T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ AROMATERAPİ MASAJININ BEBEKLERDE KOLİĞİN GİDERİLMESİ ÜZERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ AROMATERAPİ MASAJININ BEBEKLERDE KOLİĞİN GİDERİLMESİ ÜZERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ HEMŞİRELİK PROGRAMI ÇOCUK SAĞLIĞI ve HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ HAZIRLAYAN Bengü ÇETİNKAYA TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL İZMİR

2 2

3 ÖNSÖZ Çalışmanın yürütülmesinde değerli katkıları olan çok değerli danışmanım Doç.Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL a, Çalışmanın yürütülmesine olanak sağlayan Denizli İli Sağlık Müdürlüğü ne bağlı 1, 4, 20 no lu sağlık ocakları çalışanlarına, Çalışmaya katılan tüm bebeklere ve annelerine, Bu tezin hazırlanmasında destekleri kelimelerle ifade edilemeyecek kadar çok olan sevgili anneme, babama ve kardeşime sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bengü ÇETİNKAYA Denizli,

4 İÇİNDEKİLER Sayfa No BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problemin Tanımı Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Araştırmanın Hipotezleri Araştırmanın Sınırlılıkları Tanımlar Genel Bilgiler İnfantil Koliğin Tanımı İnfantil Koliğin Etiyolojisi İnfantil Koliğin Prevelansı İnfantil Kolikte Tanı İnfantil Kolikte Tedavi İnfantil Kolikte Hemşirelik Yaklaşımları Aromaterapinin Tanımı Aromaterapi Uygulama Yöntemleri Oral Yolla Absorbsiyon Dokunma Olmadan Absorbsiyon Dokunma Yoluyla Absorbsiyon Aromaterapi Masajı Çocuklar İçin Önerilen Esansiyel Yağlar ve Dozları Tamamlayıcı Tedavilerde Hemşirenin Rolü Hemşirelik Girişimleri ve Tamamlayıcı Tedavilere İlişkin Varsayımlar Tamamlayıcı Tedavinin Uygulanmasında Hemşirenin Sorumlulukları

5 SAYFA NO BÖLÜM II GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Tipi Araştırmanın Yeri ve Zamanı Araştırmanın Evreni Araştırmanın Örneklemi Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları Veri Toplama Yöntemi İzlemler Aromaterapi Masajı Eğitimi Araştırmanın Bağımlı- Bağımsız Değişkenleri Verilerin Analizi Süre ve Olanaklar Araştırmanın Etiği BÖLÜM III BULGULAR 3.1. Kolikli Bebeklere ve Annelere İlişkin Tanıtıcı Bilgiler Annelere İlişkin Sosyo-demografik Özellikler İnfantil Kolikle İlgili Değişkenler Annelerin Sosyal Destek ve Sürekli Kaygı Düzeyleri Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin Kolik Durumu Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin Ön ve Son İzlemde Kolik Durumları Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının İzlemlere Göre Değişimi Deney ve Kontrol Grubu Annelerin Durumluluk Kaygı Durumları Deney ve Kontrol Annelerin Ön İzlem ve Son İzlem Durumluluk Kaygı Puan Ortalamalarına İlişkin Bilgiler 55 5

6 Sayfa No Deney ve Kontrol Grubu Annelerin Durumluluk Kaygı Puan Ortalamalarının İzlemlere Göre Değişimi Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin Ağlama Süresi Deney ve Kontrol Grubu Kolikli Bebeklerin Ön ve Son İzlem Haftalık Ağlama Süresi Ortalamalarına İlişkin Bilgiler Deney ve Kontrol Grubu Kolikli Bebeklerin Haftalık Ağlama Süresi Ortalamaların İzlemlere Göre Değişimi Bağımsız Değişkenlerin Bağımlı Değişkenlerle İlişkisi Annelere İlişkin Sosyo-demografik Özellikler ile İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalaması Arsındaki İlişki İnfantil Kolikle İlgili Değişkenler ile İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalaması Arasındaki İlişki İnfant Kolik Ölçeği Puanları ile Sosyal Destek Ölçeği ve Sürekli Kaygı Ölçeği Puanları Arsındaki İlişki.. 70 BÖLÜM IV TARTIŞMA 4.1. Anne ve Bebeklere İlişkin Tanıtıcı Özelliklerin İncelenmesi Annelere İlişkin Sosyo-demografik Özelliklerin İncelenmesi İnfantil Kolikle İlgili Değişkenlerin İncelenmesi Annelerin Sosyal Destek ve Sürekli Kaygı Düzeylerinin İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin Kolik Durumunun İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin Ön İzlem ve Son İzlemde Kolik Durumlarının İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının İzlemlere Göre Değişiminin İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Annelerin Durumluluk Kaygı Durumlarının İncelenmesi 81 6

7 Sayfa No Deney ve Kontrol Grubu Annelerin Ön İzlem ve Son İzlemde Durumluluk Kaygı Durumlarının İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Annelerin Durumluluk Kaygı Durumlarının İzlemlere Göre Değişiminin İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Kolikli Bebeklerin Ağlama Sürelerinin İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Kolikli Bebeklerin Ön İzlem ve Son İzlem Haftalık Ağlama Süresi Ortalamalarının İncelenmesi Deney ve Kontrol Grubu Kolikli Bebeklerin Haftalık Ağlama Süresi Ortalamalarının İzlemlere Göre Değişiminin İncelenmesi Bağımsız Değişkenlerin Bağımlı Değişkenlerle İlişkisi Annelere İlişkin Sosyo-demografik Özellikler ile İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalaması Arasındaki İlişkinin İncelenmesi İnfantil Kolikle İlgili Değişkenler ile İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalaması Arasındaki ilişkinin İncelenmesi İnfant Kolik Ölçeği Puanları ile Sosyal Destek Ölçeği ve Sürekli Kaygı Ölçeği Puanları Arasındaki ilişkinin İncelenmesi. 93 BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER SONUÇLAR ÖNERİLER 99 BÖLÜM VI ÖZET ABSTRACT BÖLÜM VII YARARLANILAN KAYNAKLAR 105 7

8 EKLER EK I. Kolikli Bebeklerin ve Annelerinin Tanımlayıcı Özelliklerini Belirleme Formu EK II. İnfant Kolik Ölçeği EK III. Durumluluk-Sürekli Kaygı Envanteri EK IV. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği EK V. Ağlama Süresi İzlem Formu EK VI. Kolikli Bebek ve Karın Masajı El Kitabı EK VIII. Bilgilendirme Formu EK IX. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Etik Kurul Yazısı EK X. T.C. Denizli Sağlık Müdürlüğü İzin Yazısı ÖZGEÇMİŞ 8

9 TABLOLAR DİZİNİ Tablo No Sayfa No 1 İnfantil Kolikte Semptom ve Bulgular Esansiyel Yağların Bebek ve Çocuklar için Önerilen Dozları Denizli İl Merkezinde Bulunan Sağlık Ocaklarının Yerleşim Bölgelerinin Sosyo- Ekonomik Durumlarına Göre Dağılımı 25 4 Annelerin Sosyo-demografik Özelliklere Göre Dağılımı Kolikli Bebeklerin Cinsiyet ve Doğum Sırasına Göre Dağılımı 39 6 Kolikli Bebeklerin Yaş, Doğum Ağırlığı ve Ağlama Süresine Göre Dağılımı Annelerin Bebeklerini Planlı Gebelik Sonucu Dünyaya Getirme Durumlarına Göre Dağılımı Bebeklerin Kolik Nöbeti Sırasında Bakım Şekillerine Göre Dağılımı Kolikli Bebeklerin Beslenme Şekline Göre Dağılımları Annelerin Diyetlerinden Gıda Çıkarma ve Çıkarılan Gıda Durumlarına Göre Dağılımları Annelerin Günlük Süt İçme Durumlarına ve Süt İçme Miktarlarına Göre Dağılımları Annelerin Bebeklik Döneminde Kolik Sorunu Yaşamalarına Göre Dağılımı Annelerin Sosyal Destek Puan Ortalamalarının Dağılımı Annelerin Sürekli Kaygı Puan Ortalamalarının Dağılımı Kolikli Bebeklerin Ön İzlemde Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının Dağılımı Kolikli Bebeklerin Son İzlemde Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının Dağılımı 50 9

