Erkeklerde Kemik Mineral Yo unlu u

Transkript

1 Orijinal Araflt rma / Original Investigation 1 Erkeklerde Kemik Mineral Yo unlu u Bone Mineral Density in Men Duygu Geler Külcü, Burcu Yan k*, Peyman Yalç n** Yeditepe Üniversitesi Hastanesi, FTR Anabilim Dal, stanbul, Türkiye *Fatih Üniversitesi T p Fakültesi, FTR Anabilim Dal, Ankara, Türkiye **Ankara Üniversitesi T p Fakültesi FTR Anabilim Dal, Ankara, Türkiye Özet Amaç: Bu çal flma Fiziksel T p ve Rehabilitasyon poliklini ine baflvuran erkek hastalarda kemik mineral yo unlu unu (KMY) de erlendirmek amac yla düzenlenmifltir. Hastalar ve Yöntem: 42 erkek hasta çal flmaya dahil edildi. Hastalar yafllar na göre (30-75 yafl) 30-45, ve 60 yafl üstü olmak üzere 3 gruba ayr ld. Lomber omurga (L2-L4) ve femur boynu KMY de erleri dual energy x ray absorpsiyometri (DXA) ile de erlendirildi. Serum parathormon, osteokalsin, 25(OH)D3 ve 24 saatlik idrar deoksipridinolin düzeyleri ölçüldü. Bulgular: Hastalar n yafl ortalamas 51,24±12,23 y ld. Femur boynunda ve lomber bölgede s ras yla hastalar n yafl grubunda %70 ve %15, yafl grubunda %53 ve % 7 ve yafl grubunda %23 ve %8 osteoporoz vard. Gruplar aras nda lomber omurga ve femur boynu KMY de erleri anlaml olarak farkl bulundu (s ras yla p=0,043 ve p=0,008). Her üç grupta da serum PTH seviyeleri yüksek, serum 25(OH)D3 seviyeleri düflüktü. Kemik döngüsü belirleyicileri aç s ndan fark saptanmad. Yedi hastada osteoporotik k r k vard (6 vertebral, 1 kalça). K r k ile L2-L4 KMY aras nda korelasyon saptand ( r=-0,322, p=0,043). Sonuçlar: Osteoporoza özellikle orta yafl ve yafll erkeklerde de s k rastlanmaktad r. Her yetiflkin erkekte rutin kan biyokimyas ve DXA ile KMY ölçümleri yap lmas önerilmektedir. (Osteoporoz Dünyas ndan 2007;13:1-5) Anahtar kelimeler: Osteoporoz, erkek, kemik döngüsü, kemik mineral yo unlu u Summary Aims: This study is designed to evaluate bone mineral density (BMD) in men who attend to Physical Medicine and Rehabilitation outpatient clinic. Patients and Medhods: 42 men were included into the study. They were evaluated in 3 groups according to their age (30-75); age between 30-45, and over 60 yrs. BMD of lumbar spine (L2-L4) and femur neck were evaluated by using dual x-ray absorptiometry (DXA). Serum paratiroid hormone, osteocalcin, 25 (OH) D3 vitamine levels and urinary deoxypridinoline levels were evaluated. Results: Mean age of the patients were 51.24±12.23 yrs in femur neck and in lumbar region, 70% and 15% of the patients between yrs, 53% and 7% of the patients between yrs and 23% and 8% of the patients between yrs have osteoporosis, respectively. Between the groups femur neck BMD and L2-L4 BMD were significantly different (p=0.043 and p=0.008, respectively). Serum PTH levels were high and serum 25(OH)D3 levels were low in all groups. There were no significant difference between the groups regarding bone turnover markers. Seven patients had osteoporotic fractures (6 vertebral, 1 hip). Correlation was found between fractures and L2-L4 BMD ( r=-0.322, p=0.043). Conclusion: Osteoporosis is common also in men, particularly in the middle and old ages. Routine analysis of blood biochemistry and DXA should be performed in adult men. (From the World of Osteoporosis 2007;13:1-5) Key words: Osteoporosis, men, bone turn over, bone mineral density Yaz flma Adresi: Dr. Duygu Geler Külcü, Manolya 2/10 Daire: 38 Ataflehir, stanbul, Türkiye Tel.: d_geler@yahoo.com.tr

