T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

Transkript

1 T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İş Teftiş Kurulu Başkanlığı 3628 SAYILI MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI RÜŞVET VE YOLSUZLUKLARLA MÜCADELE KANUNU KAPSAMINDAKİ SUÇLAR VE SORUŞTURMA YÖNTEMLERİ İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü Aygül AYDIN İş Müfettişi Yardımcısı Ankara-2013

2 İÇİNDEKİLER sayfa GİRİŞ 1 1.KAMU GÖREVLİLERİNİN SORUŞTURULMASI Genel Olarak Kamu Görevlileri ve Devlet Memurluğu Kamu Görevlilerinin Yargılanması Kamu Görevlilerinin Soruşturulmasında Temel Kavramlar Kamu Görevlilerinin Soruşturma Usulleri Kamu Görevlilerinin Yargılanmasında Uygulanan Başlıca Sistemler SAYILI MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI, RÜŞVET VE YOLSUZLUKLARLA MÜCADELE KANUNU 9 3.MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI USUL VE ESASLARI Mevzuattaki Düzenlemeler Mal Bildiriminde Bulunması Gerekenler Mal Bildiriminin Konusu Mal Bildiriminin Verilme Zamanı Mal Bildirimlerinin Yenilenmesi Mal Bildirimlerinin Verileceği Merciler SAYILI KANUN KAPSAMINDAKİ SUÇLAR Kanunun 1. maddesinde düzenlenen münhasıran mal bildirimi yükümlülüğüne ilişkin olan suçlar Sayılı Kanun İle 2871 Sayılı Kanunun Karşılaştırılması 19 i

3 4.1.3.Haksız Mal Edinme, Mal kaçırma veya Gizleme Sayılı Kanunun 17.Maddesinde Düzenlenen Suçlar Rüşvet (TCK-md. 252) İrtikap (TCK-md.250) İrtikap İle Rüşvet Suçu Arasındaki Farklar Zimmet (TCK-md.247) İhtilas (TCK-md.247/2) Görev Sırasında veya Görevden Dolayı Kaçakçılık İhaleye Fesat Karıştırma (TCK md. 235/2) Edimin İfasına Fesat Karıştırma (TCK md.236) Devlet Sırlarının Açıklanması veya Açıklanmasına Sebebiyet Verme (TCK md.329) 32 5.HEDİYE Kamu Görevlileri Etik Kurulu SAYILI KANUNA GÖRE SORUŞTURMA USULÜ Soruşturma Cumhuriyet savcısının yetkileri Müfettiş ve Muhakkiklerin Yetkileri 39 SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME 43 KAYNAKLAR 44 ii

4 GİRİŞ Kamu yönetimi, devletin ve devlete bağlı kamu tüzel kişilerinin, hükümetin emir ve gözetimine tabi kamu görevini ve kamu hizmetlerini gören teşkilatı ve bu teşkilatın yasama ve yargı niteliği taşımayan devlet faaliyetleridir. Kamu yönetiminin insan öğesine, kamu görevlileri denir. İdare fonksiyonun amacı olan kamu yararını gerçekleştirmek için idare, üstün ve ayrıcalıklı yetkilerle (kamu gücü) donatılmıştır. Kamu yararını sağlamak ve toplumun ortak ihtiyaçlarını karşılamak için topluma sunulan sürekli ve düzenli etkinlikler, devlet ya da diğer kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların gözetim ve denetimleri altında olan kamu görevlileri eli ile yürütülmektedir. Özel hukuk ilişkisinden farklı olarak kamu hukukunda tarafların serbest iradeleriyle kararlaştırılan hukukî ilişkilerin aksine önceden belirlenmiş statüler vardır. Memurların hukuki yetkileri ve ödevleri önceden mevzuatla düzenlenmiştir. Bunun sonucu olarak da memurlar bazı güvencelere sahiptir. Bu güvencelerden en önemlisi de ayrı bir soruşturma usulüne tabi olmalarıdır. Kamu görevlileri hakkında yapılacak soruşturma yöntemleri esas olarak tarihinde kabul edilen ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun a göre yürütülmektedir sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu belirtilen suçlar 4483 sayılı Kanun da belirtilen soruşturma yöntemi dışına çıkartılmıştır sayılı Kanun ile 4483 sayılı Kanun un sınırları daraltılarak 3628 sayılı Kanun kapsamında bulunan suçların ortaya çıkması halinde, Cumhuriyet Savcılığı, idarenin ön incelemesine gerek duymaksızın doğrudan soruşturma başlatabilmektedir. Böylece devletin saygınlığının, kamu otoritesine güvenin devlet tarafından kamu otoritesini kullanma yetkisi verilen kişilerin bu otoriteyi kamu yararı dışında kendisine veya bir başkasına menfaat sağlamak amacıyla kullanmasının devlet memurluğunun kendisine sağladığı güvence dışına bırakılması, kanuna ve 1

5 genel ahlaka aykırı şekilde edindikleri malların geri alınması ve kamu mallarının korunması hedeflenmiştir. Bu çalışmanın konusu 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu, amacı, kapsamındaki suçlar ve soruşturma yöntemidir. 2

6 1.KAMU GÖREVLİLERİNİN SORUŞTURULMASI Kamu görevlileri, kamu yararına uygun bir şekilde kamu hizmetlerini yerine getirirken üçüncü kişiler bir zarar gördüğü takdirde, bundan hukuki, inzibati ve cezai yönden sorumluluklar doğacaktır. Üçüncü kişinin uğradığı zarar, kamu yükümlerinde eşitlik ilkesi gereğince giderilecek, ancak memurun eylemi, ayrıca ceza kanunlarına göre bir suç teşkil ediyor ise hakkında soruşturma yapılacaktır Genel Olarak Kamu Görevlileri ve Devlet Memurluğu Genel olarak kamu görevlisi kavramının tek bir tanımı yoktur. Mevzuatımızda memur ya da kamu görevlisi tanımı başta Anayasa olmak üzere çeşitli kanunlarda yer almaktadır. Ceza hukuku açısından memur ve kamu görevlisi tanımının tam olarak yapılabilmesi bu sıfatın etkilediği durumlar açısından önem arz eder. Mevzuatımızda yer alan memur ve kamu görevlisi tanımlamaları şu şekildedir: 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın 128. maddesinin 1. fıkrasına göre Devletin, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri tarafından yürütülür. Buna karşılık, Mülga 765 sayılı TCK nın 279 uncu maddesine göre ceza kanununun tatbikatında Devamlı ve muvakkat, ücretli veya ücretsiz, ihtiyari veya mecburi olarak teşrii, idari veya adli bir amme vazifesi gören diğer kimseler memur sayılır. Türk Ceza Kanunu nun uygulanması açısından yapılan bu tanım, son derece geniş kapsamlı olup, kamu görevi yapan herkesi memur saymaktadır sayılı TCK nın tanımlar başlıklı altıncı maddesinin 1/c bendine göre ceza kanunlarının uygulanmasında kamu görevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi anlaşılır. Nihayet, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nun 4. maddesinde de, bir memur tanımı yapılmaktadır. Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın, Devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına göre 1 Yıldızhan Yayla, Memurların Yargılanması, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Ankara: 1985, s