10 17 Kolikli Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının İzlemlere Göre Dağılımı Kolikli Bebeklerin İzlemler Arası İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Annelerin Ön İzlemde Durumluluk Kaygı Ölçeği Puan Ortalamalarının Dağılımı Annelerin Son İzlemde Durumluluk Kaygı Ölçeği Puan Ortalamalarının Dağılımı Annelerin Durumluluk Kaygı Ölçeği Puan Ortalamalarının İzlemlere Göre Dağılımı Annelerin İzlemler Arası Durumluluk Kaygı Ölçeği Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Kolikli Bebeklerin Ön İzlemde Haftalık Ağlama Süresi Ortalamalarının Dağılımı Kolikli Bebeklerin Son İzlemde Haftalık Ağlama Süresi 61 Ortalamalarının Dağılımı 25 Kolikli Bebeklerin Haftalık Ağlama Süresi Ortalamalarının İzlemlere Göre Dağılımı Kolikli Bebeklerin İzlemler Arası Haftalık Ağlama Süresi 64 Ortalamalarının Karşılaştırılması 27 Annelere İlişkin Sosyo-demografik Özellikler ile İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamasının Dağılımı İnfantil Kolikle İlgili Değişkenler ile İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamasının Dağılımı

11 ŞEKİLLER 1 Araştırmanın Zamanlanması

12 GRAFİKLER 1 Kolikli Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puan Ortalamalarının İzlemlere Göre Dağılımı Annelerin Durumluluk Kaygı Ölçeği Puan Ortalamalarının 58 İzlemlere Göre Dağılımı. 3 Kolikli Bebeklerin Haftalık Ağlama Süresi Ortalamalarının İzlemlere Göre Dağılımı Kolikli Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puanları ile Doğum Ağırlıkları Arasındaki İlişki 70 5 Kolikli Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puanları ile Annelerin Sosyal Destek Ölçeği Puanları Arasındaki İlişki 71 6 Kolikli Bebeklerin İnfant Kolik Ölçeği Puanları ile Annelerin Sürekli Kaygı Ölçeği Puanları Arasındaki İlişki 71 12

13 BÖLÜM I GİRİŞ 1.1 PROBLEMİN TANIMI Bebekler, gereksinimlerini ağlayarak ifade ederler. Bebek, gereksinimleri düzgün aralıklarla karşılandıkça, beklemeyi öğrenir ve daha az şiddette ağlayarak anneyi yanına çağırır. Bebeğin tepkilerine duyarlılık kazanan anneler, zamanla ağlamanın, niteliğinden bebeğin altının ıslandığını, acıktığını, kucağa alınmak istediğini anlayabilirler. Bebeğin fiziksel gereksinimini belirleyen anne onu uygun şekilde rahatlatmaya çalışır (27, 78). Bebekler, genellikle öğleden sonra ve akşama doğru daha fazla huzursuzdurlar ve ağlamaya eğilimlidirler. Ancak ağlama nöbetleri kısa sürelidir ve kolay sakinleştirilebilirler (1). Bebeklerin bir kısmı, uzun süre ağlarlar, sakinleştirilmeleri güçtür ve ağlamalarının yoğunluğu, şiddeti, süresi ve sıklığı normal fizyolojik ağlamadan farklıdır (68). Aşırı ağlama, Wessel ve arkadaşlarının (1954) çalışmasında, başlangıcı ilk haftalarda olan, genellikle ilk 3 ayda görülen, günde 3 saatten fazla, haftada 3 günden fazla ve en az 3 hafta devam eden, genellikle öğleden sonra ve akşam saatlerinde ortaya çıkan, açıklanamayan ve kontrol edilemeyen ağlama nöbetleri olarak tanımlanmaktadır (72). Bebeklerin aşırı ağlaması, birçok farklı hastalık ve fizyolojik anormallik sonucu ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenler, klinik uygulamada genellikle saptanabilirler. Bebeğin sistemik bir sorunu olmamasına karşın aşırı ağlamasının olması infantil kolik olarak değerlendirilmektedir (1, 74,77). İnfantil kolik, iyi gelişen sağlıklı bebeklerde, daha çok akşam saatlerinde görülen, paroksismal özellikte, etyolojisi tam olarak aydınlatılamamış, bacaklarını 1

14 karına çekme, yumruklarını sıkma, gaz çıkarma ile birlikte olan, tüm çabalara karşın durdurulması zor, aşırı ağlama ile karakterize bir sendromdur (8, 77). Kolik nöbetleri genellikle 2.haftada ortaya çıkmakta ve 6. haftada en üst düzeye ulaşmakta ve 4-6 aya kadar devam edebilmektedir ( 13, 47). İnfantil koliğe neden olabilecek faktörler arasında, gastrointestinal sistem sorunları, ebeveyn-bebek iletişiminin bozulması, merkezi sinir sitemi immaturitesi sayılmaktadır (8, 64, 74). İnfantil kolik, bebeğin gereksiz hospitalizasyonuna, ebeveyn-bebek ilişkisinde çatışmalara, evlilikte problemlere ve bebeğin istismarına yol açabilir (7). Canivet (2000) in, kolikli bebekleri 4 yaşında değerlendiridiği çalışmasında, bu çocukların daha negatif kişiliklerinin olduğu, yemeklerde sorun yaşandığı, daha fazla mide ağrısı tanımladıkları bildirilmiştir (20). İnfantil koliğin, bebeğe, aile-bebek ilişkisine zarar vermesi nedeniyle semptomların ortadan kaldırılması veya hafifletilmesi önemlidir (74). İnfantil koliğe yaklaşımda, farmakolojik tedavi, diyet tedavisi, davranışsal tedavi uygulanmaktadır. Uygulanan tedavilerden kesin bir sonuç alınamamış, tedavi yaklaşımı konusunda fikir birliği oluşmamıştır. Tüm yaklaşımlar içinde, bebeğe bakan kişinin bebeğin ağlamasına erken cevap vermesinin (90 saniye içinde) ve aşırı uyarılardan kaçınarak yumuşak, sakinleştirici hareketler yapmasının çok önemli olduğu vurgulanmaktadır (7, 76, 77). Huhtala ve arkadaşlarının ( 2005) farklı 2 masaj tekniğini karşılaştırdıkları çalışmalarında, ebeveynlere, kolik semptomları sırasında, 15 dakika karın masajı önerilmektedir (40). İnfantil kolik, bebek populasyonun %30 unu etkilemektedir. Bu yüzden pediatri alanında çalışan hemşireler uygulamaları sırasında kolikle karşılaşabilirler (59). İnfantil kolikte hemşirelik yaklaşımının amacı, ailenin etkili baş etme yöntemleri geliştirmesinin sağlanması, ebeveynlerin bebeğe bakma konusunda 2

15 kendilerine güvenlerinin arttırılmasıdır. Bu amaçları sağlamaya yönelik hemşirelik girişimlerinden bazıları, ebeveynlerin koliğin özellikleri hakkında bilgilendirilmeleri, ebeveynlere kendilerine boş zaman yaratmaları için yardımcı olma, koliği azaltacak veya giderecek yöntemleri uygulamaktır (62). Masaj, Avrupa da kolik tedavisi için yaygın olarak kullanılmaktadır. Jan-Helge Larsen (1990) kolikli bebeklerde karın masajının etkinliğini ispatlamıştır (52). Kılıç ın (2000) çalışmasında, bebek masajının bebeklerde koliğin tekrarlama sıklığını etkilediği, bebeklerde koliğin önlenmesi, azaltılması ve giderilmesinde etkili olduğu belirtilmektedir (49). Çocukları ilgilendiren, masajla ilgili çalışmaların bazılarında masajın esansiyel yağ kullanılarak yapıldığı görülmektedir. Dilüe edilmiş esansiyel yağlarla masaj yapılması, yağların etkisini arttıran kombine bir yöntem olarak dikkate alınmaktadır (57). Styles (1997) HIV li çocuklarda aromaterapi masajının faydaları hakkında çalışmıştır ve bütün yaş gruplarında analjezi ihtiyacının azaldığını saptamıştır (67). Bitkisel kaynaklardan (yapraklar, çiçekler, ağaç kabukları, meyveler, kökler) çıkarılmış, konsantre edilmiş aromatik veya esansiyel yağların terapötik etkileri için kullanılması aromaterapi olarak tanımlanmaktadır (15). Aromaterapinin hemşirelik bakımında kullanımı birçok uygulama alanında popüler hale gelmeye devam etmektedir. Jennings ve Wilkinson un (2004) review çalışmasında, hemşirelik literatüründe, esansiyel yağların düşük dozlarda masaj için kullanılmasıyla ilgili birçok makale bulunduğu belirtilmektedir (44). On yıl önce, klinik aromaterapi, Almanya, İngiltere gibi ülkelerde hemşireler tarafından, hemşirelik bakımını geliştirmek amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Aromaterapi holistik hemşireliğin bir parçası olarak kabul edilmektedir (16). 3

