Transkript

1 TÜRKÝYE'DE AÇIK ÝNOVASYON EKOSÝSTEMÝNÝN OLUÞMASININ ÖNÜNDEKÝ ENGELLER VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ

2 TÜRKÝYE'DE AÇIK ÝNOVASYON EKOSÝSTEMÝNÝN OLUÞMASININ ÖNÜNDEKÝ ENGELLER VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ Yrd. Doç. Dr. Mahmut Nedim Özdemir Samir Deliormanlý Haziran 2013 Yayýn No: TÜSÝAD-T/ /542 Meþrutiyet Caddesi, No: Tepebaþý/Ýstanbul Telefon: (0 212) Telefax: (0 212)

3 2013, TÜSÝAD Tüm haklarý saklýdýr. Bu eserin tamamý ya da bir bölümü, 4110 sayýlý Yasa ile deðiþik 5846 sayýlý FSEK uyarýnca, kullanýlmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazýlý izin alýnmadýkça, hiçbir þekil ve yöntemle iþlenmek, çoðaltýlmak, çoðaltýlmýþ nüshalarý yayýlmak, satýlmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baþka teknik, sayýsal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanýlamaz. ISBN: Kapak Tasarýmý: Kamber ERTEM Grafik Tasarým: SÝS MATBAACILIK PROM. TANITIM HÝZ. TÝC. LTD. ÞTÝ. Eðitim Mah. Poyraz Sok. No:1/14 Kadýköy - ÝSTANBUL Tel: (0216) Basým CB Basýmevi: (0212)

4 ÖNSÖZ TÜSÝAD, özel sektörü temsil eden sanayici ve iþadamlarý tarafýndan 1971 yýlýnda, Anayasamýzýn ve Dernekler Kanunu'nun ilgili hükümlerine uygun olarak kurulmuþ, kamu yararýna çalýþan bir dernek olup gönüllü bir sivil toplum örgütüdür. TÜSÝAD, insan haklarý evrensel ilkelerinin, düþünce, inanç ve giriþim özgürlüklerinin, laik hukuk devletinin, katýlýmcý demokrasi anlayýþýnýn, liberal ekonominin, rekabetçi piyasa ekonomisinin kurum ve kurallarýnýn ve sürdürülebilir çevre dengesinin benimsendiði bir toplumsal düzenin oluþmasýna ve geliþmesine katký saðlamayý amaçlar. TÜSÝAD, Atatürk'ün öngördüðü hedef ve ilkeler doðrultusunda, Türkiye'nin çaðdaþ uygarlýk düzeyini yakalama ve aþma anlayýþý içinde, kadýn-erkek eþitliðini, siyaset, ekonomi ve eðitim açýsýndan gözeten iþ insanlarýnýn toplumun öncü ve giriþimci bir grubu olduðu inancýyla, yukarýda sunulan ana gayenin gerçekleþtirilmesini saðlamak amacýyla çalýþmalar gerçekleþtirir. TÜSÝAD, kamu yararýna çalýþan Türk iþ dünyasýnýn temsil örgütü olarak, giriþimcilerin evrensel iþ ahlaký ilkelerine uygun faaliyet göstermesi yönünde çaba sarf eder; küreselleþme sürecinde Türk rekabet gücünün ve toplumsal refahýn, istihdamýn, verimliliðin, yenilikçilik kapasitesinin ve eðitimin kapsam ve kalitesinin sürekli artýrýlmasý yoluyla yükseltilmesini esas alýr. TÜSÝAD, toplumsal barýþ ve uzlaþmanýn sürdürüldüðü bir ortamda, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkýnmasýnda bölgesel ve sektörel potansiyelleri en iyi þekilde deðerlendirerek ulusal ekonomik politikalarýn oluþturulmasýna katkýda bulunur. Türkiye'nin küresel rekabet düzeyinde tanýtýmýna katkýda bulunur, Avrupa Birliði (AB) üyeliði sürecini desteklemek üzere uluslararasý siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel iliþki, iletiþim, temsil ve iþbirliði aðlarýnýn geliþtirilmesi için çalýþmalar yapar. Uluslararasý entegrasyonu ve etkileþimi, bölgesel ve yerel geliþmeyi hýzlandýrmak için araþtýrma yapar, görüþ oluþturur, projeler geliþtirir ve bu kapsamda etkinlikler düzenler.

5 TÜSÝAD, Türk iþ dünyasý adýna, bu çerçevede oluþan görüþ ve önerilerini Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)'ne, hükümete, diðer devletlere, uluslararasý kuruluþlara ve kamuoyuna doðrudan ya da dolaylý olarak basýn ve diðer araçlar aracýlýðý ile ileterek, yukarýdaki amaçlar doðrultusunda düþünce ve hareket birliði oluþturmayý hedefler. TÜSÝAD, misyonu doðrultusunda ve faaliyetleri çerçevesinde, ülke gündeminde bulunan konularla ilgili görüþlerini bilimsel çalýþmalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu görüþlerden hareketle kamuoyunda tartýþma platformlarýnýn oluþmasýný saðlar. Bu rapor, TÜSÝAD Bilgi Toplumu, Bilgi Ýletiþim Teknolojileri ve Ýnovasyon Komisyonu altýnda faaliyet gösteren Ýnovasyon ve Teknoloji Çalýþma Grubu'nun çalýþmalarý çerçevesinde, Yatýrým Ortamýnýn Ýyileþtirilmesi Koordinasyon Kurulu (YOÝKK) Fikri Sýnai Mülkiyet Haklarý ve Ar-Ge Teknik Komitesi dönemi açýk inovasyon konulu eylem maddesine yönelik olarak, Koç Üniversitesi Öðretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mahmut Özdemir ve TÜSÝAD Fikri Haklar ve Teknoloji ve Ýnovasyon Çalýþma Gruplarý Üyesi, Koç Holding Fikri Haklar ve Lisanslama Yöneticisi Samir Deliormanlý tarafýndan kaleme alýnmýþtýr. Haziran 2013

