum ve kuruluşlarının etik alanındaki faaliyetlerini artırmaları ve niteliklerini yükseltmeleri gerektiğinin bir göstergesidir. 113

116 MEVCUT MEVZUATTA ETİK KOMİSYONLARINA VERİLEN GÖREVLERDEN SİZCE HANGİSİ EN ÖNEMLİSİDİR? Frekans % Geçerli % Etik kültürün yerleştirilmesine destek Çalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak Etik uygulamaları değerlendirmek Etik eğitimine katkıda sağlamak Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Etik kültürün yerleştirilmesine destek Calışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak Etik uygulamaları değerlendirmek Etik eğitimine katkıda sağlamak Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=60, %65.9) Calışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=9, %9.9) Etik uygulamaları değerlendirmek (n=3 %3.3) Etik eğitimine katkıda sağlamak (n=10, %11.0) Taşra Kuruluşu Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=61, %44.5) Calışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=34, %24.8) Etik uygulamaları değerlendirmek (n=4, %2.9) Etik eğitimine katkıda sağlamak (n=9, %6.6) Kimrim yok (n=29, %21.2) Yerel Yönetim Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=35, %59.3) Calışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=7, %11.9) Etik uygulamaları değerlendirmek (n=4, %6.8) Etik eğitimine katkıda sağlamak (n=3, %5.1) Fikrim yok (n=10, %16.9) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Etik kültürün yerleştirilmesine destek (n=6, %66.7) Calışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (n=2, %22.2) Etik uygulamaları değerlendirmek (n=1 %11.1) Fikrim yok (n=9, %9.9) Grafik 51-Etik Komisyonlarının En Önemli Görevi Anketin 11. sorusuna (Mevcut mevzuatta etik komisyonlarına verilen görevlerden hangisi sizce önemlisidir?) EK üyesi olmayan personelin verdiği cevaplar dikkate alındığında, en önemli görevin etik kültürün yerleştirilmesi (%54.5) olduğu ortaya çıkmaktadır. Merkez kurum ve kuruluşları (%65.9), yerel yönetimler (%59.3) ve KKNMK lardaki (%66.7) durum genel ortalamanın da üzerine yer alarak en önemli görevin etik kültürün yerleştirilmesi olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Taşra kuruluşlarında, etik kültürün yerleştirilmesine destek seçeneği ağırlığını korumakla birlikte göreli olarak daha az tercih edilmiş (%44.5); buna karşılık çalışanlara etikle ilgili tavsiye ve yönlendirmelerde bulunmak (%24.8) ve fikrim yok (%21.2) seçenekleri diğer kuruluşlara göre daha fazla vurgulanmıştır. Ancak, Proje kapsamında yürütülen mülakatlarda, EK başkan ve üyeleri gibi EK üyesi olmayan personelin de bir bölümü, tüm seçeneklerin vazgeçilemeyecek düzeyde önemli olduğunu; ancak, etik kültürün yerleştirilmesine destek seçeneğinin diğer seçenekleri de kapsaması sebebiyle seçildiğini ifade etmişlerdir. Her ne kadar, etik kültürün yerleştirilmesine destek, mevzuatta EK lar için öngörülen görevlerin başında sayılmasından dolayı ön plana çıkmakla birlikte, cevapların büyük bir ağırlıkta bu ilk seçenekte toplanmasının sebeplerinden birisi de yukarıda ileri sürülen görüş olabilir. 114

117 KURUMUNUZDA ETİK KÜLTÜRÜN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN NE TÜR ETKİNLİKLER YAPILMAKTADIR? Frekans % Geçerli % Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/konferans Etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Etik rehberlik hizmetleri Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik ödüllendirmeler Diğer Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Etik eğitimler Etik rehberlik hizmetleri Etik eğitimler Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik rehberlik hizmetleri Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik ödüllendirmeler Ayın etik davranan personelinin seçimi Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik rehberlik hizmetleri Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler Etik rehberlik hizmetleri Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler Ayın etik davranan personelinin seçimi Etik ödüllendirmeler Hizmet standartlarının geliştirilmesi Ayın etik davranan personelinin seçimi Etik ödüllendirmeler Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Hizmet standartlarının geliştirilmesi Etik eğitimler Etik haftasıyla ilgili seminer/panel/ konferans Etik rehberlik hizmetleri- Etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması Etik ödüllendirmeler Toplam Cevap verilmemiş Toplam

