Analiz No: Kasım Gülsüm BOZ. Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi. Analiz

Transkript

1 Analiz Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi Gülsüm BOZ Analiz No: Kasım 2014

2 Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi Gülsüm BOZ Ankara Kasım 2014

3 Copyright 2014 Ankara Strateji Enstitüsü Tüm Hakları Saklıdır. Birinci Baskı Kütüphane Katalog Bilgileri Gülsüm BOZ, Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları Tasarım&Baskı: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık Dr. Mediha Eldem Sokak No: 56/1 Kızılay/ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) karinca@karincayayinlari.net Ankara Strateji Enstitüsü Emek Mah. 26. Sokak (Eski 62. Sok.) No: 8/2 Çankaya ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) Faks: (0312) info@ankarastrateji.org

4 içindekiler Giriş...V I. Mısır da Muhalif Hareketlenmeler Ayaklanmanın Ekonomik ve Politik Nedenleri...9 Mısır da Geçiş Süreci: Yüksek Askeri Konsey...10 II. Mısır da İlk Demokratik Seçimler Cumhurbaşkanı Mursi nin 22 Kasım Kararları ve Anayasa Referandumu...17 III. Anayasa Referandumu Kabul Edilen Anayasanın Genel Hatları...19 Mursi nin Aldığı Son Kararlar Sonrasında Muhaliflerin Durumu...21 Sonuç...23 III

5

6 giriş GİRİŞ 17 Aralık 2010 tarihinde Tunuslu Muhammed Buazizi nin kendini yakması ile başlayan halk hareketleri Ortadoğu için yeni bir dönemin kapısını aralamıştır. On yıllardır baskı ile yönetilen Arap halkları diktatörlerin devrilmesi ve demokratik yönetimlerin kurulması için ayaklanmış ve bölgede geniş çaplı protesto gösterileri başlatmışlardır. Tunus ile başlayan bu gösteriler Mısır, Libya, Suriye, Bahreyn, Cezayir, Ürdün ve Yemen ile devam etmiştir. Suudi Arabistan, Umman, Irak, Lübnan ve Fas ta başlayan küçük çaplı gösteriler ise iktidarlar tarafından bastırılmıştır. Otokratik bir yönetim altında bulunan ve on yıllardır devam eden gelir adaletsizliğinin görüldüğü ülkelerde korku ile bastırılan halklar, Tunus ta başlayan isyanlarla beraber adalet ve demokrasi içeren yeni yönetimler için ayaklanmışlardır. Tunus un ilk adımını oluşturduğu başarıya ulaşan isyan hareketlerinin ikinci durağını Mısır oluşturmuştur. Mısır da 25 Ocak 2011 de başlayan ayaklanmalar ülkenin en büyük meydanı olan Tahrir ile anılmaya başlanmıştır. Mısırlılar özellikle gösterilerde baskıcı yönetimin devrilmesini ve ekonomik anlamda daha rahat bir yaşam taleplerini Özgürlük, Ekmek, Onur sloganları ile dile getirmiştir. Ayrıca ülkedeki işsizlik oranlarının yüksek olması, yolsuzluk ve enflasyonda Mısırlılar ın sokağa çıkmalarının bir başka nedeni olmuştur. 1 Hükümetin internet erişimini kesmesine rağmen kendi aralarında iletişimi sağlayan göstericiler, Hüsnü Mübarek in iktidarı bırakmadan Mısır ayaklanmalarının sembol ismi haline gelen Tahrir Meydanı nı terk etmeyeceklerini açıklamışlardır. Ülkedeki diğer önemli bir aktör olan ordu da polisin göstericilere müdahale etmesine rağmen halktan yana bir tavır almış ve 31 Ocak 2011 tarihinde yaptığı bir açıklama ile göstericilere müdahale etmeyeceğini bildirmiştir. 2 Mısır halkındaki öfkeyi biraz olsun bastırabilmek amacıyla Hüsnü Mübarek, hükümeti görevden alarak yeni hükümeti kurma görevini Başbakan Ahmet Şefik e vermiştir ve yıllardır kendisine herhangi bir darbe olur düşüncesiyle kimseyi atamadığı devlet başkanlığı yardımcılığına ise istihbarat şefi Ömer Süleyman ı atayarak bir sonraki dönemde yapılacak seçimlerde aday olmayacağını açıklamıştır. 3 Ancak yapılan tüm bu yenilikler halkı durdurmaya yetmemiştir. Bunun sonun- V

7 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: cunda Mübarek, gösterilerin başlamasından 18 gün sonra 11 Şubat 2011 tarihinde istifa ettiğini ve iktidarı ise Yüksek Askeri Konsey e devrettiğini açıklamıştır. 4 Bu bağlamda çalışmada Mısır daki ayaklanmaların arka planını oluşturan ekonomik ve politik faktörler ile muhaliflerin bu süreçteki etkin rolleri incelenecektir. Ancak analizde Müslüman Kardeşler ve Selefiler gibi dini gruplardan ziyade Mısır da Sivil Toplum Kuruluşu şeklinde örgütlenen muhalif yapıların etkileri üzerinde durulacaktır (Kifaye, 6 Nisan, Hepimiz Halid Said iz). Ayrıca tarihinde ilk defa demokratik seçimlere sahne olan Mısır seçimleri ve seçimler sırasında yaşanan tartışmalar da ele alınacaktır. Son olarak ise seçimlerden sonra ülkenin ilk demokratik Cumhurbaşkanı olan Mursi nin aldığı kararlar ve bu kararlara muhaliflerin tepkisi incelenecektir. VI

8 I. Mısır da Muhalif Hareketlenmeler Mısır daki otoriter yönetim sisteminin Nasır ın 1952 yılında bir darbe ile iktidarı ele alması ile başladığı söylenebilir. Nasır dan sonra 1970 yılında yönetime gelen asker kökenli Enver Sedat ta bu geleneği sürdürmüştür. Enver Sedat ın öldürülmesi ile yönetimi 1981 yılında ele alan eski Hava Kuvvetleri Komutanı Mübarek ise geleneği bozmamış ve halkı baskı altında tutarak yönetimini sürdürmüştür. Ordu-devlet sisteminin iç içe geçtiği Mısır da, Mübarek, hükümeti kurarken özellikle devlet başkan yardımcılığı dışındaki birçok göreve askerleri getirmiştir. 5 Bunun sonucunda Mısır da son 30 yıldır süregelen baskıcı rejim varlığını ordu temelli bir yapıya bağlı şekilde sürdürmüştür. 6 Bu çerçevede yıllardır baskı altında yaşamaya alışkın olan halkın neden şimdi yönetime karşı ayaklandığı sorusu gündeme gelmektedir. Öncelikle Mısır daki ayaklanmaların aniden ortaya çıkmadığı, 2000 li yıllardan itibaren muhalif hareketlenmelerin ülkede baş gösterdiğinin belirtilmesi gerekmektedir. Tunus ta yaşananlar Mısırlılara bir cesaret vermiş ve Tunuslular yaptıysa bizde yapabiliriz bilincinin oluşmasına neden olmuştur. Bu bağlamda Hüsnü Mübarek in ayaklanmaların başlangıcından 18 gün sonra devrilmesinin sebeplerinden birinin de ülkedeki muhalif grupların diğer ülkelere göre daha organize olmaları gösterilebilir. Bu bağlamda Mısır daki ayaklanmalarda önemli rol oynayan bu gruplardan birini ise Kifaye Hareketi oluşturmaktadır. Ülkenin etkin muhalif gruplarından olan ve üyelerinin çoğunluğunu entelektüel kişilerin oluşturduğu Kifaye (Yeter) Hareketi, dış politika alanında ABD nin Irak işgaline, Filistin Meselesine ve Sudan sorununa dikkat çekmektedir. Aynı zamanda otokratik bir yönetim olan Mübarek i ise ülkenin gelişmesinin önündeki bir engel olarak görmektedir. 7 Kifaye Hareketi içerisinde laik, muhafazakar, Marksist grupları barındırmasının yanı sıra daha çok seküler bir kimliğe sahiptir. 8 Bu kimliği ile de Müslüman Kardeşler in karşısında yer almaktadır yılında kurulan hareket, özellikle 2005 seçimleri öncesinde diğer muhalif gruplara birleşme çağrısında bulunmasına rağmen başarılı olamamıştır seçimlerinden önce yayınladıkları bir bildiri ile Mübarek in bir dönem daha cumhurbaşkanı olmasını ve iktidarın devredilmesi beklenen Mübarek in oğlunu da iktidarda görmek istemediklerini dile getirmişlerdir seçimleri sonrasında da eylemlerini sürdürmüşlerdir. 7