6 ÖZGEÇMÝÞLER Yrd. Doç. Dr. Mahmut Nedim Özdemir Dr. Mahmut N. Özdemir Koç Üniversitesi Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesi'nde yardýmcý doçent olarak çalýþmaktadýr. Giriþimcilik, Stratejik Yönetim ve Kurumsal Strateji derslerini lisans ve lisansüstü düzeyde vermektedir. Doktorasýný Hollanda'daki Rotterdam School of Management'dan 2011 yýlýnda Teknoloji ve Yenilik Yönetimi alanýnda almýþtýr. Araþtýrma ilgi alanlarý stratejik yönetim, yenilik yönetimi ve giriþimciliði kapsar. Özellikle, firmalarýn stratejik Ar-Ge iþbirliklerini ve diðer açýk inovasyon uygulamalarýný çalýþmaktadýr. Araþtýrma makaleleri üst düzey hakemli dergilerde gözden geçirilmektedir. Araþtýrmalarýnýn sonuçlarýný, Amerika Birleþik Devletleri ve Avrupa'da, Stratejik Yönetim Topluluðu, Yönetim Akademisi ve Uluslararasý Ürün Geliþtirme gibi çok sayýda farklý konferansta sunmuþtur yýlýnda Washington DC'de yapýlan Stratejik Yönetim Konferansý En Ýyi Doktora Makalesi Ödülü finalisti olmuþtur. Mahmut N. Özdemir, Bilkent Üniversitesi'nden Endüstri Mühendisliði lisans derecesine ve Sabancý Üniversitesi'nden Endüstri Mühendisliði ve Yönetim Bilimleri yüksek lisans derecelerine sahiptir. Samir Deliormanlý Ýþ hayatýna Beko Elektronik'te fikri haklar mühendisi olarak baþlamýþ olan Samir Deliormanlý, ardýndan Arçelik'te patent mühendisi olarak çalýþmýþtýr. Koç Holding'de Fikri Haklar ve Lisanslama Yöneticisi olarak görevine devam etmekte ve ayný zamanda Koç Teknoloji ve Ýnovasyon Kurulu'nda ve Koç Çevre Kurulu'nda genel sekreterlik görevlerini yürütmektedir. Koç Holding'deki görevi gereði farklý sektörlerde faaliyet gösteren þirketlerde fikri haklar yönetim modelleri ve alt yapýlarý kurulmasý üzerine çalýþmaktadýr. Samir Deliormanlý, ayný zamanda Licensing Executives Society (LES) - Türkiye'de Yönetim Kurulu Üyesidir. Bunun yanýnda LES International ve TÜSÝAD Fikri Haklar Çalýþma Grubu üyesidir. Dünyada CLP (Certified Licensing Professional) unvanýna sahip iki Türk'ten birisidir. Ayný zamanda Patent ve Marka Vekilliði unvanlarýna sahiptir. Samir Deliormanlý, Ýstanbul Teknik Üniversitesi'nden Telekomünikasyon Yüksek Mühendisi derecesine sahiptir. Lisans eðitimini Yýldýz Teknik Üniversitesi, Elektronik ve Haberleþme Mühendisliði bölümünde tamamlamýþtýr.

7 ÝÇÝNDEKÝLER 1. GÝRÝÞ AÇIK ÝNOVASYON NEDÝR? FARKLI UYGULAMALARI NELERDÝR? AÇIK ÝNOVASYON-DÜNYA ÖRNEKLERÝ AÇIK ÝNOVASYON-TÜRKÝYE ÖRNEKLERÝ TÜRKÝYE DE AÇIK ÝNOVASYON KONUSUNDA YAÞANAN SORUNLARIN BELÝRLENMESÝ Açýk Ýnovasyon Çalýþtayý Anket Sonuçlarý Çalýþtay Sonuçlarý TÜRKÝYE'DE AÇIK ÝNOVASYON EKOSÝSTEMÝ ÝLE ÝLGÝLÝ ÖNCELÝKLÝ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ Açýk Ýnovasyon Kavramýnýn Farkýndalýðýnýn/Bilinirliðinin Yetersiz Olmasý Büyük Firmalar, KOBÝ'ler ve Üniversitelerin Açýk Ýnovasyonu Gerçekleþtirecek Yetkinliklerinin Sýnýrlý Olmasý Yasal Mevzuatýn ve Uygulamalarýn Açýk Ýnovasyonu Desteklememesi SONUÇ EK-1 ÇALIÞTAY KATILIMCILARI... 27

8 TABLOLAR Tablo 1. Firmalar ve Açýk Ýnovasyon...15 Tablo 2. Ortak AR-GE vb. Anlaþmalarýn Önündeki Engeller...15 Tablo 3. Üniversite-Sanayi-STK Ýþbirliklerinin Önündeki Engeller...17 Tablo 4. Kitle Kaynak (crowdsource) Platformlarýnýn Önündeki Engeller...17 Tablo 5. Açýk Ýnovasyonla Ýlgili Makro Düzeydeki Engeller...18 Tablo 6. Çalýþtayda Belirtilen Sorunlarýn Özeti...20 ÞEKÝLLER Þekil 1. Önerilen Çözümlerin Özeti...26

