Miyaz ve Uyuz. Prof. Dr. Salih KUK

Transkript

1 Miyaz ve Uyuz Prof. Dr. Salih KUK

2 AMAÇ ve ÖĞRENİM HEDEFLERİ Miyaz sinekleri ve genel özellikleri Myiazis Maggot Terapi Sarcoptes scabiei hominis ve genel özellikleri Uyuz hastalığı Miyaz ve Uyuz 2

3 Miyaz sinekleri ve Myiasis

4 Miyaz sinekleri Calliphoridae : Calliphora (mavi-yeşil) Sarcophogidae : Sarcophaga (boz) Oestridae : Oestrus, dermatobia Hypodermatidae : Hypoderma (büvelek) Gastrophylidae : Gastrophylus Miyaz ve Uyuz 4

5 Erişkinlerin yapısı Miyaz sinekleri renkli sineklerdir. Erişkinleri farklı büyüklüğe sahiptir; 2-4 mm. olanları veya mm. yi bulanları vardır Miyaz ve Uyuz 5

6 Miyiasis sinekleri, hayat döngüsü Miyaz ve Uyuz 6

7 Miyaz ve Uyuz 7

8 Yumurtaların ve Larvaların Yapısı Yumurtaları küçük (birkaç mm) Beyazımsı renkte, silindirik oval yapılardır. Yumurtalar sineğin cins ve türüne göre farklı ortamlara bırakılırlar Miyaz ve Uyuz 8

9 Yumurtaların ve Larvaların Yapısı Larvalar başsız ve ayaksızdır. Büyüklüğü larval döneme göre değişir (1-2 mm den cm ye kadar). Vücut 12 parçadan oluşur. Ön uçları ince, arka tarafları daha geniş çaplı, silindiriktir Baş parçasında bir çift ağız çengeli veya dudak skleriti bulunur. Görünümleri ayırıcı tanıda kullanılır. Miyaz ve Uyuz 9

10 Miyaz ve Uyuz 10

11 Miyaz ve Uyuz 11

12 Miyaz ve Uyuz 12

13 Myiasis Diptera takımındaki bazı sineklerin larvalarının canlı insan veya hayvanların doku ve organlarında yerleşmesiyle oluşan hastalığa miyaz denir. Myiasis te larvalar; sağlam veya yaralı deri, vücut boşlukları ve duyu organlarında yerleşerek hastalık yaparlar. Miyaz ve Uyuz 13

14 Myiasis Miyaz etkenlerini biyolojik özelliklerine veya ana sineğin yer tercihine göre 3 gruba ayırabiliriz: - Spesifik (obligator) miyaz (örn. Hypoderma, Oestrus) - Semispesifik (fakültatif) miyaz (örn. Sarcophaga) - Aksidental (rastlantısal) miyaz (örn. Musca) Yurdumuzda tür miyaz sineği vardır. Miyazlara en sık yaz ve güz aylarında rastlanır. Miyazlar benign, hafif hatta asemptomatik hastalık şeklinde veya çok ağır seyredebilir Miyaz ve Uyuz 14

15 Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar Sağlam deri ve deri altı miyazı: Deri ve iç organlar larva migransı şeklinde görülür. Helmintlerde görülen gibi seyredebilir. Yara miyazı (travmatik miyaz): Hasta bakımının iyi olmadığı durumlarda görülür. Miyaz sinekleri yaraya ya yumurta ya da larva bırakırlar. Yaranın yerine, miyaz etkeninin cins ve türüne göre ciddi komplikasyonlara yol açabilir Miyaz ve Uyuz 15

16 Miyaz ve Uyuz 16

17 Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar Göz miyazı (ophtalmomyiasis): -Sinek larvasının gözde yerleşmesine bağlı olarak görülür. -Bazı larvalar gelişirken gözü tamamen harap edebilirler. -Göz miyazı iç ve dış göz miyazı olarak ayrılır. İç göz miyazında etken Hypoderma türlerinin larvaları iken, Dış göz miyazında yurdumuzda en sık etken Oestrus ovis larvalarıdır. Larvalar göze, konjonktivaya püskürtüldükten sonra gözde - yanma - kaşıntı - ağrı -fotofobi - şişme - kızartı - ödem Enükleasyona sebep olan vakalar vardır. Miyaz ve Uyuz 17

18 Miyaz ve Uyuz 18

19 Miyaz ve Uyuz 19

20 Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar Burun miyazı (nasomyiasis): Burun boşluğu veya ek olarak sinüsler ve farinkste istila edilmiştir Wohlfahrtia ve Oestrus larvaları etkendir. Burunda kaşıntı, rahatsızlık, yüzde şişme, baş ağrısı, ateş görülür. Zamanında önlem alınmazsa ölüme yol açabilir. Miyaz ve Uyuz 20

21 Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar Kulak miyazı: Çoğunlukla burun miyazı sonucu gelişir. İşitme kaybı, ağrı, çınlama olabilir Orta kulaktan beyine geçen larvalar ölüme neden olabilir. Miyaz ve Uyuz 21

22 Nazofaringial miyaz Miyaz ve Uyuz 22

23 Yerleştiği doku ve organlara göre miyazlar Anüs ve vajina miyazı: Hematüri, disüri, karnın alt kısmında ağrılar olabilir. Gastrointestinal miyaz Yalancı miyaz olabileceği gibi hakiki miyaz da olabilir. Hakiki miyaz diyebilmek için larvaların bağırsaktan canlı olarak çıkması gerekir. Hakiki miyazda, mide barsak bozuklukları, bulantı, kusma ve baş ağrısı olabilir; çocuklarda epilepsi nöbetleri görülebilir Miyaz ve Uyuz 23

24 Gastrointestinal miyaz Miyaz ve Uyuz 24

25 Tanı Klinikte açık lezyonlarda, kulak, burun gibi yerlerde larvayı görünce miyaz tanısı konulur. Fakat etkenin kesin tanısı laboratuar çalışmasına dayanır. Miyaz ve Uyuz 25

26 Tanı Etkenin kesin tanısı Bunun için larvaları zedelemeden bulundukları yerden almak ve Kaynama noktası gelmiş suya atarak tespit etmek gerekir Tespit edilen larva daha sonra %70 lik alkol çözeltisine konulur. Tanı genellikle 3.dönem larvasının arka kısmındaki yapılar değerlendirilerek konulur. Miyaz ve Uyuz 26

27 Miyaz ve Uyuz 27

28 Tedavi Miyazın tedavisinde amaç, dokuları zedelemeden ve derinlere kaçmasına meydan vermeden larvaları bulundukları yerden çıkarmaktır. Göz miyazında %3 lük kokain kullanmak larvaları bulundukları yerden çıkarmakta yardımcı olur. Deri larva migransında larvaların bulunduğu düşünülen yere yağ, parafin, kloroform veya eter damlatılarak larvaların yüzeye gelmesi sağlanır Nasomyiasis te larvaların hareketini durdurmak için hastaya kloroform koklatılabilir. Miyaz ve Uyuz 28

29 MİYAZ SİNEKLERİNİN TEDAVİDE KULLANIMI Miyaz ve Uyuz 29

30 Maggot terapi Larva tedavisi Maggot debritman tedavisi Terapotik Miyaz Biyocerrahi Biyocerrahi Depritman Lucilia sericata sineğinin steril larva ve pupalarının tedavide kullanılması Larva ve pupalar ürettikleri proteolitik enzimlerle nekrotik dokuyu eritir ve besin kaynağı olarak kullanır. Miyaz ve Uyuz 30

31 MDT Tarihçesi Mayaların ve Avustralya aborjinler gibi eski topluluklar Larval tedaviye dair ilk yazılı bilgi:ambroise Pare, Fransa'da, baş cerrah olan Pare, 1557 yılındaki savaşta Baron D.J. Larrey 1829'da, Napoleon'un askerleri arasında cerrah subay lardan itibaren ABD de kronik yaralar ve osteomiyelit tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır. Miyaz ve Uyuz 31

32 MDT Tarihçesi 1990 ların başında ABD de 1995 den itibaren Kanada, Avustralya, İngiltere, Almanya, İsviçre, İsveç, Finlandiya, Fransa, Avusturya, Danimarka, Ukrayna, Hollanda, Mısır, Tayland ve İsrail gibi 20 den fazla ülkede Sadece İngiltere de beş yıllık bir dönem içerisinde 600 merkezde 8000 MDT uygulanmıştır. Miyaz ve Uyuz 32

33 Maggot terapi Endikasyonları Bası ülseri Diyabetik ayak ülseri Osteomylit Vasküler ülserler Post-operatif yaralar Travmatik iyileşmeyen yaralar Yanıklar Ülseratif deri kanserleri Miyaz ve Uyuz 33

34 L.sericata larvalarının etki mekanizması 1. Nekrotik dokuları debride etmek 2.Yarada dezenfeksiyon ve sterilizasyon sağlamak 3.Yara iyileşimini stimüle etmek Miyaz ve Uyuz 34

35 Sarcoptes scabiei hominis ve Sarcoptik Uyuz

36 Sarcoptes scabiei hominis İnsana tamamen uyum gösteren, bütün hayat dönemlerini insanın derisi içinde geçiren, allerji ve kaşıntılı deri lezyonu oluşturan akarcıklardır. İnsanda oluşturdukları hastalığa Uyuz veya Gale denir Miyaz ve Uyuz 36

37 Sarcaptes scabiei hominis Morfoloji S.scabiei hominis çıplak gözle zorlukla görülebilir Dişileri (yaklaşık 0.3 mm) erkeklere (yaklaşık 0.2 mm) oranla daha büyüktür Kirli beyaz renkte, yarı saydam, oval biçimlidirler. Beyaz renkli olan yumurtaları oldukça büyük boyuttadır : 0.1 mm x 0.15 mm Ömürleri genellikle 1-1,5 ay kadardır. Miyaz ve Uyuz 37

38 Miyaz ve Uyuz 38

39 Sarcoptes scabiei hominis İnsan S.scabiei hominis in tek konağıdır. Parazit tüm hayat dönemlerini insanın derisinin içinde oyduğu birkaç mm ile 3-4 cm arasında değişen sillon denilen tünellerde geçirir. S.scabiei hominis tüneli açarken parçaladığı doku ile beslenir, fakat kan emmez. Genellikle eller, parmak araları, bilek ve dirseklerin iç yanı, koltuk altına yakın yerlerde, göbek çevresinde yerleşirler. Miyaz ve Uyuz 39

40 Hayat döngüsü Hayat döngüsünde; yumurta-larva-nimf-erişkin dönemleri vardır. Döllenmiş dişi deriye girdikten sonra tünel içine günde 2-4 arası yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larvalar olgunlaşmak için deri yüzeyine çıkar. Miyaz ve Uyuz 40

41 Hayat döngüsü Larvalar deri yüzeyinde nimf evresine geçer. Nimf, evresinden sonra gömlek değiştirenlerden erkek, 2.nimf evresinden sonra gömlek değiştirenlerden ise dişiler oluşur. Dişiler çiftleşene kadar hareket etmez, çiftleştikten sonra tünel kazmaya başlarlar. Miyaz ve Uyuz 41

42 Miyaz ve Uyuz 42

43 Epidemiyoloji Uyuz her yaşta her toplulukta görülebilen ev ve aile içi hastalığıdır. Toplu yaşanan yerlerde, doğal afet ve savaş zamanlarında hızla yayılır. Sporadik olgular şeklinde veya salgınlar halinde görülür. Yurdumuzda da hemen her yörede zaman zaman uyuz epidemileri görülmektedir. Miyaz ve Uyuz 43

44 Epidemiyoloji Uyuz bulaşıcı bir hastalıktır Parazit kaynağı, uyuzlu insanlardır. Parazitin enfektif formu yeni döllenmiş dişiler, larva ve nimf formlarıdır. İnsandan insana tokalaşma, elbise ve çamaşırların ortak kullanımı, cinsel ilişki, aynı yatakta yatmakla bulaşır. Bulaştırıcılık hastalık boyunca devam eder. Miyaz ve Uyuz 44

