YAPISAL KIRILMALAR ALTINDA TÜRKİYE İÇİN İŞSİZLİK HİSTERİSİNİN SINANMASI

Transkript

1 Doğuş Üniversiesi Dergisi, 10 (2) 2009, YAPISAL KIRILMALAR ALTINDA TÜRKİYE İÇİN İŞSİZLİK HİSTERİSİNİN SINANMASI ANALYZING THE UNEMPLOYMENT HYSTERESIS FOR TURKEY UNDER STRUCTURAL REAKS Veli YILANCI İsanbul Üniversiesi, İkisa Fakülesi, Ekonomeri ölümü ÖZET: u çalışmada yılları arasındaki işsizlik oranları kullanılarak Türkiye de işsizlik hiserisinin var olup olmadığı sınanmışır. u amaçla, kırılmalı birim kök eslerinden Perron, Zivo-Andrews (ZA), Lumsdaine Papell (LP) ile bir ve iki kırılmalı LM birim kök esleri kullanılarak işsizlik oranlarının incelenen dönem boyunca durağan olup olmadığı sınanmışır. ZA ve LP birim kök eslerine göre hiseri ekisinin varlığını göseren yapısal kırılmasız birim kök emel hipoezi kabul edilirken, Perron ve LM eslerine göre ise yapısal kırılmalı birim kök emel hipoezi kabul edilmişir. u sonuç, zaman boyunca meydana gelen şokların işsizliğin doğal oranında değişimler meydana geirdiğini ve işsizlik üzerinde kalıcı eki yaraığını gösermekedir. Anahar Kelimeler: İşsizlik Hiserisi ; Yapısal Kırılma ; irim Kök Analizi JEL Sınıflaması: C22 ; J64 ASTRACT: In his sudy, we examine unemploymen hyseresis for Turkey over he period by using uni roo ess which allow for srucural breaks. We es wheher unemploymen raes are saionary by using Perron, Zivo-Andrews (ZA), Lumsdaine Papell (LP) and LM uni roo ess. According o he ZA and LP ess, we find evidence of hyseresis. We find series as a uni roo process wih srucural breaks according o boh Perron and he LM ess. We conclude even ransiory shocks have permanen effecs on he level of unemploymen and can cause naural rae of unemploymen o change. Keywords: Unemploymen Hyseresis ; Srucural reaks ; Uni Roo Tess JEL Classificaion: C22 ; J64 1. Giriş Gelişmiş ülkelerde, özellikle Avrupa ülkelerinde yaşanılan ilk perol şokundan iibaren işsizlik oranlarında görülen büyük arışlar, işsizliği anlama yönünde yapılan çalışmaların sayısında büyük arış yaramışır. u çalışmalardan özellikle Friedman (1968), Phelps (1967, 1968 ve 1994) ile lanchard ve Summers (1980) ın çalışmaları lieraürde büyük yankı uyandırmışır. Friedman (1968) ve Phelps (1967, 1968) arafından öne sürülen eori, işsizlik dinamiklerini durağan bir süreç olarak ele alır. una göre işsizlik oranının uğradığı şoklar işsizlik üzerinde geçici ekiye sahipir, diğer bir ifadeyle işsizlik uzun dönemde sabi bir duruma veya işsizliğin doğal oranı denilen bir denge değerine doğru yaklaşır.

2 Yapısal Kırılmalar Alında Türkiye İçin İşsizlik Hiserisinin Sınanması 325 lanchard ve Summers (1986) arafından lieraüre kazandırılan hyseresis (hiseri) hipoezi 1 ise, işsizlik oranının büünleşik bir süreç olduğunu ve konjonkürel değişimlerden kalıcı olarak ekileneceğini ifade eder. lanchard ve Summers (1986), hiserinin başlıca nedeni olarak ücre pazarlığında içerideki lerin rolünü gösermişlerdir. urada içeridekilerden kası, sendika üyeleridir. Sendika üyeleri grev ehdidi, yeni işe alınacaklara yapılacak eğiimin maliyei gibi nedenlerle sahip oldukları yapırım gücünü kullanarak dışarıdakilerin işe alınmasını engelleyecek, iş sahipleri ise bu durumda diğer firmalardaki elemanları işe almak iseyecekir. u durumda mevcu iş gücünde bir arış meydana gelmeyeceğinden işsizlik oranı süreklilik arz edecekir. Sessions (1994) ise, hiserinin varlığını işsizliğin bir sigma (leke) ekisi aşıdığı modele dayanarak açıklamışır. una göre, uzun bir süre boyunca yaşanılan yüksek işsizlik oranı, işsiz olmayla ilgili sosyal uanç ekisini azalır ve bu durum maaşın ekinliğinde kalıcı bir arış yaraırken, işgücünde bir azalma meydana geirir. Hiseri ekisinin diğer poansiyel kaynakları olarak işen çıkarma maliyeleri, sermaye eksikliği vb. göserilebilir. u durumlarda işgücü oranında yaşanılan bir şok kalıcı olur ve başlangıçaki denge seviyesine geri dönmez (Chrisopoulos ve León-Ledesma, 2007 : 81). Phelps (1994) arafından oraya aılan eori ise, işsizliğin uğradığı şoklar geçici olmakla birlike, doğal oranda esadüfi ve kalıcı ekiler yaraığı yönündedir. Sonuç olarak işsizlik oranı, bir veya daha fazla yapısal kırılmanın erafında diğer bir ifadeyle, nadiren değişen bir oralama erafında durağan bir süreç olarak karakerize edilebilir. u rakip eoriler arasında ayrım yapmak amacıyla genellikle birim kök esleri kullanılmakadır. irim kök süreci olarak ifade edilen hiseri hipoezinin reddi, yapısal kırılmaların anımlamada yer alması halinde yapısalcı hipoezi, yer almaması halinde ise doğal oran hipoezinin, kabul edilmesini gerekirir (Romero-Avila ve Usabiaga, 2007 : 457). Lieraürde işsizliğin yapısını inceleyen birçok çalışma bulunmakadır. Aresis ve Mariscal (2000), 22 OECD ülkesi için Perron (1997) birim kök esini kullanarak hiserinin varlığını sınamışlar ve bu ülkelerden sadece 10 u için hiserinin varlığını kabul emişlerdir. Camarero ve Tamari (2004), 19 OECD ülkesi için dönemini ele alarak işsizlik oranlarını çok değişkenli SURE birim kök eslerini kullanarak incelemişler ve bu oranları durağan yapıda buldukları için işsizlik hiserisinin var olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Gusavsson ve Öserholm (2006), Kapeanios vd. (2003) arafından gelişirilen doğrusal olmayan birim kök esiyle Avusralya, Kanada, Finlandiya, İsveç ve AD nin işsizlik oranlarını incelemişler, Avusralya dışındaki ülkelerde hiserinin varlığının geçerli olmadığı sonucuna varmışlardır. Romero-Avila ve Usabiaga (2007), İspanya ve AD için kırılmalı LM birim kök eslerini kullanarak yapıkları çalışmada İspanya için hiserinin geçerli olduğu sonucuna varırken, AD için ise yapısalcı hipoezi kabul emişlerdir. Gomes ve da Silva (2008), iki kırılmalı LM birim kök esini kullanarak hiserinin varlığını rezilya ve Şili ülkeleri için sınamışlar ve birim kök emel hipoezini 1 TDK erim sözlüğünde, hyseresis kelimesinin karşılığı olarak kesiklik kelimesi kullanılmakadır. Sözlüke bu kelime herhangi bir ikisadi değişkenin geçici bir şok sonrası başlangıç dengesine dönememesi durumu olarak açıklanmışır. u çalışmada daha önceki çalışmalarda da sıkça kullanıldığı için hiseri kelimesi kullanılacakır.

3 326 Veli YILANCI reddedemedikleri için hiserinin varlığını kabul emişlerdir. Lee ve Chang (2008) ise değişik dönemleri ele alarak 14 OECD ülkesi için işsizlik oranlarını ek ve iki kırılmalı LM birim kök eslerini kullanarak incelemişler ve işsizlik oranlarının durağan bir yapıda olduğu sonucuna varmışlardır. Türkiye için işsizlik hiserisini sınayan başlıca dör çalışma göze çarpmakadır: Küçükkale (2001) çalışmasında, arası yıllık işsizlik verilerini Kalman filresi yaklaşımını kullanarak incelemiş ve hiseri hipoezinin Türkiye için geçerli olduğu sonucuna varmışır. Pazarlıoğlu ve Çevik (2005) de yılları için, Pazarlıoğlu ve Çevik (2007) de ise yılları için işsizlik oranlarındaki hiserinin varlığı Rache model kullanılarak incelenmiş, her iki çalışmada da hiserinin var olduğu yönünde kanılara ulaşılmışır. arışık ve Çevik (2008) ise dönemi yıllık verileri kullanarak Zivo-Andrews, ai-perron, GPH, modifiye edilmiş Log-Periodogram ve ARFIMA modeller sayesinde hiserinin varlığını sınamış ve işsizlik oranlarında hiserinin mevcu olduğu sonucuna ulaşmışlardır. u çalışmanın amacı, yapısal kırılmaya izin veren birim kök eslerini kullanarak Türkiye için işsizlike hiseri ekisinin olası varlığını es emekir. u amaçla kullanılacak birim kök esleri çalışmanın ikinci bölümünde anlaılacak, üçüncü bölümde veri sei anıılıp, uygulama sonuçlarına yer verilecek ve çalışma değerlendirme ve sonuç kısmının yer aldığı dördüncü bölüm ile sona erecekir. 2. Ekonomerik Meodoloji Çalışmanın bu kısmında, yapısal kırılma arihinin bilindiği varsayımını kullanan Perron (1989) birim kök esinin yanı sıra, bu arihin dışsal olarak belirlendiği Zivo- Andrews, Lumsdaine Papell ile bir ve iki kırılmalı LM birim kök esleri anlaılacakır Perron irim Kök Tesi Zaman serisi analizinde incelenen zaman periyodu boyunca verilerin farklı koşullara abi olması, ikisadi ilişkilerde bir değişme olabileceğini, dolayısıyla veride yapısal değişme meydana gelebileceğini gösermekedir. Perron (1989) bir çok makroekonomik zaman serisinin birim kökle karakerize edilemeyeceğini, zaman boyunca meydana gelen önemli yapısal değişimlerin dikkae alınması durumunda bu serilerin durağan olarak bulunabileceğini öne sürmüş ve yapısal değişmenin arihinin bilindiği varsayımı alında, bu kırılmanın modele dahil edildiği bir birim kök esi gelişirmişir. Perron, T nin kırılma zamanını göserdiği varsayımı alında 1929 daki üyük uhran ın ve 1973 eki Perol Krizi nin yapısal değişime neden olduğunu belirerek emel hipoez alında aşağıdaki üç modeli ele almışır (Perron, 1989 : 1364): 1 1 y y D T e (Model A) y y DU e (Model ) y y D T DU e (Model C) Perron arafından Crash Model olarak adlandırılan Model A, düzeyde değişimle birim köklü bir süreci diğer bir deyişle düzey değişimli yapısal kırılmayı içermekedir. u ifadede yer alan zamanı gösermek üzere, DT T 1 olduğunda 1, diğer

4 Yapısal Kırılmalar Alında Türkiye İçin İşsizlik Hiserisinin Sınanması 327 durumlarda 0 değerini alan ve düzeydeki değişimi göseren bir gölge değişkendir. urada düzeyde meydana gelen bir değişimle beraber serinin birim köklü olduğunu göseren emel hipoez, serinin düzeyinde bir değişimle birlike rend durağan olduğunu göseren alernaif hipoeze karşı sınanır. Model, düzeyde bir değişim olmaksızın eğimde bir değişimi, diğer bir ifadeyle eğim değişimli yapısal kırılmayı içermekedir. u model Perron arafından Changing Growh Model olarak adlandırılmışır. Model de yer alan DU, T olduğunda 1, diğer durumlarda 0 değerini alan ve eğimdeki değişmeyi ifade eden gölge değişkendir. Eğim T iken, diğer durumlarda dır. Eğimde bir kırılmayla birlike serinin 2 birim köklü olduğunu göseren emel hipoez, eğimde bir değişimle birlike serinin rend durağan olduğunu göseren alernaif hipoeze karşı sınanmakadır. Model C ise, hem düzeydeki hem de eğimdeki değişimi içermekedir. urada emel hipoez, incelenen zaman serisinin düzey ve eğimde meydana gelen değişimle birim köklü olması iken alernaif hipoez, serinin düzey ve eğimdeki değişimle birlike rend durağan olmasıdır. Alernaif hipoez alında incelenen modeller ise aşağıdaki gibidir (Perron, 1989 : 1364): y DU e (Model A) 2 * 3 y DT e (Model ) y DU DT e (Model C) 2 3 * * urada DT ve DT, T olduğunda DT T ve DT durumlarda ise 0 değerini alan gölge değişkenlerdir. değerlerini, diğer Perron, birçok ikisadi zaman serisinin Model A ve Model C den faydalanarak modellenebileceğini beliriği için kırılmalı birim kök eslerinde genellikle sadece bu iki model kullanılmakadır. Perron (1989) birim kök esine, kırılma nokasının bilindiği varsayımı nedeniyle birçok eleşiri geirilmişir. u eleşirilerin emelinde yaan noka kırılma arihinin dışsal olarak belirlenmesi nedeniyle, veriden bağımsız olduğu varsayılan es sraejisinin uarlı olmamasıdır (Libanio, 2005 : 155). u eleşirilerden dolayı yapısal değişimlerin içsel olarak belirlendiği birçok birim kök esi gelişirilmişir Zivo-Andrews irim Kök Tesi Zivo ve Andrews (1992), Perron (1989) esindeki kırılmanın dışsal olarak bilindiği varsayımını eleşirerek, kırılma nokasının içsel olarak ahmin edildiği Zivo-Andrews (ZA) birim kök esini gelişirmişlerdir. ZA birim kök esi için aşağıdaki modeller ele alınır (Zivo ve Andrews,1992 : 254); 1 1 i i i1 k y y DU cy e (Model A)

5 328 Veli YILANCI k 1 2 i i i1 k 12 1 i i i1 y y DT cy e (Model ) y y DT DU c y e (Model C) Model A düzeyde, Model eğimde, Model C ise hem eğimde hem de düzeyde meydana gelen yapısal değişimi içermekedir. urada 1, 2,..., T zamanı, T kırılma zamanı olmak üzere T / T kırılma nokasını gösermekedir 2. DU, T durumunda 1, diğer durumlarda sıfır değerini alan ve sabi erimde meydana gelen yapısal değişimi göseren, DT ise T iken T, diğer durumlarda sıfır değerini alan ve rendde meydana gelen yapısal değişimi göseren gölge değişkenlerdir. Haa erimlerindeki olası ookorelasyonu engellemek için denklemlerin sağ araflarına y i erimleri eklenir. ZA birim kök esinde, kırılma nokasını espi emek amacıyla, her olası kırılma arihi için farklı bir gölge değişken kullanılarak 2,..., T 1 için En Küçük Kareler (EKK) yönemiyle ardışık olarak T 2 sayıda regresyon kurulur ve y 1 değişkeninin kasayısı olan nın en küçük isaisiğine sahip olduğu modeldeki arih uygun kırılma nokası olarak seçilir. Kırılma arihinin espiinden sonra nın hesaplanan isaisiğinin mulak değer olarak ZA kriik değerinden büyük olması halinde yapısal kırılma olmadan birim kökün varlığını göseren emel hipoez reddedilmekedir. Hesaplanan isaisiğinin ZA kriik değerinden mulak değerce küçük olması halinde ise rend fonksiyonunda meydana gelen bir yapısal kırılmayla birlike serinin rend durağan olduğunu göseren alernaif hipoez reddedilir Lumsdaine - Papell irim Kök Tesi Uzun süreli makro ikisadi serilerin ek kırılmalı birim kök esleriyle durağanlığının sınanması elde edilen sonuçların haalı olmasına neden olabilmekedir. öyle serilerde iki kırılma olması halinde ZA birim kök esinin gücü azalmakadır. u nedenle Lumsdaine ve Papell (1997) seride iki kırılmaya izin veren bir birim kök esi gelişirmişlerdir. Lumsdaine- Papell (LP) esinde ZA esindeki modeller iki kırılmaya izin verip genişleilerek, Model AA ve Model CC olarak adlandırılmışlardır. Model AA sadece düzeyde iki kırılmaya izin verirken, Model CC hem düzeyde hem de eğimde iki kırılmaya izin vermekedir. Model AA, Model CC ise, y y DU1 DT2 d y e i i i1 y y DU1 DT1 DU2 DT2 d y e i i i1 k k ,0.85 olmak üzere.

6 Yapısal Kırılmalar Alında Türkiye İçin İşsizlik Hiserisinin Sınanması 329 şeklinde ifade edilir. urada, T1 ilk kırılma zamanını, T2 ise ikinci kırılma zamanını gösermek üzere DU 1, T1 iken 1 diğer durumlarda 0; DU 2, T2 iken 1 diğer durumlarda 0; DT 1, T1 iken T1 diğer durumlarda 0 ve son olarak DT 2 ise T2 iken T2 diğer durumlarda 0 değerini alan gölge değişkenlerdir. Modeller, üm olası kırılma arih çifleri ( T1, T 2 ) için ahmin edilir. Kırılma arihleri olarak nın isaisiğini minimum yapan değerler seçilir. Gecikme uzunluğu olan k yı seçmek için önsel olarak üs bir sınır belirlenir ve regresyona dâhil edilen son gecikmeli değerin anlamlılığı sınanır, anlamlı olması halinde bu değer regresyondaki gecikme uzunluğu olarak seçilir; anlamlı olmaması halinde ise gecikme uzunlukları, en son gecikme uzunluğu anlamlı olana kadar regresyondan aılır (çıkarılır). Eğer herhangi bir gecikme anlamlı olmazsa, k 0 olarak seçilir (en-david vd., 2003 : 306). Modeller ve es isaisikleri k0 T. 0, k1 k ve k 2 1 k 2 1 k k, k 1,..., T k k k, k 1,..., T k için farklı ve koşullarını sağlamak üzere ve k1 k çiflerini 2 hesaplayarak elde edilir. urada T örnek boyuunu, 0 ise regresyonu kurmak için örnek boyuunun başlangıç parçasını gösermekedir (Lumsdaine ve Papell, 1997 : 213). 1 T1/ T ve 2 T2/ T ifadeleri serinin kırıldığı parçaları gösermekedir. urada, 0 0 1, kısıı uygulanarak kasayılardaki değişimin örneklemin uç nokalarında olması engellenir. 0 ın değeri olarak 0.01 seçilirken, kırpma değeri için k T seçilir. 0 0 Model CC den DU2 ve DT2 erimlerinin çıkarılması halinde, ZA esindeki Model C elde edilecekir. unun yanı sıra DT1 çıkarılırsa Model A, DU1 çıkarılsa Model elde edilecekir. Model CC den sadece DT2 nin çıkarılmasıyla elde edilen modele Model CA denilmişir (Lumsdaine ve Papell, 1997 : 214). LP esinde modeller arasından seçim yapabilmek amacıyla, birim kök hipoezinin en güçlü reddedildiği model uygun model olarak seçilir (Lumsdaine ve Papell, 1997 : 217). u ese, ele alınan serinin ( y ) yapısal kırılma olmadan birim köklü olduğunu göseren emel hipoez, y nin rend fonksiyonunda iki farklı zamanda meydana gelen kırılmayla rend durağan olduğunu göseren alernaif hipoeze karşı es edilmekedir. Elde edilen nın isaisiğinin, ilgili kriik değerden daha büyük olması halinde emel hipoez reddedilir LM irim Kök Tesleri ZA ve LP birim kök esleri birim kökün varlığını göseren emel hipoezde yapısal kırılma olmadığını varsayarlar ve kriik değerleri bu varsayıma göre elde ederler. Lee ve Srazicich (2003, 2004) bu eslerde kullanılan emel hipoezin alernaifinin yapısal kırılmalı durağan olmaması gerekiğini oraya koymuşlardır. Çünkü emel hipoezin alernaifi yapısal kırılmaların var olması şeklinde olabilir, bu ise incelenen seride yapısal kırılmalı birim kökün var olabileceğini göserir. Diğer bir deyişle emel hipoezin reddi, birim kökün varlığını reddemeyi gerekirmemeke, yapısal kırılma olmayan birim kökün reddini ifade emekedir. u sonuç, ampirik çalışmalarda kullanılan es sonuçlarının yorumlanmasının dikkali yapılması gerekiğini oraya

7 330 Veli YILANCI koymakadır. Temel hipoezin reddi araşırmacıları yanlışlıkla gerçeke seriler kırılmalarla birlike fark durağan iken incelenen serinin yapısal kırılmalı rend durağan olduğunu kabul emelerine yol açabilir. Lee ve Srazicich (2003, 2004), bu sorunu oradan kaldırmak için Schmid ve Phillips (1992) arafından lieraüre kazandırılan Lagrange Çarpanları birim kök esine dayanan, ZA birim kök esine alernaif olarak ek kırılmalı, LP birim kök esine alernaif olarak ise iki kırılmalı Lagrange Çarpanları (LM) birim kök esini gelişirmişlerdir. LM birim kök esi için aşağıdaki regresyon ele alınır; y Z e e e (1) 1 2 urada Z dışsal değişkenleri içeren vekörü göserirken, iid N 0, özelliğini göseren kalınıları ifade emekedir. Düzeyde ek kırılmaya izin veren birim kök esi için Model A, D, T 1 iken 1, diğer durumlarda 0 değerini alan gölge değişkeni gösermek üzere (1) numaralı modelde Z yerine 1, D, konulması sureiyle elde edilebilir. T, kırılma zamanını gösermekedir. Düzeyde iki kırılmaya izin veren birim kök esi için Model AA, D, j 1, 2 için T 1 j j iken 1 diğer durumlarda 0 değerini alan gölge değişkeni gösermek üzere Z yerine 1, D,, DT yazılması sureiyle elde edilebilir. Hem düzeyde, hem de eğimde ek kırılmaya izin veren Model C, DT, T 1 iken T diğer durumlarda 0 değerini alan gölge değişkeni gösermek üzere, Z yerine 1, D,, D eklenmesi ile elde edilir. Sabi erimde ve rendde iki kırılmaya izin veren Model CC yi elde emek için j 1, 2 olmak üzere DT, T 1 j j iken Tj diğer durumlarda 0 değerini alan gölge değişkeni gösermek sureiyle Z yerine 1, D,, D, DT, DT konulur Veri yarama süreci emel hipoez alında kırılmaları içerirken ( 1), alernaif hipoez ( 1) şeklindedir. LM birim kök es isaisiği, aşağıdaki regresyondan elde edilir: y Z S u 1 u ifadede, S 1 y x Z S 1, 2,..., T şeklindedir. ; y nin Z ye göre regresyonundan elde edilen kasayılardır., x y 1 Z 1 ile elde edilir 3. LM es isaisiği birim kök emel hipoezini sınayan isaisiği olan ile elde edilir. Kırılma zamanlarını belirlemek için es isaisiğinin minimum olduğu nokalar seçilir: LM inf T gözlemleri, j 1, 2 için T j kırılma nokasını gösermek üzere j T / Tj şeklindedir. Yapısal kırılma nokasının aranması kırpma bölgesinde (0.15*T *T ) 3 y 1 ve Z 1 anılan sıraya göre y ve Z nin ilk elemanlarıdır.

8 Yapısal Kırılmalar Alında Türkiye İçin İşsizlik Hiserisinin Sınanması 331 gerçekleşirilir. Tek kırılmalı LM birim kök esi için kriik değerler Lee ve Srazicich (2004) den elde edilirken, iki kırılmalı LM birim kök esi için kriik değerler Lee ve Srazicich (2003) den elde edilebilir. Elde edilen es isaisiğinin kriik değerden büyük olması halinde yapısal kırılmalı birim kök emel hipoezi reddedilir. 3. Veri Sei ve Ampirik ulgular u çalışmada yılları arasındaki 15 yaş ve üsü için olan işsizlik oranı kullanılarak işsizliğin yapısı analiz edilmeye çalışılmışır. Veri seinin yılları arasındaki kısmı uluay (1995), yılları arasındaki kısmı ise TÜİK den elde edilmişir. Perron (1989) esinde kırılmanın önsel olarak bilindiği varsayımı bulunduğundan, bu esi uygulamadan önce kırılma arihini belirlemek gerekmekedir. u amaçla lieraürdeki mevcu çalışmaları izleyerek, kırılma arihini belirlemek amacıyla isaisikî bir esen ziyade işsizlik oranının zaman boyunca olan seyri incelenecekir: Şekil 1. İşsizlik Oranlarının Yılları Arasındaki Seyri Şekil 1 incelendiğinde 1968 yılında işsizlik oranının hem eğiminde hem de düzeyinde bir kırılmanın gerçekleşiği görülmekedir. u nedenle, bu yılda bir yapısal değişimin gerçekleşiği varsayımı alında Perron (1989) birim kök esi uygulanmışır. Tes sonuçları Tablo 1 de görüldüğü gibidir 4 : Tablo 1. Perron irim Kök Tesi Sonuçları Model A Model C Tes İsaisiği Gecikme Uzunluğu Kriik Değerler (%5) No: Kriik Değerler Perron (1989) dan elde edilmişir. 4 Perron esinde, Ljung-ox esine göre modeldeki ookorelasyonu oradan kaldıracak minimum gecikme uzunluğu, uygun gecikme uzunluğu olarak seçilmişir. ZA, LP ve LM eslerinde ise maksimum gecikme uzunluğu olarak 8 alınıp, son gecikmenin anlamlı olup olmamasına göre genelden özele gecikme uzunluğu seçme prosedürü kullanılarak uygun gecikme uzunluğuna karar verilmişir.

9 332 Veli YILANCI Tablo 1 de düzey ve eğimde meydana gelen yapısal değişimi içeren Model C nin yanı sıra sadece düzeyde meydana gelen değişimi içeren Model A ya ai sonuçlara da yer verilmişir. Tabloda görüleceği üzere Model C için hesaplanan es isaisiği, %5 anlamlılık düzeyinde ilgili kriik değerden mulak değerce küçük iken, Model A için hesaplanan es isaisiği kriik değerden mulak değerce büyükür. Dolayısıyla elde edilen bu sonuçlara göre, Model C ye göre işsizlik serisinin yapısal kırılmalı birim kök ile karakerize edilebileceği ifade edilebilirken, Model A ya göre ise serinin yapısal kırılmalı durağan olduğu ifade edilebilir. Şekil 1 e göre işsizlik serisinde düzey ve eğimde bir yapısal değişimin gerçekleşiği görüldüğünden işsizlik serisini Model C ile modellemek gerekmekedir. Dolayısıyla, Perron (1989) birim kök esine göre işsizlik serisinin 1968 yılında meydana gelen kırılmayla yapısal kırılmalı birim kök süreci izlediği, diğer bir ifadeyle işsizlike hiseri ekisi olduğu sonucuna varılabilir. Serideki yapısal değişimi içsel olarak belirleyen ZA birim kök esinin sonuçları Tablo 2 de görüldüğü gibidir. Elde edilen es isaisiği % 5 düzeyinde kriik değerden küçük olduğu için 1967 yılında meydana gelen kırılmayla durağan olduğu hipoezi reddedilir, dolayısıyla yapısal kırılma olmadan seride birim kökün varlığını göseren emel hipoez kabul edilir. ZA birim kök esine göre de işsizlike hiseri ekisine raslanmışır. Tablo 2. ZA irim Kök Tesi Sonuçları Model A Model C Tes İsaisiği Gecikme Uzunluğu 1 1 Kırılma Tarihi Kriik Değerler (%5) No: Kriik Değerler Zivo ve Andrews (1992) den alınmışır. Seride içsel olarak belirlenen ek kırılmaya izin veren LM birim kök esinin sonuçları Tablo 3 e görüldüğü gibidir. Kırılma arihleri Model A için 1999, Model C için ise 1938 olarak belirlenmişir. Tes isaisikleri incelendiğinde her iki model için de es isaisiğinin kriik değerden küçük olduğu görülmekedir. u nedenle %5 anlamlılık seviyesinde her iki modele göre de bahsi geçen kırılma arihleri ile yapısal kırılmalı birim kök emel hipoezi kabul edilir. Tablo 3. Tek Kırılmalı LM irim Kök Tesi Sonuçları Model A Model C Tes İsaisiği Gecikme Uzunluğu 1 1 Kırılma Tarihi Kriik Değerler (%5) No: Kriik değerler Lee ve Srazicich (2004) den alınmışır. Model C için kriik değerler kırılma arihinin yerine bağlıdır. Model C için kırılma arihinin konum ( T / T ) değeri 0.18 dir. Seride içsel olarak belirlenen iki yapısal kırılmaya izin veren LP birim kök esinin sonuçları Tablo 4 e görüldüğü gibidir. Tablodaki değerlerden de görüleceği üzere her iki model için de % 5 anlamlılık düzeyinde hesaplanan es isaisikleri kriik değerlerden küçükür. Dolayısıyla LP esine göre, serinin yapısal kırılma olmadan birim köklü olduğunu göseren emel hipoezi kabul emek gerekmekedir.