16 Türkiye de aromaterapi masajının hemşirelik bakımında kullanılmasıyla ilgili planlı çalışmalara gereksinim vardır. 1.2 ARAŞTIRMANIN AMACI Bu çalışma, aromaterapi masajının bebeklerde koliğin giderilmesi üzerine etkisinin incelenmesi amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. Çalışmada, bu genel amaç altında; Kolikli bebeklerin haftalık ağlama sürelerinin incelenmesi Kolikli bebeklerin annelerinin durumluluk kaygı düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır. 1.3 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Kolikli bebeğe bakım vermek, ebeveynler açısından oldukça streslidir. Sosyal destekten yoksun ailelerde, kolik ebeveyn-bebek ilişkisini olumsuz etkileyebilir (31). Gereksinimleri uygun şekilde karşılanan bebeklerin temel güven duyguları gelişmektedir ve bu ilerideki hayatlarını olumlu yönde etkilemektedir (27, 78). Aromaterapi masajının hemşirelik alanında kullanımı son yıllarda artmıştır. Aromaterapinin odak noktası tedaviden çok semptom kontrolüdür. Aromaterapinin, sağlığın geliştirilmesi ve stresin azaltılmasında etkinliği kanıtlanmıştır (15). Çocuklarda ve genç insanlarda aromaterapi masajıyla ilgili yeterli çalışma yoktur (57). Hemşirelik uygulamaları kanıt baza ihtiyaç duymaktadır (15). Bu çalışmanın, aromaterapi masajının bebeklerde uygulanabilmesi için gerekli olan kanıtların oluşmasına katkıda bulunacağı düşünülmektedir. 1.4 ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ H 1: Deney grubundaki kolikli bebeklerin infant kolik ölçeği puan ortalamaları son izlemde kontrol grubundaki kolikli bebeklerin puan ortalamasından daha düşüktür. 4

17 H 2 :Deney ve kontrol grubundaki kolikli bebeklerin izlemlere göre infant kolik ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark vardır. H 3: Deney grubundaki kolikli bebeklerin annelerinin durumluluk kaygı puan ortalamaları son izlemde kontrol grubundaki annelerin puan ortalamalarından daha düşüktür. H 4: Deney ve kontrol grubu kolikli bebeklerin annelerinin izlemlere göre durumluluk kaygı puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark vardır. H 5: Deney grubundaki kolikli bebeklerin haftalık ağlama süreleri ortalamaları son izlemde kontrol grubundaki kolikli bebeklerin ortalamasından daha düşüktür. H 6: Deney ve kontrol grubu kolikli bebeklerin izlemlere göre haftalık ağlama saati ortalamaları arasında anlamlı bir fark vardır. 1.5 ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Deney ve kontrol grubunda izlemlerin ev ziyareti ile yapılması planlandığı için, izlemlerin aksamaması, ailelere daha kolay ulaşılabilmesi amacıyla ve zaman sınırlılığı nedeniyle, küçük örneklem grubuyla çalışılması, araştırmanın sınırlılığını oluşturmaktadır. 1.6 TANIMLAR İnfant: 0-1 yaş grubundaki çocuklardır (65). İnfantil Kolik: İnfantil kolik, yaşları 2 hafta ile 4 ay arasındaki iyi gelişen sağlıklı bebeklerde, daha çok akşam saatlerinde görülen, paroksismal özellikte, etiyolojisi tam olarak aydınlatılamamış, bacaklarını karına çekme, yumruklarını sıkma, gaz çıkarma ile birlikte olan, tüm çabalara karşın durdurulması zor, aşırı ağlama ile karakterize bir sendromdur (8, 77). 5

18 Aromaterapi: Bitkisel kaynaklardan (yapraklar, çiçekler, ağaç kabukları, meyveler, kökler) çıkarılmış, konsantre edilmiş esansiyel yağların terapötik etkileri için kullanılmasıdır. (15, 17, 51). Masaj: Kan ve lenf dolaşımını sürdürmek, kasları gevşetmek, ağrıyı dindirmek ve uykuyu sağlamak gibi terapötik amaçlarla vücudun yumuşak dokularının ellerle veya mekanik olarak uyarılmasıdır (15, 51). Sirkadyan Ritm: 24 saatte bir tekrarlayan ritm (71). Durumluluk Kaygı: Bireyin içinde bulunduğu stresli (baskılı)durumdan dolayı hissettiği subjektif korkudur. Stresin yüksek olduğu zamanlarda durumluluk kaygı seviyesinde yükselme olur (60). Sürekli Kaygı: Bireyin kaygı yaşantısına olan yatkınlığıdır. Kişinin içinde bulunduğu durumları genellikle stresli olarak algılama ya da stres olarak yorumlama eğilimidir (60). 1.7 GENEL BİLGİLER İNFANTİL KOLİĞİN TANIMI İnfantil kolik, iyi gelişen sağlıklı bebeklerde, daha çok akşam saatlerinde görülen, paroksismal özellikte, etyolojisi tam olarak aydınlatılamamış, bacaklarını karına çekme, yumruklarını sıkma, gaz çıkarma ile birlikte olan, tüm çabalara karşın durdurulması zor, aşırı ağlama ile karakterize bir sendromdur (8, 77). Kolik nöbetleri genellikle 2.haftada ortaya çıkmakta ve 6. haftada en üst düzeye ulaşmakta ve 4-6 aya kadar devam edebilmektedir ( 13, 47). Aşırı ağlama, Wessel ve arkadaşlarının (1954) çalışmasında, başlangıcı ilk haftalarda olan, genellikle ilk 3 ayda görülen, günde 3 saatten fazla, haftada 3 günden fazla ve en az 3 hafta devam eden, genellikle öğleden sonra ve akşam saatlerinde ortaya çıkan, açıklanamayan ve kontrol edilemeyen ağlama nöbetleri olarak 6

19 tanımlanmaktadır (72). Aşırı ağlama konusunda ortak bir görüş olmasa da, Wessel ve arkadaşlarının tanımı üzerinde birleşilmiştir (74) İNFANTİL KOLİĞİN ETİYOLOJİSİ İnfantil koliğin etiyolojisi, son 40 yıldaki çalışmaların artmasına karşın hala aydınlatılamamıştır. Literatürde birçok neden ortaya atılmıştır. İnfantil koliğin etyolojisini açıklamaya çalışan bazı teoriler bulunmaktadır (53, 74). 1.İmmatür Gastrointestinal Sistem İnfantil koliğe neden olan gastrointestinal sorunlar artmış gaz, barsak distansiyonu ve spazmı, anormal barsak motilitesi ve gastroözofajiyel reflü olmak üzere 4 kategori altında toplanmıştır (32). Ellet in belirttiğine göre, bazı araştırmacılar, barsaklarda hava artışının koliğe neden olabileceğini ileri sürmüşler, ancak yapılan radyolojik çalışmalarda normal ve kolikli olgular arasında bir fark saptanamamıştır. Gaz içeriğinde artış bulunmasının, ağlamanın bir nedeninden çok sonucu olduğu da düşünülmektedir (32). Ellet in belirttiğine göre, gastroözofajiyel reflünün sonucu oluşan özofajitin, ağrıya neden olduğu düşünülmüş, ancak ph monitorizasyonu aracılığı ile yapılan çalışmalarda kolikli bebeklerde gastroözofajiyel reflü olmadığı saptanmıştır (32). 2.İmmatür Santral Sinir Sistemi Ellet in belirttiğine göre, Eppinger ve Hess(1915) kolikli bebeklerin anormal bir şekilde hassas santral sinir sistemine sahip olduklarını öne sürmüştür. Bu yazarlar, hafif bir uyaranın, ciddi ağlama periyodlarına neden olabileceğini ve bunun da gerilimi azaltma yolu olduğunu ileri sürmüşlerdir (32). Son zamanlarda, serotonin-melatonin teorisi üzerinde durulmaktadır. Artmış serotonin konsantrasyonunun intestinal kramplara neden olduğu, melatoninin ise tam tersine intestinal düz kasların relaksasyonunu sağladığı saptanmıştır. Her ikisinin de 7