9 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Mısır ayaklanmalarında etkin bir rol oynayarak halka sanal ağlar (sosyal medya) üzerinden çağrıda bulunan ve grupların organize edilmesini sağlayan 6 Nisan Gençlik hareketi ise 2007 yılında kurulmuştur yılında internet üzerinden ekonomik adaletsizliği eleştirmek üzere yaptığı çağrılar sonucunda 6 Nisan 2008 yılında düzenlenen miting ile ön plana çıkmayı başarmıştır. 12 Kuruluş amaçları arasında öncelikleri ekonomik koşulların iyileştirilmesi ve insan hakları ihlallerinin kaldırılması, yolsuzlukla mücadele gibi önemli söylemler yer oluşturmaktadır Nisan hareketi siyasi bağlantısı bulunmayan ve içerisinde Mısır ın her türlü kesimini barındıran bir hareket olarak karşımıza çıkmaktadır yılında hareketin internet sayfaları hükümet tarafından kapatılmasına rağmen 2010 yılında gösteri çağrıları devam etmiştir yılındaki isyan hareketlerinde ise organize bir grup olarak ön plana çıkan hareket, Özgür Mısır söylemleriyle Mübarek in iktidarı bırakmasını istemiştir. 14 Özellikle ayaklanmaların başladığı 25 Ocak 2011 tarihinde gerçekleştirilen gösterileri organize eden grup olarak ön plana çıkmıştır. 28 Ocak 2011 tarihinde ise Tahrir Meydanı nda iki milyon kişinin toplanmasını sağlamıştır. 7 Haziran 2010 tarihinde Mısır polisi bir internet kafeye gelerek, kimlik soruşturması sırasında soruşturmanın nedenini soran kafe sahibine insanların gözü önünde şiddet uygulamıştır. 15 Polisin şiddeti sonrasında hayatını kaybettiği iddia edilen ve adının Halid Said olduğu bildirilen bu kişi, ülkede polisin aşırı güç kullanımına karşı tepki olarak bir sembol haline getirilmiştir Şubat devrimi sırasında da adına Hepimiz Halid Said iz başlıklı bir facebook sayfası açılmıştır. 16 Özellikle Mısır da uygulanan olağanüstü hal yasalarına, insan hakları ihlallerine ve polisin keyfi tutuklamaları ile birlikte aşırı güç kullanımına dikkat çekilmek istenmiştir yılındaki ayaklanmalarda diğer muhalif gruplar gibi bu hareket de Hüsnü Mübarek iktidarının devrilmesi yönünde hareket etmiştir. Kurdukları facebook sayfası üzerinden insanların ayaklanmalara katılmalarını organize etmiştir. 17 Ayrıca Müslüman Kardeşler in gençlik kolları da Tahrir Meydanı ndaki gösterilere katılmıştır. Müslüman Kardeşler devrimin ruhuna zarar vermemek için gösterilerin başlangıcında Mısır daki halk ayaklanmasına destek vermemesine rağmen gençlik kollarının protestolara katılmasına ses çıkarmamıştır. 18 Veysel Ayhan Müslüman Kardeşler in neden ilk başta gençlik kollarından önce devrime katılmadığını şu şekilde açıklamaktadır: Müslüman Kardeşlerin konumuna bakıldığında, bildiğiniz üzere Mısır da güçlü bir kuruluşları olduğu için ilk vadede söz konusu ülkede düzenlenen gösterilere katılmaktan kaçındılar. Ayrıca 2005 seçimlerine de katıldılar ve meclisteki koltukların yüzde 20 sini kazandılar. 25 Ocak ta devrim başladığında, devletteki konumları nedeniyle gösterilere katılmaktan geri durdular; ayrıca devrim dönemine kadar da seçimlerde yer aldılar. Fakat Mısırlıların devam eden protestolarının ardından gösterilere katılacaklarını ilan ettiler, bu noktada bizler de Müslüman Kardeşlerin küresel olaylarla uyuşabildiklerini ve gösterilere dahil olmaya başladıklarını anlayabiliriz. 19 8

10 Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi Ayaklanmanın Ekonomik ve Politik Nedenleri Ülkedeki isyan hareketlerinin aslında 1980 lerden itibaren uygulanan neo-liberal ekonomi politikaları ile sıkı bir ilişkisi bulunmaktadır. Özellikle Mısır 1979 da petrol krizinden etkilenmiş ve bu durum Mısır da kriz sonrası iç ve dış borçların artmasına neden olmuştur. Ülkenin içine düştüğü bu ekonomik darlıktan kurtarılması amacıyla da 1991 den itibaren liberal ekonomiye geçiş ile yani ekonomik sistemin özel sektöre bırakılmasını amaçlayan Yeniden Yapılanma ve Ekonomik Uyum programı (ERSAP) devreye sokulmuştur. 20 Bu şekilde özelleştirilen kamu teşebbüsleri Hüsnü Mübarek in partisi Ulusal Demokratik Partisi ne ve Mübarek in oğlu Cemal Mübarek e yakın olan kişilerin eline geçmiştir. 21 Ayrıca bu kişiler parlamento içerisinde de yer almaya başlamıştır yılında 8 iş adamı parlamentoda yer alırken 2005 yılındaki seçimler sonrasında bu sayı 150 ye çıkmıştır yılındaki seçimler sonrasında ülke içindeki muhalif gruplar bu duruma karşı seslerini yükseltmeye başlamışlardır. Çünkü yılları arasında bu kişilerden bazıları bakanlık görevi de üstlenmişlerdir. 23 Örneğin; Mısır ın temel yemek markalarından Fine Food un sahibi Ahmed Rasheed Mısır ın Dış Ticaret ve Endüstri Bakanı, IMF nin önemli ekonomistlerinden Yusuf Boutros Ghali de Ekonomi Bakanı olmuştur. 24 Ekonomik liberilizasyon sonrasında Ulusal Demokratik Partisi ve bu partiye yakın kişiler ülke ekonomisini kontrol eder bir konuma gelmişlerdir. Bu durumdan en çok işçiler etkilenmiştir. Çünkü yılları arasında 193 kamu iktisadi teşebbüsü özelleştirilmiş ve bu bağlamda çalışanlar ya işten çıkarılmış ya da emekli olmaya zorlanmışlardır. 25 Ayrıca hükümet 2006 yılında ulaşım, iletişim ve elektrik ücretlerine zam yapmıştır. Bu bağlamda son yıllarda yaşam şartlarının zorlaşması, temel ihtiyaç maddelerinin zamlanması nedeniyle büyük protesto hareketleri gözlemlenmiştir. Çünkü Ortadoğu ülkeleri arasında 85 milyonluk nüfusu ile en fazla nüfusa sahip olan Mısır da halkın yarısı günlük 2 doların altında bir gelir ile yaşamlarını sürdürmeye çalışmaktadır. 26 Dünya Bankası nın 2009 yılı verilerine göre de yaş arası çalışabilir nüfus arasındaki işsizlik oranı yüzde 9,4 olarak belirtilmiştir. 27 Resmi olmayan rakamlara göre ise bu oran yüzde 25 seviyelerindedir. Hüsnü Mübarek in yaşlandığına ve ülkeyi yönetmesinin zorlaştığına dair düşüncelerin dile getirilmesi de 2000 li yıllardan sonra muhalif seslerin daha fazla ortaya çıkmasına neden olmuştur. 28 Özellikle Hüsnü Mübarek in oğlu Cemal Mübarek i kendisine halef olarak belirlediğine dair işaretlerin varlığı hem ordu içinde hem de halk arasında endişelerin artmasına neden olmuştur. Ordu, asker kökenli olmaması nedeniyle Cemal Mübarek in halefliğini istememiştir. Yukarıda da belirtildiği gibi Cemal Mübarek kendisine ve partiye yakın kişileri ekonomik sistem içerisinde yer almasını sağlayarak hükümetin ekonomi üzerindeki kontrolünün artmasını sağlamıştır. Mübarek döneminden itibaren olağanüstü hal yasalarının uygulanması, bu bağlamda polisin halka karşı orantısız güç kullanması ve ülkenin ekonomik durumunun iyi olmaması nedeniyle halk arasındaki muhalif sesler yükselmeye başlamıştır. 29 Arap Baharı ile başlayan geniş çaplı gösterileri organize eden ülkedeki muhalif gruplar bu süreç içerisinde etkin bir rol oynamışlardır. Tüm bu faktörlerin yanı sıra Hüsnü Mübarek, kendisine muhalif olan kişileri cumhurbaşkanı adaylıklarına ve parlamento seçimlerine getirdiği sınırlamalar 9