7 yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilenler, bu Kanunun uygulanmasında memur sayılır. 1.2.Kamu Görevlilerinin Yargılanması Kamu görevlileri yürüttükleri görev nedeniyle pek çok kişi ile ilişki içine girmekte, onların hak ve menfaatine işlem ve eylem yapmaktadırlar. Bu durum kişilerin husumetine neden olabilir ve memuru korkutmak, yıldırmak gibi asılsız gerekçelerle mahkeme önüne çıkarılmasına yol açabilir. Bunları önlemek için memurların soruşturulmasında özel yöntemler gerekmiştir. 2 Her türlü iddialarda memurların adliyeye sevk edilmeleri kamu hizmetlerinin sürekliliği, devamlılığı işlevini ihlal ederek hizmetin aksamasına yol açarken memurların da mesnetsiz iftara ile karşılaşma ihtimalini artırarak hem kamu otoritesi hem de kamu görevlisi açısından sakınca doğuracaktır. Kamu görevlilerine özel bir soruşturma usulünün uygulanması bir ayrıcalık değil, memur olmanın güvencesidir. Kamu hizmetlerinin sürekli, düzenli ve kamu yararını gerçekleştirecek şekilde işleyebilmesi, memurların belli bir güvence içinde hareket etmesine bağlıdır Kamu Görevlilerinin Soruşturulmasında Temel Kavramlar Suç : Yürürlükte bulunan hukuk kurallarının yasakladığı ve yapılmasına veya yapılmamasına cezai yaptırım (müeyyide) bağladığı eylemdir. yapmaktır. İcrai Suç : Kanunun yasakladığı fiilleri işlemek, yapılmamasını emrettiğini İhmali Suç : Kanunun işlemesini emrettiği fiilleri işlememek, yapılmasını emrettiğini yapmamaktır. Suçun Unsurları : Ceza Hukuku genel teorisi kapsamında, kanuni, maddi, manevi ve hukuka aykırı unsurlardır. 2 Metin Günday, İdare Hukuku, 4.Baskı, Ankara: İmaj, 1999, s Cahit Tutum, Türkiye de Memur Güvenliği, 2.Baskı, Ankara: 1972, s.49 4

8 -Sebep-sonuç (illiyet) ilişkisi ile kanuni tanıma uygun fiilin varlığı maddi unsuru teşkil eder. -Manevi unsur; fiilin anlayarak, bilerek, isteyerek ve sonucunun da bilinip kabul edilerek işlenmesini ifade eder. -Hukuka aykırılık unsuru da, fiile hukuk düzeni tarafından cevaz verilmemesi, fiilin hukuk düzeni ile çatışma halinde olması halidir. Soruşturma : Kanunun yetkili kıldığı mercilere ihbar ve şikayet yolu ile bildirilen veya kendiliklerinden muttali oldukları suç şüphesinin yetkili mercilerce öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen yasal araştırma evresidir. (CMK- Md.2) Kovuşturma (Yargılama) : İddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evredeki hâkim ve hâkimler heyeti tarafından yapılan yargılamadır. (CMK- Md.2-f) Kamu Görevlilerinin Soruşturma Usulleri Kamu görevlilerinin soruşturma usulleri kamu görevlileri hakkındaki bir suç iddiasının yetkili mercilerce öğrenilmesinden başlayarak kolluk kuvvetleri, müfettişlik veya muhakkiklik ve ilgili savcılık tarafından bu iddia ile ilgili olarak yapılan her türlü araştırma, inceleme ve bilgi, belge ve delil toplamayı kapsayan hazırlık aşamasında izlenecek yol ve yöntemleri kapsamaktadır. Yasama, yürütme ve yargı üyeleri dışında kalan, yürütmenin bir alt organı olan idare organında çalışan kamu görevlilerinin (memurlar ile diğer kamu görevlileri) soruşturulmaları ise dört ayrı usule tabidir. Birincisi; kamu görevlilerinin kamu görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle işledikleri suçların soruşturma usulüdür tarihinde kabul edilen ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun a göre yürütülen bu usulde soruşturma (ön inceleme) öncelikle yetkili idare merciince yapılmakta veya yaptırılmakta ve bu ön inceleme sonucuna göre 5

9 Cumhuriyet Savcılığına soruşturma ve kamu davası açma izni verilmekte veya verilmemektedir. İkinci usulde; suç yine görev nedeniyle veya görev esnasında işlenebilen nitelikte olmakla birlikte, suç çeşidi itibariyle (mal bildirimi suçları, rüşvet, ihtilas, irtikap, zimmete para geçirmek, görev esnasında veya görevinden dolayı kaçakçılık, resmi ihale veya alım-satıma fesat karıştırmak, devlet sırlarının açıklanması veya açıklanmasına sebebiyet vermek suçlarından veya bu suçlara iştirak etmek gibi yüz kızartıcı suçlar hakkında) doğrudan Cumhuriyet Savcılıklarınca soruşturma yapılmaktadır sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununa göre bu suçlar görev nedeniyle de olsa doğrudan savcılıklarca soruşturulmaktadır. Üçüncü usulde; kamu görevlilerinin herkes gibi işleyebildikleri genel adli suçları işlemeleri halinde haklarında uygulanan soruşturma usulüdür ki bu usulde soruşturma genel hükümlere göre ve doğrudan Cumhuriyet Savcılıklarınca yapılmaktadır. Dördüncü usulde; kamu görevlilerinin idarenin işleyişine uygun davranmalarını sağlamak üzere yürütülen disiplin soruşturmalarıdır Kamu Görevlilerinin Yargılanmasında Uygulanan Başlıca Sistemler Ceza muhakemeleri Usulü Kanununa göre bir suç işlendiğinde önce Cumhuriyet savcısı tarafından hazırlık soruşturulması yapılır. Bu aşamadan sonra mahkeme önünde yapılan nihai soruşturmaya geçilir. Suçun ortaya çıkmasından hükmün kesinleşmesine kadar sanık hakkında yapılacak tüm işlemlerin adli makamların görev ve yetkisi içinde bulunması genel kuraldır. Ancak memurlar hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan dolayı ceza kovuşturulması yapılması konusunda çeşitli hukuk sistemlerinde özel kurallar getirilmiştir. 4 A-Yargısal Güvence Sistemi: Bu sistemde memurların görevleri ile ilgili suçlardan dolayı muhakemeleri, hazırlık soruşturması dahil bütün işlemler idarenin izin ve müdahalesine gerek olmaksızın, genel hükümler çerçevesinde adli 4 İbrahim Topuz, Memur Yargılama Hukuku, Yayın No: 32, Ankara: Mahalli İdareler Derneği Yayını, 2001, s.17. 6