2 2 Erkeklerde Kemik Yo unlu u Osteoporoz Dünyas ndan (2007;13:1-5) Girifl Osteoporoz düflük kemik kütlesi ve kemik mikro yap - s n n bozulmas sonucu kemik k r lganl n n ve k r k olas l n n artmas ile karakterize sistemik bir iskelet hastal d r (1). Osteoporoz en s k görülen kemik hastal olup, ölüm yafl n n yükselmesi nedeni ile önemli bir halk sa l problemi haline gelmifltir. Yafl n ilerlemesi ile hem kad n hem de erkeklerde kemik kayb artmaktad r. Tüm vertebra kompresyon k r klar n n %20 si ve yine tüm kalça k r klar n n %30 u erkeklerde görülmekte ve önemli oranda morbidite ve mortaliteye sebep olmaktad r (2). Erkek osteoporozunun yaklafl k %40 nda etyoloji bilinmemekte ve idiyopatik erkek osteoporozu ( EO) tan s konulmaktad r (3). Buna ra men kad nlardakine oranla erkek osteoporozu çok daha az ilgiye sahiptir. Klinik olarak osteoporoz k r k oluflana kadar sessiz seyretti i için osteoporozu bulunan erkeklerin belirlenmesi gerekir (4). Böylece bu kifliler tedavi edilebilir ve k r kla iliflkili morbidite ve mortalitenin azalt lmas mümkün olur (5).Yüksek k r k riskini en iyi yans tan yöntem kemik mineral yo unlu udur (6). Bu kesitsel çal flman n amac, erkeklerde kemik mineral yo unlu unu belirlemektir. Hastalar ve Yöntem Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon poliklini ine Ocak 2005-May s 2005 tarihleri aras nda bölgesel a r lar nedeni ile baflvuran ve miyofasiyal a r sendromu, osteoartrit, lomber ve servikal disk hernisi teflhisi konulan 44 ard fl k erkek al nd. Diabetes Mellitus, tiroid fonksiyon bozuklu u, enflamatuar hastal klar gibi sistemik hastal olanlar ve risk faktörü kabul edilen ilaçlar kullananlar, osteoporoz tan s alm fl ve tedavi bafllanm fl hastalar çal flmaya al nmad. Hastalara çal flma hakk nda bilgi verilerek yaz l onam formu imzalat ld. Hastalar n rutin tam kan ve biyokimya sonuçlar normal s n rlardayd. Kemik yap m ve y k m göstergelerinden serum osteokalsin (OK) ve 24 saatlik idrarda deoksipridinolin (DPD), ayr ca serum Parathormon ve serum 25 hidroksi vitamin D (25(OH) D3) düzeyleri ölçüldü. Kan ve idrar örnekleri en az 12 saat açl k ard ndan sabah saatleri aras nda topland. Femur boynu ve lomber bölge (L2-L4) kemik mineral yo unlu u (KMY) dual-energy X-ray Absorptiometry (DXA) yöntemi ile ölçüldü (Norland XR-36; Norland Co, Madison, WI) ve T- skorlar tespit edildi (tutarl l k hata pay : %1). Osteokalsin radioimmunoassay (RIA) tekni i ile, PTH immunolight 2000 chemiluminence tekni iyle, 25 (OH) D3 ve idrar DPD de erleri ise HPLC tekni i ile ölçüldü. Osteoporoz tan s için Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) kriterleri esas al nd. K r k tespiti için iki yönlü torakolomber vertebra ve ön arka pelvis grafileri çekildi. Vertebral fraktürlerin de- erlendirilmesinde semikantitatif bir yöntem olan Kleerekoper yöntemi kullan ld (7). Kleerekoper skorlamas na göre olgular n vertebra deformite skorlar (VDS) hesapland. Tüm veriler SPSS 9.00 