118 Tablo 6-Etik Kültürün Geliştirilmesine Yönelik Etkinlik Türleri Anketin 12. sorusunda (Kurumunuzda etik kültürün geliştirilmesi için ne tür etkinlikler yapılmaktadır?) katılımcılara 9 ayrı seçenek sunulmuştur: etik eğitimler, etik haftasıyla ilgili seminer/paner/ konferans, etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması, etik rehberlik hizmetleri, etik davranışla ilgili iç genelge çıkarılması, hizmet standartlarının geliştirilmesi, ayın etik davranan personelinin seçimi, etik ödüllendirmeler ve diğer seçenekleri. Katılımcılar, kendi kurumlarındaki etkinlik türlerini dikkate alarak, bu seçenekler arasından birden fazla seçeneği işaretleyebildikleri için az sayıdaki tekil cevapların yanında çok sayıda ve farklı kombinasyonlarda çoklu cevaplar ortaya çıkmıştır. Tüm bu cevaplar, Tablo(6) da sıralanmıştır. Tablo(6) da dikkat çeken önemli bir husus da, cevaplama oranının oldukça düşük olmasıdır. Genellikle bu tür çoklu seçenekli sorularda cevaplandırma oranı düşebilmektedir. Ankete katılan EK üyesi olmayan personelin bir bölümü sadece tek bir seçeneği işaretlemişlerdir. Tablo(6-1) de görüldüğü üzere, bunların verdiği cevaplar arasında etik eğitimler (%17.1), hizmet standartlarının geliştirilmesi (%7.7) ve etik haftasıyla ilgili seminer/panel/konferans (%5) gibi etkinlikler ön plana çıkmaktadır. Diğer seçeneği (%23.6), aslında en fazla rağbet gören seçenek olmasına rağmen, çoğunlukla içeriği doldurulmadan işaretlenmiştir. Bu seçenekte ifade edilen öneriler de ortak bir noktada veya dikkat çekici bir hususta toplanmamaktadır. Bu önerilerin pek çoğu da, aslında, ankette yer verilen seçenekler içersinde değerlendirilebilecek türdedir. Yine, çoklu cevaplarda açıkça ön plana çıkan etkinlik kombinasyonları etik eğitimler-etik haftasıyla ilgili seminer/panel/konferans (%7.2), etik eğitimler-hizmet standartlarının geliştirilmesi (%4.5) ve etik eğitimler-etik haftasıyla ilgili seminer/panel/konferans-etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması (%4.5) seçenekleridir. Bu cevaplar sayesinde, EK ların, biraz da KGEK in etki ve yönlendirmesiyle, etik kültürünü kurumlarında yerleştirebilmek için farklı nitelikteki etik eğitimlere odaklandıkları; etik haftasında da gerek kendi üyelerine ve/veya kurumsal etik eğiticilerine gerekse davetli konuşmacılara (genellikle üniversite öğretim üyelerine) seminerler ve konferanslar verdirdikleri; yine etik haftasıyla ilgili resim, afiş, şiir yarışması düzenledikleri anlaşılmaktadır. 116

119 ETİK KONUSUNDA TAVSİYE VE YÖNLENDİRME İÇİN KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU İLE İRTİBATA GEÇTİĞİNİZ OLDU MU? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=8, %9.1) Hayır (n=80, %90.9) Evet (n=12, %8.5) Hayır (n=129, %91.5) Evet (n=1, %1.7) Hayır (n=59, %99.3) Hayır (n=8, %100.0) Grafik 52-Etik İkilem Karşısında Tavsiye ve Yönlendirme İçin Kurum Etik Komisyonu ile İrtibata Geçiş Düzeyi Anketin 13 sorusuna (Etik konusunda tavsiye ve yönlendirme için Kurumunuzun Etik Komisyonu ile irtibata geçtiğiniz oldu mu?) verilen cevaplar değerlendirildiğinde, Tablo(6) da da görüldüğü gibi, EK ların neden etik rehberlik hizmeti türü etkinlikte bulunmadıkları/bulunamadıkları ortaya çıkmaktadır. Ankete cevap veren EK üyesi olmayn personelin neredeyse tamanına yakını (%92.9) bu soruya hayır cevabı vermiştir. Bu durum, merkez (%90.9) ve taşra (%91.5) kuruluşlarında genel ortalamaya daha yakın seyrederken, EK ların kuruluş ve işleyiş bakımından daha sorunlu olduğu yerel yönetimlerde (%98.3) ve KKNMK larda (%100) hayır cevabı çok daha yüksektir. Kurum personelinin büyük çoğunluğu bilgisizlik, tanıtım eksikliği, çekinme ya da daha etkili başka yasal-yönetsel yolları kullanma imkanı sebebiyle, etik konusunda ikileme düştükleri durumlarda tavsiye ve yönlendirme için kurum etik komisyonu ile irtibata geçmemektedirler. Bu durum, EK ların önemli bir varlık nedenini neredeyse ortadan kaldırmaktadır. Yine, Proje kapsamındaki yürütülen mülakatlarda ve odak grup çalışmalarında da ortaya çıktığı üzere, EK üyesi olmayan personel tarafından yapılan başvuruların önemli bir bölümü de doğrudan EK lara olmamakta ya da etik konusunu ilgilendirmemektedir. 117

120 EĞER KOMİSYONLA İRTİBATA GEÇTİYSENİZ, KOMİSYON SİZE YETERLİ TAVSİYE VE YÖNLENDİRMEDE BULUNABİLDİ Mİ? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=4, %22.2) Hayır (n=9, %50.0) Bilgim yok (n=5, %27.8) Evet (n=12, %23.5) Hayır (n=38, %74.5) Bilgim yok (n=1, %2.0) Evet (n=5, %20.0) Hayır (n=16, %64.0) Bilgim yok (n=4, %16.0) Hayır (n=1, %100.0) Grafik 53-Etik İkilem Karşısında Etik Komisyonunun Kurum Personeline Tavsiye ve Yönlendirmede Bulunabilme Düzeyi Anketin 14. sorusuna (Eğer Komisyonla irtibata geçtiyseniz, Komisyon size yeterli tavsiye ve yönlendirmede bulunabildi mi?), aslında, bir önceki soruya evet diyenlerin cevap vermesi gerekirken, hayır diyenlerden de cevap veren olmuştur. Ancak, Araştırma Ekibi, hayır diyenlerin bir bölümünün yanlışlıkla bu soruyu cevaplandırırken diğer bir bölümünün de dolaylı yollardan EK başkan ve üyeleri ile olan irtibatlarını düşünerek cevap verdiklerini anketlerin uygulanması sırasında gözlemlemiştir. Bu bakımdan, hayır cevabı verenler de dikkate alınarak analiz yapılmıştır. Sonuç itibariyle, soruya verilen cevapların tümü dikkate alındığında şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır: EK üyesi olmayan personelin yaklaşık 3/4'ü (%67.4) hayır demektedir. Kurum türleri itibariyle duruma bakıldığında, EK ların daha etkili bir şekilde işlediği ve personelin daha fazla etik eğitimi aldığı merkez kuruluşlarında evet (%22.2) ve kısmen (%27.8) diyenlerin toplamı hayır (%50) diyenlerle eşitken; yerel yönetimlerde hayır diyenler katılımcıların %64 ünü oluşturmakta ve hatta taşra kuruluşlarında bu oran %74.5 e ulaşmaktadır. KKNMK larda ise sadece 1 katılımcı bu soruyu cevaplandırmış olduğundan verilmiş olan hayır cevabının istatistiki bir değeri yoktur. Bu sonuç, başta taşra kuruluşları, yerel yönetimler ve KKNMK lar olmak üzere tüm kamu kurum ve kuruluşlarındaki EK ların bu konuda daha fazla çaba göstermeleri ve kapasitelerinin artırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. 118