9

10 1.GÝRÝÞ Günümüzde artan küreselleþme ve rekabet ortamý yenilikçi olmayan firmalarýn sürdürülebilir rekabet avantajý yaratmasýna izin vermemektedir. Artýk firmalar için ayakta durmak hem bilgiye dayalý varlýklara sahip olmayý hem de bu varlýklarý günün deðiþen koþullarýna göre yeniden yapýlandýrmayý gerektirmektedir. Bu yüzden firmalar sürekli olarak yeni ürün, hizmet, iþ modeli, teknoloji ve know-how geliþtirmek zorundadýrlar. Uzun yýllar boyunca geliþmiþ ülkelerdeki firmalar kendi AR-GE kaynaklarýný kullanarak yenilikçi olmayý baþarmýþlardýr. Fakat deðiþen pazar koþullarý ve AR-GE çalýþmalarýnýn sadece patent ve teknoloji üretip, pazarlarda satýlabilir ürün ve hizmetlere dönüþmemesi, firmalarýn AR-GE kaynaklarýný dýþarýdaki kaynaklarla bütünleþtirmesine ya da dýþarýdaki kaynaklara açmasýna neden olmuþtur. Açýk inovasyon olarak adlandýrýlan bu olgu Amerikalý, Avrupalý ve Uzak Doðu Asyalý firmalara rakiplerine karþý rekabet avantajý kazandýrmýþtýr 1. Türkiye'deki firmalarýn da hem uluslararasý rekabet güçlerini artýrmak, hem de ulusal ve uluslararasý pazarlarda müþterilerine deðer yaratacak olan yeni ürün ve hizmetleri daha ucuza, daha hýzlý ve daha yenilikçi bir þekilde geliþtirmesi için iþbirliði temeline dayanan açýk inovasyon yaklaþýmýný daha çok benimsemeleri gerekmektedir. Bugüne kadar açýk inovasyon Türkiye'de henüz istenilen düzeyde benimsenmemiþtir. Bu nedenle, Türkiye'de açýk inovasyon ekosisteminin önündeki engelleri anlamak ve çeþitli çözüm önerileri sunmak için bu rapor hazýrlanmýþtýr. Rapor, açýk inovasyonun tanýmýný yaptýktan sonra dünya ve Türkiye'den farklý örnekleri sunarak, bu çalýþma için yapýlan anket ve çalýþtayýn sonuçlarýný okuyucuyla paylaþmaktadýr. Raporun sonunda ise belirlenen üç temel soruna çözüm önerileri getirilmekte ve çözüm önerilerinin hayata geçirilmesi için öneriler sunulmaktadýr. 2.AÇIK ÝNOVASYON NEDÝR? FARKLI UYGULAMALARI NELERDÝR? Açýk inovasyon firmalarýn hem dýþ AR-GE kaynaklarýndan yararlanarak yeni ürün, hizmet ve teknoloji geliþtirmesini hem de kendi AR-GE kaynaklarýnýn baþkalarý tarafýndan farklý pazarlarda deðerlendirilerek deðer yaratmasýný vurgulayan inovasyon yönetimi yaklaþýmýdýr. Kapalý AR-GE modeli firmalarýn kendi AR-GE kaynaklarýný stratejilerine göre belirledikleri pazarlarý hedefleyen yeni ürün ve hizmetlerin geliþtirilmesi için kullanýlmasýna odaklarken, açýk AR-GE modeli günümüzde bir firmanýn tek baþýna ihtiyaç duyduðu yenilikleri geliþtirmede yeterli kaynaklara sahip olamayacaðý varsayýmýný benimser. Ayrýca açýk AR-GE yaklaþýmý firmalarýn fikri mülkiyet haklarý stoklarýnýn oluþturduðu hedef pazar 1 Chesbrough, H. W. (2003). Open innovation: The new imperative for creating and profiting from technology. Harvard Business Press. 9

11 potansiyelinin belirli bir zaman dilimi içerisinde hedefledikleri pazarlardan çok daha büyük olduðunu öne sürer. Bu sebeple hem firma dýþýndan içine doðru hem de firma içinden dýþýna doðru olan bilgi ve diðer kaynaklarýn akýþýnýn firmaya deðer yaratacaðýnýn altýný çizer. Açýk inovasyonun önemi her geçen gün artmaktadýr. Buna sebep olan üç temel etken vardýr. Birincisi, birçok sektörde artan AR- GE maliyetleri ya da bir baþka deyiþle ekonomik þartlarýn AR-GE'ye istenilen kaynaklarýn ayýrýlmasýna müsaade etmemesidir. AR-GE'nin sonuçlarýnýn belirsiz olmasý, baþka bir deyiþle performans risklerinin olmasý, AR-GE maliyetlerini daha önemli hale getirmektedir. Bu nedenle firmalar risklerini ve maliyetlerini ortak AR- GE yaparak düþürmek istemektedirler. Ýkincisi, ürün yaþam döngüleri özellikle yüksek-teknoloji sektörlerde gitgide kýsalmakta ve bilinçlenen müþterilerin talepleri gün geçtikçe fazlalaþmaktadýr. Bu durum, sürekli yenilikçi olmayý gerektirecek kaynak ve yetkinliklerin firmalar arasýnda paylaþýlmasý ihtiyacýný doðurmaktadýr. Son olarak da küreselleþme firmalar üzerinde rekabet ve yenilikçilik baskýlarýna neden olmaktadýr. Artan küreselleþme insanlarýn ve bilginin hareketliliðini artýrmýþtýr. Örneðin, eskiden yalnýzca bir geliþmiþ ülke firmasýnýn AR-GE uzmanlarýnýn bildiði bir konu, bugün dünyada farklý ülkelerde birçok uzman tarafýndan bilinmektedir. Bilginin yayýlýmýna paralel olarak bilgi sahipliði merkeziyetçi kümeleþme yapýsýndan daðýtýk að yapýsýna kaymýþtýr. Bu olgu ve firmalarýn AR-GE'ye sýnýrsýz kaynak ayýramýyor olmasý, firmalarýn, kalifiye iþ gücünü istihdam etmesini ve elde tutmasýný zorlaþtýrmýþtýr. Ayrýca, küreselleþme rekabet eksenini yerelden globale çevirmiþtir. Yeni ülke piyasalarýna giren firmalarýn o ülkelerin ihtiyaçlarýný karþýlayacak ürün ve hizmetleri sadece kendi baþlarýna geliþtirerek istedikleri kar seviyelerine ulaþmalarý olasýlýðý oldukça düþüktür. Bu etkenler sonucunda daha çok firma iþbirlikleri yoluyla yenilikçi olmayý baþarmaktadýr. Açýk inovasyon terimi firmalarýn kendilerinin dýþýndaki kaynaklarý kullanmalarýný saðlayan bütün farklý yollarý, araçlarý ve platformlarý kapsayan genel bir terimdir. Bu nedenle ortak AR-GE, teknoloji transferi, lisanslama, açýk kaynak yazýlým ve kitle kaynak (crowdsource) gibi içeridendýþarýya ve dýþarýdan-içeriye bilgi akýþýný saðlayan farklý uygulamalarý içerir. Ortak AR- GE anlaþmalarý günümüzde birçok sektörde ürün, hizmet, teknoloji ve know-how geliþtirmek üzere sýklýkla kullanýlmaktadýr. Ortak AR-GE yapan firmalar genelde bir lisanslama ve teknoloji transferi anlaþmasýna ek olarak bir iþbirliði anlaþmasý yaparak ya da ortak bir teþebbüs kurarak ortak hedeflerine ulaþmak için çaba gösterirler. Bu sebeple lisanslama ve teknoloji transferi anlaþmalarýna göre daha çok entegrasyon gerektirirler. Ortak AR-GE anlaþmalarýnýn baþarýlý olmasý firmalarýn bu iþbirliklerine girme sýklýðýyla doðru orantýlýdýr 2. Araþtýrmalar, geçmiþ iþbirliði deneyimlerini bilgiye dönüþtürmeye olanak saðlayacak iþbirliði yönetim departmanlarýnýn ve öðrenme 2 Anand, B. N., & Khanna, T. (2000). Do firms learn to create value? The case of alliances. Strategic Management Journal, 21(3),