istatistik paket program kullan larak de erlendirildi. Gruplar aras fark belirlemede Kruskal-Wallis testi yap ld. P de eri 0.05 alt anlaml kabul edildi. K r k ile KMY ve kemik döngüsü belirteçleri aras ndaki korelasyon Pearson korelasyon analizi ile yap ld. Bulgular Çal flmaya al nan 44 hastan n yafl ortalamas 51.24±12.23 (30-75) idi. Tüm yafl gruplar n n KMY ve kemik döngüsü belirleyici de erleri Tablo 1 de gösterilmifltir. Hastalar yafllar na göre 3 gruba ayr ld yafl grubunda 13 hasta, yafl grubunda 16 hasta, yafl grubunda 13 hasta yer ald. Her üç grubun femur boynu ve L2-L4 KMY ve T-skorlar osteoporotik, ostepenik ve normal s n rlarda olmalar na göre yüzde da- l mlar belirlendi (Tablo 2). Yafl gruplar aras nda lomber vertebra (L2-L4) ve femur boynu KMY de erlerinde anlaml fark bulundu (s ras yla p=0.043 ve p=0.008). Hastalar n kemik döngüsü belirleyicileri normal s n rlarda olup gruplar aras karfl laflt r ld nda fark saptanmad. Her üç yafl grubunda da PTH seviyeleri yüksekti. Serum 25(OH)D3 seviyeleri her üç yafl grubunda düflük seyretmekte olup gruplar aras fark saptanmad. Hastalardan 6 s nda vertebra kompresyon k r (Vertebra deformite skoru: 2 veya 3), birinde minör travmaya sekonder geçirilmifl femur boynu fraktürü tespit edildi. Tüm k r klar yafl aras grupta tespit edildi. K r k ile L2-L4 KMY ve femur boynu KMY aras nda pozitif yönde korelasyon saptand (s ras yla r=0.322, p=0.043 ve r=0.318, p=0.046). Kemik döngüsü belirteçleri ile k r k aras nda korelasyon saptanmad. Tart flma Bu çal flman n sonuçlar da desteklemifltir ki erkeklerde osteoporoz görülmekte ve yaflla KMY da azalma ve k r k riski artmaktad r (5). skelet maturasyonunda DXA ile yap lan ölçümlerde erkeklerin kad nlara oranla daha yüksek KMY de erlerine sahip oldu u görülmüfltür (11). Bu fark n, erkeklerin %30-40 daha genifl kemik yüzeyine sahip olmas ndan kaynakland - düflünülmektedir (12). Daha genifl kemik yüzeylerine sahip olmalar na ra men, yafll erkeklerde k r klara s k rastlanmaktad r. Bu da yaflla artan kemik kayb - n göstermektedir (13).

3 Osteoporoz Dünyas ndan (2007;13:1-5) Erkeklerde Kemik Yo unlu u 3 Erkeklerde kad nlarda da oldu u gibi afl r alkol tüketimi, glukokortikoid kullan m, hiperparatiroidizm, hipertiroidizm, antiepileptik ilaç kullan m, fiziksel aktivitede azalma, immobilizasyon gibi faktörler osteoporoz gelifliminde rol almaktad r. Kad nlarda menapoz süreci östrojen azalmas yla h zl kemik kayb na neden olmakta ve osteoporoz patogenezinde kritik rol oynamaktad r. Erkeklerde ise androjen seviyesi yavafl yavafl azalmakta, orta yafl dönemindeyken kad nlardakine benzer h zl kemik kayb olmamaktad r (14). Menapozda östrojen azalmas n n getirdi i h zl kemik y k m trabeküler perforasyona yol açmaktad r. Artm fl osteoklastik aktivitenin olmamas nedeniyle, erkeklerde trabeküler kemik zamanla incelse de sa lamd r (15). Klinik ve laboratuvar olarak bir sebep ortaya konulamam flsa idiopatik osteoporozdan bahsedilir. diopatik osteoporoz göreceli olarak genç erkeklerde vertebral k r klarla ortalama 50 yafl civar nda görülebilmektedir (16). Looker ve ark. (17) 50 yafl üstü beyaz rkta femur boynu osteoporoz prevelans n %7 oran nda bulmufllard