10 makamlarca icra edilmesi suretiyle yapılır. Bu sistem, Anglo-Sakson hukuk sisteminin öncüsü olan İngiltere de gelişmiştir. B-Yönetsel Güvence Sistemi: Geniş anlamda yönetsel güvence, hem kamu personelinin statüsüyle ve yükümlülükleri ile ilgili olarak kendine sağlanan, örneğin, kendisiyle ilgili kararlara katılma gibi haklarını, hem de hakkında cezai bir kovuşturma açılabilmesini belli yöntemlere bağlamayı anlatır. Dar anlamda ise yalnızca cezai kovuşturmada, adli yargıdan önce belli bir yönteme bağlı olması anlaşılır. Yönetsel güvence üst sisteminin, kamu görevlileri için özel yargılama anlamında üç ayrı alt sistemden bahsedilebilir. 1- Muhakeme Sistemi: Bu sistemde memurun yargılanması hem soruşturma hem de kovuşturma aşamasında idare tarafından yapılmaktadır tarihli Memurun Muhakematına Dair Nizamname ile bu sistem benimsenmiştir. 2-Tahkik Sistemi: Bu sistem yürürlükten kalkan MMHK nın sistemidir. Bu sisteme göre idari makamlar soruşturmayı tamamlamakta kovuşturma için işi mahkemeye havale etmektedirler. Bu kanunun kabul ettiği en önemli esas, memurların görevlerinden doğan veya görevleri sırasında işlenen suçlarından dolayı idari makamlarca soruşturma yapılıp lüzum-u muhakeme kararı verilmedikçe adli makamlarca takibata tabi tutulamamasıdır. 5 3-İzin Sistemi: Kamu görevlisinin görev sebebiyle işledikleri suçlardan dolayı hakkında adli soruşturmaya başlayabilmek için yetkili idari mercilerden izin almayı öngören sistemdir. Nitekim Anayasanın 129. Maddesinin son fıkrasında Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idari merciin iznine bağlıdır. Hükmü düzenlenerek kamu görevlilerinin yargılanmasında izin sistemini öngörmektedir Sayılı Kanunla, kamu görevlilerinin görevleri sebebi 5 Hakkı Kamil Beşe, Memurlar Hakkında Muhakeme Usulleri, 1.Basım, Ankara: Yeni Cezaevi Matbaası, 1943, s.8 7

11 ile işledikleri suçlardan dolayı izin alınması esasını benimsemiş ve bu belli usul ve şartlara tabi tutulmuştur. Yine 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile yürürlükten kaldırılan, 1609 sayılı Kanunun kabul ettiği sistem de budur sayılı Kanunun yürürlüğünden önce memurların işledikleri bazı suçların soruşturulması için izin sistemi geçerliydi. Ancak bu sistemin kamu düzenini bozan ve yolsuzluklara yol açan bu tür suçların soruşturulması ve kovuşturulması bakımından büyük sakıncalar doğurması nedeniyle 3628 sayılı Kanun yürürlüğe sokulmuş ve izin sistemine son verilmiştir sayılı Kanunun 19. maddesindeki, Cumhuriyet Savcısı 17 inci maddede yazılı suçların işlendiğini öğrendiğinde sanıklar 6 hakkında doğrudan doğruya ve bizzat soruşturmaya başlamakla beraber durumu atamaya yetkili amirine veya 8 inci maddede sayılan mercilere bildirir. hükmüyle Cumhuriyet savcısına kamu görevlileri tarafından işlenen ve bu kanunda sayılan suçlar yönünden izin almadan sadece durumu atamaya yetkili amirine veya 8 inci maddede sayılan mercilere bildirmek şartıyla iddianame ile dava açabilme yetkisi verilmiştir. Böylelikle bu suçlar yönünden izin sistemi terk edilerek bildirim sistemine geçilmiştir. 7 6 Sanık: 5271 sayılı CMK nın Tanımlar başlıklı 2 nci maddesinde kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar, suç şüphesi altında bulunan kişi sanık olarak tanımlanmıştır. Soruşturma evresinde suç şüphesi altında bulunan kişiye şüpheli denildiği halde, 3628 sayılı Kanunda soruşturma evresinde suç şüphesi altında bulunan kişi için sanık deyimi kullanıldığı için burada da aynı kelime kullanılmıştır. 7 Yargıtay CGK nın tarih, 2004/2-10 Esas, 2004/40 sayılı Kararı. 8

12 SAYILI MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI, RÜŞVET VE YOLSUZLUKLARLA MÜCADELE KANUNU 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanun gün ve 2871 sayılı Kamu Görevlileri İle İlgili Mal Bildirimi Kanunu ve gün ve 1609 sayılı Bazı Cürümlerden Dolayı Memurlar ve Şerikler Hakkında Takip ve Muhakeme Usulüne Dair Kanunu yürürlükten kaldırmıştır. Yürürlükten kaldırılan bu Kanunlarla hüküm altına alınan hususlar 3628 sayılı Kanunda birleştirilmiş ve bazı ek hükümlerde ilave edilerek yeniden düzenlenmiştir. 8 Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmelik de tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile daha önce 1609 ve 2871 sayılı Kanunlar kapsamındaki suçların soruşturulmasında getirilen en önemli farklılık, Cumhuriyet savcısının kamu davası açmadan önce sanığın bağlı olduğu idari merciden muvafakat alma mecburiyetinin ortadan kaldırılmasıdır. Böylece, Cumhuriyet savcısının yetkisi ve bunun tabii bir sonucu olarak Cumhuriyet savcısının yetkisini kullanan muhakkik in yetkileri de genişletilmiştir Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet Ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun Kamu Görevlileri Bakımından Uygulama Alanı Kanun Kapsamına Giren Kamu Görevlileri: Adı geçen Kanunda Kanunun hangi kişiler hakkında uygulanacağı konusunda açık bir belirleme yapılmamıştır. Kanunun 17.maddesinde suçlarından veya bu suçlara iştirak etmekten sanık olanlar hakkında 02/12/1999 tarihli ve 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu 8 Halil Ulusoy, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve Uygulaması Hakkında İnceleme, Türk İdare Dergisi, Y.63, S.392,1991, s Mehmet Nadir Arıca, Memur Suçları ve Soruşturma, 2.Baskı, Ankara: İlksan Matbaa, 2000, s

13 Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri uygulanmaz. hükmünden, anılan Kanuna tabi kamu görevlilerinin kimler olduğu dolaylı olarak belirlenmiş olduğunu söylemek mümkündür. Buna göre işlenilen suçun 3628 sayılı Kanun kapsamında yer alan suçlardan olması ve 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümlerine tabi olan kamu görevlileri hakkında anılan Kanun hükümleri uygulanacaktır. Kanun Kapsamı Dışında Tutulan Kamu Görevlileri : 3628 sayılı Kanunun 17.maddesinin ikinci fıkra hükmü uyarınca, müsteşarlar, valiler ve kaymakamlar Kanunun kapsamı dışında tutulmuştur. Bunlar hakkında 4483 sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapılır. Yine aynı maddenin son fıkrasında görevleri veya sıfatları sebebi ile özel soruşturma ve kovuşturma usulüne tabi olan sanıklarla ilgili kanun hükümleri saklıdır. hükmü düzenlenmiştir. Buna göre yasama organı mensupları, hakim ve savcılar, üniversite öğretim üye ve yardımcıları ile diğer personel, adli görevi olan memurlar, kamu iktisadi kuruluşlarının mensupları, din görevlileri (dini görevleri nedeniyle işledikleri suçlarda) 10 ; özel kanun veya genel hükümlere göre işledikleri suç Kanun kapsamında olsa dahi; haklarında anılan Kanun hükümleri uygulanmayacaktır. 10 Arıca, Memur Suçları ve Soruşturma, s