121 KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİSİ VAR MI? Frekans % Geçerli % Var Yok Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Var Yok Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Var (n=30, %34.5) Var (n=27 %19.0) Var (n=2, %3.3) Yok (n=11, %12.6) Yok (n=35, %24.6) Yok (n=27, %45.0) Bilgim yok (n=46, %52.9) Bilgim yok (n=80, %56.3) Bilgim yok (n=31, %51.7) Grafik 54-Kurumda Görevli Etik Eğiticisinin Mevcut Olup Olmaması Var (n=2, %25.9) Yok (n=3, %37.0) Bilgim yok (n=3, %37.0) Anketin 15. sorusu iki bölümden oluşmaktadır (Kurumunuzun etik eğiticisi var mı? Varsa kaç kişi?). Sorunun ilk bölümüne cevap verenlerin yarıdan biraz fazlası (%53.9) kurumlarında etik eğiticisi olup olmadığı konusunda bilgim yok seçeneğini işaretlemişlerdir. Var (%20.5) ve yok (%25.6) cevaplarını verenler azınlıkta kalmışlardır. Ayrıca, Proje kapsamında anketlerle eşzamanlı olarak yürütülen mülakatlar sırasında görülmüştür ki, bu soruya var cevabı verenlerin bir bölümü, bunların KGEK tarafından eğitilenler mi yoksa kendilerinin etik eğitim ve konferanslar için başka kurumlardan (özellikle üniversitelerden) davet ettikleri eğiticiler mi olduğu konusunda tereddüt göstermişlerdir. Kurum türleri açısından bakıldığında, merkez ve taşra kuruluşları ile yerel yönetimlerde bilgim yok seçeneğini işaretleyen personel oranları genel ortalama civarındadır. Ancak verilen cevaplara göre, etik eğiticisi, merkez kuruluşlarında (%34.5) çok daha fazla mevcuttur. Bu durum, KGEK tarafından genellikle merkezde yürütülen etik eğiticisi yetiştirme programlarının bir sonucudur. Taşra kuruluşlarında (%19) ve yerel yönetimlerde (%3.3.) ise etik eğiticisi açısından bir sıkıntı yaşandığı anlaşılmaktadır. KKNMK larda etik eğiticisi var olduğunu ifade edenlerin oranı biraz daha fazla (%25.9) olmakla birlikte, bu eğiticilerin hepsinin KGEK tarafından yetiştirilmiş eğiticiler olup olmadığı konusunda bazı katılımcılar tereddüt etmişlerdir. 119

122 ETİK EĞİTİCİSİ SAYISI Frekans % Geçerli % Toplam Cevap verilmemiş Toplam Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) 1 (n=13, %48.1) 2 (n=2, %7.4) 3 (n=6, %22.2) 4 (n=1, %3.7) 5 (n=1, %3.7) 6 (n=2, %7.4) 10 (n=2, %7.4) Taşra Kuruluşu 1 (n=18, %75.0) 2 (n=3, %12.5) 5 (n=2, %8.3) 6 (n=1, %4.2) Yerel Yönetim 2 (n=1, %50.0) 3 (n=1, %50.0) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu 1 (n=2 %100.0) Grafik 55-Kurumda Görevli Etik Eğiticisi Sayısı Anketin 15. sorusunun ikinci bölümüne (etik eğiticisi sayısına) verilen cevaplar oldukça renkli bir grafik ortaya çıkarmıştır. Etik eğiticisi var diyen EK üyesi olmayan personelin verdiği cevaplara göre, etik eğiticisi sayısı kurumdan kuruma büyük değişkenlik göstermekte ve sayı 1 ile 10 arasında değişmektedir. Ancak, grafik daha yakından incelendiğinde, kurumların çoğunluğunda etik eğiticisi sayısının 1 (%60.0) olduğu görülmektedir. Kurum türlerine göre cevaplar analiz edildiğinde ise şöyle bir resim oluşmaktadır: Merkez kuruluşlarında ağırlık 1 (%48.1) ve 3 (%22.2) etik eğiticisidir. Etik eğitici sayısı, taşra kuruluşlarında ağırlıklı olarak 1 (%75), yerel yönetimlerde 2 (%50) ve 3 (%50), KKNMK larda ise sadece 1 (%100) kişidir. Yerel yönetimlerde 2 ve KKNMK larda sadece 1 katılımcı bu soruyu cevaplandırmış olduğundan verilmiş olan cevapların istatistiki bir değeri yoktur. Bu durum, özellikle yaygın bir taşra teşkilatı olan ve çok sayıda personelin istihdam edildiği kurumlarda etik eğiticisi sayısının mutlaka artırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. 120