12 süreçlerinin varlýðýnýn, firmalarýn ortak AR- GE anlaþmalarýndan daha çok deðer yaratmalarýna olanak saðladýðýný göstermiþtir 3. Ayrýca, araþtýrmalar ortaklarýn iþbirliði çýkarlarý yerine kendi çýkarlarýný gözetmesinden kaynaklanan fýrsatçýlýk risklerinin hem sözleþmelerle hem de ortaklar arasý güvenin tesisiyle kontrol altýna alýnmasýnýn AR-GE anlaþmalarýný daha baþarýlý yaptýðýný ortaya koymuþtur 4. Lisanslama ve teknoloji transfer anlaþmalarý göreceli olarak daha az kompleks olduðu için yönetimleri daha kolaydýr. Firmalar kendi ürün, hizmet ya da teknolojilerine entegre edebilecekleri teknolojileri teknoloji pazarlarýnda sýklýkla lisanslamaktadýr. Lisans verenler büyük ya da küçük diðer firmalar olacaðý gibi üniversiteler ya da araþtýrma enstitüleri de olabilir. Özellikle üniversitesanayi iþbirlikleri, yeniliklerin geliþtirilmesine ve hatta ABD'deki biyoteknoloji ve biliþim yazýlým ve donaným sektörleri örneklerinde olduðu gibi yeni sektörlerin doðmasýna olanak saðlamaktadýr. Son dönemlerde kitle kaynak (crowdsource) platformlarý da firmalarýn problemlerine çözüm aramak için kullanmaya baþladýðý bir araç olarak ortaya çýkmýþtýr. Söz konusu platformlara firmalar çözemedikleri çeþitli problemlerini iletmekte ve turnuva ya da iþbirliði modellerini kullanarak baþarýlý çözüm saðlayýcýlara çeþitli ödüller önermektedirler 5. Turnuva uygulamalarý firmalarýn problemleri için dýþarýdan çözüm ararken en iyi çözümü ödüllendirerek çözüm saðlayýcýlar arasýnda rekabet yaratmasýný kapsar. Turnuva uygulamalarýnda problemi tanýmlayan firma çözüm saðlayýcýlarla iþbirliði içine girmez. Ýþbirliði modellerinde ise firma belirli çözüm saðlayýcýlarla iþbirliði içerisinde tanýmladýðý problem için çözümler arar. Bu þekilde dýþarýdaki bilgi birikimi firma içerisine transfer edilmektedir. Kitle kaynak uygulamalarý yenilikçilik gerektiren problemler için kullanýlabileceði gibi daha sýradan problemlerin çözümü için de kullanýlabilir. Kitle kaynak platformlarý genelde internet üzerinden çalýþan sanal platformlardýr. 3. AÇIK ÝNOVASYON - DÜNYA ÖRNEKLERÝ Açýk inovasyon geliþmiþ ülkelerde uzun yýllardýr kullanýlan bir inovasyon yönetimi yaklaþýmýdýr. Her ne kadar kavram 2000'li yýllarýn baþýndan itibaren Henry Chesborough'ýn eserleriyle ön plana çýksa da, ortak AR-GE iþbirlikleri ve üniversite teknoloji transferi anlaþmalarý 1980'lerden beri geliþmiþ ülkelerde yaygýn bir þekilde uygulanmaktadýr. Açýk inovasyonun geliþimi daha çok serbest piyasa koþullarýnýn gerektirdiði þekilde doðal olarak gerçekleþmiþse de, çeþitli yasal düzenlemeler ve teþvikler de bu geliþime destek olmuþtur. Örneðin, ABD'deki Bayh-Dole (1980) yasasý üniversite teknoloji transferi altyapýsýný oluþturmuþ, yine ABD'deki Hart-Scott-Rodino (1976) yasasý da AR-GE iþbirliklerinin rekabeti koruma kanunlarýndan muafiyetini saðlayarak, firmalarýn bu iþbirliklerini kurmasýna olanak 3 Kale, P., Dyer, J. H., & Singh, H. (2002). Alliance capability, stock market response, and long?term alliance success: the role of the alliance function. Strategic Management Journal, 23(8), Poppo, L., & Zenger, T. (2002). Do formal contracts and relational governance function as substitutes or complements?. Strategic Management Journal, 23(8), Afuah, A., & Tucci, C. L. (2012). "crowdsourcing" as a solution to distant search. Academy of Management Review, 37(3),