r. Sonuçlar Avrupa çal flma grubu sonuçlar na benzerdir (18). Bizim kesitsel çal flmam zda hasta say m z az olmakla birlikte poliklini imize baflvuran erkek hastalarda osteoporoz oran yüksek bulunmufltur. diyopatik erkek osteoporozunun alt nda yatan sebepler son y llarda araflt r lmaya bafllanmflt r. Primer erkek osteoporozunda sex steroidlerinin eksikli inin etkili oldu u yap lan çal flmalarla desteklenmifltir (19,20). diyopatik erkek osteoporozuna osteoblastarda oluflan bir bozuklu un sebep olabilece i çeflitli yazarlar taraf ndan öne sürülmektedir (19,21-23). diopatik osteoporozu olan erkek hastalarda yap lan histomorfometrik çal flmalarda kemik yap m n n azald saptanm fl, bu duruma osteoblast disfonksiyonun sebep olabilece i öne sürülmüfltür (3, 24). Pernow ve ark.n n genç ve orta yafll erkeklerde (yafl ortalamas 56) primer osteoporoza sebep olan faktörleri araflt rmak için yapt klar bir çal flmada transiliak kemik biyopsisi ile izole ettikleri osteoblast benzeri hücrelerin fonksiyonunu incelemifller, sonuç olarak osteokalsin üretimini azald - n, kemik y k m ile iliflkili olabilecek makrofaj koloni stimüle edici faktör (M-CSF) ve Parathormon iliflkili peptit (PTHrP) üretiminin artt n bulmufllard r (3). Osteoblast ve osteositlerde bulunan östrojen reseptör alfa n n IEO olan erkeklerde daha düflük düzeyde oldu u saptanm flt r (25). Östrojen reseptör alfa ve beta daki polimorfizm erkek ve kad ndaki KMY ile iliflkili bulunmufltur (26-28). diyopatik erkek osteoporozunda azalm fl kemik yap m n n kan dolafl mdaki azalm fl insülin benzeri büyüme faktörü (ILGF-I) ile ilgili oldu u da öne sürülmüfltür (29,30). Kemik döngüsü belirleyicilerinin düzeyleri yafllar aras nda en yüksek, yafllar aras nda da en düflük seviyeye ulafl r (4). Szulc ve ark, kemik y k m belirteçlerinin 70 yafl sonras artt n göstermifllerdir (31). Yap - lan di er bir çal flmada, erkeklerde kemik döngüsü belirleyicilerinde azalman n yavafl yavafl yaflla oldu unu, kad nlarda ise menapoz dönemde kemik döngüsünün h zland n daha sonra stabilleflti ini saptam fllard r (32). Bizim çal flmam zda ise kemik döngüsü belirteçleri normal s n rlarda olup her üç yafl grubunda da fark saptanmam flt r. Tablo 1. Hastalar n KMY* ve labaratuvar sonuçlar KMY* KMY* 25 (OH) D3 PTH Osteokalsin Deoksipridinolin (L2-L4) (g/cm 2 ) (Femur boynu) (10-50 µg/l) (6,2-29 pg/ml) (4-24 ng/ml) (8-45 pmol/µumolkreatin) (g/cm 2 ) yafl (n=13) 0,880±0,16 0,864±0,19 11,11±4,09 40,42±24,13 11,44±5,94 17,88±8, yafl (n=16) 0,806±0,16 0,791±0,13 14,46±7,33 46,15±24,11 11,08±7,02 10,73±7, yafl (n=13) 0,682±0.,10 0,705±0,11 18,51±11,40 35,92±29,51 10,64±7,01 7,08±4,55 p 0,043 0,008 NS NS NS NS KMY*- kemik mineral yo unlu u, PTH**- paratiroid hormon Tablo 2. Yafl gruplar na göre osteoporozun da l m oran KMY *(Femur boynu) (g/cm 2 ) % KMY* (L2-L4) (g/cm 2 ) % osteopeni osteoporoz normal osteopeni osteoporoz normal yafl (n=13) yafl (n=16) yafl (n=13) KMY*- kemik mineral yo unlu u