14 3.MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI USUL VE ESASLARI 3.1. Mevzuattaki Düzenlemeler Ülkemizde kamu görevlileri ile kamu hizmeti ifa eden kişilerin mal bildiriminde bulunmalarını düzenleyen temel hüküm 1982 Anayasası nın 71.maddesinde yer almaktadır. Anılan madde; Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez. esasını getirmiştir. Kamu görevlilerinin mal bildirimi vermelerine ilişkin ilk yasal düzenleme tarih ve 4237 sayılı Fevkalade Hallerde Haksız Olarak Mal İktisap Edenler Hakkında Kanun dur. Daha sonra ise 2780 sayılı Milli Koruma Kanunu ile fevkalade hal durumu ortadan kalkınca, 4237 sayılı Kanun tarihinde fiilen yürürlükten kaldırılmıştır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun da mal bildirim ile ilgili düzenleme yapılmıştır. Söz konusu Kanunun 14.maddesinde; Devlet memurları, kendileriyle, eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmaz malları, alacak ve borçlar hakkında özel kanunda yazılı hükümler uyarınca mal bildirimi verirler. hükmü yer almaktadır. 3.2.Mal Bildiriminde Bulunması Gerekenler Mal bildirimi konusunda ana düzenleme 1982 Anayasamızın Mal Bildirimi başlıklı 71 inci maddesindeki Kamu Hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez. hükmüdür. Konu hakkında Devlet Memurları Kanununun 14 üncü maddesinde de; Devlet memurları, kendileriyle, eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmaz malları, alacak ve borçları hakkında, özel kanunda yazılı hükümler uyarınca, mal bildirimi verirler. hükmü yer almaktadır. 11

15 Diğer taraftan, kimlerin mal bildiriminde bulunmaları gerektiği Anayasamızın yukarıdaki amir hükmü uyarınca yürürlüğe giren 3628 Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun 2.maddesi, Yönetmeliğin 3. maddesi mal bildiriminde bulunması gerekenleri düzenlemiştir. Buna göre; a) Her tür seçimle işbaşına gelen kamu görevlileri ve dışarıdan atanan Bakanlar Kurulu Üyeleri (Muhtarlar ve İhtiyar Heyeti Üyeleri hariç), b) Noterler, c) Türk Hava Kurumunun genel yönetim ve merkez denetleme kurulu üyeleri ile genel merkez teşkilatında ve Türk Kuşu Genel Müdürlüğü nde, T.Kızılay Derneği nin merkez kurullarında ve Genel Müdürlük teşkilatında görev alanlar ve bunların şube başkanları, d) Genel ve katma bütçeli daireler, il özel idareleri, belediyeler ve bunlara bağlı kuruluş ve alt kuruluşlarda, kamu iktisadi teşekkülleri (iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kuruluşları) ile bunlara bağlı müessese, bağlı ortaklık ve işletmelerde, özel kanunlarla veya özel kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulan ve kamu hizmeti gören kurum ve kuruluşlar ile bunların alt kuruluşlarında veya komisyonlarında aylık ücret ve ödenek almak suretiyle kamu hizmeti gören memurları, işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ile yönetim ve denetim kurulu üyeleri, e) Siyasi parti genel başkanları, vakıfların idare organlarında görev alanlar, kooperatiflerin ve birliklerin başkanları, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürleri, yeminli mali müşavirler, kamuya yararlı dernek yönetici ve denetçileri, f) Gazete sahibi gerçek kişiler ile gazete sahibi şirketlerin yönetim kurulu üyeleri, sorumlu müdürleri, başyazarları ve fıkra yazarları, g) Özel kanunlarına göre mal bildiriminde bulunmak zorunda olanlar (Konfederasyon, sendika ve sendika şube başkan ve yöneticileri dahil), 12

16 şeklinde tespit ve tayin etmiştir. Yönetmeliğin 4.maddesi, her ikisi de bildirimde bulunması gereken eşlerin her birinin ayrı ayrı mal bildiriminde bulunmaları zorunluluğu olduğunu, bu durumda eşlerden birinin eşi ile velayeti altındaki çocukların mallarını bildirmek zorunluluğu bulunduğunu hükme bağlamıştır. Yönetmeliğin 5.maddesi, kamu görevlilerinden asli görevleri uhdelerinde kalmak kaydıyla ikinci bir görevi yürütenler veya vekaleten tedvir edenlerin, sadece asli görevlerinden dolayı tek bir mal bildiriminde bulunacaklarını belirtmiştir. Kamu görevlisi olmayıp da 3628 sayılı Kanuna göre birden fazla mal bildiriminde bulunması gerekenlerin bu mercilerden yalnızca birine mal bildirimi verecekleri esasını getirmiştir. 3.3.Mal Bildiriminin Konusu 3628 sayılı Kanunun 5. ve Yönetmeliğin 8. maddesi, yukarıda belirtilen görevlilerin kendilerine, eşleri ve velayetleri altındaki çocuklarına ait bulunan; a) Taşınmaz malları (Arsa ve yapı kooperatif hisseleri dahil), b) Kendilerine aylık ödenenler, net aylık tutarının beş katından; aylık ödenmeyenler ise Genel İdare Hizmetleri sınıfında 1.derecenin 1.kademesindeki şube müdürüne ödenen net aylığın beş katından fazla değer ve tutarındaki; 1-Para ve para hükmündeki kıymetli kağıtları (Yabancı kayıt paralar, bunların bildirim tarihindeki borsa kıymetlerine göre Türk Parası değeri ve cinsleri üzerinden belirtilen), 2-Hisse senedi ve tahvilleri, 3-Altın ve mücevheratı, 13

17 4-Diğer taşınır malları (Her türlü kara, deniz ve hava taşıt araçları, traktör, biçer-döver, harman makinesi ve diğer ziraat makineleri, inşaat ve iş makineleri, hayvanlar, koleksiyonlar, ev eşyaları), 5-Hakları 6-Alacaklar, 7-Borçlar ve sebepleri, 8-Gelirleri ve bunların kaynakları, Mal bildiriminin konusunu teşkil edeceğini ve (b) bendinde belirtilen mal, hak, alacak, borç ve gelirlerin ayrı ayrı, toplam değerlerinin tek kalem halinde gösterileceğini ve malların, mal bildirimi tarihindeki değerleri esas alınmak suretiyle beyan olunacağını belirtmiştir. 3.4.Mal Bildiriminin Verilme Zamanı 3628 sayılı Kanunun 6. Yönetmeliğin 9.maddesi mal bildirimlerinin; a) Bu Kanun kapsamındaki göreve atanmada, göreve giriş için gerekli belgelerle birlikte, b) Bakanlar Kurulu üyeleri için atamayı izleyen bir ay içinde, c) Seçimle gelinen görevlerde, seçimin kesinleşme tarihini izleyen iki ay içinde, d) Yönetim ve denetim kurulları ile komisyon üyeliklerine seçilen veya atananlar için, göreve başlama tarihini izleyen bir ay içinde, e) Görevi sona erenler ayrılma tarihini izleyen bir ay içinde, 14