11 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: ile sindirme yoluna gitmiştir. Seçimleri bir baskı aracı olarak kullanan Mübarek 1984 yılındaki seçimlere kendi partisi olan Ulusal Demokratik Partisi nin yanı sıra diğer siyasi partilerin de katılmasına izin vermiştir. Bu bağlamda 5 siyasi parti seçimlere katılmış ve Yeni Vafd partisi seçimlerde 57 koltuk ile temsil edilme hakkı kazanmıştır. 30 Müslüman Kardeşler in söz konusu seçimlere katılması yasaklanmış olmasına rağmen, Vafd partisi içinde yer alan 8 üye doğrudan Müslüman Kardeşler tarafından desteklenmiştir. Seçim yarışına muhalif partilerin de katılmasına izin verilmiş olsa da Ulusal Demokratik Partisi nin tek bir partiymiş gibi parlamentoda yer aldığı görülmektedir. Örneğin; parlamentoda yer alan grupların iktidarı eleştirmeleri Mübarek tarafından hoş karşılanmamıştır. Bu nedenle de 1990 yılında yapılan seçimlerde muhalifler seçimlere katılmamıştır yılında yapılan seçimler sonucunda sadece 14 muhalif mecliste yer almıştır. 31 Muhalif grupların parlamentoda temsil edilme şanslarının olmadığı bu verilerden net bir şekilde anlaşılmaktadır seçimlerinde de benzer bir durum yaşanmıştır. Parlamentoda 388 sandalye Ulusal Demokratik Partisi nin üyeleri tarafından temsil edilmiştir Eylül 2001 de Amerika ya karşı gerçekleştirilen saldırılarda Mısırlı vatandaşların yer alması Mısır ı da etkilemiştir. 33 Amerika nın bu saldırılar sonrasında kendine terörizmle mücadele ve demokrasinin olmadığı ülkelere demokrasiyi götürme hedefini belirlemesi sonrasında Mübarek 2005 yılında yapılan seçimlere birçok partinin katılmasına izin vermiştir. Ayrıca Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin de çok adaylı bir şekilde yapılması konusunda da bir karar almıştır. Ancak Mübarek in seçimler için belirlediği özel şartlar 34 sonrasında yapılan ve demokrasi için önemli bir adım olarak görülen dokuz adayın katıldığı seçimlerde, Hüsnü Mübarek yüzde 88.7 oy oranı ile yeniden Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 35 Bu durum yapılan yasa değişikliğine rağmen seçimlerin özgür bir ortamda gerçekleşmediğine dair halkta önemli bir kanı oluşturmuştur. Çünkü seçimlere bağımsız grupların gözlemci olarak katılmasına izin verilmemiştir. Ayrıca seçimlere katılım yüzde 23 oranında olmuştur. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta ise seçimlere katılması yasak olması nedeniyle bağımsız aday ile seçim yarışına giren Müslüman Kardeşler in parlamentoda 88 sandalye kazanmış olmasıdır. 36 Çünkü Mısır yönetiminde özellikle 1952 yılında Hür Subaylar Hareketi nin lideri olan Nasır ın gerçekleştirdiği darbe sonrasında yönetim için bir tehdit unsuru olarak görülen Müslüman Kardeşler in bastırılması yoluna gidilmiştir. Özellikle Nasır kendisine yönelik gerçekleştirilen suikasttan Müslüman Kardeşler i sorumlu tutmuştur. Bu nedenle Müslüman Kardeşler in birçok üyesi tutuklanmış ve hareketin ülke içindeki faaliyetleri yasaklanmıştır. 10 Mısır da Geçiş Süreci: Yüksek Askeri Konsey Mısırlıların yukarıda belirtilen faktörler nedeniyle otoriter yönetime karşı yaptıkları gösterilerin ülkenin geneline yayılması sonucunda Mübarek yönetimi devrilmiştir. Bu bağlamda Mısır tarihi için bir dönüm noktası olan demokratik seçimlere geçilmeden önce geçiş sürecinde Mareşal Tantavi başkanlığında Yüksek Askeri Konsey in yönetimi devralmasına da kısaca değinilmesi faydalı olacaktır. Mısır daki önemli aktörlerden diğeri de Mısır ordusudur. Özellikle 11 Şubat 2011 tarihinde otoriter lider Hüsnü Mübarek in devrilmesinde önemli bir rol oynayan ordu, iktidarı devraldıktan sonra daha farklı bir çehreye bürünmüştür.

12 Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi Mısır da ordunun toplumsal yapı üzerinde etkisi çok fazladır. Mısır ordusunun ülkenin GSMH nın yüzde 8 ila 40 arasında bir gelire sahip olduğu bilinmektedir. 37 Ayrıca devlet başkanları başta olmak üzere birçok bürokratın da asker kökenli olması ordunun ekonomi ve siyasi yapı üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır. Bu nedenle ilk Tahrir hareketleri sırasında ordunun bu ayrıcalığını korumak için herhangi bir müdahalede bulunmadığına dair görüşler mevcuttur. İktidarı devraldıktan sonra da bu ayrıcalığını sürdürmek için bu kez ordu ile halkın karşı karşıya geldiği görülmektedir. Halk hükümette Mübarek rejiminin kalıntılarının yer almasına tepki göstermek ve sivil bir yönetim talebi ile yeniden Tahrir Meydanı na inmiştir. Ancak bu kez halk karşısında çok daha sert önlemler alan bir ordu ile karşılaşmıştır. Yönetimi devralan Yüksek Askeri Konsey in ilk açıklaması olağanüstü hal yasalarının kaldırılacağı ve halkın evine dönmesi gerektiği yolunda olmuştur. 38 Bu aşamada Konsey anayasayı askıya alarak parlamentoyu feshetmiştir. 39 Altı ay yönetimde kalacaklarını ve sonrasında seçimlerin yapılacağını bildirmişlerdir. Ayrıca siyasi tutukluların serbest kalmasını sağlamışlardır. Yüksek Askeri Konsey Mısır da yönetimi ele alsa da bu tarihten sonra ülkedeki muhalif gruplar yeni siyasi partiler oluşturma yoluna gitmiştir. Mısır ın siyasal tarihinde önemli bir konumu olan ve Tahrir de diğer muhalif gruplar ile beraber aynı söylemleri kullanan Müslüman Kardeşler, Türkiye deki Adalet ve Kalkınma Partisi nin isminden esinlenerek Hürriyet ve Adalet Partisi ni kurmuşlardır Şubat 2011 tarihinde ise Mısır da Mübarek istifa etmeden önce hükümeti kurma görevi verilen Ahmet Şefik, hükümeti oluşturarak Yüksek Askeri Konsey önünde yemin etmiş ve çalışmalarına başlamıştır. 41 Muhalif gruplar, Mübarek rejimi döneminde de görev alan kimselerin oluşturulan hükümette tekrar yer alması nedeniyle itiraz etmişlerdir. Ayrıca Mısır halkı, ordunun kaldıracağını söylemesine rağmen 25 Şubat 2012 tarihinde de halen varlığını koruyan olağanüstü hal yasalarının kaldırılmasını talep etmiştir. Yüksek Askeri Konsey iktidara gelir gelmez askıya aldığı anayasanın yeniden oluşturulması için on kişiden oluşan bir ekip kurmuştur. Bu ekip tarafından yapılan çalışmalar sonucunda anayasanın bazı maddelerinde değişikliğe gidilmiştir. 19 Mart 2011 tarihinde referanduma sunulan bu değişikliler arasında Cumhurbaşkanının görev süresi, olağanüstü hal yasalarının kaldırılması ve parlamento seçimleri ile beraber oluşturulacak olan anayasa komisyonu ile ilgili maddeler yer almıştır. Cumhurbaşkanının görev süresi her dönem dört yıl olmak şartıyla iki dönem olarak sınırlandırılmıştır. Ayrıca cumhurbaşkanı adaylarının anne, baba ve eşlerinin Mısır vatandaşı olması şartı getirilmiştir. 19 Mart 2011 tarihinde yapılan ve Müslüman Kardeşler in de destek verdiği referanduma katılım yüzde 41 oranında olurken, katılanların yüzde 77.2 si evet oyu kullanırken yüzde 22.8 i de hayır oyu kullanmıştır