4 4 Erkeklerde Kemik Yo unlu u Osteoporoz Dünyas ndan (2007;13:1-5) Al-Oanzi ZH ve ark., idiopatik osteoporozu olan yafl aras erkeklerde D vitamini ba layan proteinin (DBP) anlaml oranda yüksek, serbest plazma 25(OH)D3 düzeyini ise anlaml oranda düflük bulmufllard r. 25(OH)D3 ölçümündense 25(OH)D3 ün plazma DBP e oran n n ölçülmesinin biyolojik aktiviteyi göstermede daha yararl olaca n savunmufllard r (33). Bizim çal flmam zda D vitamin düzeyi yaflla azalm fl ancak her üç yafl grubunda da benzer bulunmufltur. Parathormon seviyeleri ise her üç yafl grubunda yüksek olup, D vitamin seviyesinin rölatif düflüklü üne sekonder yükseldi i fleklinde yorumlanm flt r. Kalça k r k insidans her iki cinsiyettede belirgin flekilde artmaktad r. Bu art fl kad nlarda yafl aras nda, erkeklerde 75 yafl civar nda belirginleflmektedir (19). Avusturalyada yap lan bir çal flmada yafl aras nda erkeklerde kalça k r klar %10 oran ndayken, 80 yafl üzerinde buran n %41 oldu u gösterilmifltir (34). Minesota da yap lan di er bir çal flmada kalça k r ndan bir y l sonra %31 artm fl mortalite oran bildirilmifltir. Bu oran kad nlarda ise %17 bulunmufltur (5). Kalça k r klar yla iliflkili morbidite ve mortalite erkeklerde daha yüksek oldu undan osteoporozun erken tan ve tedavisi çok önemlidir. Bizim çal flmam zda da 60 yafl üstünde hasta olup 6 hastada vertebral k r k tespit edilmifltir. Sonuç olarak hastal k kad n ve erkekleri farkl flekilde etkilemekte, morbidite ve mortalite erkeklerde daha yüksek görülmektedir. Çal flmam z n az hasta say s yla yap lm fl olmas nedeniyle genel bir kan y yans tmad - n n fark nda olmam zla birlikte, KMY kolay ölçülebilmesi ve k r k riskini en do ru öngörebilen yöntem olmas nedeniyle (6), yetiflkin erkeklerde KMY DXA ile taranmal, osteoporozun erken tan ve tedavisine önem verilmelidir kannatindeyiz. Daha fazla hasta say s ile ve ülkemiz genelinde yap lacak çal flmalarla toplumumuzda erkek osteoporozu ve k r k riskinin analizinin yap lmas n n faydal olaca görüflündeyiz. Kaynaklar 1. Gökçe Kutsal Y. Osteoporoz. Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y (Eds). Fiziksel T p ve Rehabilitasyon, Cilt 2. Ankara Günefl Kitabevi Ltd fiti, 2000: Eastell R, Boyle IT, et al. Management of male osteoporosis: report of the UK Consensus Group. QJM 1998; 91: Pernow Y, Granberg B,et al. Osteoblast dysfunction in male idiopathic osteoporosis. Calcif Tissue Int 2006; 78: Esenyel M, Özaras N,et al. Erkeklerde Osteoporoz. Osteoporoz Dünyas ndan 2004; 10: Campion JM, Maricic MJ. Osteoporosis in men. Am Fam Physician 2003; 67: Tüzün, Ak rmak Ü, Dinç A. Osteoporozun tan m ve s - n fland r lmas. Kemik ve eklem dekad nda osteoporoz. Aventis Pharma Türkiye, stanbul 2002: Lems WF, Jahangier ZN, Raymakers A et al. Methods to score vertebral deformities in patients with rheumatoid arthritis. Br J Rheum 1997: 36: Orwoll ES. Osteoporosis in men. Endocr Rev 1995; 16: Riggs BL, Melton LJ, Rob RA, et al. Population based study of age and sex differences in bone volumetric density, s,ze, geometry and structure at different skeletal sites. J Bone Miner Res 2004; 19: Finkelstein JS. Overview of osteoporosis in men. Available at: Accessed in January 15, Binkley N. Osteoporosis in men. Arq Bras Endocrinol Metab 2006; 50: Seeman E. The dilemma of osteoporosis in men. Am J Med 1995; 98: Stepan JJ, Lachman M, Zverina J, et al. Castrated men exhibit bone loss: effect of calcitonin treatment