20 sirkadyan bir ritmi vardır ve akşamları pik yapar. Doğumda sadece seratoninin sirkadyan ritmi olduğundan melatonin relaksasyon etkisini gösteremez. Melatonin ritmi 3. ayda başlar ve bu aydan itibaren kolik kliniği de azalıp kaybolur(8, 74, 76). 3.Mizaç Bazı bebeklerin yapısal olarak aşırı ağlamaya yatkın oldukları ileri sürülmüştür. Bir çalışmada, zor bebeğin ağlamayla eş anlamlı olmadığı, ancak biyolojik fonksiyonlarda düzensizlik, yoksunluk, adaptasyon güçlükleri ve aşırı reaksiyon ile ilişkisi olabileceği belirtilmektedir. İlk üç ayda aşırı ağlaması olan bebekler genellikle ilk bir yılda yaşıtlarından daha fazla ağlamaktadırlar (77). 4.Optimal ebeveyn-bebek iletişiminin azalması Huysuz olarak adlandırılabilecek bebek davranışlarına, ebeveynlerin uygun tepki vermemesiyle karakterize kısır döngü olarak tanımlanabilir. Aşırı ağlayan bebeklerin annelerinde annelik rolü ile tezat oluşturan psikolojik durumlar, bebeğe düşmanlık ve bebekle uygun olmayan bir ilişki saptanmıştır. Anne anksiyetesinin ve gebelikteki depresyonun kolik oluşumunda etkili olabileceği vurgulanmıştır (10, 74). 5.İnek Sütü/Soya Proteini Alerjisi veya İntoleransı Protein ve karbonhidrat intoleransı infantil koliğin gelişmesine neden olabilir. Anne sütü ve hazır mamalarda bulunan en önemli karbonhidrat laktozdur. Zamanında doğmuş dört aylık bebek yetişkin düzeyinde barsak mukozal aktivitesine sahip olmasına karşın, anne sütü ve hazır mamalardaki laktozu tam olarak absorbe edememektedir. Bunun sonucunda, bağırsaklarda büyük miktarda gaz oluşmakta ve bu durum solunum havasında hidrojen tayini ile saptanabilmektedir (10, 32, 74, 77). 8

21 İnek sütü alerjisi yaşamın ilk yılında %2.5 sıklıkta, anne sütü ile beslenenlerde %1.4 ve hidrolize formüla alanlarda %1.5 oranında bildirilirken, infantil kolikli bebeklerde bu oran %25 e ulaşmaktadır (8, 10, 32, 77). Anne sütü ile beslenenlerde annenin diyetindeki süt ve süt ürünleri nedeniyle inek sütü proteinleri anne sütüne geçebilmekte ve yatkın olan bebeklerde alerjik tablo oluşabilmektedir. Gıda alerjileri açısından, infantil kolikli olgularda histolojik ve humoral değişiklikler, bebek ve ailede atopi öyküsü ve sorumlu olduğu düşünülen antijene karşı reaktivite araştırılmıştır. Yiğit ve arkadaşlarının belirttiğine göre, yapılan birçok çalışmada atopi öyküsü sağlıklılara oranla daha yüksek bulunmadığı gibi, IgE ve inek sütüne spesifik IgE antikor düzeyleri de farklı bulunmamıştır (77) İNFANTİL KOLİĞİN PREVELANSI İnfantil koliğin prevelansı popülasyonlara ve tanımlamalara göre değişmekle birlikte, tüm prevelans %5-28 arasında rapor edilmektedir (8, 10, 77). İnfantil kolik sigara içen annelerin bebeklerinde daha fazla görülürken, anne sütü alanlarda ise daha az görülmektedir. Bunun aksine, sosyoekonomik durumu iyi olan, anne yaşının yüksek olduğu ve anne sütü alan bebeklerde de görülmektedir. Ayrıca, düşük doğum ağırlıklı bebeklerde daha sık görülebilmekte ve başlangıcı daha geç olmaktadır (8, 10, 77) İNFANTİL KOLİKTE TANI Üç hafta ile üç ay arasındaki bebeklerde nedeni açıklanamayan şiddetli ağlama nöbetleri haftada en az 3 gün olup, günde 3 saatten fazla sürüyor ve bu durum en az üç hafta devam ediyorsa infantil kolik düşünülmelidir (76). Ağlama nöbetleri günün her saatinde olabilmekte, ancak daha çok akşamları beslendikten sonra gelişmektedir. Bu nöbetler ciddi olgularda saate kadar 9

22 uzayabilmektedir. Klinikte dizlerin karına doğru çekilmesi, karında şişlik, hassasiyet ve fazla miktarda gaz çıkarma görülebilir (76). Ayırıcı Tanı İyi bir anamnez ve fizik muayane, otitis media, üriner enfeksiyon, inkarsere herni, klavikula kırığı, korneal abrasyon veya organik MSS problemini ortaya koyabilir. İshal, mukuslu dışkı, konstipasyon ve kusma primer gastrontestinal hastalığa işaret eden bulgulardır. Anal fissür olmaksızın dışkıda makroskopik veya gizli kan, inek sütü veya soya protein intoleransına işaret edebilir (8). 10

23 Tablo 1. İnfantil Kolikte Semptom ve Bulgular Semptomlar Hasta Sayısı Yüzdeler Ağrıya bağlı ağlama 54/54 %100 Ağlamanın ani başlangıcı 53/54 %98!5 dakikadan fazla ağlama 54/54 %100 Avutmanın işe yaramaması 54/54 %100 Fazla miktarda gaz çıkışı 48/54 %89 Uyku süresinin azalması 24/54 %47 Beslenme problemleri 30/54 %56 Bulgular Ağlama 31/54 %58 Bacakların karna çekilmesi 30/54 %56 Karında şişkinlik 24/54 %44 Hipertonisite 46/54 %86 Yüzde kızarma 30/54 %56 Yay şeklini alma 11/54 %20 Kaynak: Yılmaz, G., Gürakan B. (1999). İnfantil Kolik: Etyoloji, Tanı ve Tedavi, Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi, 8: İNFANTİL KOLİKTE TEDAVİ A.İLAÇ TEDAVİSİ 1.Antikolinerjik İlaçlar Etkisi en çok araştırılan ilaçlar, dicyclomine ve dicycloverine dir. Lucassen ve arkadaşlarının(1998) metaanaliz çalışmasında, 177 bebekte dicyclomine (5 mg/gün/4 doz) tedavisinin plasebo tedavisine göre daha etkili olduğunu 11

24 saptamışlardır (55). Bir başka metaanaliz çalışmasında da benzer şekilde dicyclomine nin etkili olduğu saptanmıştır (35). Ancak bu çalışmalarda özellikle olgu sunumları şeklinde bildirilen solunum güçlüğü, konvülziyon, senkop, asfiksi, muskuler hipotoni ve koma gibi yan etkilerin belirgin şekilde fazla olduğu saptanmıştır (35, 55). Sonuç olarak antikolinerjik grubu ilaçlar, kolik tedavisinde etkili olmakla birlikte nadir de olsa ciddi yan etkileri nedeniyle önerilmemektedir (55). 2.Simetikon Simetikon, bağırsak gazını gidermek amacıyla kullanılan bir maddedir (45). Hava yutmuş bebeklerde gaz çıkışını sağlayarak etki etmektedir. İnfantil kolikli bebeklerin büyük bir bölümünde gaz çıkarma ile rahatlama görülmektedir. Simetikon kullanımının birçok çalışmada kolik semptomlarının tam olarak ortadan kalkmasını sağladığı saptansa da Metcalf ve ark.(1994) semptomların düzelmesine karşın plasebodan farklı etkinlikte olmadığını ileri sürmüşlerdir (58). Simetikonun, kolik tedavisinde kesinlikle faydalı olduğu konusunda yeterli kanıt bulunmamaktadır (35). B.DİYET TEDAVİSİ 1.Anne Sütü Kullanma Anne sütü ile beslenen bebeklerde, formula ile beslenenlere göre daha yüksek prevalans rapor edilmesine karşın sonuçlar çelişkilidir. Annenin tükettiği gıdalar (yumurta albumini, inek sütü proteini gibi) anne sütü yolu ile bebeğe geçerek onu sensitize edebilir. Annede diyet kısıtlamasının kolikli bebeğe faydası ile ilgili karşıt yayınlar vardır. Yapılan bazı araştırmalarda kolikli infantların bir kısmında, annenin diyetinin sütten kısıtlanması ile düzelme olduğu rapor edilmektedir (42, 55). 12