13

14 II. Mısır da İlk Demokratik Seçimler Mısır için tarihi bir dönüm noktası olarak tanımlanan ve Yüksek Askeri Konsey tarafından ertelenen, Mısırlılar için demokratik bir yönetime geçişin başlangıcı sayılan seçimler, 28 Kasım Ocak 2012 tarihleri arasında tamamlanmıştır. 43 Açıklanan resmi seçim sonuçlarına göre Müslüman Kardeşler tarafından kurulan Hürriyet ve Adalet Partisi oyların yüzde 47 sini alarak 235 milletvekili ile mecliste temsil edilme hakkını elde etmiştir. 44 Selefiler in partisi olan Nur Parti si ise yüzde 27 oy oranı ile 121 koltuk kazanmıştır. Halk seçimleri sonucunda Liberal Vafd partisi yüzde 9 a yakın oy oranı ile 38 milletvekili çıkartırken, dördüncü parti olan Hür Mısır Bloğu da 34 milletvekili ile mecliste temsil edilme hakkı kazanmıştır. 45 Seçim yasalarına göre ülkede cumhurbaşkanlığı yetkilerini kullanan Hüseyin Tantavi nin de 10 kişiyi belirlemesi ile Halk Meclisi 23 Ocak ta ilk oturumunu gerçekleştirmiştir. Meclis Başkanı olarak Hürriyet ve Adalet Partisi nin Genel Sekreteri Saad Katatni belirlenmiştir. Selefi ve Vefd partisinden de Meclis Başkanı yardımcılarının belirlenmesi kararlaştırılmıştır. Mısır da parlamentonun üst kanadını oluşturan, Senato niteliği taşıyan ve üyeleri iki aşamalı bir seçim süreci sonucunda belirlenen Şura Meclisi seçimlerinin ilk aşaması 29 Ocak 2012 tarihinde gerçekleştirilmiştir. 270 üyeden oluşan ve üyelerin 180 i seçim ile 90 ı ise cumhurbaşkanlığı görevini yürüten Yüksek Askeri Konsey tarafından atanan Meclis in ikinci aşaması Şubat tarihlerinde yapılmıştır. Yapılan seçimler sonucunda Müslüman Kardeşler tarafından kurulan Hürriyet ve Adalet Partisi oyların yüzde 58,8 ni alarak Şura Meclisi nde de çoğunluğu oluşturmayı başarmıştır Şubat ta yapılan ilk oturumda Şura Meclisi Başkanlığı na Müslüman Kardeşler in partisi Hürriyet ve Adalet Partisi nden Ahmed Fehmi seçilmiştir. 47 Halk ve Şura Meclisi seçimleri bu şekilde tamamlanan Mısır da aynı şekilde iki kademede yapılacak olan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk basamağı Mayıs tarihlerinde yapılmıştır. 48 Resmi başvuru tarihinin 8 Nisan da dolması ile beraber 23 kişinin adaylığını koymasına rağmen kesin liste 26 Nisan da açıklanmıştır. Mısır da ilk turda adayların salt çoğunluğu sağlayamaması halinde seçimlerin ikinci turunun Haziran ayında yapılacağı ise daha önceden kararlaştırılmıştır

15 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin tartışmalı bir ortamda geçmesi nedeniyle Mısır da adaylar arasında da önemli bir rekabet ortamının olduğu görülmüştür. 26 Nisan 2012 tarihinde kesin liste açıklanmadan önce 23 aday arasında yer alan ve seçime katılacaklar arasında öne çıkarak önemli tartışmalara neden olan adaylardan biri Müslüman Kardeşler in adayı Hayrat El Şatir 50 iken diğeri ise Mübarek döneminde Cumhurbaşkanı Yardımcılığı görevinde bulunan ve eski rejimi temsil ettiği düşünülen Ömer Süleyman olmuştur. 51 Ayrıca annesi ve kız kardeşinin Amerikan vatandaşlığına sahip olduğu Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan resmi açıklama ile kabul edilen Selefilerin adayı Hazım Salah Ebu İsmail in adaylığının tehlikeye girmesi de ülkede önemli bir tartışma konusunu oluşturmuştur. 52 Çünkü Anayasa ya göre adayların aile mensuplarından birinin yabancı bir ülke pasaportu taşıması cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmasına bir engel teşkil etmektedir. 53 Bu bağlamda seçimlere katılmayacağına dair bir açıklama yapan Ebu İsmail in yerine Selefiler Safvat Hicazi yi aday göstermiştir. Arap Birliği Eski Genel Sekreteri Amr Musa ve Mübarek döneminin son başbakanı Ahmet Şefik de adaylar arasında yer almıştır. 54 Liberal görüşlü Yeni Yarın Partisi nin lideri Eymen Nur un ise cumhurbaşkanlığı adaylığı iptal edilmiştir. Bunun nedeni, 2005 yılında yapılan seçimlerde adaylığını koyarak Mübarek e karşı ciddi bir rakip konumunda olan Eymen Nur un, parti teşkilatının oluşumu sırasında dolandırıcılık yaptığı suçlaması ile beş yıl hapse mahkum edilmesidir. Mısır Ceza Mahkemesi tarafından verilen bu karar üzerine dört yıl hapis yattıktan sonra affedilmiştir. Ancak af kanunu ile hapisten çıkanların seçimlerde aday olabileceğine dair bir düzenleme olmaması nedeni ile Eymen Nur seçimlere katılamamıştır. 55 Seçimlerde kimlerin cumhurbaşkanı adayı olup olamayacağına dair devam eden bu tartışmaların yanı sıra ülkede kritik bir karara daha imza atılmıştır. Anayasa Komisyonu nun çalışmaları askıya alınmış ve bu karar idari mahkeme tarafından onaylanmıştır. Komisyon da Müslüman Kardeşler ve Selefiler in çoğunluğu temsil etmesine tepki olarak yaklaşık 20 kişinin istifa etmesi ve bazı tartışmaların yaşanması nedeni ile çalışmaların askıya alındığı açıklanmıştır. Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde anayasanın oluşturulması Mısırlılar için büyük önem taşımaktaydı. Çünkü anayasa değişmeden seçilecek olan cumhurbaşkanının, Mübarek in yetkilerine sahip olacak olması yeni bir diktatörlüğün ortaya çıkması endişelerini beraberinde getirmiştir. Halk ayaklanmalarında önemli bir rol oynayan, Halk ve Şura Meclisi seçimlerinde oyların çoğunluğunu alan Müslüman Kardeşler in, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday göstermeyeceği ve mevcut adaylardan birini destekleyeceği izlenimi vermesine rağmen hareketin ikinci önemli ismi olarak kabul edilen zengin iş adamı Hayrat el-şatır ı aday olarak göstermesi, ülkede önemli tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Cemaat içinde de tepkilere yol açan bu gelişme sonrasında, bir önceki yıl hareketten ayrılan Abdulmünim Ebu l Futuh un en önemli destekçisi olan Kemal İmavi istifa etmiştir. Ayrıca Müslüman Kardeşler, Şatır ın adaylığının reddedilme ihtimaline karşı yedek aday olarak Genel Başkan Muhammed Mursi yi göstermiştir. 56 Cumhurbaşkanı adayı olan Arap Birliği Eski Genel Sekreteri ve Mısır Dışişleri Bakanı Amr Musa hakkında da Yahudi bir üvey annesi ve kardeşi olduğuna dair iddialar ortaya atılmıştır. Amr Musa nın babasının Yahudi kökenli bir sanatçı ile