123 KURUMUNUZDAKİ ETİK EĞİTİCİLER NASIL BELİRLENMEKTEDİR? Frekans % Geçerli % Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Bilgim yok Kıdemine/tecrübesine göre Bilgim yok Kıdemine/tecrübesine göre Üst yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre Uzmanlığa göre- Bilgim Yok Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Üst yönetimin takdirine göre Üst yönetimin takdirine göre Belirli bir kriter uygulanmaz Bilgim yok Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Kıdemine/tecrübesine göre Uzmanlığa göre Üst yönetimin takdirine göre Bilgim yok Uzmanlığa göre Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre Toplam Cevap verilmemiş Toplam Tablo 7-Kurumda Etik Eğiticilerinin Belirlenme Yöntemi Anketin 16. sorusunu (Kurumunuzdaki etik eğiticiler nasıl belirlenmektedir?), aslında sadece 15. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yok ve bilgim yok diye cevap veren bazı katılımcılar da cevaplamışlardır. Bunun etkisini, bilgim yok seçeneğini (%63.2) işaretleyenlerin oranının yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Bu tutum, bir ölçüde de, katılımcıların soruyu mevcut durumun ortaya konmasından ziyade ideal durumun ne şekilde olması gerektiği yönünde algılamalarından kaynaklanmıştır. Ankete verilen tüm cevaplar dikkate alındığında görülmektedir ki, EK üyesi olmayan personele göre, kurumlardaki etik eğiticiler ağırlıklı olarak üst yönetimin takdirine göre (%12.6) ya da uzmanlığa göre (%7.9) belirlenmektedir. Etik davranış ilkelerine uygunluğuna göre (%7.2) seçeneği ancak üçüncü sırada gelmektedir. 121

124 KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİLERİNDEN YETERLİ ÖLÇÜDE YARARLANILIYOR MU? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=17, %19.5) Hayır (n=15, %17.2) Fikrim yok (n=55, %63.2) Evet (n=19, %13.4) Hayır (n=40, %28.2) Fikrim yok (n=83, %58.5) Grafik 56-Kurumun Etik Eğiticilerden Yararlanma Düzeyi Evet (n=6, %11.8) Hayır (n=13, %25.5) Fikrim yok (n=32, %62.7) Evet (n=3, %50.0) Fikrim yok (n=3, %50.0) Anketin 17. sorusunu (Kurumunuzda etik eğiticilerden yeterli ölçüde yararlanılıyor mu?) yine sadece 15. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yok ve bilgim yok diye cevap veren katılımcıların bir bölümü de cevaplamışlardır. Bunun etkisini, fikrim yok seçeneğini (%60.7) işaretleyenlerin oranının yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Bu tutum, bir ölçüde de, katılımcıların soruyu kurumun etik eğiticisi istihdam etme fikrine olan yaklaşımı olarak algılamalarından kaynaklanmıştır. Ankete verilen tüm cevaplar dikkate alındığında görülmektedir ki, hayır (%24.8) cevaplarının evet (%14.7) cevaplarından bariz biçimde fazla olması, ne yazık ki kurumların, KGEK tarafından mali kaynak ve emek harcanarak yetiştirilen az sayıdaki etik eğiticisinden tam anlamı ile yaralanmadıklarını göstermektedir. Kurum türleri açısından duruma bakıldığında, merkez (%63.2) ve taşra kuruluşları (%58.5) ile yerel yönetimlerde (%62.7) fikrim yok seçeneğini işaretleyen personelin oranı genel ortalama civarında, KKNMK larda (%50) genel ortalamanın altında seyretmektedir. Merkez kuruluşlarında evet diyenlerin oranı hayır diyenlerden fazla iken taşra kuruluşlarında ve yerel yönetimlerde bu durumun tersi doğrudur. KKNMK ların ise etik eğiticilerinden hiç yararlanmadıkları görülmektedir. Bu durum, merkezden uzaklaşıldıkça, etik eğiticisi olarak yetiştirilenlerin kendi kurumlarınca pek de ciddiye alınmadıkları ve kendilerinden pek de yararlanılmadığı gerçeğini EK üyesi olmayan personelin gözünden ortaya sermektedir. 122

125 KURUMUNUZUN ETİK EĞİTİCİLERİNİN PERFORMANSLARINI YETERLİ BULUYOR MUSUNUZ? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Fikrim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Fikrim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=20, %23.3) Hayır (n=13, %15.1) Fikrim yok (n=53, %61.6) Evet (n=29, %20.4) Hayır (n=26, %18.3) Fikrim yok (n=87, %61.3) Grafik 57-Kurum Etik Eğiticilerinin Performans Yeterliliği Evet (n=5, %10.2) Hayır (n=11, %22.4) Fikrim yok (n=33, %67.3) Hayır (n=1, %16.7) Fikrim yok (n=5, %83.3) Anketin 18. sorusunu (Kurumunuzun etik eğiticilerinin performanslarını yeterli buluyor musunuz?),15. soruya etik eğiticisi var şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yukarıdaki birkaç soruda olduğu gibi, yok ve bilgim yok diye cevap veren katılımcıların bir bölümü de cevaplandırmışlardır. Bu durumun açık etkisini, fikrim yok seçeneğini (%62.9) işaretleyenlerin oranının yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Verilen cevapların tümü dikkate alındığında, EK üyesi olmayan personelden fikrim yok seçeneğini işaretleyenlerin dışında kalanların neredeyse eşit düzeyde olduğu görülmektedir. Bunlardan %19.1 i kurum etik eğiticilerinin performanslarını yeterli; %18.0 i ise yetersiz bulmaktadır. Kurum türleri açısından duruma bakıldığında, merkez (%61.6) ve taşra kuruluşları (%61.5) ile yerel yönetimlerde (%67.3) fikrim yok seçeneğini işaretleyen personelin oranı genel ortalama civarında, KKNMK larda (%83.3) genel ortalamanın çok üzerinde seyretmektedir. Merkez ve taşra kuruluşlarında evet diyenlerin oranı hayır diyenlerden fazla iken taşra kuruluşlarında ve yerel yönetimlerde bu durumun tersi doğrudur. KKNMK larda evet diyen personel bulunmamaktadır. Kısacası, EK üyesi olmayan personelin kurum etik eğiticilerinin performansları hakkında pek bilgileri yoktur. 15. sorudan itibaren yapılan analizler açıkça ortaya koymaktadır ki, merkezden uzaklaşıldıkça, EK üyesi olmayan personelin etik eğiticilere ilişkin bilgi düzeyi oldukça düşmektedir. He ne kadar 15., 16., 17. ve 18. sorulara verilen cevap sayısı (15. soruya verilen cevaba bağlı olarak), özelllikle KKNMK lar açısından çok sağlıklı bir istatistiki analize yetecek düzeyde olmasa bile, yine de genel eğilimi yansıtmaktadır. 123