18 f) Gazete sahibi gerçek kişiler ile, gazete sahibi şirketlerin yönetim ve denetim kurulu üyeleri faaliyete geçme tarihini, sorumlu müdürleri ve denetim kurulu üyeleri faaliyete geçme tarihini, g) Özel kanunlarına göre mal bildiriminde bulunması gerekenler için kanunlarında öngörülen süre içinde, Verilmelerinin zorunlu olduğunu, (a) bendinde yazılı durumlarda mal bildirimi verilmedikçe atama işlerinin yapılamayacağı esasını getirmiştir Mal Bildirimlerinin Yenilenmesi Kanun kapsamındaki görevlere devam edenler, sonu (0) ve (5) ile biten yılların en geç Şubat ayı sonuna kadar bildirimlerini yenilerler. Yeni bildirimler yetkili merci tarafından daha önceki bildirimler ile karşılaştırılırlar Ek Mal Bildirimi 3628 sayılı Kanun uyarınca mal bildiriminde bulunanlar, bunların eşleri, velayeti altındaki çocukları ve kendilerinin şahsi mal varlıklarında önemli bir değişiklik olduğunda, değişikliği izleyen bir ay içinde yeni edindikleri mal, hak, gelir, alacak ve borçlara münhasır olmak üzere ek mal bildirimi vermek zorundadırlar. Yukarıda mal bildirimi konusu ayrımında gösterilen mahiyet ve miktardaki malın iktisabı ile hak, alacak veya gelir sağlanması veya borçlanılması, mal varlığında önemli değişiklik sayılır Mal Bildirimlerinin Verileceği Merciler 3628 sayılı Kanunun 8 ve Yönetmeliğin 6.maddesi mal bildirimlerinin verileceği mercileri; a) T.B.M.M. ve Bakanlar Kurulu üyeleri için T.B.M.M. Başkanlığı na, b) Kamu kurum ve kuruluşlarında görevli personel için, özlük işleri ile ilgili birime, 15

19 c) Kurum, teşebbüs, teşekkül ve kuruluşların genel müdürleri, yönetim ve denetim kurulu için ilgili Bakanlıklara, d) Yüksek mahkemelerin daire başkan ve üyeleri için ilgili mahkemenin başkanına, e) Noterler için Adalet Bakanlığı na, f) Diğer kurum ve kuruluşların memur ve hizmetleri için atamaya yetkili makama, g) T.H.K. ve Kızılay Derneği nde görev alanlar için kurum ve dernek başkanlığına, h) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında görevli olanlar için kurum başkanlığına, bunların yönetim ve denetim kurulu üyeleri için ilgili bulundukları bakanlıklara, ı) Görevlerinden ayrılanlar için bu görevlerinde iken bildirimlerini vermeleri gereken makama, j) Siyasi parti genel başkanları için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı na, k) Kooperatif ve birliklerin başkanları, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürleri için, kooperatiflerin ve birliklerin denetiminin yapıldığı kuruluşlara, l) Yeminli mali müşavirler için Maliye ve Gümrük Bakanlığı na, m) T.H.K.nun, T.Kızılay Derneği nin ve kamu yararına sayılan derneklerin gerek yönetim ve merkez denetleme kurulu üyeleri için İçişleri Bakanlığı na, bunların şube başkanları için bulundukları il valiliklerine, n) İl Genel Meclisi üyeleri için ilgili valiliğe, Belediye Meclisi üyeleri için ilgili belediye başkanlarına, Belediye Başkanları için İçişleri Bakanlığı na, 16

20 o) Mal bildirimi verecek son merciler için, kendi kuruluşlarının özlük işleri ile ilgili birimine, p) Gazete sahibi gerçek kişiler ile gazete sahibi şirketlerin yönetim kurulu ve denetim kurulu üyeleri, sorumlu müdürleri, başyazarları ve fıkra yazarları için bulundukları yerin en büyük mülki amirliğine, r) Vakıfların idare organlarında görev alanlar için Vakıflar Genel Müdürlüğü ne, olarak belirlenmiştir. 17

21 SAYILI KANUN KAPSAMINDAKİ SUÇLAR 3628 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde mal bildirimi yükümlülüğüne ilişkin suçlar ile 17 inci maddesinde Türk Ceza Kanunu ile düzenlenmiş suçlar olmak üzere ikili ayrıma gidilmiştir. 4.1.Kanunun 1. maddesinde düzenlenen münhasıran mal bildirimi yükümlülüğüne ilişkin olan suçlar Kanunun 1. maddesinde düzenlenen münhasıran mal bildirimi yükümlülüğüne ilişkin olan suçlar aşağıdaki gibidir: - Yapılan ihtara rağmen süresinde mal bildiriminde bulunmama (3628 m. 10/1), - Soruşturma ile ilgili olarak verilen süre zarfında mal bildiriminde bulunmama (3628 m. 10/2), - Mal bildiriminin muhtevası hakkında Kanunun 9 uncu maddesindeki gizliliğe aykırı olarak gerçeğe aykırı açıklamada bulunma (3628 m. 11), - Gerçeğe aykırı bildirime bulunma (3628 m. 12), - Haksız mal edinme, kaçırma veya gizleme (3628 m. 13), sayılı Kanuna aykırı davranıldığına dair delil ve emare elde eden Müfettiş veya Muhakkikin durumu yetkili ve görevli Cumhuriyet Savcısına ihbar ve evrakı tevdi etmemesi (3628 m. 18/4), -Kanunun 20 inci maddesi mucibince kendilerinden bilgi istenenlerin bilgi vermemesi (3628 m. 20), 3628 sayılı Kanunun üçüncü bölümü mal bildirimi konusu hakkında işlenen suçlar ile haksız mal edinme hakkında cezai hükümleri düzenlenmiştir. Söz konusu Kanunun 10. maddesi 6 ncı maddede belirtilen sürelerde mal bildiriminde bulunmayana bildirimlerin verileceği mercilerce ihtarda bulunulur. İhtarın kendisine tebliğinden itibaren otuz gün içinde mazeretsiz olarak bildirimde bulunmayana üç aya kadar hapis cezası verilir. Soruşturma ile ilgili olarak verilen süre zarfında mal 18