16 Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi evli olduğu ve bu evlilikten bir erkek çocuklarının olduğuna dair haberler ortaya çıkmıştır. Ancak yapılan açıklamalar ile Musa nın aynı anne babadan doğan tek çocuk olduğu ve babasının dokuz yaşında iken öldüğü belirtilmiştir. Mübarek döneminde cumhurbaşkanı yardımcılığı görevini üstlenen ve rejimin kalıntısı olarak görülen eski istihbarat şefi Ömer Süleyman ın adaylığı da ülkede önemli bir tartışma konusu olmuştur. Müslüman Kardeşler tarafından kurulan Hürriyet ve Adalet Partisi yayınladığı bir bildiride Devrim, onun cumhurbaşkanı yardımcılığını reddetti ama o hala cumhurbaşkanı olmak istiyor 57 şeklinde açıklamalara yer vermiştir. Seçim süreci hayli karışık geçen Mısır da İhvan ın Şatır ı aday göstermeden ve adaylara yönelik iddialar ortaya atılmadan önce, El Ahram ın yaptığı bir ankette Arap Birliği Eski Genel Sekreteri Amr Musa yüzde 40 oy oranı ile birinci gelirken, Selefiler in adayı Ebu İsmail de yüzde 20 oy ile ikinci sırada yer alıyordu. 58 Ancak İhvan tarafından aday gösterilen Şatır ın, 2007 yılındaki Mavi Milis davaları nedeniyle aday olamayacağı açıklanmıştır. Ebu İsmail in de annesinin ABD vatandaşı olması nedeniyle adaylığı iptal edilmiştir. Bu nedenle Cumhurbaşkanlığı seçimlerine şu adaylar katılmıştır; Hürriyet ve Adalet Partisi Genel Başkanı Muhammed Mursi, Rejimin kalıntısı olarak görülen Mübarek in atamış olduğu son Başbakan Ahmet Şefik, Şeref Partisi Genel Başkanı Hamdin Sabbahi, Müslüman Kardeşler den ayrılarak bağımsız bir aday olarak seçimlerde yer alan Abdulmünim Futuh ve Arap Birliği eski genel sekreteri Amr Musa. 59 Adayların sırasıyla aldıkları oy oranları ise; 27.78, 23.66, 20.72, ve 1.01 şeklinde gerçekleşmiştir. Mısırlı vatandaşların seçimlere katılım oranı ise yüzde 40 civarında kalmıştır. 60 Seçim sonuçlarına göre Hürriyet ve Adalet Partisi nin lideri Muhammed Mursi ile Ahmet Şefik in aldıkları oyların salt çoğunluğu sağlayamaması nedeniyle cumhurbaşkanlığı seçimleri ikinci tura kalmıştır. Bu arada 17 Haziran 2012 tarihinde yapılacak ikinci tur seçimlerinden önce Yüksek Askeri Konsey, Mursi nin Cumhurbaşkanı olma ihtimalini göz önünde bulundurarak cumhurbaşkanının yetkilerini kısıtlayan maddeleri anayasaya eklemiştir. Bu maddeler ile cumhurbaşkanının subayları ve başsavcıyı ataması engellenmiştir. 61 Bu nedenle Müslüman Kardeşler taraftarları Yüksek Askeri Konsey in bu davranışına karşı tepki olarak gösteriler düzenlemişlerdir. 62 Ayrıca Tahrir Meydanı nda Müslüman Kardeşler taraftarlarının yanı sıra, solcular, liberaller, Selefiler de yer almıştır. Haziran ayında yapılan seçimlerde Hürriyet ve Adalet Partisi nin Genel Başkanı ve Müslüman Kardeşler in adayı olan Muhammed Mursi ile Mübarek rejiminin kalıntısı olarak değerlendirilen Ahmet Şefik yarışmıştır. İkinci turda ise Mursi oyların yüzde 51.3 nü alarak Mısır ın Cumhurbaşkanı olmuştur. 63 Ahmet Şefik in Mursi ye yakın bir oy (yüzde 48.7) alması İslamcıların aslında Mısır daki başarısızlığını ortaya koyması bakımından önem arz etmektedir. 64 Mursi Cumhurbaşkanı olduktan sonra önce devrimin başladığı Tahrir Meydanı nda yemin etmiştir. 65 Böylece Mısır da sokağın önemli olduğuna dair işaretler verilmek istenmiştir. Sonrasında ise yasalara göre Anayasa mahkemesi önünde de yemin ederek resmi olarak görevine başlamıştır. Göreve geldikten sonra Anayasa Mahkemesi tarafından feshedilen meclisi yeniden açmak istemiş ancak bu defa da önüne yargı engeli çıkmıştır. Yargı bu durumun mahkeme kararlarına aykırı olduğunu belirterek izin vermemiştir. 15

17 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Bu bağlamda Cumhurbaşkanı Mursi, 11 No lu kararla parlamentonun tekrar görevine başlayacağını açıklamıştır. Alınan kararın içeriğinde ise Cumhurbaşkanı, parlamentoyu fesheden 350 No lu kararın iptaline, Geçici Anayasa nın 33. Maddesi gereği seçilmiş parlamentonun görevine dönmesine ve 60 gün içerisinde parlamento seçimlerinin tekrar yapılmasına yer verilmiştir. 66 Buna karşılık olarak Askeri Konsey de; Devletin ihtişamı ve halkın saygınlığı için kanun ve anayasanın bağımsızlığı önem arz etmektedir. Cumhurbaşkanı nın iptal ettiği parlamentonun feshedilmesi kararı, Anayasa Mahkemesi nin seçimlerin kanunsuz yapıldığı şeklindeki hükmüne binaen verilmiştir. Ordu halkın mülküdür. Her zaman meşruiyet, kanun, anayasa ve halkın çıkarlarına sadık kalacaktır açıklamasında bulunmuştur. Anayasa Hukuku Profesörü Mahmud Kebiş ise Cumhurbaşkanının böyle bir karar alma yetkisi yok. Bu karar tam anlamıyla hukuk devletinden çıkmak demek. Tarihte eşine rastlanmayan bir olay yaşıyoruz 67 sözleri ile Mursi nin aldığı kararın hukuk devletinde uygulanan kanunlara uygun olmadığını belirtmiştir. Ancak Cumhurbaşkanı Mursi nin tüm çabalarına rağmen parlamentonun açılmasına izin verilmemiştir. Mursi bunun üzerine öncelikle cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yetkilerini sınırlayan ve Yüksek Askeri Konsey tarafından anayasaya eklemlenen maddeleri iptal etmiştir. Ayrıca Yüksek Askeri Konsey Başkanı Mareşal Hüseyin Tantavi ve Genelkurmay Başkanı Sami Annan ı görevden alarak müsteşar olarak atamıştır. 68 Bu durum iki şekilde yorumlanmıştır. Öncelikle iki askeri yetkilinin görevden alınması artık devrimin sivilleştiği yönünde yorumlar yapılmasına neden olmuştur. Ayrıca Tantavi ve Annan ın müsteşar olarak atanmaları da ordu ile iktidar arasında olumsuz durumların önüne geçmek olarak yorumlanmıştır. 69 Alınan bu karar Mübarek yandaşlarını rahatsız etmiştir. Dolayısıyla Mübarek taraftarları Mursi nin iktidarının devrilmesi için Müslüman Kardeşler karşıtı sloganlar atarak gösteriler yapmışlardır. 70 Tüm bunların yanı sıra Cumhurbaşkanı Mursi eski Sulama Bakanı olan Hişam Kandil i de Başbakan olarak atamıştır. 71 Yüksek Askeri Konsey den görevi devralarak Mısır ın ilk seçilmiş Cumhurbaşkanı olan Muhammed Mursi, iktidara gelir gelmez ülkenin temel sorunlarının çözülmesi için 100 gün projesini ilan etmiştir. 72 Bu proje ile Mursi ülkenin içinde bulunduğu güvenlik, temizlik, trafik, yakıt sorunlarını 100 gün içerisinde çözeceğini belirtmiştir. Ayrıca ekonomik sorunlarda Mursi nin alacağı kararlarda etkili olmuştur. Çünkü Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi iktidara geldiğinde 193 milyar dolar iç borç ve 34 milyar dolar dış borç ile karşı karşıya kalmıştır. 73 Dolayısıyla IMF ile görüşmeler yapmak istemesinin temel sebeplerinden biri bu durumdur. Mısırlı ekonomi profesörü Hamdi Abdülazim IMF ile görüşmeler konusunda ise: IMF den kredi alma konusunda görüşmeler devam ediyor. Hükümet IMF nin kredi vermek için öne sürdüğü bazı şartları yerine getirmeye başladı. Ancak reddettiğimiz bazı hususlar da var. Bunların arasında Mısır para biriminin değerinin düşürülmesi. Bu bizim için iyi bir sonuç oluşturmaz. Kredinin alımı konusunun yakında bir sonuca bağlanmasını bekliyoruz. Dediğim gibi Mısır birçok şartı yerine getirmeye başladı. Çünkü buradan alınacak kredi ekonomimiz açısından iyi bir gelişme olacak. Ayrıca IMF den alacağımız güven belgesi, yabancı yatırımcıların ülkeye gelmesi açısında da bizim çok önemli bir role sahip açıklamasında bulunmuştur