25 2.Soya ve Protein Hidrolizat Formulalar Kolik prevalansı, anne sütü ve formula ile beslenen bebeklerde eşit kabul edildiği için formula değişikliğinin pek anlamlı olmadığı kabul edilmektedir. Buna karşın, formula değişikliği hekimler tarafından sıkça kullanılan bir tedavi modelidir. Sık kullanılan formulalardan soya bazlı olanlar hipoallerjenik değildir. Antijenik yapıları inek sütüne yakındır. Amerikan Pediatri Akademisi 1983 yılında bu formulaların kolikli bebeklerin tedavisinde kullanılmaması gerektiğini belirtmiştir (8). 3.Sükroz Solüsyonu Kolikli bebeklere 2 ml %12 konsantrasyonda verilen sukroz solüsyonu semptomların düzelmesinde yararlı olmuştur. Bu durum, sukrozun endojen opiatları uyararak ağrı giderici etki yapmasına bağlanmıştır. Ancak bu analjezik etkinin hayatın ilk 2 haftasına kadar olduğu, bundan sonra azaldığı ileri sürülmüştür. Bu durum küçük bebeklerin opiatları daha yavaş olarak metobolize etmelerine bağlanmıştır (76). 4.Bitkisel Çaylar Bitkisel çaylar, hafif antispazmodik etkileriyle bazı infantlarda günlük kolik süresini azaltmaktadır. Bu tedavi modelinde bebeklerde enfeksiyon riskinin artması ve günlük kalori miktarında azalma olacağı şeklinde görüşler bulunmaktadır (74, 76). C.DAVRANIŞ MODİFİKASYONLARI Davranışsal tedavide uygulanan yöntemler arasında, bebeğin daha fazla kucağa alınması, sallama, arabada sallama, anne baba eğitimi, bebeğin stimulasyonunu azaltmak, emzik kullanma sayılabilir. Yöntemlerin etkinliği konusunda net sonuçlar yoktur (8, 74). 13

26 İNFANTİL KOLİKTE HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARI Aile ve çocukla çalışan hemşireler sıklıkla infantil kolikle karşılaşabilmektedirler. İnfantil kolikli bebeği olan ebeveynlerde, yorgunluk, öfke, depresyon, suçluluk, hayal kırıklığı görülebilmektedir (37, 46, 62). İnfantil Kolikte Hemşirelik Yaklaşımının Amaçları 1.Problemlerin ve gereksinimlerin tanımlanması 2.Ebeveynlerin özgüvenini arttırmak 3.Ebeveynlerin baş etmesine yardım etme 4.Koliğin süresini ve şiddetini azaltmak olarak sınıflandırılabilir (37, 46, 62). Hemşirelik Girişimleri 1.Ebeveynlerin koliğin özellikleri hakkında eğitilmesi (süresi, zamanı ve ağlama özellikleri) 2.Bebeğin rahatsızlığından ailenin sorumlu olmadığı hakkında bilgilendirilmeleri 3.Ebeveynlerin ağlama ile olumlu bir şekilde baş edebilmeleri için plan yapmalarına yardımcı olunması 4.Ebeveynlere dinlenme zamanı planlayabilmeleri için yardımcı olunması 5.Ebeveynlere yardıma gereksinim duyduklarında hemşirelerini aramalarının söylenmesi 6.Emzirme tekniklerinin ve formula hazırlama tekniklerinin yeniden gözden geçirilmesi 7.Ebeveynlere bebeğin beslenmesi sırasında sakin bir ortam sağlamalarının tavsiye edilmesi 8.Emzik kullanımının sağlanması (Emzik kullanımı barsağın peristaltik hareketlerini arttırabilir ve gaz çıkışı sağlanabilir) 14

27 9.Ebeveynlere bebeği besledikten sonra yarım saat dik pozisyonda tutmalarının söylenmesi 10.Ebeveynlere bebeğin sırtını/karnını nazikçe ovmalarının önerilmesi 11.Ebeveynlere müzik kutusu kullanmalarının önerilmesi (37, 46, 62) AROMATERAPİNİN TANIMI Bitkisel kaynaklardan (yapraklar, çiçekler, ağaç kabukları, meyveler, kökler) çıkarılmış, konsantre edilmiş esansiyel yağların terapötik etkileri için kullanılması aromaterapi olarak tanımlanmaktadır (15, 17, 51). Bilimsel gelişmeler, günümüzde bitkilerin önemli tedavi potansiyeli bulunduğunu ortaya koymakta ve bu tür tedavi yöntemlerinden de tamamlayıcı tedavi olarak söz edilmektedir (48). Hemşirelik alanında tamamlayıcı tedavilerin kullanımı artmaktadır (29). Aromaterapi de tamamlayıcı tedavi yöntemlerinden biridir ve hemşirelik girişimlerinde sık kullanılmaktadır (16). Alternatif tedavi tamamlayıcı tedavi kavramları çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmasına karşın, iki kavram aynı anlamı ifade etmez. Alternatif tedavi, modern tıbbın yerine kullanılan bir tedavi şeklidir. Tamamlayıcı tedavi ise, modern tıpla birlikte kullanılan bir tedavi şeklidir (48, 34). Aromaterapinin odak noktası tedaviden çok semptom kontrolüdür (15) AROMATERAPİ UYGULAMA YÖNTEMLERİ Esansiyel yağlar vücut tarafından 3 yolla absorbe edilmektedir. Oral Yolla Absorbsiyon: Kapsül Dokunma Olmadan Absorbsiyon: İnhalasyon Dokunma Yoluyla Absorbsiyon: Masaj, kompres veya banyo Oral Yolla Absorbsiyon Esansiyel yağların oral yolla kullanımı, gastrointestinal problemlerin çözümü, dental bakımın sağlanması, çeşitli ağız enfeksiyonlarının tedavisi gibi durumlarda 15

28 kullanılmaktadır. Oral yolla kullanılan esansiyel yağlar, aromatik ilaç olarak adlandırılmaktadır ve jelatin kapsül içinde uygulanmaktadır (17, 18) Dokunma Olmadan Absorbsiyon Esansiyel yağlarda bulunan çeşitli maddeler, psikolojik, fiziksel ve hücresel düzeylerde etki gösterirler. Aromaterapide, dokunma olmadan absorbsiyon direkt ve indirekt inhalasyonla sağlanmaktadır. Direkt inhalasyonda uygulanan birkaç yöntem vardır. Esansiyel yağın, pamuk üzerine damlatılarak 5-10 dakika inhale edilmesi, esansiyel yağın sıcak suya eklenerek buharının 10 dakika inhale edilmesi ve oksijen başlığıyla uygulama bu yöntemler arasındadır. İndirekt inhalasyonda uygulanan yöntemler arasında ise, esansiyel yağın sıcak suya eklenerek odanın güvenli bir yerine bırakılması ve oda havasına karışan buharın inhale edilmesi, nebulizerle uygulama ve sprey şeklinde uygulama sayılabilir. İnhalasyon yoluyla aromaterapi masajı uygulaması, alt ve üst solunum yolu enfeksiyonları, astım, yüksek ateş, baş ağrısı, depresyon, yorgunluk, uykusuzluk gibi durumların tedavi edilmesi ve ayrıca çapraz enfeksiyonun yayılmasının önlenmesi amacıyla kullanılmaktadır (17, 18) Dokunma Yoluyla Absorbsiyon Hemşirelik uygulamalarında, aromaterapinin topikal yolla uygulanma şekilleri kullanılmaktadır. Basınç bölgelerine ve enfekte alanlara kompres uygulanması, çeşitli türlerde aromatik banyolar ( ayak, el, oturma banyosu) ve masaj bu uygulamalar arasında yer almaktadır. 16