126 KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU PERİYODİK FAALİYET RAPORLARI DÜZENLENMEKTE MİDİR? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=24, %26.7) Hayır (n=11, %12.2) Bilgim yok (n=55, %61.1) Evet (n=19, %13.7) Hayır (n=8, %6.5) Bilgim yok (n=111, %79.9) Evet (n=5, %8.5) Hayır (n=10, %16.9) Bilgim yok (n=44, %74.6) Grafik 58-Etik Komisyonu Periyodik Faaliyet Raporunun Düzenlenme Durumu Hayır (n=2, %28.6) Bilgim yok (n=5, %71.4) Anketin 19. sorusuna (Kurumunuzun etik komisyonu periyodik faaliyet raporları düzenlemekte midir?) cevap veren katılımcıların büyük çoğunluğu (%73.1) bu konuda bilgim yok seçeneğini işaretlemişlerdir. Kurum türleri açısından bakıldığında, durum, merkez (%61.1) kuruluşlarında genel ortalamanın altında olmakla birlikte yine de iç açıcı olmaktan çok uzaktır. Taşra kuruluşlarının (%79.9), yerel yönetimlerin (%74.6) ve KKNMK ların (%71.4) durumu ise bu açıdan daha da kötüdür. Merkez ve taşra kuruluşlarında bu soruya evet şeklinde cevap verenler hayır diyenlerin yaklaşık 2 katı olup, yerel yönetimlerde ise durum tam tersidir. KKNMK larda ise evet cevabı veren katılımcı yoktur. Proje kapsamında yürütülen alan araştırmasının nitel kısmı (mülakatlar), bazı EK ların kendi insiyatifleriyle bu raporları hazırladıklarını; ancak, bunların da bir bölümünün söz konusu raporları kurumsal web sayfalarında personele ve vatandaşlara duyurmadıklarını ortaya koymuştur. 124

127 VARSA BU FAALİYET RAPORLARINA HERKESİN ULAŞMASI MÜMKÜN MÜ? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=18, %22.2) Hayır (n=8, %9.9) Bilgim yok (n=55, %67.9) Evet (n=14, %10.4) Hayır (n=14, %10.4) Bilgim yok (n=106, %79.1) Evet (n=2, %3.5) Hayır (n=18, %31.6) Bilgim yok (n=37, %64.9) Evet (n=1, %16.7) Hayır (n=1, %16.7) Bilgim yok (n=4, %66.7) Grafik 59-Etik Komisyonu Periyodik Faaliyet Raporuna Erişim Düzeyi Anketin 20. sorusunu (Varsa bu faaliyet raporlarına herkesin ulaşması mümkün mü?), 19. soruya evet (kurum etik komisyonuncaperiyodik faaliyet raporu düzenlenmektedir) şeklinde cevap verenlerin doldurması gerekirken, yukarıdaki birkaç soruda olduğu gibi, yok ve bilgim yok diye cevap veren katılımcıların bir bölümü de cevaplandırmışlardır. Bu durumun açık etkisini, bilgim yok seçeneğini (%72.7) işaretleyenlerin oranının yüksekliğinden anlayabiliyoruz. Verilen cevapların tümü dikkate alındığında, EK üyesi olmayan personelden bilgim yok seçeneğini işaretleyenlerin dışında kalanların neredeyse eşit düzeyde olduğu görülmektedir. Bunlardan %12.6 sı evet, %14.8 i hayır demektedir. Kurum türleri açısından duruma bakıldığında, merkez (%67.9) ve taşra kuruluşlarında (%79.1), yerel yönetimlerde (%64.9) ve KKNMK larda (%66.7) bilgim yok seçeneğini işaretleyen personelin oranı aşağı yukarı genel ortalama civarındadır. Merkez kuruluşlarında evet diyenlerin oranı hayır diyenlerden fazla iken, yerel yönetimlerde bu durumun tersi doğrudur. Özellikle yerel yönetimlerde hayır oranı (%31.6) oldukça yüksektir. Taşra kuruluşlarında ve KKNMK larda ise evet ve hayır diyenler eşit durumdadır. Kısacası, EK üyesi olmayan personelin kurumsal EK ların periyodik faaliyet raporlarına erişim düzeyi hakkında pek bilgileri yoktur. 125