18 Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi Mısır da Mursi ye karşı gösteriler ise Cumhurbaşkanı Mursi nin Başsavcı Abdulmecid Mahmud u görevinden alması ve Mahmud u Vatikan a büyükelçi olarak atamasıyla beraber başlamıştır. 75 Ancak Mahmud Cumhurbaşkanı nın böyle bir yetkisi olmadığını açıklayarak karara uymamıştır. 76 Mursi nin böyle bir karar vermesinin arkasında yatan temel neden ise, ayaklanmalar sırasında göstericilere yönelik saldırıları düzenlemek ile suçlanan 24 Mısırlı yetkilinin beraat ettirilmesidir. Başsavcı Abdulmecid Mahmud un yerine ise Talat İbrahim atanmıştır. Cumhurbaşkanı Mursi nin 22 Kasım Kararları ve Anayasa Referandumu Başsavcının değiştirilmesine yönelik tartışmalar devam ederken Mursi ülkedeki karışık ortamın durulması amacıyla 22 Kasım da kendi yetkisini genişleten bazı kararlar almıştır. 77 Muhaliflerin yeniden sokaklara dökülmesine neden olan bu kararlar aşağıdaki şekilde belirtilmiştir: 78 - Ayaklanmalar sırasında öldürme ve yaralama olaylarına yönelik davaların yeniden açılması, - Mursi nin göreve başladığı tarihten itibaren aldığı kararların yeni anayasa ve halk meclisi seçilene kadar değiştirilemeyeceği ve yargı organları tarafından bu kararlara karşı herhangi bir hukuki sürecin başlatılamayacağı, - Mısır Cumhuriyet Başsavcısının yargı üyeleri arasından devlet başkanı tarafından dört yıllığına seçilmesi ve şu andaki başsavcı içinde geçerli olan 40 yaş kuralının devam etmesi, - Halk ve Şura Meclisi nin feshedilemeyeceği, - 30 Mart 2011 tarihli Anayasa bildirgesinde Anayasa komisyonunun en geç altı ay içinde anayasa taslağını hazırlamalı maddesinin sekiz ay süre içerisinde şeklinde değiştirilmesi, - Cumhurbaşkanının devrimin amaçlarını korumak için gerekli önlemleri alma yetkisine sahip olması. Bu kararlar sonrasında ise ülkedeki olaylar daha şiddetli bir hal almıştır. Bir yandan Müslüman Kardeşler ve Selefiler alınan kararların ülkedeki istikrarın sağlanmasında önemli bir rol oynayacağını düşünürken liberal ve sol görüşlü gruplar ve yargı ise alınan kararlara son derece şiddetli bir tepki göstermiştir. Anayasa Mahkemesi Başkan yardımcısı Tehani el-cibali kararlar karşısında Mursi nin artık gayrimeşru Cumhurbaşkanı olduğu açıklamasında bulunmuştur. 79 Mısır daki Hakimler Klubü ise bu kararların hukuk devletinin tehlike içine girmesine neden olduğu değerlendirmesinde bulunmuştur. 80 Cumhurbaşkanı Mursi nin 22 Kasım 2012 tarihinde aldığı bu kararlar nedeniyle ortaya çıkan çatışmalarda ise 174 kişi yaralanmıştır. 81 Uzun süre ise polis ile göstericiler arasındaki çatışmalar devam etmiştir. Cumhurbaşkanı Mursi ise yaşananlardan eski rejimin taraftarlarını suçlamıştır. Gösterileri karıştırmak isteyen 80 kişi silahla yakalandı. Yakalananlar, eski rejimle bağlantılı kişiler. Onlara para ve silah temin ediyorlar. Hem Mısır içerisinden hem Mısır dışarısından para desteği geliyor. Olaylarla ilgili savcılık soruşturmaya devam ediyor. Yakalananların ifadeleri doğrultusunda her şey ortaya çıkacak

19 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: Mursi bu kararların yeni anayasa ve halk meclisi seçilene kadar olduğunu belirtse bile, muhalif gruplar Mursi yönetiminin, Mübarek yönetiminden farklı olmadığını ve yeni bir firavunun 83 ortaya çıktığına dair söylemlerde bulunmuşlardır. Bu kararların ülkede istikrarın yeniden sağlanması için gerekli olduğunu savunanlar da olmuştur. Bu grupların en başında ise Nur partisi gelmektedir. Mursi nin bu kararları alırken Mübarek döneminin kalıntıları olarak görülen yargının Şura Meclisi ve Anayasa Komisyonu nu feshetme ihtimaline karşı aldığı görüşünde olanlarda mevcuttur. 84 Mursi ye getirilen eleştirilerden birisi ise Mursi nin rejimi devirmek amacıyla ortaya çıkan muhalifleri rejim yanlısı muhaliflerle birlik olmaya itmesi şeklinde olmuştur. Mısır da yaşanan istikrarsızlığın en önemli nedeni Mursi nin tüm muhalif grupları içeren bir yapı kuramaması olarak yorumlayanlar olmuştur. Ancak bu kararlara karşı muhalifler şiddetli tepkisi ve ülkedeki kargaşanın dinmesi yerine gün geçtikçe artmasının yanı sıra Cumhurbaşkanlığı Sarayının gösterilerce çevrelenmesi, gösterilerde yaklaşık 7 kişinin ölmesi ve protestoların dinmemesi üzerine Cumhurbaşkanı Mursi 22 Kasım da aldığı kararları iptal etmek zorunda kalmıştır. 85 Ayrıca Yargıçlar Konseyi de kararlar iptal edilene kadar çalışmalarını durduklarını açıklamışlardır. Protestocuların Anayasa nın 15 Aralık 2012 tarihinde referanduma sunulmasına da karşı çıkmasına rağmen Hürriyet ve Adalet Partisi nin lideri Muhammed Mursi bu kararından geri adım atmamıştır. 18