29 Esansiyel yağların topikal olarak uygulanması aşağıdaki durumlarda kullanılabilir. Lokalize travmaların azaltılması amacıyla Kasları dinlendirmek amacıyla Antienflamatuar etkisi için Antispazmodik etkisi için Antiviral, antifungal, antibakteriyel olarak kullanılmaktadır (17, 18) AROMATERAPİ MASAJI Aromaterapi masajı, masaj ve aromaterapinin olumlu etkilerini birleştiren, verilen bakımın daha etkili olmasını sağlayan, tamamlayıcı tedavi yöntemidir. (41, 57). Esansiyel yağların emilmesi ve kan dolaşımına katılması, masajın dermisteki kan damarlarının dilatasyonunu sağlamasıyla gerçekleşir (17, 18). Masaj, mekanik bir olay değil, bedenin tümünü ya da belirli bir bölümünü rahatlatmak için yapılan dokunma sanatıdır. Bebek masajının sayısız yararı vardır. Bebeğin sağlığı, yaşam kalitesi, anne iletişimi açısından önemlidir. Kas koordinasyonunu geliştirir, fiziksel gelişimine yardımcı olur, dolaşım, solunum ve sindirim sisteminin düzenlenmesine yardımcı olur. Bebeğin rahatlamasını ve uyumasını sağlar, kolik semptomları üzerinde etkilidir (75, 26, 54). Aromaterapinin ve aromaterapi masajının etkileri incelendiğinde, ağrı, deri problemleri, uyku problemleri, madde bağımlılığı, kemik ve kas problemleri, üreme organları, immün sistem, migren, depresyon/anksiyete ve sindirim sistemi, solunum sistemi, sinir sistemi üzerinde yararlı etkileri olduğu görülmektedir (15, 41). Aromaterapi masajı, pediatri alanında rahatlamanın sağlanması, ağrının giderilmesi, egzema, astım, infantil kolik gibi durumlarda sık kullanılmaktadır (33, 41). 17

30 ÇOCUKLAR İÇİN ÖNERİLEN ESANSİYEL YAĞLAR VE DOZLARI Pediatride, esansiyel yağların güvenli bir şekilde uygulanmasında ve toksik etkilerinin önlenmesinde, bebek ve çocuklar için uygun yağın, uygun uygulama yolunun belirlenmesi, uygulama sıklığı önemlidir. İstenmeyen etkilerin önlenmesinde kullanılan başka bir yöntem de esansiyel yağın dilüe edilerek aromaterapi masajında kullanılmasıdır (17, 57). Buckle (1993), çocuklar için Lavandula Angustifolia (lavanta) ve Roman Chamomile (papatya) yağlarını önermiştir (14). Literatürde, papatyanın anafilaktik şoka neden olduğunu destekleyen çalışmalar bulunmaktadır (43 63, 69). Bu nedenle araştırmada masaj sırasında lavanta yağı kullanılmasına karar verilmiştir. Lavanta yağı, soluk sarı renkli mat bir sıvıdır. Yağ, bitkinin taze çiçek tepelerinden elde edilmektedir. Lavanta yağı uygulaması için, topikal ve inhalasyon olmak üzere iki yol önerilmiştir. Yağ, aromaterapi masajı uygulamalarında çok yaygın olarak kullanılmaktadır (18, 24, 57, 61). Lavanta yağı, sedatif, antispazmodik, antikolik etkilidir (12, 17, 24, 67). Bu etkilerinden dolayı koliğin semptomlarının ortadan kaldırılmasında önerilmektedir (17, 33). Tablo 2. Esansiyel Yağların Bebek ve Çocuklar için Önerilen Dozları Yenidoğan-6 ay 20 ml ye 1 damla % ay-2 yaş 10 ml ye 1 damla % yaş 5 ml ye 1 damla % yaş 5ml ye 1-2 damla % yaş 5 ml ye 1-5 damla %1-5 Kaynak: Buckle J. (2003). Clinical Aromatherapy, 2nd Edition, Churchill Livingstone, China. 18

31 Esansiyel yağlar yüksek konsantrasyonludur ve dilüe edilmeden deri üzerinde kullanılmamalıdır. Masaj için kullanılacak esansiyel yağın dilüe edilmesi gerekmektedir. Bunun için bitkisel yağlar, krem, jel veya su kullanılabilir (18). Aromaterapi masajı 5-15 dakika uygulanabilir(18, 40). England (2000), kolikli bebeğe yapılacak aromaterapi masajı için, esansiyel yağın badem yağı içine eklenmesini önermektedir (33) TAMAMLAYICI TEDAVİLERDE HEMŞİRENİN ROLÜ Tamamlayıcı tedavi yöntemlerine, sağlık bakımı içinde yer verilmesinde hemşireler en uygun profesyonel gruptur. Tamamlayıcı tedavi uygulamalarının sağlık bakımı içinde araştırmaya dayalı, bağımsız bir alan olarak yer almasında hemşirelik önemli bir rol oynamaktadır (48). Hemşirelik uygulamalarının ve tamamlayıcı tedavilerin temel felsefesi aynıdır. Her ikisinin benzer yönleri, bireye holistik açıdan yaklaşmaları, tedavi sırasında destekleyici rolde olmaları, sağlığın yükseltilmesine ve hastanın aktif rolde olmasına odaklanmalarıdır. Hemşirelik ve tamamlayıcı tedavi, bilgi tabanı ve uygulamalarını geliştirmede benzer bir felsefe ve yaklaşım kullanırlar. Her ikisi de tümdengelim ve niteleyici süreç gibi değerlendirme yöntemlerini kullanırlar. Yine her ikisi, uygulamalarını kabul ettirmede bilime dayalı disiplinlerde olduğu gibi, benzer problemlerle karşılaşırlar. İkisi arasında bulunan ortak bir özellik, bakımın felsefesidir. Hemşirelik uygulamalarının her bir boyutu hastanın gereksinimlerinin karşılanmasına yöneliktir. Tamamlayıcı tedavinin değişik formları da, gereksinimlerinin karşılandığına inanan geniş bir kitlenin isteklerinin sonucunda ortaya çıkmıştır. 19

32 Hemşirelik Girişimleri ve Tamamlayıcı Tedavilere İlişkin Varsayımlar Hasta Seçimi ve İyilik Hali Hemşireler, hasta seçimi ile ilgili etik değerlere ve hastanın iyilik haline saygı duymalıdırlar. Hastalar, bakım ve tedaviyle ilgili kendi kararlarını verme hakkına sahiptirler. Hemşireler, hastaların tedaviyle ilgili bilgilendirilmiş bir seçim yapmaları için uygun ve yeterli bilgiyi sağlamaktan sorumludurlar. Ayrıca karar verme sürecinde hastaya yardımcı olmalıdırlar (48). Hastalar hemşirelerden çeşitli tamamlayıcı tedavi yöntemlerini ve uygulamalarını isteyebilirler. Hemşireler tamamlayıcı tedavinin uygunluğunu tanımakla sorumlulardır. Hemşireler, hasta için risk ve yararları tanılamak amacıyla tedavinin etkileri ve eylemle ilgili yeterli bilgi sahibi olmalı ve girişimin uygun olup olmadığını belirlemek için bilgiyi sağlayacak mevcut kaynaklara ulaşmalıdırlar (34, 48). Hemşirelik Uygulama Alanı Hemşirelik uygulamaları, sağlığın yükseltilmesi ve izlenmesini, bakımın sürdürülmesini, sağlığın optimal düzeyde sürdürülebilmesine yönelik destekleyici, önleyici, tedavi edici girişimleri kapsamaktadır (48). Belirli bir girişimi gerçekleştirmeden önce, girişimin hemşirelik uygulama alanı içinde olup olmadığını, hemşirenin rolüne uygun bir girişim olup olmadığını değerlendirmek önemlidir. Hemşire, tamamlayıcı tedavinin hastaya yarar sağlayacağına inanıyorsa, hastaya bu tedaviyi uygulamayı önerebilir. Bu öneri, diğer sağlık ekibi üyeleri ile işbirliği içinde yapılmalı ve hastanın bakım planına dahil edilmelidir. 20