128 ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNE AYKIRILIK SEBEBİYLE KURULUŞUNUZUN DİSİPLİN KURULLARINA BAŞVURULAR YAPILIYOR MU? Frekans % Geçerli % Evet Hayır Bilgim yok Toplam Cevap verilmemiş Toplam Evet Hayır Bilgim yok Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Taşra Kuruluşu Yerel Yönetim Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Evet (n=13, %14.6) Hayır (n=8, %9.0) Bilgim yok (n=68, %76.4) Evet (n=15, %10.6) Hayır (n=21, %14.9) Bilgim yok (n=105, %74.5) Evet (n=2, %3.4) Hayır (n =21, %35.6) Bilgim yok (n=36, %61.0) Hayır (n=4, %57.1) Bilgim yok (n=3, %42.9) Grafik 60-Etik Davranış İlkelerine Aykırılık Sebebiyle Kurum Disiplin Kurullarına Başvuru Düzeyi Anketin 21. sorusu (Etik davranış ilkelerine aykırılık sebebiyle kurumunuzun disiplin kurullarına başvuru yapılıyor mu?), aslında bu araştırmanın kritik sorularından birisidir. Çünkü genel müdür ve eşiti düzeyindeki kamu görevlileri hakkındaki etik ihlalleri inceleme yetkisi KGEK e ait iken bu düzey altı kamu görevlileri için yetkili olan birim kurum disiplin kurullarıdır. Etik ihlal başvurularının ne düzeyde olduğu bu soru ile ortaya çıkarılmak istenmektedir. EK üyesi olmayan personelin, sahip oldukları bilgi durumuna göre, bu soruya verdikleri cevaplara göre, disiplin kurullarına çok az başvuru (%10.1) yapılmaktadır. Katılımcıların %18.2 si disiplin kurullarına herhangi bir başvuru yapılmadığını ifade etmektedirler. Katılımcıların %71.7 si ise bu konuda herhangi bir bilgisi olmadığını söylemektedir. Kurumsal dağılımlara bakılacak olursa, merkez (%76.4) ve taşra kuruluşlarında (%74.5) bilgim yok seçeneğini işaretleyenlerin oranı genel ortalamanın biraz üstünde, yerel yönetimlerde (%61) ise bir miktar altındadır. KKNMK larda ise hayır seçeneğini işaretleyenler bilgim yok seçeneğini işaretleyenlerden fazladır. Sadece merkez kuruluşlarında evet diyenler hayır diyenlerden fazla olup, taşra kuruluşları ve yerel yönetimlerde durum tam tersidir. KKNMK larda ise evet cevabı veren personel bulunmamaktadır. Yerel yönetimlerde (%35.6) ve KKNMK larda (%57.1) bu tür başvuruların olmadığı çok daha büyük bir oranlarda ifade edilmiştir. Bu durum, başta yerel yönetimler olmak üzere, kamu kurum ve kuruluşlarında EK lar tarafından yürütülen etik farkındalık çalışmalarının henüz başlangıç aşamasında olması ve etik eğitim eksikliği ile açıklanabilir. KKNMK larda ise, disiplin kurullarına başvuru olmaması bu kurumlardaki personelin konuyu kendi mesleki etik ve disiplin kuralları çerçevesinde düşünmelerinden kaynaklanmış olabilir. 126

129 GENEL MÜDÜR DÜZEYİ ALTINDA YER ALAN KAMU GÖREVLİLERİ HAKKINDAKİ ETİK İHLALLER SİZCE HANGİ BİRİMCE İNCELENMELİDİR? Frekans % Geçerli % Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca Etik komisyonlarınca Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca Fikrim yok Diğer Toplam Cevap verilmemiş Toplam Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca Etik komisyonlarınca Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca Fikrim yok Diğer Merkez Kuruluşu (Bakanlık ve Bağlı, İlgili, İlişki Kur.) Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=23, %25.6) Etik komisyonlarınca (n=46, %51.1) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=12, %13.3) Fikrim yok (n=6, %6.7) Taşra Kuruluşu Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=20, %14.4) Etik komisyonlarınca (n=42, %30.2) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=42, %30.2) Fikrim yok (n=31, %22.3) Yerel Yönetim Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=13, %21.7) Etik komisyonlarınca (n=21, %35.0) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=12, %20.0) Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşu Mevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca (n=2, %28.6) Etik komisyonlarınca (n=3, %42.9) Kamu Görevlileri Etik Kurulu nca (n=1, %14.3) Fikrim yok (n=1, %14.3) Diğer (n=3, %3.3) Diğer (n=4, 2.9) Fikrim yok (n=14, %23.3) Grafik 61-Genel Müdür Düzeyi Altındaki Kamu Görevlileri Hakkındaki Etik İhlalleri İnceleme Birimi Anketin bir diğer kritik sorusu olan 22. soruya (Genel müdür düzeyi altında yer alan kamu görevlileri hakkındaki etik ihlaller sizce hangi birimce incelenmelidir?) verilen cevaplar incelendiğinde, EK üyesi olmayan personel içinde en kalabalık grubun (%37.8) bu yetkinin EK lara verilmesi ni istediği ortaya çıkmaktadır. Bu yetkininmevcut mevzuatta olduğu gibi disiplin kurullarınca kullanılmasına devam edilmesi ni (%19.6) veya yetkinin KGEK e verilmesi ni (%22.6) savunanlar ise daha azdır. Hiç küçümsenmeyecek bir oranda (%17.6) fikrim yok seçeneği de işaretlenmiştir. Kurum türlerine göre yapılan analize göre, EK başkan ve üyelerinin görüşlerine paralel olarak, merkez kuruluşlarındaki EK üyesi olmayan personel (%51.1) ağırlıklı olarak bu yetkinin EK lara verilmesi ni savunmaktadır. Taşra kuruluşlarında, EK (%30.2) ve KGEK (%30.2) seçenekleri eşit düzeyde öne çıkmıştır. Yerel yönetimlerde (%35) ve KKNMK larda ise (%42.9) EK seçeneği diğer seçeneklere göre daha fazla tercih edilmiştir. Taşra kuruluşları haricinde, yetkinin EK lara verilmesi ile mevcut durumun (yetkinin disiplin kurullarınca kullanılmasının) korunması, bu yetkinin KGEK e verilmesi ne ağır basmıştır. Başka bir deyişle, EK üyesi olmayan personel, kendi kurumlarına ait olan (disiplin kurullarına) veya olması teklif edilen (EK lara) bu yetkinin merkezdeki üst kurul olan KGEK tarafından kullanılmasına pek de sıcak bakmamışlardır. 127