13 saðlamýþtýr. Avrupa'da da birçok ülke açýk inovasyon ekosistemlerini iyileþtirmek için önemli adýmlar atmýþtýr. De Jong ve ekibi tarafýndan hazýrlanan açýk inovasyon politikalarý raporu (2008) Hollanda, Belçika ve Estonya'da geliþtirilen ve uygulanan farklý açýk inovasyon düzenleme, destek ve teþvik örneklerini kapsamaktadýr 6. Dünyada çok sayýda baþarýlý ortak AR-GE anlaþmasý örneði mevcuttur. Günümüzde kullanýlan ilaçlarýn birçoðunun reçeteleri incelendiðinde, ilaçlarýn biyoteknoloji ve farmasötik firmalarý arasýndaki iþbirlikleri ile geliþtirildiði görülebilir. Ayrýca birçok firma iþbirliklerini yöneten birim, departman ya da fonksiyonlar kurmuþtur. Bu birimler firma iþbirliklerinin iç ve dýþ koordinasyonuna destek verdiði gibi, geçmiþ deneyimlerden çýkarýlan öðrenimlerin iþbirliði yönetme kitapçýklarý ya da diðer yönetimsel araçlarla içselleþtirilmesini gerçekleþtirmektedir. Örneðin, ABD'de Eli Lilly bu görevleri yerine getirecek Ýþbirliði Mükemmeliyet Merkezi'ni kurmuþtur 7. Benzer þekilde bir Birleþik Krallýk firmasý olan GlaxoSmithKline da Dýþ Ýlaç Keþif ve Geliþtirme Merkezi'ni kurarak ABD'deki biyoteknoloji firmalarýyla sýklýkla iþbirliði kurmaktadýr 8. Kitle kaynak (crowdsource) alanýnda da Procter&Gamble'ýn Connect & Develop platformu firmanýn yenilikçilik kapasitesini artýrmýþtýr 9. Eli Lilly firmasýndan ayrýlarak kurulan Innocentive kitle kaynak platformu da dünyadaki en baþarýlý örneklerden biridir. Baþarýlý kitle kaynak platformlarýnýn genel olarak güvenilir olmasý ve çok sayýda problem ve çözüm saðlayýcýlarýný buluþturabilmesi ortak özellikleridir. Ayrýca, firmalarýn bu platformlardan istedikleri faydalarý alabilmeleri firma içindeki desteðe ve problemlerin nasýl açýklanýp paylaþýldýðýyla ilgilidir. Özetle, açýk inovasyon yurt dýþý þirketlerde bir yönetim disiplini olarak ele alýnmakta ve bu iþ özel birimler tarafýndan yönetilmektedir. Aksi yöndeki bir uygulamada, eðer elde edilebilirse, baþarý rastlantýsal olmaktadýr. 4. AÇIK ÝNOVASYON - TÜRKÝYE ÖRNEKLERÝ Türkiye'de açýk inovasyon uygulamalarý geliþmiþ ülke seviyelerinin gerisinde olsa da çeþitli örneklerini görmek mümkündür. Son yýllarda birçok yeni ürün, hizmet ve teknoloji iþbirlikleri yoluyla geliþtirilmiþtir. Açýk inovasyon olarak adlandýrýlmasa bile aslýnda birçok büyük iþletme, pratikte açýk inovasyonu bir araç olarak kullanmaktadýr. Telekom sektöründeki birçok mobil uygulama, mobil operatörler ve mobil uygulama konusunda uzmanlaþmýþ küçük ölçekli firmalar arasýnda geliþtirilmektedir. Ayrýca son mobil bankacýlýk uygulamalarýnda da mobil operatörler ve bankalar arasýnda iþbirlikleri kurulmuþtur. Buna ek olarak, telekom sektörü iþbirliði yönetimini kurumsallaþtýrma konusunda öncü durumdadýr. Mobil operatörlerde, diðer sektörlerdeki firmalarýn örnek alýp benimsediði iþ birliði yönetim ofisleri ve iþ birliði yöneticisi unvanýyla çalýþan personeller ilk defa örgütsel yapýlardaki yerlerini almýþlardýr. Dayanýklý tüketim mallarý 6 De Jong, J.P.J., W. Vanhaverbeke, T. Kalvet & H. Chesbrough (2008), Policies for Open Innovation: Theory, Framework and Cases, Research project funded by VISION Era-Net, Helsinki: Finland

14 sektöründe de beyaz eþya üreticileri tasarým firmalarý ve diðer firmalarla birlikte AR-GE yapmaktadýr. Örneðin, Arçelik'in geliþtirdiði Telve markalý Türk kahvesi makinesinin geliþtirme ve test aþamalarýnda kahve üreticisi bir firmayla iþbirliði yapýlmýþtýr. Türk firmalarý lisanslama yoluyla teknoloji portföylerini zenginleþtirdiði gibi yurtdýþýna da teknoloji ihracatýna baþlamýþtýr. Son olarak, Ford Otosan, dünyanýn en büyük kamyon pazarý olan Çin'de motor üretimi için Jiangling Motors Corporation (JMC) ile teknoloji ve fikri haklara iliþkin lisans anlaþmasý imzalamýþtýr. Anlaþmayla, Türk mühendislerin geliþtirdiði kamyon motorlarý Çin'de üretilecek ve JMC markalý ticari araçlarda kullanýlacaktýr. Bu Türkiye'den yurt dýþýna verilmiþ teknoloji ve fikri mülkiyet haklarý lisanslarýnýn büyük çaptaki ilk örneðidir 10. Türkiye'de farklý illerdeki çeþitli üniversiteler de kurduklarý giriþimcilik merkezleri, inkübasyon merkezleri ve teknoloji transfer ofisleriyle üniversitelerde yaratýlan akademik bilginin ticarileþtirilmesine olanak saðlamaktadýr. Ayrýca Koç Üniversitesi'ndeki Inventram ve Sabancý Üniversitesi'ndeki Inovent gibi üniversitelerdeki araþtýrmalarý ticarileþtirme konusunda uzmanlaþmýþ þirketler de açýk inovasyon ekosisteminin önemli bir parçasýdýr. TÜBÝTAK verdiði destekler, hibeler ve oluþturduðu Giriþimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi ile açýk inovasyona destek olmaktadýr. Özellikle, TÜBÝTAK'ýn 1503 Proje Pazarlarý Destekleme Programý Türkiye'deki ilk kitle kaynak uygulamalarýndan biri olarak düþünülebilir. Buna ek olarak, TÜBÝTAK'ýn 1505-Üniversite-Sanayi Ýþbirliði Destekleme Programý, üniversite/kamu araþtýrma enstitülerindeki bilgi birikiminin, KOBÝ ve büyük ölçekteki kuruluþlar tarafýndan ürüne veya sürece dönüþtürülerek ticarileþtirilmesini saðlamak amacýyla oluþturulmuþtur. TÜBÝTAK Sanayi Ar-Ge projeleri Destekleme Programý'nda yüksek bütçeli (> 10 Milyon TL) proje baþvurularýnda, firmalara proje kapsamýnda bütçenin en az %7'si kadar KOBÝ'lerle ve en az %3'ü kadar üniversitelerle/kamu araþtýrma merkez ve enstitüleri ile iþbirlikleri yapma zorunluluðu getirilmiþtir. Ayrýca, 1507-KOBÝ Ar-Ge Baþlangýç Destek Programý'nda KOBÝ'lerin ortak Ar-Ge projesi yapmasý durumunda destekten yararlanma miktarý artýrýlmýþtýr. TÜBÝTAK 1514-Teknoloji Transfer Ofisleri Destekleme Programý üniversitelerdeki bilgi ve teknolojinin, uygulamaya dönüþtürülerek ticarileþtirilmesi, üniversite ve özel sektör kuruluþlarý arasýnda iþbirliði oluþturulmasý ve sanayinin ihtiyaç duyduðu bilgi ve teknolojinin üniversitede üretilmesine yardýmcý olunmasý amacýyla faaliyet gösteren teknoloji transfer ofislerinin desteklenmesi amaçlanmaktadýr yýlýnda öncelikli alanlardaki AR-Ge projelerini desteklemek üzere 1003-Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programý oluþturulmuþtur. Program kapsamýnda orta ve büyük ölçekli projelerde özel sektörün katýlýmý beklenmektedir ve bu konudaki gerekliliðe çaðrý duyurusunda ayrýca yer verilmektedir. Bu çerçevede TÜBÝTAK ARDEB'e önerilen 1003 projenin %33'ünde üniversite-sanayi iþbirliði bulunmaktadýr