33 Mesleki Sorumluluk Mesleki sorumluluk belirli bir tedavinin uygun olup olmadığının belirlenmesi ve değerlendirilmesinin doğal bir parçasıdır. Bakımın sağlanmasında hemşireler, kendi mesleki sorumluluklarının farkında olmalıdırlar. Mesleki sorumluluk yapılan girişimlerden sorumlu olma ve sonuçlarını kabullenme anlamına gelir (48). Tamamlayıcı tedavi uygulamaya karar veren hemşireler, uygulanan tedavinin, hastanın durumuna uygunluğunu saptamaktan ve tedavinin yeterli bir şekilde hazırlanmasından sorumludurlar Tamamlayıcı Tedavinin Uygulanmasında Hemşirenin Sorumlulukları Hemşireler, her girişimlerinden sorumlu oldukları için, bakım verirken, tamamlayıcı tedaviler konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları beklenir. Hemşire, bu konudaki sorumluluklarını üç adımda gözden geçirmelidir (48). I. Adım: Tamamlayıcı Tedaviyi Uygulamak için Uygunluk Durumu Aşağıdaki durumlar gözden geçirilmelidir (48). Hastanın sağlık durumu Tedavinin potansiyel yararı Tedavinin potansiyel riskleri Tedavinin beklenen sonucu Hastanın imzalı onayı Hemşirenin tedaviyi gerçekleştirme yetkisi 21

34 II. Adım: Hemşirenin Tedaviyi Güvenli ve Etkili Şekilde Uygulamak için Gerekli Bilgi, Beceri ve Karara Sahip Olma Durumu Hemşireler, sürekli tanılama yapabilmeleri ve tedavinin etkilerini değerlendirebilmeleri için, gerekli tanılama becerilerine sahip olmalıdırlar. Bu amaçla, tamamlayıcı tedaviyi bakım planına dahil edebilmek için hemşirelik süreci kullanılmalıdır (48). Her hemşirenin topluma karşı sorumlulukları vardır. Hemşireler, hastayla ilgili uygulamaları gerçekleştirmek, kanuni gerekleri ve mesleğin standartlarını yerine getirmekle sorumludurlar. Bazı tedaviler teknik beceri gerektirmektedir. Bu tür tedavileri gerçekleştiren hemşirelerin teknik konularda yeterli olmaları gerekir. III. Adım: Hemşirenin Tedavinin Olası Sonuçlarının Farkında Olma Durumu Hemşireler, tamamlayıcı tedavinin hastanın sağlık durumu üzerindeki etkilerini değerlendirebilmeli ve ilave bilgi, beceri, uzmanlık gerektiğinde bunu kabul edebilmelidirler (48). 22

35 BÖLÜM II GEREÇ VE YÖNTEM 2.1 ARAŞTIRMANIN TİPİ Bu çalışma girişim uygulanmayan kontrol grubu ile zaman dizisi modelinde yarı deneysel bir araştırmadır (6, 19). 2.2 ARAŞTIRMANIN YERİ VE ZAMANI Araştırma 9-Ekim-2006/29-Aralık-2006 tarihleri arasında, Denizli İli Sağlık Müdürlüğüne bağlı 1, 4, 20 no lu sağlık ocağı bölgelerinde yürütülmüştür. Düşük sosyoekonomik düzeye sahip olan 1 no lu sağlık ocağı Muratdede, Saraylar, Uçancıbaşı Mahallelerinde nüfusa hizmet vermektedir. Sağlık ocağında 8 doktor, 3 sağlık memuru, 4 hemşire, 13 ebe çalışmaktadır. Sağlık ocağının hizmet verdiği bölgede 195 bebek vardır (79). Orta sosyoekonomik düzeye sahip olan 4 no lu sağlık ocağı Merkezefendi, Akkonak, Günbattı, Gürpınar, Saltak, Sırakapılar Mahallelerinde nüfusa hizmet vermektedir. Sağlık ocağında 8 doktor, 4 sağlık memuru, 3 hemşire, 18 ebe çalışmaktadır. Sağlık ocağının hizmet verdiği bölgede 456 bebek vardır (79). Yüksek sosyoekonomik düzeye sahip olan 20 no lu sağlık ocağı Mehmetçik ve Kuşpınar Mahallelerinde nüfusa hizmet vermektedir. Sağlık ocağında 5 doktor, 3 sağlık memuru, 9 hemşire, 17 ebe çalışmaktadır. Sağlık ocağının hizmet verdiği bölgede 261 bebek vardır (79). 2.3 ARAŞTIRMANIN EVRENİ Araştırmanın evrenini Denizli il Sağlık Müdürlüğüne bağlı, üç farklı sosyoekonomik düzeyi temsil eden, 1, 4, 20 no lu sağlık ocağı bölgelerinde yaşayan, araştırma kriterlerine uyan 42 kolikli bebek ve anneleri oluşturmuştur. 23

36 Sağlık ocaklarının hizmet verdiği bölgeler sosyoekonomik düzeylerine göre seçilirken, Denizli İli Sağlık Müdürlüğü nden bilgi alınmıştır (Tablo 3). Sağlık ocaklarının seçiminde, sağlık ocakları sosyoekonomik düzeylerine göre kümelere ayrıldıktan sonra, Basit Rasgele Örnekleme Yöntemi ile seçim yapılmıştır (70). Araştırmaya üst sosyoekonomik ve kültürel düzeyi temsilen 20 no lu sağlık ocağının hizmet verdiği bölge; orta sosyoekonomik ve kültürel düzeyi temsilen 4 no lu sağlık ocağının hizmet verdiği bölge; alt sosyoekonomik ve kültürel düzeyi temsilen 1 no lu sağlık ocağının hizmet verdiği bölge alınmıştır. Kolikli bebeklerin belirlenmesinde, bebeklerin bilgilerine ve annelere sağlık ocaklarında ebelerin doldurduğu Ev Halkı Tespit Fişleri nden yararlanılarak ulaşılmıştır. 1, 4, 20 no lu sağlık ocaklarına kayıtlı, 2-6 haftalık, doğum ağırlığı gr olan, gestasyonel yaşı hafta arasında, düzenli büyüme-gelişme gösteren 92 bebeğin anneleri ile telefonla görüşülmüştür. Bebeğin haftada 3 günden fazla en az 3 saat süreyle ağlama durumu sorgulanmıştır. Bu sorunu yaşadığını belirten 51 anne ile evlerinde görüşülerek 7 gün süre ile bebeklerinin ağlama sürelerini not etmeleri istenmiştir. Süre sonunda toplanan formların incelenmesi sonucu 42 bebeğin haftada 3 gün ve günde 3 saatten fazla ağladığı saptanmıştır. 24

37 Tablo 3. Denizli İl Merkezinde Bulunan Sağlık Ocaklarının Yerleşim Bölgelerinin Sosyo- Ekonomik Durumlarına Göre Dağılımı Düşük Sosyo-Ekonomik Orta Sosyo-Ekonomik Yüksek Sosyo-Ekonomik Düzeydeki sağlık Ocakları Düzeydeki sağlık Ocakları Düzeydeki sağlık Ocakları Merkez 1 No lu Sağlık Ocağı Merkez 4 No lu Sağlık Ocağı Merkez 3 No lu Sağlık Ocağı Merkez 2 No lu Şoförler ve Otomobilciler Odası Sağlık Ocağı Merkez 5 No lu Sağlık Ocağı Merkez 7 No lu Fatih Sağlık Ocağı Merkez 8 No lu Yeşilyurt Sağlık Ocağı Merkez 17 No lu Bakırlı Sağlık Ocağı Merkez 18 No lu Topraklık Sağlık Ocağı Merkez 19 No lu Topraklık Sağlık Ocağı Merkez 21 No lu Sevindik Sağlık Ocağı Merkez 6 No lu Esentepe Sağlık Ocağı Merkez 9 No lu Karaman Sağlık Ocağı Merkez 10 No lu İlim Şehitleri (Sümer) Sağlık Ocağı Merkez 11 No lu Şifabul (Bahçelievler) Sağlık Ocağı Merkez 14 No lu Yenimahalle Sağlık Ocağı Merkez 15 No lu Pelitlibağ Sağlık Ocağı Merkez 16 No lu Yenişehir Sağlık Ocağı Merkez 12 No lu Kınıklı Sağlık Ocağı Merkez 13 No lu İstiklal Sağlık Ocağı Merkez 20 No lu Mehmetçik Sağlık Ocağı 2.4 ARAŞTIRMANIN ÖRNEKLEMİ Araştırmanın örneklemini tam sayım (sensus) yoluyla tüm evren oluşturmuştur (2). İki anne araştırmaya katılmayı kabul etmemiştir. Araştırmanın örneklemini 20 deney, 20 kontrol grubu olmak üzere 40 kolikli bebek ve anneleri oluşturmaktadır. Her iki grubun yaş, doğum sırası, kilo, haftalık ağlama saati, beslenme durumu, cinsiyet yönünden eşleşmesi sağlanmıştır. Örneklem grubu rastlantısal ( randomizasyon) örnekleme yöntemi ile seçilmiştir (19). 25