130 EK Üyesi Olmayan Personel Tarafından Verilen Cevaplara İlişkin Diğer İstatistiksel Analizler Anketteki bazı sorulara (S3, S4, S5, S7, S8, S11, S15, S16, S17, S18, S19, S20, S21, S22 ye) verilen fikrim yok veya bilgim yok cevapları ile personelin görev türü açısından yönetici olup olmaması veya kuruluşun kurum türü açısından merkez kuruluşu olup olmaması arasındaki ilişkileri ortaya koyan istatistiksel analizler aşağıda sunulmuştur. Ankete katılan EK üyesi olmayan personelin %20.7 si yönetici konumunda, % 79.3 ü ise diğer (uzman/denetçi/teknik personel, idari personel) görevlerdedir. Yine, ankete katılan EK üyesi olmayan personelin %30.2 si merkez kurum ve kuruluşlarında, %69.8 i diğer (taşra, yerel yönetim ve KKNMK) kurum ve kuruluşlarda görev yapmaktadır. Her ne kadar, EK üyesi olmayan katılımcılar ankette yer alan bu soruları hiç de azımsanmayacak düzeylerde boş bırakmış olsa da, verilen cevaplar hem görev hem de kurum türü açısından dikkate alındığında, soruların büyük çoğunluğunda, yönetici konumunda olanlar ile merkez kurum ve kuruluşlarda görev yapanların oransal olarak (hem diğer gruplarında yer alan personele göre hem de yukarıda verilen ankete katılım oranlarına göre) daha az fikrim yok veya bilgim yok cevabı verdikleri ortaya çıkmaktadır. Aslında, bu durum beklenen bir sonuçtur. Zira, yöneticilerin kendi kurumlarındaki faaliyetlerden daha fazla haberdar olmaları normaldir. Merkez kurum ve kuruluşlarındaki EK lar da diğer kurum ve kuruluşlardaki komisyonlara göre daha fazla göz önündedir ve daha aktiftir. Ayrıca, bu kurum ve kuruluşlardaki etik eğitimleri daha yaygın olup, bu eğitimlere katılan personel sayısı da daha fazladır. Tespit edilen bu genel eğilim, aşağıdaki bütün grafiklerdeki ilişkiler için geçerli olduğundan her bir grafik için ayrı ayrı açıklama yoluna gidilmemiştir. 128

131 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU MEVCUT MUDUR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=9, %11.7) Diğer (n=68, %88.3) Grafik 62 Kurumunuzda Etik Komisyonu Mevcut Mudur? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU MEVCUT MUDUR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=17, %20.2) Diğer (n=67, %79.8) Grafik 63 Kurumunuzda Etik Komisyonu Mevcut Mudur? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 129

132 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU MEVCUT İSE ÜYE SAYISI KAÇTIR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=24, %14.8) Diğer (n=138, %85.2) Grafik 64 Kurumunuzda Etik Komisyonu Mevcut ise Üye Sayısı Kaçtır? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU MEVCUT İSE ÜYE SAYISI KAÇTIR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=51, %28.2) Diğer (n=130, %71.8) Grafik 65 Kurumunuzda Etik Komisyonu Mevcut ise Üye Sayısı Kaçtır? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 130

133 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİ ÜST DÜZEY YÖNETİCİLER ARASINDAN NASIL BERLİRLENMEKTEDİR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=24, %14.8) Diğer (n=138, %85.2) Grafik 66 Kurumunuzda Etik Komisyonu Üyeleri Üst Düzey Yöneticiler Arasından Nasıl Belirlenmektedir? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİ ÜST DÜZEY YÖNETİCİLER ARASINDAN NASIL BERLİRLENMEKTEDİR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=51, %28.2) Diğer (n=130, %71.8) Grafik 67 Kurumunuzda Etik Komisyonu Üyeleri Üst Düzey Yöneticiler Arasından Nasıl Belirlenmektedir? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 131

134 KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİNİN GÖREV/ÜNVANLARI NEDİR? SORUSUNU CEVAPLANDIRMAMIŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=35, %19.3) Diğer (n=146, %80.7) Grafik 68 Kurumunuzda Etik Komisyonu Üyeleri Görev/Unvanları Nedir Sorusuna Cevaplandırmamış Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK KOMİSYONU ÜYELERİNİN GÖREV/ÜNVANLARI NEDİR? SORUSUNU CEVAPLANDIRMAMIŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=53, %25.7) Diğer (n=153, %74.3) Grafik 69 Kurumunuzda Etik Komisyonu Üyeleri Görev/Unvanları Nedir? Sorusuna Cevaplandırmamış Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 132

135 ETİK KOMİSYONUNUN KURUMUNUZA AİT İNTERNET SİTESİNDE AYRI BİR SAYFASI VAR MI? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=23, %17.4) Diğer (n=109, %82.6) Grafik 70 Etik Komisyonunun Kurumunuza Ait İnternet Sitesinde Ayrı Bir Sayfası Var Mı Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları ETİK KOMİSYONUNUN KURUMUNUZA AİT İNTERNET SİTESİNDE AYRI BİR SAYFASI VAR MI? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=34, %23.1) Diğer (n=113, %76.9) Grafik 71 Etik Komisyonunun Kurumunuza Ait İnternet Sitesinde Ayrı Bir Sayfası Var Mı? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 133