15 Bunlara ek olarak, TÜBÝTAK 1511-Öncelikli Alanlar Araþtýrma Teknoloji Geliþtirme ve Yenilik Projeleri Destekleme Programý, Bireysel Giriþimcilik Aþamalý Destek Programý ve 1514-Giriþim Sermayesi Destekleme Programý hem inovasyon hem de giriþimcilik faaliyetlerinin desteklenmesini amaçlayan diðer önemli programlardýr. Ayný þekilde, KOSGEB verdiði destekler ve eðitimlerle açýk inovasyon ekosistemine destek saðlamaktadýr. 5. TÜRKÝYE'DE AÇIK ÝNOVASYON KONUSUNDA YAÞANAN SORUNLARIN BELÝRLENMESÝ 5.1 Açýk Ýnovasyon Çalýþtayý Türkiye'de açýk inovasyonun önündeki engelleri belirlemek ve bu engelleri aþmak için çeþitli çözüm önerileri üretmek üzere, 22 Mart 2013 tarihinde TÜSÝAD'ýn Ýstanbul'daki merkezinde bir çalýþtay düzenlenmiþtir. Çalýþtaya farklý uzmanlýk ve deneyimleri olan kiþiler katýlmýþtýr (Ek-1'de katýlýmcý listesi bulunmaktadýr). Çalýþtayda firma sahipleri, firmalarda AR-GE'den sorumlu yöneticiler, kamu kurumlarý temsilcileri, sivil toplum kuruluþlarý temsilcileri, üniversite teknoloji transfer ofisleri yöneticileri ve akademisyenlerden oluþan 22 kiþi yer almýþtýr. Katýlýmcýlardan çalýþtay öncesinde 25 sorudan oluþan kýsa bir anketi doldurmalarý istenmiþtir. 12 katýlýmcý çalýþtay öncesi anket sorularýný doldurarak geri bildirimde bulunmuþtur. Ayrýca bütün katýlýmcýlar çalýþtay boyunca yarý-yapýlandýrýlmýþ mülakat yöntemiyle açýk inovasyonun önünde gördükleri engelleri ve çözüm önerileri konusundaki fikirlerini paylaþmýþlardýr. 5.2 Anket Sonuçlarý Anket beþ ana baþlýk altýnda katýlýmcýlarýn çalýþtay öncesi görüþlerini toplamýþtýr. Anket ilk olarak firmalarýn açýk inovasyon kavramýna yönelik farkýndalýklarýný, açýk inovasyon eðilimlerini ve yetkinliklerini ölçmeye çalýþmýþtýr. Anket sonucunda katýlýmcý firmalarýn bazýlarýnýn açýk inovasyon kavramýndan habersiz olduðu, haberi olan ve kavramý bilen firmalarýn ise açýk inovasyondan faydalanmakta isteksiz olduklarý görülmüþtür. Ayrýca bazý firmalarýn açýk inovasyondan deðer yaratabilecek kaynak ve yetkinliklere yeterli düzeyde sahip olmadýklarý da anket sonucunda ortaya çýkmýþtýr. (Bakýnýz Tablo 1). Dikkat çekici olarak, anket, firmalarýn kendi sahip olduðu bilgi birikimlerini diðer firma ve kurumlarla paylaþmaktan çekinmedikleri bulgusunu da desteklemiþtir. Ýkinci baþlýk altýnda firmalarýn ortak AR- GE, lisanslama vb. anlaþmalarýnýn yapýlmasýnda karþýlaþtýklarý sorunlar ortaya çýkarýlmaya çalýþýlmýþtýr (Bakýnýz Tablo 2). Bu alanda dikkat çeken en önemli sorun, firmalarýn bu anlaþmalarý tasarlayacak ve yönetecek yetkinliklere yeterli düzeyde sahip olmamasý olarak ortaya çýkmýþtýr. Akademik çalýþmalarý doðrular nitelikte, firmalar iþbirliði kurma, yönetme ve sonlandýrma yeteneklerini önemli bir baþarý faktörü olarak algýlamakta ve bunun eksikliðini açýk inovasyon ekosisteminin önünde bir engel olarak görmektedirler. 14