38 Deney grubu bebeklerin, çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı tarafından, karın ultrasonu, idrar ve dışkıda gizli kan tetkikleri ile incelenmeleri ve kolik tanısı almaları sağlanmıştır. Kontrol grubu bebekler ise bağlı bulundukları sağlık ocakları tarafından fiziksel muayeneden geçirilmiş ve kolik tanısı almışlardır ARAŞTIRMADA KULLANILAN VERİ TOPLAMA ARAÇLARI Araştırma verilerinin toplanmasında aşağıdaki veri toplama araçları kullanılmıştır. 1.Kolikli Bebeklerin ve Annelerinin Tanımlayıcı Özelliklerini Belirleme Formu (EK I) Bölüm1: Annelere İlişkin Sosyo-demografik Değişkenler Bölüm 2: İnfantil Kolikle İlgili Değişkenler 2.İnfant Kolik Ölçeği (EK II) 3. Durumluluk-Sürekli Kaygı Envanteri(EK III) 4.Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (Ek IV) 5.Ağlama Süresi İzlem Formu (EK V) 6.Kolikli Bebek ve Karın Masajı El Kitabı (EK VI) 26

39 1.Kolikli Bebeklerin ve Annelerinin Tanımlayıcı Özelliklerini Belirleme Formu Bu form iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, kolikli bebeklerin annelerinin sosyo-demografik özelliklerini içermektedir. Annelerin yaşı, eğitim durumu, gelir durumu, çalışma durumu, sosyal güvence durumu, aile tipini içeren toplam 6 sorudan oluşmaktadır. İkinci bölüm ise, infantil kolikle ilgili yaş, cinsiyet, bebeğin beslenme tipi, annenin beslenme durumu, annede kolik öyküsü gibi değişkenleri içeren toplam 22 sorudan oluşmaktadır. 2.İnfant Kolik Ölçeği İnfant Kolik Ölçeği 2002 yılında Marsha L.Cirgin Ellet ve arkadaşları tarafından, koliği tanılamada ve değerlendirmede sağlık profesyonellerine yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek, İnek sütü/soya proteini alerjisi/intoleransı, immatür sindirim sistemi, immatür merkezi sinir sistemi, zor bebek, ebeveyn-bebek etkileşimi+sorunlu bebek olmak üzere toplam 5 alt boyuttan ve 22 sorudan oluşmaktadır. Ölçeğin cronbach alpha katsayı 0.73 olarak bulunmuştur (31). İnfant kolik skalasının maddeleri 6 puanlı likert skala üzerinde değerlendirilmiştir. Ölçek maddeleri 1 den 6 ya kadar değişen likert tipi puanlama ile derecelendirilmiştir. Derecelendirme 1 (kesinlikle katılmıyorum) dan 6 (kesinlikle katılıyorum) şeklinde yapılmıştır. Puanların yorumlanmasında tutarlılık olması için negatif sorular tersine kodlanmıştır. İmmatür sindirim sistemi alt boyutunda yer alan madde 3, immatür merkezi sinir sistemi alt boyutunda yer alan madde 7, 8, 9, zor bebek alt boyutunda yer alan madde 13, 14, 15, ebeveyn-bebek etkileşimi+sorunlu bebek alt boyutunda yer alan madde 17 ve madde 19 ters kodlanmıştır. Ölçekten 27

40 alınan toplam puan ortalamasının düşük olması koliğin azaldığını, puan ortalamasının yüksek olması ise koliğin arttığını göstermektedir (28, 31). Ölçeğin Türkiye deki geçerlik ve güvenirlik çalışması 2006 yılında Çetinkaya ve Başbakkal tarafından 110 kolikli bebekte yapılmıştır. Ölçeğin iç tutarlılık güvenirliğini değerlendirmek amacıyla, madde toplam korelasyonları incelenmiş ve analiz sonucunda immatür sindirim sistemi alt boyutuna ait madde 5 (Bebeğim sütü sindirmeden kusuyor) ve madde 6 (Bebeğim kakasını yapmakta zorlanmıyor) ile immatür merkezi sinir sistemi alt boyutuna ait madde 11 (Bebeğim hergün aynı saatte besleniyor) ölçekten çıkarılmıştır. Sonuç olarak 22 maddelik ölçek 19 maddeye inmiştir (28). Faktör analizi sonucunda, ölçeğin 5 alt boyuttan oluştuğu saptanmıştır. Ölçek toplam varyansın %57.63 ünü açıklamaktadır. Ölçeğin zamana göre değişmezliği test-retest güvenirliği ölçümü ile değerlendirilmiştir. Toplam ölçek için test-retest korelasyon katsayısı 0.65 olarak bulunmuştur. Ölçeğin iç tutarlılık güvenirliği için incelenen cronbach alpha katsayısının 0.73 olduğu saptanmıştır (28). 3.Durumluluk-Sürekli Kaygı Envanteri Spielberger ve arkadaşları (1970) tarafından geliştirilmiş, Öner ve LeCompte (1985) tarafından Türkçeye uyarlanmış 40 sorudan oluşan bir ölçektir. Sorulardan 20 si durumluluk, 20 si sürekli kaygı düzeyini belirlemektedir (60). Durumluluk kaygı, bireyin içinde bulunduğu stresli (baskılı) durumdan dolayı hissettiği subjektif korkudur. Stresin yüksek olduğu zamanlarda durumluluk kaygı seviyesinde yükselme olur. Durumluluk kaygı ölçeğindeki ifadeler için dört seçenek bulunmakta olup bunlar hiç(1), biraz (2), çok (3), tamamıyla (4) şeklindedir. Ölçekteki 1, 2, 5, 8, 10, 11, 15, 16, 19, 20. maddeler tersine dönmüş ifadelerden oluşmaktadır. Değerlendirmede, doğrudan ifadelerin toplam puanından tersine 28

41 dönmüş ifadelerin toplam puanı çıkarılır ve 50 sayısı eklenerek durumluluk kaygı puanı elde edilir (60). Sürekli kaygı, bireyin kaygı yaşantısına olan yatkınlığıdır. Buna, kişinin içinde bulunduğu durumları genellikle stresli olarak algılama ya da stres olarak yorumlama eğilimi de denilebilir. Sürekli kaygı ölçeğindeki ifadeler için dört seçenek bulunmakta olup bunlar hiç(1), biraz (2), çok (3), tamamıyla (4) şeklindedir. 21, 26, 27, 30, 33, 36, 39. maddeler tersine dönmüş ifadelerden oluşmakta olup, doğrudan ifadelerin toplam puanından tersine dönmüş ifadelerin toplam puanı çıkarılır ve bulunan değere 35 sayısı eklenerek sürekli kaygı puanı elde edilir (60). Ölçeklerden elde edilen puanlar 20 ile 80 arasında değişmektedir. Büyük puan yüksek kaygı seviyesini, küçük puan ise düşük kaygı seviyesini ifade etmektedir (60). 4.Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Zimet ve arkadaşları (1988) tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkçe ye uyarlaması Eker ve Arkar (1995) tarafından yapılmıştır (30). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği, üç farklı kaynaktan alınan sosyal desteğin yeterliliğini öznel olarak değerlendiren, kullanımı kolay, kısa bir ölçektir. Ölçek, 12 maddeden oluşmaktadır. Her biri 4 maddeden oluşan, desteğin kaynağına ilişkin 3 grubu içermektedir. Bunlar, aile, arkadaş ve özel bir insandır. Aile alt ölçeğini madde 3, 4, 8, 11, Arkadaş alt ölçeğini madde 6, 7, 9, 12, özel bir insan alt ölçeğini madde 1, 2, 5, 10 oluşturmuştur. Her madde, 7 aralıklı bir ölçek kullanılarak derecelendirilmiştir (30). Ölçeğin değerlendirilmesinde, her alt ölçekteki maddelerin puanlarının toplanması ile alt ölçek puanı elde edilmekte, ve bütün alt ölçek puanlarının 29