136 MEVCUT MEVZUATTA ETİK KOMİSYONLARINA VERİLEN GÖREVLERDEN SİZCE HANGİSİ EN ÖNEMLİSİDİR? SORUSUNA FİKRİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=8, %20.0) Diğer (n=32, %80.0) Grafik 72 Mevcut Mevzuatta Etik Komisyonlarına Verilen Görevlerden Sizce Hangisi En Önemlisidir? Sorusuna Fikrim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları MEVCUT MEVZUATTA ETİK KOMİSYONLARINA VERİLEN GÖREVLERDEN SİZCE HANGİSİ EN ÖNEMLİSİDİR? SORUSUNA FİKRİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=9, %18.8) Diğer (n=39, %81.2) Grafik 73 Mevcut Mevzuatta Etik Komisyonlarına Verilen Görevlerden Sizce Hangisi En Önemlisidir? Sorusuna Fikrim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 134

137 KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİSİ VAR MI? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=21, %15.2) Diğer (n=117, %84.8) Grafik 74 Kurumunuzun Etik Eğiticisi Var Mı? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİSİ VAR MI? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=46, %28.8) Diğer (n=114, %71.2) Grafik 75 Kurumunuzun Etik Eğiticisi Var Mı? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 135

138 KURUMUNUZDAKİ ETİK EĞİTİCİLER NASIL BELİRLENMEKTEDİR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=26, %17.2) Diğer (n=125, %82.8) Grafik 76 Kurumunuzda Etik Eğiticiler Nasıl Belirlenmektedir Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDAKİ ETİK EĞİTİCİLER NASIL BELİRLENMEKTEDİR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=44, %25.62) Diğer (n=128, %74.4) Grafik 77 Kurumunuzda Etik Eğiticiler Nasıl Belirlenmektedir? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 136

139 KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİLERİNDEN YETERLİ ÖLÇÜDE YARARLANILIYOR MU? SORUSUNA FİKRİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=28, %18.1) Diğer (n=117, %81.9) Grafik 78 Kurumunuzda Etik Eğiticilerden Yeterli Ölçüde Yararlanılıyor Mu? Sorusuna Fikrim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİLERİNDEN YETERLİ ÖLÇÜDE YARARLANILIYOR MU SORUSUNA FİKRİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=55, %31.8) Diğer (n=118, %68.2) Grafik 79 Kurumunuzda Etik Eğiticilerden Yeterli Ölçüde Yararlanılıyor Mu? Sorusuna Fikrim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 137

140 KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİLERİNİN PERFORMANSLARINI YETERLİ BULUYOR MUSUNUZ? SORUSUNA FİKRİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=26, %16.6) Diğer (n=131, %83.4) Grafik 80 Kurumunuzun Etik Eğiticilerinin Performanslarını Yeterli Buluyor Musunuz? Sorusuna Fikrim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZDA ETİK EĞİTİCİLERİNİN PERFORMANSLARINI YETERLİ BULUYOR MUSUNUZ? SORUSUNA FİKRİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=53, %29.8) Diğer (n=125, %70.2) Grafik 81 Kurumunuzun Etik Eğiticilerinin Performanslarını Yeterli Buluyor Musunuz? Sorusuna Fikrim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 138

141 KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU PERİYODİK FAALİYET RAPORU DÜZENLENMEKTE MİDİR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=36, %19.1) Diğer (n=152, %80.9) Grafik 82 Kurumunuzun Etik Komisyonu Periyodik Faaliyet Raporları Düzenlemekte Midir? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları KURUMUNUZUN ETİK KOMİSYONU PERİYODİK FAALİYET RAPORU DÜZENLENMEKTE MİDİR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=55, %25.6) Diğer (n=160, %74.4) Grafik 83 Kurumunuzun Etik Komisyonu Periyodik Faaliyet Raporları Düzenlemekte Midir? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 139

142 VARSA BU FAALİYET RAPORLARINA HERKESİN ULAŞMASI MÜMKÜN MÜDÜR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=34, %19.0) Diğer (n=147, %72.8) Grafik 84 Varsa Bu Faaliyet Raporlarına Herkesin Ulaşması Mümkün Müdür? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları VARSA BU FAALİYET RAPORLARINA HERKESİN ULAŞMASI MÜMKÜN MÜDÜR? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=55, %27.2) Diğer (n=147, %72.8) Grafik 85 Varsa Bu Faaliyet Raporlarına Herkesin Ulaşması Mümkün Müdür? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 140

143 ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNE AYKIRILIK SEBEBİYLE KURULUŞUNUZUN DİSİPLİN KURULLARINA BAŞVURULAR YAPILIYOR MU? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT GÖREV DAĞILIMLARI Görev Yönetici (n=32, %17.4) Diğer (n=152, %82.6) Grafik 86 Etik Davranış İlkelerine Aykırılık Sebebiyle Kurumunuzun Disiplin Kurullarına Başvuru Yapılıyor Mu? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Görevlerine Göre Dağılımları ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNE AYKIRILIK SEBEBİYLE KURULUŞUNUZUN DİSİPLİN KURULLARINA BAŞVURULAR YAPILIYOR MU? SORUSUNA BİLGİM YOK CEVABINI VERMİŞ OLAN KATILIMCILARA (ETİK KOMİSYON ÜYESİ OLMAYAN) AİT KURUM DAĞILIMLARI Kurum Merkez kuruluşu (n=68, %32.1) Diğer (n=144, %67.9) Grafik 87 Etik Davranış İlkelerine Aykırılık Sebebiyle Kurumunuzun Disiplin Kurullarına Başvuru Yapılıyor Mu? Sorusuna Bilgim Yok Cevabını Vermiş Olan Etik Komisyonu Üyesi Olmayan Personelin Kurumlarına Göre Dağılımları 141