16 15

17 Ýþbirlikleri, firmalar arasý ödemeleri ve çeþitli kaynaklarýn iþbirliðine adanmasýný gerektirir. Katýlýmcýlar en önemli nedenler arasýnda göstermeseler de iþbirliði kurmak için gerekli olan finansmanýn eksikliðini de bir engel olarak vurgulamýþlardýr. Bu baþlýk altýnda son olarak, farklý uyuþmazlýk çözüm mekanizmalarý göze çarpmaktadýr. AR-GE anlaþmalarý ciddi belirsizlikler içinde kurulduklarý için iþbirliði yapan firmalarýn sözleþme tasarlarken gelecekte olacak bütün olaylarý görüp ilgili maddeleri sözleþmeye eklemeleri mümkün deðildir. Bu yüzden bu tarz sözleþmelere tamamlanmamýþ sözleþmeler denmektedir. Tamamlanmamýþ sözleþmelerde firmalar ancak süreçte oluþacak problemlerin nasýl çözüleceðini genel hatlarýyla sözleþmeye ekleyebilmektedirler. Bu nedenle uyuþmazlýk çözüm mekanizmalarý ve fesih haklarý firmalarýn sözleþme tasarlarken üzerinde pazarlýk yaptýðý önemli maddelerdir. Firmalar uyuþmazlýklarýn hýzlý ve itibarlarýný kaybettirmeyecek þekilde çözülmesini tercih etmektedirler. 11,12 Uyuþmazlýklarýn çözümü kapsamýnda mahkemeler hem daha yavaþ, hem bazen iþ dünyasýnýn bakýþ açýsýndan farklý olarak uyuþmazlýklarý çözdükleri için hem de basýn aracýlýðýyla davalarýn kamuya yansýmasý riskli olduðu için firmalar tarafýndan en son tercih olarak kullanýlmaktadýr. Bunun yerine tahkim, arabulucu ve baðýmsýz hakem gibi mekanizmalar firmalar tarafýndan tercih edilmektedir. Ankete ve çalýþtaya katýlanlar da bu sorunlarýn üzerinde durmuþlar, ve açýk inovasyon anlaþmalarýnýn çözümünde mahkeme dýþý mekanizmalarýn geliþtirilmesinin, açýk inovasyon ekosisteminin büyümesine katký saðlayacaðýný belirtmiþlerdir. Üniversite-sanayi iþbirlikleri açýk inovasyonun önemli platformlarýndan biridir. Bu nedenle, üçüncü baþlýk altýnda katýlýmcýlarýn bu iþbirliklerin önündeki engelleri nasýl algýladýklarýnýn ölçülmesi hedeflenmiþtir. (Bakýnýz Tablo 3). Ayný zamanda giriþimcilik alanýnda aktif rol oynayan birçoðu yeni kurulmuþ sivil toplum kuruluþunun ekosistemindeki etkinliði deðerlendirilmeye çalýþýlmýþtýr. Bu kapsamda, beklenildiði gibi, üniversite ve sanayi arasýndaki bilgi paylaþýmýnýn ve iletiþimin henüz istenilen seviyelerde olmadýðý ortaya çýkmýþtýr. Benzer sonucu, giriþimcilik alanýnda etkin STK'lar ve firmalar arasý bilgi paylaþýmý ve iletiþim için de söylemek mümkündür. Özellikle bu kurumlarýn farklý kültür ve çalýþma þekillerinin olmasý iþbirliðinin istenilen seviyede olamamasýnýn temel nedeni olarak gösterilebilir. Kitle kaynak (crowdsource) platformlarýnýn önündeki engeller dördüncü baþlýk altýnda incelenmiþtir. Bu soru grubu için verilen 'fikrim yok' cevabýnýn diðer soru gruplarýnda verilen 'fikrim yok' cevaplarýndan çok daha fazla olmasý dikkat çekicidir. (Bakýnýz Tablo 4). Bu sonuçtan, yurtdýþýnda popülerliðini artýran kitle kaynak uygulamalarýnýn Türkiye için henüz tam anlaþýlabilmiþ ve uygulanabilmiþ olmadýðý kanaatine varýlabilir. Bunu doðrular þekilde, katýlýmcýlarýn cevaplarý kitle kaynak platformlarýnýn bilinirliðinin 11 Macaulay, S. (1963). Non-contractual relations in business: A preliminary study. American Sociological Review, Ryall M. D. & Sampson R. C.(2009). Formal contracts in the presence of relational enforcement mechanisms: Evidence from technology development projects. Management Science, 55(6):

18 düþük seviyede olduðuna iþaret etmektedir. Ayrýca katýlýmcýlar bu platformlarda karþýlýklý güven tesisinin katýlýmý artýracak önemli bir unsur olduðunu belirtmiþlerdir. Son baþlýk altýnda makro koþullarýn açýk inovasyon ekosistemi üzerindeki etkileri gösterilmeye çalýþýlmýþtýr. (Bakýnýz Tablo 5). Sorulara verilen cevaplardan ilk olarak fikri mülkiyet haklarýnýn korunmasýný saðlayacak yasal mevzuatýn ve uygulamalarýn firmalarý açýk inovasyona teþvik etmeye yeterli olmadýðý anlaþýlmýþtýr. Yeni patent yasasýnýn yürürlüðe girmesinin bu konudaki kaygýlarý azaltacaðý düþünülmektedir. Ayrýca, Türkiye'de genel olarak hem kapalý hem de açýk AR-GE'nin önünde duran yenilikçilik eksikliðinin firmalarýn AR-GE fonksiyonunun üretim, daðýtým ve pazarlama gibi diðer fonksiyonlarýna göre daha az önemliymiþ algýsýný yaratmakta olduðu anlaþýlmaktadýr. Bununla birlikte, AR-GE'ye yapýlan yatýrýmlarýn riskli oluþu ve geri dönüþümünün uzun yýllar almasý da firmalarýn deðer zincirinin AR-GE 17