on biochemical indices of bone remodeling. J Clin Endocrinol Metab 1989; 69: Shahinian VB, Kuo YF, Freeman JL, et al. Risk of fracture after androgen deprivation for prostate cancer. N Eng J Med 2005; 352: Benito M, Vasilic B, Wehrli FW, et al. Deterioration of trabecular architecture in hypogonadal men. J Clin Endocrinol Metab 2003; 88: Kurland ES, Rosen CJ, Cosman F, et al. Insulin-like growth factor-i in men with idiopathic osteoporosis. J Clin Endocrinol Metab 1997; 82: Looker AC, Orwoll ES, Johnston Jr CC, et al. Prevalence of low femoral bone density in older US adults from NHANES III. J Bone Miner Res 1997; 12: Kanis JA, Melton LJ, Christiansen C, et al. The diagnosis of osteoporosis. J Bone Miner Res 1994; 9: Kelepouris N, Harper KD, Gannon F, et al. Severe osteoporosis in men. Ann Intern Med 1995; 123: Campston J. Secondary causes of osteoporosis in men. Calcif Tissue Int 2001; 69: Delichatsios HK, Lane JM, Rivlin RS. Bone histomorphometry in men with spinal osteoporosis, Calcif Tissue Int. 1995; 56: Francis RM, Peacock M, Marshall DH, et al. Spinal osteoporosis in men. Bone Miner 1989; 5: Zerwekh JE, Jakhaee K, Breslau NA, et al. Impaired bone formation in male idiopathic osteoporosis: further reduction in the presence of concomitant hypercalciuria, Osteoporos. Int 1992; 2: Ciria-Recasens M, Perez-Edo L, et al. Bone histomorphometry in 22 male patients with normocalciuric idiopathic osteoporosis. Bone 2005; 36: Braidman I, Baris C, et al. Preliminary evidence for impaired estrogen receptor α-protein expression in osteoblasts and osteocytes from men with idiopathic osteoporosis. Bone 2000; 26: Ongphiphadhanakul B, Rajatanavin R, et al. Serum oestradiol and oestrogen receptor gene polymorphism are associated with bone mineral density independently of serum testosterone in normal males. Clin Endocrinol 1998; 49: Ioannidis JP, Stavrou I, et al. Association of polymorphisms of the estrogen receptor alpha gene with bone mineral density and fracture risk in women: a metaanalysis. J Bone Miner Res 2002; 17:

5 Osteoporoz Dünyas ndan (2007;13:1-5) Erkeklerde Kemik Yo unlu u Shearman AM, Karasik D, et al. Estrogen receptor β polymorphisms are associated with bone mass in women and men: the Framingham study. J Bone Miner Res 19; 2004: Johansson AG, Eriksen EF, et al. Reduced serum levels of the growth hormone dependent insulin-like growth factor binding protein and a negative bone balance at the level of individual remodeling units in idiopathic osteoporosis in men. J Clin Endocrinol Metab 1997; 82: Kurland ES, Rosen CJ, et al. Insulin-like growth factor-i in men with idiopathic osteoporosis. J Clin Endocrinol Metab 1997; 82: Szulc P, Delmas PD. Biochemical markers of bone turnover in men. Calcif Tissue Int 2001; 69: Chailurkit LO, Piaseu N, et al. Influence of normal ageing on mechanism of bone loss in women and men in Bangkok. J Med Assoc Thai 2002; 85: Al-Oanzi ZH, Tuck SP, et al. Assessment of vitamin D status in male osteoporosis. Clinical Chemistry 2006; 52: Jones G, Nguyen T, et al. Symptomatic fracture incidence in elderly men and women: The Dubbo osteoporosis epidemiyology study (DOES). Osteoporos Int 1994; 4: