mahalle ?... mahalle Kavramın çağrıştırdıkları yansımaları aidiyet ve kimlik hemşerilik ölçek yoğunluk ulaşım erişilebilirlik yaya

Transkript

1 mahalle Şehir Planlama ve İmar Hukuku Dersi Ar Gör Dr. Erhan KURTARIR Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Mimarlık Fakültesi YTÜ ?... mahalle Kavramın çağrıştırdıkları aidiyet ve kimlik hemşerilik ölçek yoğunluk ulaşım erişilebilirlik yaya yansımaları mahallelilik semt Yaşam alanı Kültürün en belirgin yansımaları En özgür alt birim? En küçük idari birim Katılımın temel unsuru 2

2 Mahalle kavramı Mahalle: (nişanyan) Mahal: mahall yer (~ Ar maḥall) çözme yeri, durma veya konaklama yeri, konak, durak Mahalle: konaklama yeri, konak, durak mahal Mahalle: (tdk) 1. Bir şehrin bir kasabanın, büyükçe bir köyün bölündüğü parçalardan her biri 2. Bu parçalarda oturan insanların tamamı Semt: (tdk) 1. taraf, yön, yol, 2. kentin bölümü, 3. astronomide azimut 3 Mahalle, bir yere inmek, konmak, yerleşmek anlamına gelen Arapça hall (halel ve hulul) kökünden türetilmiş bir mekan ismidir. Türkçe de kelimeye kaynaklık eden mahal sözcüğü; yer, yöre, mevzi anlamına gelmektedir.(türkçe Sözlük, s.1484) Mahalle ise, devamlı veya geçici olarak ikamet etmek için kurulan küçük yerleşim birimlerini ifade eder. Mahalle bir yer ismi olarak bir kentin veya kasabanın en küçük fiziksel parçasını; sosyal olarak bir yerde oturan ve aralarında örgütsel ilişkiler bulunan bir topluluğu ifade eder. Şahin ve Işık, (2011)

3 Tanımı İLKOKUL YERLEŞME ÜNİTESİ KAVRAMI, GELİŞİMİ, DÜZENLEME İLKELERİ Bir iskan grubunun acil ihtiyaçlarının karşılandığı, ekonomik ve sosyal tesisleri ve barınma için gerekli hizmet alanlarını kapsayan yerleşim ünitesi. Yerellik bilincinin taşınabileceği (bireylerin birbirlerini tanıyabileceği ve içerisinde yaşadıkları yerleşmeye hakim olabilecekleri) bir nüfus ve alan büyüklüğü Yaklaşık 5000 kişilik bir nüfus ( nüfus arasında farklı kabuller de vardır) 800 metre yarıçaplı bir ünitedir Konut, okul, alışveriş üniteleri, dini tesis, açık alanlar ve bazı durumlarda endüstri işlevlerinin yeraldığı, ait olduğu toplumun bir parçası olan, planlı, kentsel bir birimdir Whittick, 1974 (Encyclopedia of Urban Planning) 5 kademelenme 6

4 KADEMELENME BÜYÜKLÜK / ETKİ ALANI (ÖNEM / ANLAMLANDIRMA) KOMPOSİZYON / ROL TANIMLAMA FARKLILIK / VURGU (HOMOJEN DOKU İÇİNDE) DİZİ / RİTİM SIRA DÜZENİ YERLEŞME KADEMELENMESİ? 7 KOMŞULUK GR. MAHALLE SEMT KENT 8

5 mahalle tasarım ilkeleri 9 MAHALLE KENTİN ALT BÖLGESİDİR. SOSYAL ALT BÖLGE TANIŞ OLMA BOYUTU DONATILARI ORTAK KULLANMA Park, okul, çarşı, alış-veriş, spor tesisi, ibadethane, kahve-hane, durak, sosyal tesis FİZİKİ ALT BÖLGE DOĞAL YAPIDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR Kıyı, topoğrafya, akarsu, tarım alanları, fay hatları, jeolojik alanlar, FİZİKİ YAPIDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR Ana ulaşım Çalışma yüzeyleri Genel donatı alanları 10

6 DÜZENLEME İLKELERİ Fonksiyon Alanları Konut Alanları Eğitim Alanları Açık (Yeşil) Alanlar Ünite Merkezi Dini Tesis Alanı Kültürel Tesis Alanı Sağlık Tesisi Alanı İdari Tesis Alanı Ulaşım Alanları 11 Konut (1-10) Konut Grubu (30-50) Küçük Komşuluk ( ) Komşuluk ( ) İlkokul Yerleşme Ünitesi ( ) Semt ( ) Şehir ( ) Eğitim Sağlık Sosyo-kültürel İdare Dini Tesis Yollar Yaya yolları - - Yaya yolları ve meydanlar Çocuk yuvası İlkokul Sağlık ocağı Çok amaçlı toplantı salonu Polis karakolu, PTT Küçük ibadethane İlkokullar Dispanser 2 ilkokula 1 ibadethane Lise, meslek okulları Hastahane DÜZENLEME İLKELERİ Kütüphane, sinema, toplantı salonu, müze, konser salonu, tiyatro Merkezi ve yerel yönetim birimleri Büyük ibadethane Yaya yolları ve meydanlar Yaya yolları ve meydanlar Yaya yolları ve meydanlar Yaya yolları ve meydanlar 12

7 Nüfus Kreş+anaokulu 1 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi İlköğretim(2) 4 m 2 /kişi 4 m 2 /kişi 4.5 m 2 /kişi 4.5 m 2 /kişi Ortaöğretim(2) 3 m 2 /kişi 3 m 2 /kişi 3 m 2 /kişi 3 m 2 /kişi Aktif Yeşil Alan(3) 10 m 2 /kişi 10 m 2 /kişi 10 m 2 /kişi 10 m 2 /kişi Sağlık Tesisi Alanları(2) 2 m 2 /kişi 2 m 2 /kişi 3 m 2 /kişi 4 m 2 /kişi Kültürel Tesis Alanları 0.5 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi 2 m 2 /kişi 2.5 m 2 /kişi Sosyal Tesis Alanları(4) 0.5 m 2 /kişi 0.5 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi 1.5 m 2 /kişi Halk Eğitim Merkezi 0.4 m 2 /kişi 0.4 m 2 /kişi 0.4 m 2 /kişi 0.4 m 2 /kişi Dini Tesis Alanları 0.5 m 2 /kişi 0.5 m 2 /kişi 0.5 m 2 /kişi 0.5 m 2 /kişi İdari Tesis Alanları 3 m 2 /kişi 3 m 2 /kişi 4 m 2 /kişi 5 m 2 /kişi Teknik Alt Yapı 1 m 2 /kişi 2 m 2 /kişi 3 m 2 /kişi 4 m 2 /kişi (yol ve otopark hariç) 13 Tasarım İlkeleri: Ünitelerin merkezinde ilk okul yer almaktadır ve konut alanları 800 m lik bir yarıçap içinde konumlanmıştır. Günlük ihtiyaçlar için küçük bir alışveriş merkezi de okulun yanında yer almaktadır. Konutlar park alanlarını da içeren çıkmaz sokakların etrafında konumlandırılarak geçiş trafiğinin yaratacağı problemlerin önlenmesi amaçlanmıştır. Üç ünitenin merkezinde de bu ünitelere servis sunan lise ve ticaret alanları yerleştirilmiştir. Bu üçlü grup da yürüme mesafesi dikkate alınarak 1600 m lik bir yarıçap içinde oluşturulmuştur. Egli,

8 15 İLKOKUL YERLEŞME ÜNİTESİ DÜZENLEME İLKELERİ Fonksiyon Barınma Eğitim Al. Sosyo-kültürel Tes. Al. Sağlık Tes. Al. Ünite Merkezi Yeşil Alanlar İdari Tes. Al. Altyapı Tesisleri İçerik Konut yapıları, avlular, bahçeler, teraslar, garaj vb. İlkokul, anaokulu Sosyal merkez, toplantı salonu, gençlik evi vb. Sağlık ocağı mağaza gıda (fırın, kasap, bakkal, manav, şarküteri, gazete bayii vb.), diğer (eczane, nalbur, berber, kahvehane vb.) Çocuk oyun bahçeleri, parklar İdari ünite itfaiye, polis, PTT Temiz su, pis su, elektrik, telefon 16

9 Henüz yapılaşmamış bir alanda ilkokul yerleşme ünitesi tasarlarken dikkat edilen konular 1. Üst Ölçek Yönlendirici Kararlar (Üst Ölçekli bir planla öngörülen kimlik, nüfus, yoğunluk vb.) 2. Yerel Özellikler Doğal Çevre (fizyografik, edafik, klimatik, biyotik ve akvatik unsurların değerlendirilmesi ile elde edilen doğal eşikler) İnsan Yapısı Çevre (mülkiyet, mevcut altyapı tesisleri vb.) Beşeri Çevre (Hangi kullanıcı grubu için tasarlanıyor?) 3. Fonksiyon Alanlarının Büyüklükleri, Uygun Yerseçimi Erişilebilirlik önemlidir. 17 Düzenleme İlkeleri (Ulaşım Konut Yeşil alan) 18

10 19 İLKOKUL YERLEŞME ÜNİTESİ DÜZENLEME İLKELERİ (Ünite Merkezi) Ana artere sınırlı sayıda bağlantı. Durak, merkez, ana yaya yolu, park ilişkisi. Yaya ve taşıtla üniteye giren kişiyi ünite merkezi karşılıyor. Ünitede iç kısmında toplanan donatılara yaya ağırlıklı ulaşım esas. 20

11 Milton Keynes 1970 Llewelyn-Davis and Partners Yaya - taşıt ayrımı 21 İLKOKUL YERLEŞME ÜNİTESİ DÜZENLEME İLKELERİ Büyüklük: Maksimum 1600 m. çaplı bir alandır (ilkokul yerleşme ünitesi bütünü), 400m. yarıçaplı komşuluk ünitelerini içerir Farklı yoğunluk kabulleri (farklı kullanıcı öngörüsü ve farklı konut tipi) ile aynı nüfus büyüklüğünü barındıracak ilkokul yerleşme ünitesinin alanı da farklılaşır. 22

12 İLKOKUL YERLEŞME ÜNİTESİ DÜZENLEME İLKELERİ İlköğretim okulu ve ünite merkezi tüm konut gruplarına eşit erişim mesafesinde, konut fonksiyonu ile sarılmış, topoğrafya ve doğal drenaj dolayısıyla doğal eşik özelliği taşıyan alanlardan da yararlanarak ünitenin içerisine yeşil alınmış. Durak, tren istasyonu, ana yaya aksı, ünite merkezi, park, eğitim tesisi ilişkisi

13 Reston, Virginia konut alanları hava fotoğrafı 26

14 Reston, Virginia komşuluk grupları hava fotoğrafı 27 FİZİKSEL BİR ALT BÖLGEDİR DOĞAL VE YAPAY EŞİKLER İLE TANIMLANMIŞ ALT BÖLGE TANIŞ OLMA BOYUTU İLETİŞİM ALGILAMA ÖRGÜTLENME ÖLÇEK ve BOYUT (NÜFUS ve ALAN) 28

15 DOĞAL ve YAPAY EŞİKLER ile SINIRLANDIRILMIŞ BİR ALT BÖLGE 29 DOĞAL EŞİKLER TEPE VADİ 30

16 31 DOĞAL EŞİKLER 32

17 B Ö L G E L E M E 33 BÖLGELEME 1. FONKSİYON 2. YOĞUNLUK 3. ULAŞIM KONUT ÇALIŞMA DONATI YOĞUNLUK KADEMELENME Sİ ARAÇ ve YAYA YOLU KADEMELENMESİ (Erişebilirlik) DOĞAL YAPI VERİLERİ & ÇEVRE VERİLERİ 34

18 35 PLANLAMA SURECİ 3. SENTEZ Sorun ve Potansiyel Tanımlama 3a/. Doğal Yapı sentez * Yerleşilebilir Alanlar * Önlem Almak Koşulu ile Yerleşilebilir Alan * Yerleşilemez Alan HANGİ COĞRAFYADA? 3b/. Sosyo-Ekonomik Yapı Sentez KİM? 3c/. Çevre verileri FONKSİYON YOĞUNLUK ULAŞIM HANGİ KOŞULLARDA? 36

19 37 PLANLAMA SURECİ 4 /. TASARIM SÜRECİ 4a /. BÖLGELEME; * Mahalle kavramı, * Fonksiyon alanları yer seçimi, * yoğunluk, * ulaşım, 4b /. YÖNELİŞ; * Coğrafya konut tip. yoğunluk ve sosyal yapı ilişkisi, * Mekan kavramı algılama ve yönlenme, 4c /. VAZİYET PLANI ve KÜTLE ETÜDLERİ 38

20 PLANLAMA SURECİ 4 a /. BÖLGELEME Mahalle kavramı, Fonksiyon alanları yer seçimi, Yoğunluk, Ulaşım, 39 40

21 41 42

22 PLANLAMA SURECİ 4 b /. YÖNELİŞ YÖNELİŞ; Coğrafya konut tip. yoğunluk ve sosyal yapı ilişkisi, * Mekan kavramı algılama ve yönlenme, 43 44

23 PLANLAMA SURECİ 4 c /. KÜTLE ETÜDÜ 1 KENTSEL DIŞ MEKAN TASARIM İLKELERİ 45 46

24 47 Metropollerde ve İstanbul da mahalle kurgusunun durumu ve katılım açısından çeşitli sorunlar, 48

25 Mahalle sayısı: 600+ ÇEPERDE: Mahalle sayısı artmakta; Ortalama mahalle nüfusu büyümektedir MİA da: Mahallelerin nüfusları küçülmekte. En büyük mahallenin alanı = (En küçük mahalle alanı) x Artan nüfus ve yapı yoğunluğu karşısında kentsel yaşam biçimi ve tercihleri değişmektedir; Ölçek kaybolmakta; Gittikçe artan yoğunluktaki yapılaşmalarda mahalle ve insan ölçeği yitirilmektedir. Chicago from the Sears tower Yabancılaşma artmakta; Kentlinin kentsel mekana ve kentsel kültüre yabancılaşması durumu ortaya çıkmaktadır. 50

26 ytü, şehir ve bölge planlama bölümü öğrenci çalışmaları ve çeşitli örnekler 51 SEMT 52

27 53 54

28 EŞ YÜKSELTİ EĞRİLERİ 55 DOĞAL EŞİKLER 56

29 YERLEŞME LEKESİ VE YEŞİL SİSTEM İLİŞKİSİ 57 ULAŞIM SİSTEMİ 58

30 a 59 b 60

31 c 61 VAZİYET PLANI 62

32 B BÖLGESİ 63 64

33 65 66

34 67 Planlanmış bir yerleşim alanı her durumda iyi düzenlenmiş bir yerleşim alanı anlamına gelmediği gibi planlanmamış bir yerleşim alanı da her durumda kötü düzenlenmiş demek değildir. Planlanmamış bir yerleşim alanı kötü düzenlenmiş bir yerleşim planlanmış bir yerleşim alanı iyi düzenlenmiş bir yerleşim alanı 68

35 Planlı ama kötü düzenlenmiş bir yerleşim; Sun City, Arizona, USA 69 Planlı ama kötü düzenlenmiş bir yerleşim; Sun City, Arizona, USA 70

36 Başlıca kaynaklar Özügül, D., Seçilmişler, T. ve Kurtarır, E. (2007) Mahalle ve İlköğretim yerleşmesi ünitesi sunumu Öğretim Yılı Güz Yarıyılı Planlama 5 Stüdyosu. Yazgan, A. (2011) Mahalle Tasarım İlkeleri Sunumu, YTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Ökten, A. (2012) Kent Sosyolojisi Ders Notları, YTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. YTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğrenci Çalışmaları, Ayfer Yazgan Arşivi. 71