22 bildiriminde bulunmayana üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir hükmüne amirdir. 11. maddesi mal bildiriminin muhtevası hakkında gizlilik prensibine aykırı davranan üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacağını, bu fiilin basın yoluyla işlenmesi halinde verilecek ceza yarı oranında artırılacağını, 12. maddesi gerçeğe aykırı bildirimde bulunana altı aydan üç yıla kadar hapis cezası verileceğini hükümlerini düzenlemiştir Sayılı Kanun İle 2871 Sayılı Kanunun Karşılaştırılması 3628 sayılı Kanunda, 2871 sayılı Kanundan farklı olarak; a) Soruşturma açılan kamu görevlilerinden mal bildirimi alınması, b) Sanığın 2.derece kan ve sıhri hısımları ile gelin ve damadının mal bildirimi kapsamına alınması, c) Kanunda belirtilen süreler içinde yapılacak tebligata rağmen mal bildiriminde bulunmayanlara hapis cezası verileceği, d) Haksız mal edindiği kesinleşenlerin kamu görevinde istihdam edilemeyeceği, e) Bu Kanuna aykırı hareket edenler hakkında, uygulanacak cezai müeyyidelere tecil, paraya çevirme ve ön ödeme usullerinin uygulanmayacağı, f) Hediye ve hibe eşyanın tanımının yapılarak, belirli değeri aşan bu tür eşyanın kuruma teslimi zorunluluğu getirilmiş ve bu Kanuna aykırı hareket edilmesi halinde soruşturmanın doğrudan Cumhuriyet Başsavcılığına yapılması esası getirilmiştir Haksız Mal Edinme, Mal kaçırma veya Gizleme (3628 / md.13) Kanuna veya genel ahlaka uygun olarak sağlandığı ispat edilemeyen mallar veya kişinin sosyal yaşantısı bakımından, geliriyle uygun olduğu kabul 19

23 edilemeyecek harcamalar şeklinde ortaya çıkan artışlar haksız mal edinme sayılmıştır sayılı Kanunun 13. maddesi Kanunun daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde haksız mal edinene üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş milyon liradan on milyon liraya kadar adli para cezası verilir. Haksız edinilen malı kaçıran veya gizleyene de aynı ceza verilir. Hükmüne amirdir Sayılı Kanunun 17.Maddesinde Düzenlenen Suçlar 3628 sayılı Kanunun 17.maddesinde belirtilen Türk Ceza Kanunu ile düzenlenmiş olup daha önce 1609 sayılı Kanun hükümlerine göre soruşturma mevzuu edilmiş suçlar: - Rüşvet, - İrtikap, - Zimmet, sayılı Bankalar Kanununda yazılı suçlar (160/3.md) - Görev sırasında veya görevinden dolayı kaçakçılık, - Resmi ihale ve alım ve satımlara fesat karıştırma, - Devlet sırlarını açıklama veya açıklanmasına sebebiyet verme, - 17 inci maddedeki suçlara iştirak etmek, Ceza kanununda tanımlanan suçlar genelde herkes tarafından işlenebilen suçlardır. Bu suçların kanuni tanımında kimse, bir kimse, her kim ifadeleri kullanılırken bazı suçlar ise belli failler tarafından işlenebilir. Bu suçların kanuni tanımında ise memur, bir memur kamu görevlisi gibi ifadeler kullanılır. Bunun gibi özel bir faillik şartı aranan suçlara özgü ya da mahsus suç denir. Konuya ilişkin olarak, TCK nın 40/2 maddesinde, özgü suçlarda, ancak özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur. hükmüne yer verilmiştir. Zimmet, rüşvet, irtikap, ihaleye fesat karıştırma suçları kamu görevlisine özgülenmiş, kamu idaresinin güvenirliğine ve işleyişine karşı suçlardır sayılı TCK nın dördüncü kısım birinci bölümünde düzenlenmiş suçlardandır. 20

24 4.2.1.Rüşvet (TCK-md. 252) Genel olarak rüşvet, bir kamu görevlisi ile herhangi bir kişi arasında gerçekleştirilen ve kamu görevlisinin yetkilerinin icrası ile ilgili bir iş için diğerinden haklı olmayan bir karşılık kabul etmesi sonucunu doğuran bir anlaşmadan ibarettir. 11 Rüşvet, bir kamu görevlisinin, görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle vardığı anlaşma çerçevesinde bir yarar sağlamasıdır sayılı Türk Ceza Kanunu nun 252. Maddesinde rüşvet suçu düzenlenmiştir. Buna göre Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kamu görevlisi de birinci fıkrada belirtilen ceza ile cezalandırılır. Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur. Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi ya da kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi hâllerinde fail hakkında, birinci ve ikinci fıkra hükümlerine göre verilecek ceza yarı oranında indirilir. Rüşvet teklif veya talebinin karşı tarafa iletilmesi, rüşvet anlaşmasının sağlanması veya rüşvetin temini hususlarında aracılık eden kişi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır. Rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır. 11 Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, 5. Baskı, Ankara: Savaş, 2010, s

25 Rüşvet alan veya talebinde bulunan ya da bu konuda anlaşmaya varan kişinin; yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması halinde, verilecek ceza üçte birden yarısına kadar artırılır. Bu madde hükümleri; a) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, b) Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının iştirakiyle kurulmuş şirketler, c) Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının bünyesinde faaliyet icra eden vakıflar, d) Kamu yararına çalışan dernekler, e) Kooperatifler, f) Halka açık anonim şirketler, adına hareket eden kişilere, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın, görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi; bu kişiler tarafından talep veya kabul edilmesi; bunlara aracılık edilmesi; bu ilişki dolayısıyla bir başkasına menfaat temin edilmesi halinde de uygulanır. Bu madde hükümleri; a) Yabancı bir devlette seçilmiş veya atanmış olan kamu görevlilerine, b)uluslararası veya uluslar üstü mahkemelerde ya da yabancı devlet mahkemelerinde görev yapan hâkimlere, jüri üyelerine veya diğer görevlilere, c) Uluslararası veya uluslarüstü parlamento üyelerine, d) Kamu kurumu ya da kamu işletmeleri de dahil olmak üzere, yabancı bir ülke için kamusal bir faaliyet yürüten kişilere, e)bir hukuki uyuşmazlığın çözümü amacıyla başvurulan tahkim usulü çerçevesinde görevlendirilen vatandaş veya yabancı hakemlere, f)uluslararası bir anlaşmaya dayalı olarak kurulan uluslararası veya uluslar üstü örgütlerin görevlilerine veya temsilcilerine, görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması ya da uluslararası ticari işlemler nedeniyle bir işin veya haksız bir yararın elde edilmesi yahut muhafazası amacıyla; doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif 22

26 veya vaat edilmesi ya da bunlar tarafından talep veya kabul edilmesi halinde de uygulanır. Dokuzuncu fıkra kapsamına giren rüşvet suçunun yurt dışında yabancı tarafından işlenmekle birlikte; a) Türkiye'nin, b) Türkiye'deki bir kamu kurumunun, c) Türk kanunlarına göre kurulmuş bir özel hukuk tüzel kişisinin, d) Türk vatandaşının, tarafı olduğu bir uyuşmazlık ya da bu kurum veya kişilerle ilgili bir işlemin yapılması veya yapılmaması için işlenmesi halinde, rüşvet veren, teklif veya vaat eden; rüşvet alan, talep eden, teklif veya vaadini kabul eden; bunlara aracılık eden; rüşvet ilişkisi dolayısıyla kendisine menfaat temin edilen kişiler hakkında, Türkiye'de bulundukları takdirde, resen soruşturma ve kovuşturma yapılır. Rüşvet suçu dürüst hizmet yükümü altında olan kamu görevlisinin, bu ilkeden ayrılarak, çıkar karşılığı hizmeti görmesinin cezalandırıldığı bir alandır. 12 Mülga Ceza Kanunu çeşitli maddelerinde rüşvet suçunun değişik biçimleri düzenlenmiştir. Nitekim rüşvet suçlarının ortak esasının, kamu hizmetine ilişkin görevlerin ticareti olduğunu, ancak bu tür bir ticaretin konusunun resmi göreve uygun bir davranış veya bu göreve aykırı bir davranış olabileceğini nazara alan Kanun, bu farklılığa dayanarak iki ayrı suçu öngörmüştü. Rüşvet anlaşmasının konusu bir görevin yerine getirilmesi ise basit rüşvet, eğer göreve aykırı bir davranış ise ağır rüşvet söz konusuydu sayılı Ceza Kanunu ile rüşvet suçu basit, ağır rüşvet suçu ayrımına son vermiştir. Rüşvet konusunu oluşturan işin, görevin gereklerine aykırı olması hali, yani mülga Ceza Kanunu döneminde ağır rüşvet olarak nitelendirilen filler cezalandırılmaktadır. Buna karşılık görevin yerine getirilmesi için yarar sağlama, bir başka deyişle mülga Ceza Kanunu döneminde basit rüşvet alma olarak adlandırılan durum, rüşvet olmaktan çıkarılmıştır. Suçla korunmak istenen hukuki menfaat, kamu idaresine olan ve olması gereken güvenin korunmasıdır. Kamu hizmetlerinin eşitlik ve liyakat açısından adaletli yürütüldüğü, kamu görevlilerinin rüşvet kabul etmez ve satın alınamaz 12 Erdener Yurtcan, Yargıtay Kararlarının Işığında Kamu Yönetimine Karşı Suçlar,1.Bası, Ankara: Beta,2008, s

27 oldukları hususunda toplumda hakim olan güvenin, inancın sarsılmaması gerekir. Rüşvetin suç olarak ihdasıyla korunmak istenen işte bu güven ve inançtır. Suçun Faili : Rüşvet suçunun düzenlendiği madde metninden anlaşılacağı üzere rüşvet suçu çok failli bir suç olup bir rüşvet alan olması için mutlaka bir de rüşvet veren olması gereklidir. Yeni Kanunun düzenlemesine göre rüşvet alan kişi mutlak surette kamu görevlisi olmalıdır. Rüşvet veren ise herhangi bir kimse olabilir. Kamu görevlisi ise genel hükümlerdeki 6. maddede yapılan tanıma giren kişidir. Suçun Maddi Unsuru: Suçun maddi unsuru failin niteliğine göre rüşvet almak veya rüşvet vermek tir. Rüşvetin sözlük anlamı yaptırılmak istenen bir işte yasadışı bir kolaylık veya çabukluk sağlanması için bir kimseye mal veya para olarak sağlanan çıkar dır. Yeni düzenleme ile artık sadece nitelikli rüşvet olarak adlandırılan, yapmaması gereken bir işi yapmak ve yapması gereken bir işi yapmamak için çıkar sağlayan memura rüşvet cezası verilebilecek. Yani, eylemin rüşvet sayılması için kamu görevlisinin görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için yarar sağlaması gerekir. Rüşvet suçunun oluşabilmesi için amaçlanan şeyin kamu görevlisinin görevine giren bir iş olması gerekir. Aksi takdirde rüşvet suçu oluşmaz. Amaçlanan şeyin kamu görevlisinin görevine girip girmediği, ilgili kurumun çalışma sistem ve işbölümünü düzenleyen mevzuata göre belirlenecektir. Zira, kamu görevlisinin fiilen, o görevi üstlenmiş bulunması suçun oluşmasına sebebiyet vermeyeceği düşünülmektedir. Maddenin son fıkrasında ise uluslar arası mevzuata uygunluk ve rüşvet suçuyla uluslar arası alanda mücadele için yabancı görevlilere rüşvet verme ve alma da suç kapsamına alınmıştır. Suçun Manevi Unsuru : Bu suç, ancak kasten işlenebilir. Bu itibarla rüşvet alan memur, sağladığı yararın veya kabul ettiği vaadin hukuka aykırı olduğunu bilecek ve bunu isteyecektir. Kendisinden rüşvet istenen kimse de, bu yararın talep olunmasının hukuka aykırı olduğunu bilecek ve buna rağmen bu talebi serbest iradesiyle kabul edecektir. Rüşvet çok failli bir suçtur. Teşebbüs durumu hariç daima iki kişinin varlığını gerektirir. Bunlardan biri rüşvet alan, diğeri verendir. Rüşveti alanın her halükarda 24

28 memur olması gerekir. Bunlar suç ortağı kişilerdir ve suçun failleridir. Faillerden birinin ceza sorumluluğu olmaması, diğerinin sorumlu olmamasını veya cezalandırılmasını engellemez. 13 Rüşvet alan kamu görevlisi, dört yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Rüşvet veren kişi de kamu görevlisi gibi cezalandırılır. Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması hâlinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur. Rüşvet alan veya bu konuda anlaşmaya varan kişinin, yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması hâlinde, birinci fıkraya göre verilecek ceza üçte birden yarısına kadar artırılır İrtikap (TCK-md.250) Bir kamu görevlisinin, görev nüfuzunu kötüye kullanarak, bir kimseyi icbar etmek veya hileli davranışlarla ikna etmek suretiyle, kendisine veya başkasına yarar sağlaması veya bu yolda vaatte bulunulmasını sağlamasıdır sayılı Türk Ceza Kanunu nun 250. maddesinde irtikap Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir. Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması hâlinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. 13 Toroslu, s

29 İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir. hükmü düzenlenmiştir. İrtikap fiili suç haline getirmekle korunan hukuki menfaat, bir yandan dürüstlüğün, diğer yandan da kamu idaresinin itibarının korunmasıdır. Suçun Faili : İrtikap suçunun faili görevinin sağladığı nüfuzu ve güveni kötüye kullanmakla, hileli davranışlarla, ikna etmekle veya hatadan istifade etmekle kendisine veya başkasına yarar sağlayan veya bu yolda vaatte bulunulmasına imkan sağlayan kamu görevlisidir. Suçun Maddi Unsuru : 1. fıkrada düzenlenen cebri irtikap suçunda maddi unsur; nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlamsına veya bu yolla vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar etmek (zorlamak) tir.maddede geçen icbar deyimi, mağdurun iradesini baskı altında tutmaya elverişli, doğrudan doğruya veya dolayısıyla her türlü manevi zorlayıcı hareketin yapılmasını ifade eder. Failin zorlayıcı hareketinin mağdur üzerinde baskı yaratmaya elverişli olması yeterli olup, mağdurun korkmuş olması gerekmez. Mağdurun; sağladığı menfaatin hukuka aykırı olduğunu bilmesi, fakat iradesi baskı altında tutulduğu için, bu baskıdan kurtulmak ve karşılaşabileceği daha ağır zararları bertaraf etmek düşüncesiyle hareket etmiş olması gerekir. Ancak, bu icbarın, yağma suçunun oluşumuna neden olan cebir veya tehdit boyutuna varmaması gerekir. Aksi takdirde, gerçekleşen suç, icbar suretiyle irtikâp değil, gasp suçu olur. 2. fıkrada düzenlenen ikna suretiyle irtikap suçunda maddi unsur; görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla kendisine veya başkasına yarar sağlamasına veya bu yolla vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna etmektir. 3. fıkradaki hatadan istifade suretiyle irtikap fiili, 2. fıkradaki suçun hafifletici nedenidir. Buna göre kamu görevlisi olan failin görevinin sağladığı güvenden de istifadeyle mağdurun hatasından yararlanarak kendisine veya başkasına yarar sağlaması veya bu yolla vaatte bulunulmasını temin etmesi gerekir. Bu şekilde 26