10 Yapısal Kırılmalar Alında Türkiye İçin İşsizlik Hiserisinin Sınanması 333 Tablo 4. LP irim Kök Tesi Sonuçları Model AA Model CC Tes İsaisiği Gecikme Uzunluğu 7 1 irinci Kırılma Tarihi İkinci Kırılma Tarihi Kriik Değerler (%5) No: Kriik Değerler en David vd. (2003) den alınmışır. Tablo 5 de hem emel hem de alernaif hipoez alında iki yapısal kırılmaya izin veren LM birim kök esinin sonuçları görülmekedir. Her iki modelde de hesaplanan es isaisikleri ilgili kriik değerlerden küçükür. Dolayısıyla her iki modele göre, iki kırılmalı birim kök emel hipoezini kabul emek gerekmekedir. u durum Türkiye de işsizlike hiseri ekisinin var olduğunu gösermekedir. Tablo 5. İki Kırılmalı LM irim Kök Tesi Sonuçları Model AA Model CC Tes İsaisiği Gecikme Uzunluğu 1 1 irinci Kırılma Tarihi İkinci Kırılma Tarihi Kriik Değerler (%5) No: Kriik değerler Lee ve Srazicich (2003) den alınmışır. konumları sırasıyla 0.14 ve 0.54 ür. Model CC için kırılma arihlerinin 4. Değerlendirme ve Sonuç u çalışmada seride yapısal değişime izin veren birim kök eslerinden, lieraürde sıklıkla kullanılanlarından faydalanarak Türkiye için işsizlik hiserisinin geçerli olup olmadığı sınanmışır. ZA ve LP esine göre yapısal kırılma olmadan serinin birim köklü olduğunu göseren emel hipoez, Perron ile yapısal kırılmalı LM birim kök eslerine göre ise serinin yapısal kırılmalı birim köklü olduğunu göseren emel hipoez dolayısıyla işsizlike hiseri ekisinin varlığı kabul edilmekedir. Elde edilen bu sonuçlar lieraüre önemli bir kakı yapmakadır. u bulgular, ekonomide yaşanan şokların ve uygulanan isikrar poliikalarının işsizliğin doğal oranında kalıcı değişimler meydana geirdiğini ve ayrıca işsizliğin zaman boyunca değişen bir oralama erafında durağan olmayan bir yapıda hareke eiğini gösermekedir. İşsizlik üzerindeki bu hiseri ekisini yok emek amacıyla, kısa vadede maliyeli olsa da uzun vadede bu ekiyi yok edebilecek, genişleici para ve maliye poliikalarına ağırlık verilmesi gerekmekedir. Referanslar ARESTIS, P. ve IEFANG-FRISANCHO MARISCAL, I. (2000). OECD Unemploymen: Srucural reaks and Saionariy. Applied Economics, vol. 32, No.4, pp ARIŞIK, S., ÇEVIK, E. İ. (2008). İşsizlike Hiseri Ekisi: Uzun Hafıza Modelleri. Kamu İş, cil 9, sayı 4, 1-36.ss. EN-DAVID, D., LUMSDAINE, R., PAPELL, D.H. (2003). Uni Roo, Poswar Slowdowns and Long-Run Growh: Evidence From Two Srucural reaks. Empirical Economics, vol. 28, no.2, pp

11 334 Veli YILANCI LANCHARD, O.J., SUMMERS, L. (1986). Hyseresis and he European unemploymen problem. In: S. Fischer (ed.), NER Macroeconomics Annual, Cambridge, MIT Press. ULUTAY, T. (1995). Employmen, Unemploymen and Wages in Turkey. Ankara, Inernaional Labour Office. CAMARERO, M., TAMARIT, C. (2004). Hyseresis vs. naural rae of unemploymen: new evidence for OECD counries. Economics Leers, vol. 84, no.3, pp CHRISTOPOULOS, D.K., LEÓN-LEDESMA M. (2007). Unemploymen Hyseresis in EU Counries: Wha do We Really Know Abou i?. Journal of Economic Sudies, vol. 34, no.2, pp FRIEDMAN, M. (1968). The Role of Moneary Policy. American Economic Review, vol. 58, pp GOMES, F., DA