19 dýþýndaki fonksiyonlarýna odaklanmasýna sebep olabileceði deðerlendirilmektedir. Daha önce de belirtildiði üzere, Türkiye'deki risk ve giriþim sermayesi seviyelerinin yeterli olmamasý da açýk inovasyon önünde önemli bir sorun teþkil etmektedir. Son olarak, katýlýmcýlar teknik ve bilimsel uzmanlýðý olan ya da inovasyon süreçlerini yönetme yetkinliði olan kalifiye personelin bulunamamasýnýn önemli bir sorun olduðunu vurgulamýþlardýr. 5.3 Çalýþtay Sonuçlarý Çalýþtay öncesinde yapýlan kýsa ankete ek olarak, çalýþtay boyunca 22 katýlýmcýnýn görüþleri toplanmýþtýr. Böylece anket aracýlýðýyla ortaya çýkan sorunlarýn doðasýnýn daha detaylý bir þekilde anlaþýlmasý saðlanmýþtýr. Ayrýca anketin göz ardý ettiði diðer önemli sorunlar çalýþtaydaki mülakatlarda ortaya çýkmýþtýr. Bazý katýlýmcýlarýn belirttiði problemleri daha iyi anlamak için kendileriyle çalýþtay sonrasýnda da irtibata geçilmiþtir. Çalýþtay sýrasýnda belirtilen görüþler yaklaþýk 40 kaðýt tahtasýný (flip-chart) doldurmuþ, veriler elektronik ortama aktarýlarak, üzerlerinde metin analizleri gerçekleþtirilmiþtir. Tablo 6, katýlýmcýlarýnýn çalýþtay süresince belirttikleri açýk inovasyonun önündeki engelleri göstermektedir. Bulgular genel olarak anket bulgularýyla örtüþmektedir. Çalýþtay sýrasýnda sýklýkla dile getirilen sorunlar ve engeller "öncelikli aþýlmasý gereken engeller" olarak tanýmlanmýþtýr. Bu kapsamda farkýndalýk ve bilinirlik engeli ön plana 18

20 çýkmaktadýr. Katýlýmcýlar firma sahipleri, firmalardaki üst düzey yöneticiler ve firma çalýþanlarýnýn açýk inovasyon kavramýný tam olarak bilmediklerini ve o yüzden de gündemlerinde önemli bir yeri olmadýðýný belirtmiþlerdir. Açýk inovasyon kavramýnýn firmalardaki üst düzey yöneticiler ve karar alýcýlarýn gündeminde daha fazla yer almasýnýn faydalý olabileceði dile getirilmiþtir. Ayrýca, özellikle firma sahiplerine ve yöneticilerine açýk inovasyonun getireceði faydalarýn ne olacaðýnýn açýklanmasý gerektiði fikri vurgulanmýþtýr. Buna ek olarak, kamu kurum ve kuruluþlarýnda da açýk inovasyon kavramýnýn farkýndalýðýnýn yüksek olmadýðý belirtilmiþtir. Son olarak ise, açýk inovasyon platformlarýnýn farkýndalýðýnýn düþük olduðu tespit edilmiþtir. Ýkinci önemli engel olarak, firmalarýn açýk AR-GE modellerini benimsemek istememesi vurgulanmýþtýr. Önceden yapýlmýþ akademik araþtýrmalarýn da gösterdiði gibi, bir firmanýn kendi teknik personeli dýþarýdan önerilen çözümleri kullanmakta isteksiz olabilmektedir. "Burada icat olmadý" 13 sendromu olarak da bilinen bu olgu, dýþarýdan gelecek bilgi akýþýný olumsuz þekilde etkilemektedir. Bu durumun yaný sýra açýk AR-GE'nin iç kaynaklarla finansmaný sorunu da tartýþmalarda sýklýkla vurgulanmýþtýr. Türkiye'de firmalarýn son dönemlerde AR-GE bütçelerini artýrdýklarý, ancak bu kaynaklarýn daha çok AR-GE birimlerinin geliþmesi için harcanmakta olduðu dile getirilmiþtir. Bu nedenle, AR- GE'ye ayrýlan bu kaynaklarýn dýþ kaynaklarla ve diðer firmalarla paylaþýlmasýnýn birçok firma için henüz erken olduðu deðerlendirilmiþtir. Üçüncü olarak, farklý kurumlarýn açýk inovasyonun özünde olan iþbirliklerini kurma ve yönetme yetkinliklerine sahip olmamasý ve buna ek olarak fikri mülkiyet haklarý yönetiminde bilgi birikiminin sýnýrlý olmasý açýk inovasyonun önündeki önemli engeller olarak deðerlendirilmiþtir. Özellikle büyük firmalarda iþbirliði yönetimini gerçekleþtirecek formal fonksiyonlarýn ve birimlerin olmamasý, üniversite teknoloji transfer ofislerindeki yöneticilerin iþ dünyasýnýn dinamiklerini karþýlayacak yönetim tarzýný sergileyememesi ve KOBÝ'lerin temel yönetim uygulamalarýnýn dahi yetersiz olmasý inovasyon iþbirliklerinin önündeki engeller olarak tanýmlanmýþtýr. Katýlýmcýlar özellikle firmalarýnýn açýk inovasyon iþbirliklerinden deðer yaratýlmasýný saðlayacak iþbirliði ve fikri mülkiyet haklarý paylaþým modellerine ihtiyaç duyduklarýný dile getirmiþlerdir. Ýþbirliklerinin sözleþmelerinin nasýl tasarlanacaðý, iþbirlikleri süresince yapýlacak iþlerin nasýl koordine edileceði, fikri mülkiyetler dahil iþbirliklerinin diðer sonuçlarýnýn nasýl paylaþýlacaðý konularýnda hangi uygulamalarýn deðer yaratýmýný artýracaðýnýn bilinmesinin, bu iþbirliklerin sayýsýný artýracaðýnýn altý çizilmiþtir. Dördüncü olarak, katýlýmcýlar üniversitesanayi iþbirliklerinde yaþanan problemleri sýklýkla dile getirdiler. Firma yetkilileri üniversitelerdeki öðretim üyelerinin uzmanlýk alanlarýnýn ne olduðu bilgisine kolayca ulaþamadýklarýný belirtmiþlerdir. Ýþbirliði kurmadan önce belirli bir konuda uzman akademisyeni tespit edebilmenin çok zor olduðunu ortaya koymuþlardýr. Ýþbirlikleri 13 O'Dell, C., & Grayson, C. J. (1998). If only we knew what we know. California Management Review, 40(3),