20 III. Anayasa Referandumu Referanduma sunulacak olan anayasanın bazı maddeleri muhalifler arasında birtakım tartışmalara neden olsa bile kabul edilmiştir. Muhalifler önce Anayasa referandumunu boykot ederek sandığa gitmemeyi düşünürken sonrasında halkı hayır oyu kullanmak için çağırmıştır. 86 Ayrıca yargıçlarda gözlemci olarak seçimlerde bulunmak istememişlerdir. Seçimlerde görev alması gereken yargıç sayısı on üç bin olarak açıklanmasına rağmen bu sayı dokuz bin civarında kalmıştır. Bu bağlamda yaklaşık dokuz bin yargıcın görev yapacak olduğu seçimlerde yargıç sayısının yeterli olmaması nedeniyle seçimlerin iki günde yapılmasına karar verilmiştir.15 Aralık ve 22 Aralık 2012 tarihlerinde Mısır halkı yasaların temelini oluşturan ve ülke içinde çok fazla tartışılan anayasa referandumu için sandık başına gitmiştir. Katılımın yüzde 30 larda olduğu seçimlerin 15 Aralık ta yapılan aşamasında Mursi resmi olmayan sonuçlara göre oy kullananların yüzde 56 sının evet oyu kullandığını belirtmesine rağmen muhaliflerse yüzde 66 oranında hayır oyunun çıktığını iddia etmişlerdir. Kesin sonuçların 22 Aralık 2012 tarihine yapılacak oylama işleminden sonra açıklanacağı belirtilmiştir. 22 Aralık ta yapılan referandumun ikinci turunda katılımın yüzde 32.9 olduğunu belirten seçim kurulu yargıçlarından Samir El Mati Aralıktaki oylama işlemi ile beraber evet oylarının oranının toplamda yüzde 63.8 olduğunu ve anayasanın kabul edildiğini belirtmiştir. 88 Kabul Edilen Anayasanın Genel Hatları 1971 Anayasası ndan sonra yapılan ilk anayasa olma özelliğini taşıyan bu anayasaya göre 71 yılında olduğu gibi Şeriat yaşamın ana kaynağı olarak kabul edilmiştir. El-Ezher e daha fazla yetki tanıyan bu maddeye dini konularda Ezher alimlerinin görüşüne başvurulması şartını getirmektedir. Ayrıca Ezher in İslam dinin yayılması ve Arapça dilinin öğretilmesinde temel dayanak noktası olduğu belirtilmiştir. Hıristiyanların ve Yahudilerin kendi ibadethanelerini açmasına izin veren bu anayasa vatandaşların özgürlüğünün ancak mahkemelerce kısıtlanabileceği 19

21 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: hükmünü içermektedir. Anayasanın öne çıkan özelliklerinden birisi ise sivillerin askeri suçlar dışında artık askeri mahkemelerde yargılanmamasıdır. Tam olarak sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmaması kararlaştırılmasa da bir sınırlama getirilmesi de iyi bir işaret sayılabilir. Mübarek döneminde olağanüstü hal yasalarının geçerli olması nedeniyle siviller keyfi olarak tutuklanabiliyor ve askeri mahkemelerde yargılanabiliyordu. Ülkenin en önemli sorunlarından biri olan yolsuzlukla mücadele konusunda ise Ulusal Komisyonun kurulması kararlaştırılmıştır. Cumhurbaşkanlığının iki dönem ile sınırlanmasını öngören yeni anayasa 71 anayasasında altı yıl olan cumhurbaşkanının görev süresini dört yıla indirmiştir. Ayrıca cumhurbaşkanının Türkiye de olduğu gibi partilerle de ilişkisinin kesilmesine dair maddeler yer almıştır. Özellikle 2005 te Mübarek her ne kadar çok adaylı cumhurbaşkanlığı seçimlerine izin verse de kendisinden başka adayın seçilmemesi için birçok şart getirmiştir. Ancak bu durum yeni anayasa ile beraber daha kolay hale gelmektedir. Ayrıca anayasa da dikkat çeken diğer bir konu ise cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde eski rejimin yöneticilerine 10 yıl boyunca seçimlere katılamayacağına dair getirilen değişiklik yargı tarafından Ahmet Şefik in aday olamama ihtimali nedeniyle yasalara aykırı bulunmasına rağmen yeni anayasa da bu madde aynı şekilde yer almıştır. Mursi nin bu şekilde yargıya bir misilleme yaptığı değerlendirmesinde bulunulabilir. Cumhurbaşkanın başkanlık edeceği Ulusal Güvenlik Konseyi ve Ulusal Savunma Konseyi oluşturulmuştur. Bu şekilde askerin devlet içindeki ayrıcalıklı konumu da devam etmektedir. Oluşturulan Ulusal Güvenlik Konseyi nde Başbakan ın yanı sıra bazı üst düzey isimlerinde yer aldığı görülmektedir. Konsey de alt ve üst meclis başkanları, savunma, içişleri, dışişleri, maliye, adalet, sağlık bakanları, milli istihbarat başkanı, alt ve üst Meclisi savunma komitelerinin başkanlarının Konsey de bulunması kararlaştırılmıştır. Savunma Konseyi nde ise yukarıdaki isimlerin yanı sıra kara, hava, deniz komutanları da sayılmaktadır. Askeri bütçenin oylanması da Ulusal Savunma Konseyi ne devredilmektedir. 89 Anayasa nın kabul edilmesinden sonra da ülkedeki karışıklıklar durulmamıştır. Yapılan gösterilerde Mursi nin istifa etmesi gerektiğine dair söylemlerde bulunulmuştur. Mursi ise olayların devam etmesi üzerine twitterda Çirkin saldırılar devrimin manevi karakterini bozmayi hedeflemiştir. Tüm vatandaşları devrimin vazgeçilmez özelliğine, özgür ifade ve barışa sahip çıkmaya çağırıyorum ifadelerine yer vermiştir. 90 Ayrıca devrimin ikinci yıl dönümü kutlamalarında da şiddet ve gösteriler devam etmiştir. Tüm bunların yanı sıra 1 Şubat 2012 tarihinde Mısır ın Port Said kentinde Port Said futbol takımı ile Kahire nin takımı el Mısri arasında yapılan futbol maçı sırasında iki taraf arasında çatışma yaşanmıştı. 91 Yaşanan olaylar sonucunda 74 kişi hayatını kaybetmiş ve 300 kişi yaralanmıştı. 92 Bununla ilgili olarak ise olaylarda suçlu bulunan 21 kişinin 93 idamına karar verilmesi ile beraber Port Said deki gösteriler yeniden alevlenmiş ve Port Said başta olmak üzere Mısır ın birçok kentinde sivil itaatsizlik eylemleri yapılmaya başlanmıştır. Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi ye yönelik eylemler sadece gösterilerle sınırlı kalmamıştır. Ayrıca Mursi nin 21 Nisan 2013 tarihinde yapılmasını planladığı Halk Meclisi seçimleri için belirlenen tarih, Mısır İdare Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. 94 Muhalif partiler ise bu karara destek vererek Bu karar,