30 irtikapta, kamu görevlisinin zorlayıcı veya kandırıcı bir hareketi olmaksızın mağdur kendiliğinden ona menfaat sağlamakta, memurda bu menfaatin haksız olduğunu bildiği halde, bunu iade etmemektedir. Failin mağdurun hataya düşmesinde hiçbir etkisinin bulunmaması gerekir. Bir etkisi var ise ikna suretiyle irtikap suçu oluşur. Suçun Manevi Unsuru : Suçun manevi unsuru kast olup; saik önemsizdir. Taksirle işlenemez İrtikap İle Rüşvet Suçu Arasındaki Farklar İrtikap ile rüşvet suçu arasındaki farklar aşağıdaki gibidir; - İrtikap suçu (yiyicilik) tek yanlı olduğu halde, rüşvet suçu iki yanlı suçlardandır. İrtikapta sadece parayı alan suçludur. Rüşvette hem çıkarı sağlayan hem de çıkarı veren suçludur. Çünkü yiyicilik suçunda birey, baskı veya ikna sonucu suç kastı olmadan faile çıkar sağlandığı için suçlu değildir. Rüşvette ise, rüşvet veren serbest iradesi ile rüşvet anlaşması yapıp memura çıkar sağlandığından kendisi de suçludur. - Yiyicilikte memuriyet görevi ve sıfatı kötüye kullanılmaktadır. Rüşvet suçunda ise fail memuriyet görevini kötüye kullanmaktadır. - Yiyicilikte görev veya sıfat kötüye kullanılıp çıkar sağlanırken, rüşvette çıkar sağlandıktan sonra görev kötüye kullanılmaktadır. - Yiyicilik suçunu sadece memurlar işlerken, rüşvet suçunu memurlarla birlikte 211/2.maddesinde yazılı kamu hizmeti ile görevli olanlarda işlemektedir. - Yiyicilikte birey yasal ortamda olduğu halde, rüşvette ise birey yani rüşvet veren yasa dışı ortamda bulunmaktadır Vahdettin Özcan, 3628 Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu Uygulaması, 27

31 Zimmet (TCK-md.247) Bir kamu görevlisinin, görevi nedeniyle zilyetliği kendisine devredilmiş olan veya koruma ve gözetimiyle yükümlü olduğu malı, kendisinin veya başkasının temellük etmesini sağlamasıdır. Zimmet, özünde kamu görevlisi tarafından işlenen bir güveni kötüye kullanmadan ibarettir. Zimmet suçunu öngören norm ile sadece kamu görevlilerinin doğruluğu ve dürüstlüğüne ilişkin devlete ait menfaatler değil, aynı zamanda kamu idaresinin malvarlığına ilişkin menfaatleri de korunmaktadır. 15 Zimmet suçunu işleyen kamu görevlisi, beş yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Zimmet suçunun, malın geçici bir süre kullanıldıktan sonra iade edilmek üzere işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranına kadar indirilebilir. TCK nın 259. Maddesi Zimmet veya irtikâp suçunun işlenmesine kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi, işlenen suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur. Denetim görevini ihmal ederek, zimmet veya irtikâp suçunun işlenmesine imkân sağlayan kamu görevlisi, üç aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Hükmünü düzenlemiştir. Zimmet suçunun maddi konusu, zimmete geçirilen taşınır veya taşınmaz maldır. Bu malın zilyetliğinin kamu görevlisine devredilmiş olması veya kamu görevlisinin bu mal üzerinde gözetim yükümlüğünün bulunması gerekir. Zimmet suçlarını cezalandırmakla korunmak istenen hukuki menfaat kamuya ait değerlerin dürüst bir şekilde idaresini ve kullanılmasını sağlamaktır. Suçun Faili : Zimmet suçunun faili, malı kendisinin veya başkasının zimmetine geçiren kamu görevlisidir. Mahsus suçlardan olan zimmet suçunun faili mutlaka kamu görevlisi olacaktır. Suçun Maddi Unsuru : Zimmet suçunda maddi unsur, madde metninde yer alan zimmete geçirmek tir. Zimmete geçirmek deyimi sözlük manası itibarıyla, 15 Toroslu, s

32 kendisine bırakılmış parayı kendisine mal etmek veya harcamak manasına gelmektedir. Hukuki anlamda zimmetine geçirmeden maksat ise; bir para veya şey üzerinde onun malikiymiş gibi tasarrufta bulunmaktır. Bu itibarla bu gibi değerleri kendi mal varlığına ithal etmek gibi, satmak veya trampa etmek suretiyle karşılığında alınan bedel veya malı kendi varlığına sokmak da bu kavrama girer ve bu bakımdan para, evrak veya malın failin mal varlığında kaldığı sürenin kısa veya uzun olması bir rol oynamaz. Zimmete geçirme deyimi, her ne kadar icrai bir hareketi kapsıyor gibi görünse de ihmalli bir davranışla da işlenmesi mümkündür. Suçun Manevi Unsuru : Bu suçun manevi unsuru kast olup; saik önemsizdir. Taksirle işlenemez İhtilas (TCK-md.247/2) Suç fiilinin gizliliğini (açığa çıkmamasını) temin etmek üzere her tür hileye başvurarak (hileli) davranışlarla işlenen zimmet suçudur. Zimmet suçuna nitelikli olma özelliğini veren hile bir bakıma işlenen basit zimmet suçunun delillerini karartma amacına yönelik bir davranıştır. Eski kanun uygulamasında hileli faaliyetin aldatıcılık niteliği konusunda Yargıtay şu ölçüyü benimsemiştir: Zimmet suçunun işlendiği yalnızca dairede mevcut belge ve kayıtların incelenmesinden anlaşılmakta ise, hile daireyi aldatacak nitelikte değildir. Buna karşılık suçun ortaya çıkarılabilmesi için daire dışında bazı araştırma ve incelemede bulunmak zorunluluğu var ise hile aldatıcı niteliktedir. Öte yandan hileli faaliyet için Yargıtay, dairedeki belgelerle zimmet suçunun işlendiğinin ilk bakışta ortaya çıkarılamaması koşulunu da aramaktadır. 19/10/2005 tarihinde T.B.M.M. tarafından kabul edilen ve 01/11/2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 160. maddesi Görevi nedeniyle zilyetliği kendisine devredilmiş olan veya koruma ve gözetimiyle yükümlü olduğu para veya para yerine geçen evrak 29