SILVA, C.G. (2008). Hyseresis vs. Naural Rae of Unemploymen in razil and Chile. Applied Economics Leers, vol. 15, no. 1, pp GUSTAVSSON, M., ÖSTERHOLM, P. (2006). Hyseresis and Non-lineariies in Unemploymen Raes. Applied Economics Leers, vol. 13, no. 9, pp KAPETANIOS, G., SHIN, Y., SNELL, A. (2003). Tesing for a Uni Roo in he Nonlinear STAR Framework. Journal of Economerics, vol. 112, no.2, pp KÜÇÜKKALE Y. (2001). Doğal İşsizlik Oranındaki Keynesyen İseri Üzerine Klasik ir İnceleme: Kalman Filre Tahmin Tekniği ile Türkiye Örneği V. Ulusal Ekonomeri ve İsaisik Sempozyumu, Adana. LEE, C.-C., CHANG, C.-P. (2008). Unemploymen Hyseresis in OECD Counries: Cenurial Time Series Evidence Wih Srucural reaks. Economic Modelling, vol. 25, no.2, pp LEE, J., STRAZICICH, M.C. (2003). Minimum Lagrange Muliplier Uni Roo Tes Wih Two Srucural reaks. The Review of Economics and Saisics, vol. 85, no.4, pp LEE, J., STRAZICICH, M.C. (2004). Minimum LM Uni Roo Tes wih One Srucural reak. Appalachian Sae Universiy Working Papers, no.04-17, pp LIANIO, G.A. (2005). Uni Roos in Macroeconomic Time Series: Theory, Implicaions, and Evidence. Nova Economia, vol. 15, no. 3, pp LUMSDAINE, R.L., PAPELL, D.H. (1997). Muliple Trend reaks and The Uni Roo Hypohesis. The Review of Economics and Saisics, vol. 79, no.2, pp PAZARLIOĞLU, M. V., ÇEVIK, E.İ. (2007). Rache Model: Dönemi Türkiye Uygulaması. Trakya Üniversiesi Sosyal ilimler Dergisi, cil 9, sayı 1, ss. PAZARLIOĞLU, M. V., ÇEVIK, E.İ. (2005). Rache Model Uygulaması: Türkiye Örneği. VII. Ulusal Ekonomeri ve İsaisik Sempozyumu, İsanbul. PERRON, P. (1989). The Grea Crash, he Oil Price Shock, and he Uni Roo Hypohesis, Economerica, vol. 57, no. 6, pp PERRON, P. (1997). Furher Evidence on reaking Trend Funcions in Macroeconomic Variables, Journal of Economerics, vol. 80, no. 2, pp PHELPS, E.S. (1967). Phillips Curves, Expecaions of Inflaion and Opimal Unemploymen Over Time, Economica, vol. 34, no. 3, pp

12 Yapısal Kırılmalar Alında Türkiye İçin İşsizlik Hiserisinin Sınanması 335 PHELPS, E.S. (1968). Money-wage Dynamics and Labor-marke Equilibrium, Journal of Poliical Economy, vol. 76, no. 4, pp PHELPS, E. (1994). Srucural Slumps: The Modern Equilibrium Theory of Unemploymen, Ineres, and Asses, Cambridge, Harvard Universiy Press. ROMERO-AVILA, D., USAIAGA C. (2007). Uni Roo Tess and Persisence of Unemploymen: Spain vs. he Unied Saes. Applied Economics Leers, vol. 14, no.6, pp SCHMIDT P., PHILLIPS, P.C.. (1992). LM Tess for a Uni Roo in he Presence of Deerminisic Trends. Oxford ullein of Economics and Saisics, vol. 54, no. 3, pp SESSIONS, J.G. (1994). Unemploymen Sigma and Muliple Labour Marke Equilibria: A Social-Psychological Explanaion of Hyseresis. Labour, vol. 8, no. 3, pp TÜİK (2007). İsaisik Gösergeler , Ankara, Türkiye İsaisik Kurumu. TÜİK (2008). Hanehalkı İşgücü Araşırması 2007 Yıllık Sonuçları. Haber üleni, sayı 36, 1-3.ss. ZIVOT, E., ANDREWS, D. (1992). Furher Evidence On The Grea Crash, The Oil- Price Shock, and The Uni Roo Hypohesis. Journal of usiness & Economic Saisics, vol. 10, no. 3, pp