22 Mısır daki Değişim Sürecinde Muhalifler ve Muhammed Mursi Dönemi UKC nin seçim kanununun Şura Meclisi nde aceleyle hazırlandığı yönündeki görüşünün doğruluğunu ortaya koymaktadır açıklamasında bulunmuştur. 95 Ayrıca yargı Mursi nin Başsavcı Abdulmecid Mahmud u yerinden alarak Talat İbrahim i atayan kararnamesini de iptal etmiştir. Buna gerekçe olarak ise Cumhurbaşkanı nın baskıcı bir metot kullandığı, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini elinde toplamak istediği, bu nedenle Başsavcı Abdülmecid Mahmud u görevinden alarak, Talat İbrahim i yerine atayan bir kararname yayınladığı söyleminde bulunmuşlardır. 96 Mursi nin Aldığı Son Kararlar Sonrasında Muhaliflerin Durumu Mursi nin Yeni Firavun olarak nitelendirilmesine neden olan 22 Kasım kararları sonrasında muhalifler tekrar Kahire sokaklarını doldurmuşlardır. Ayrıca Cumhurbaşkanlığı Sarayı nın etrafında yaşanan olaylarda Mursi taraftarları ile muhalifler karşı karşıya gelmiştir. Cumhurbaşkanı Mursi bu noktada orduyu göreve çağırmayarak olayların çok daha içinden çıkılmaz bir hale gelmesini önlemiştir. Ancak muhalefetin ülkenin medya organlarını Mursi aleyhine kullanmaları Cumhurbaşkanı nı zor duruma bırakmış ve Mursi aldığı 22 Kasım kararlarını iptal ettiğini açıklamıştır. 15 Aralık ta yapılacak olan anayasa referandumu için ise aynı tarihin geçerli olduğu bildirilmiştir. Müslüman Kardeşler in bu kadar yoğun bir muhalefet tepkisi ile karşılaşmasının en önemli nedenlerinden biri Müslüman Kardeşler in devlet yönetimi konusundaki tecrübesizlikleridir. 97 Bu durum Mursi nin Cumhurbaşkanı olması ve yaşanan süreç ile beraber daha ön plana çıkmıştır. 98 Ayrıca yeni bir sürecin içerisine giren Mısır da ülkenin ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlarının hemen çözülmesini beklemek doğru bir davranış değil. Bu bağlamda Mursi bir yandan ülkenin ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlarını çözmeye uğraşırken bir yandan da kendisinin iktidarını istemeyen muhaliflerin protestoları, yargı ve medyanın sert tavrı ile karşılaşmıştır. 99 Cumhurbaşkanı Mursi nin iktidarı bırakması için sokaklara dökülen muhalifler arasında seküler ve liberal grupların yanı sıra Mübarek rejiminin taraftarları ve rejimin izlerini taşıyan yargı yer almaktadır. 100 Bu gruplar özellikle de Mursi nin 22 Kasım kararlarında da ortaya çıktığı gibi tüm yetkileri kendisinde toplamasına karşı çıkmışlardır. Bu bağlamda muhalif gruplar Anayasa da belirtilen Şeriat ilkesine karşı çıksalar bile bunun temel bir dayanak noktası olduğunu söylemek yanlış olabilir. 101 Ayrıca yapılan seçimler sonrasında Selefilerin ön plana çıkması da muhalifleri rahatsız eden bir durum olmuştur. 102 Müslüman Kardeşlerin yıllarca yasaklı bir oluşum olarak siyasi hayatta yer almaları Mursi nin ve onun arkasında yer alan Müslüman Kardeşler in iktidara geldikten sonra nasıl bir yol izleyecekleri konusunda tecrübesiz olmalarına yol açmıştır. 103 Bu tecrübesizliğin devlet yönetimine de yansıması ile beraber muhalifler Mursi karşıtı protesto gösterilerinde bulunmuşlardır. Mursi nin karşılaştığı zorluklardan birisi de Mısır yargısının karşısında yer almasıdır. Bu bağlamda Mısır da yargının ülkedeki sorunlar üzerinde önemli bir etkisi olduğu söylenebilir. Özellikle Mübarek in devrilmesinden sonra yaşanan geçiş sürecinde bazı Cumhurbaşkanı adaylarının adaylıklarını iptal etmesinin yanı sıra Anayasa Komisyonu nun çalışmalarının askıya alması, Şura ve Halk Meclisi seçimlerinin yasaya uymadığı gerekçesi ile iptal edilmesi bu duruma örnek teşkil 21

23 Ankara Strateji Enstitüsü, Analiz No: edebilecek niteliktedir. Müslüman Kardeşler in temsilcilerinden Dr. Eşref Gaffar yaşananları şu sözleri ile özetlemektedir. Mısır halkı gelişmelerden memnun ama bazı çevreler özellikle medyayı da kullanarak sürece müdahil olmaya ve seçimlere gölge düşürmeye çalışıyor. Bu bir yılda hiç kimsenin tahmin edemeyeceği gelişmeler yaşandı. Seçimler, uluslararası ve yerel gözlemcilerin onayıyla tamamen şeffaf bir şekilde yapıldı. Bugün geldiğimiz noktada, bazı çevreler seçimlere gölge düşürmeye çalışıyor. Halk yeniden sokaklara çağrılıyor. 25 Ocak itibariyle halk yeniden sokaklara inecek ama bu sefer iki farklı grup söz konusu. Bunlardan İslami hareketler ve mutedil olanlar gelinen aşamayı önemli bir başarı ve demokratik sürecin başlangıcı olarak değerlendiriyor. Diğerleri ise askeri yönetimden intikam almak ve devrimi tamamlamak söylemiyle hareket ediyorlar. Bu arada Müslüman Kardeşler den ve diğer İslami yapılanmalardan korkutmaya çalışarak bizlerin İslam devleti kuracağımızı söylüyorlar. Biz hiçbir şekilde Müslüman Kardeşler ve ötekiler tarzında yahut Müslümanlar ve gayr-i Müslimler şeklinde bir söyleme sahip değiliz Aralık 2012 tarihinde Anayasa nın kabul edilmesinden sonra da Halk ve Şura Meclisi seçimlerinin Nisan ayında yapılması kararlaştırılmıştır. Ancak yargı Nisan ayında yapılması planlanan seçimlerin ertelenmesine karar vermiştir. Bununla beraber son dönemde yargı Mursi nin yetkilerini güçlendiren Olağanüstü Hal Kanunu da iptal etmiştir

24 sonuç Sonuç 25 Ocak 2011 tarihinde Mısır da başlayan ayaklanmalar Mısırlıların Hüsnü Mübarek i devirmesi ile sonuçlanmıştır. Bu bağlamda Mısır ı diğer Arap ülkelerinden ayıran en önemli faktörlerden birisi ise muhalif grupların 2000 li yıllardan itibaren ülkede varlık göstermeleridir. Ayrıca 2011 deki ayaklanmalar öncesinde her fırsatta protesto gösterilerinde bulunmaları ülkedeki yönetim karşıtlığını her zaman canlı tutmuştur. Özellikle bu grupların toplumun çok çeşitli kesimlerini içerisinde barındırması (öğrenci, işçi, Müslüman Kardeşlerin üyeleri, milliyetçi, sol görüşlü vb.) devrim sırasında aralarında bir birlik olmasını beraberinde getirmiştir. Ayrıca Müslüman Kardeşler in ayaklanmaların başlangıcında devrimin ruhuna zarar vermemek amacıyla pasif kalması ve gençlik kollarının devrime katılması da devrimin herhangi bir ideolojiye bağlı olmadığını göstermektedir. Ayrıca gösteriler sırasında Özgürlük, Ekmek ve Onur gibi sloganların atılması da devrimin herhangi bir siyasal ideoloji çerçevesinde gerçekleşmediğine işaret etmektedir. Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek in devrilmesinde sadece muhalefetin rolü olduğunu söylemek yanlış olacaktır. Çünkü ordunun ayaklanmalar sırasında halka müdahale etmeyeceğini açıklaması da önemli bir faktördür. Bu iki faktör dışında yazıda bahsedilmese de ABD nin de etkisinin olduğu bilinen bir gerçektir. Çünkü Mısır Ortadoğu da İsrail den sonra 1.3 milyar dolar ile en fazla askeri yardımı alan ikinci ülkedir. Bu bağlamda halk hareketleri sırasında ordudaki üst düzey yetkililer ile ABD arasında görüşmelerin yapıldığı söylenmektedir. Mübarek iktidar olduğu süre zarfınca seçim sistemine getirdiği kısıtlamalar nedeniyle ülkedeki muhaliflerin yönetimde söz sahibi olmalarını engellemeye çalışmıştır. Ancak 2000 li yıllardan sonra Mübarek in kendi yerine oğlunun geçmesinin planlamasının yanı sıra ekonomi üzerinde kendi taraftarları ile kurduğu kontrol mekanizması halkın yönetime karşı gösterilerde bulunmasına neden olmuştur. Ancak Mübarek in devrilmesinden sonra ordunun yönetimi devralması ile beraber halk kendi istediği kişilerin iktidar olması için Tahrir i terk etmemiştir. Bu bağlamda Mısır tarihinde ilk defa yapılan demokratik seçimler halkın geleceğe dair ümitvar olmasını sağlamıştır. Ancak hem meclis seçimleri hem de cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yaşanan tartışmalar, ordunun kendi etkinliğini 23