45 İmmunolojisi S.scabiei hominis e karşı insanda özgül bir antikor ve hücresel bağışıklık gelişmektedir. İmmun yanıt, uyuzdan kurtulmada ve parazitozun sınırlandırılmasında rol oynamaktadır. Vücut parazitten kurtulsa da hastalık belirtileri, deride kalan parazit antijenleri nedeniyle devam edebilir. Parazit derinlere inmiş ve antijeni uzun süre o bölgede kalmışsa Nodüllü uyuz denilen tip görülür. Eğer kişinin immunolojik yanıtı yetersiz ise bu kez hiperkeratozlu Norveç uyuzu tipi görülür. Miyaz ve Uyuz 45

46 Klinik Belirtiler ve Patoloji Uyuzda kuluçka süresi ilk bulaşmada 2-3 hafta, yineleyen bulaşmalarda ise çok daha kısadır. Kaşıntı, incimsi veziküller (vezikül perle) ve uyuz izleri (sillon) uyuzun en temel 3 belirtisidir. Parazitin yerleştiği yerlerde şiddetli kaşıntı ve deri bozuklukları görülür. Kaşıntı; parazitin deri içinde açtığı tünellerde açıkta kalan sinir uçlarının uyarılmasına ve parazitin metabolik artıklarına karşı gelişen allerji nedeniyle oluşur. Kaşıntı özellikle geceleri artar. Miyaz ve Uyuz 46

47 E ile karışabilir Miyaz ve Uyuz 47

48 Norveç uyuzu Uyuzun ağır geçirilen formudur. Scabies crustosa veya kabuklu uyuz olarak da bilinir. Down sendromu gibi kaşıntıyı iyi algılayamayan mental, nörolojik bozukluğu olanlarda veya bağışıklığın baskılandığı durumlarda bu klinik tablo gelişir. Deri lezyonları yaygın, hiperkeratotik, kabuklu nodüller veya plaklar şeklindedir. Normalde uyuzlu bir hastada 5-10 arası etken bulunduğu halde bu hastalarda milyonlarca etken bulunabilir. Miyaz ve Uyuz 48

49 Norveç Uyuzu Miyaz ve Uyuz 49

50 Tanı ve tedavi Klinik tanıda en önemli bulgu incimsi veziküller, Özellikle geceleri artan kaşıntıdır. Bu veziküllerin içinde parazit bulunur. Ayrıca uyuz izleri (sillon) denilen ve içlerinde parazitin çıkartıları ve metabolik artıkları bulunan yapılar da tanıda önemlidir. Miyaz ve Uyuz 50

51 Tanı Parazitolojik tanı amacıyla incimsi veziküllerden, uyuz izlerinde iğneyle kanatmadan bisturi yardımıyla kazıntı alınır. Kabuklar %5 lik KOH içinde eritilir, lam-lamel arasında incelenir ve parazit aranır. Tedavi %5 Permethrin ile tedavi edilir Miyaz ve Uyuz 51

52 Diğer Uyuz Tipleri ve etkenleri Arpa Uyuzu: Pyemotes ventricosus Çalılık Uyuzu: Trombiculidae Miyaz ve Uyuz 52

53 Folikül Uyuzu: Demodex folliculorum Demodex brevis Miyaz ve Uyuz 53

54 Demodex folliculorum, D. brevis Daha çok yüzde kıl folliküllerinde bulunur İnsanda en sık rastlanan kalıcı ektoparazit İnsan tek konak En çok sebaseöz bezlerin çok sayıda olduğu; nazal deri follikülleri, burun üstünde, yanak, alın, peroral bölgede Miyaz ve Uyuz 54

55 ÖZET Miyaz sinekleri ve oluşturduğu hastalıklar Uyuz hastalığı, etken, özellikleri ve tanısı Maggot terapi Miyaz ve Uyuz 55

56 KAYNAKLAR DERS NOTLARI Parazitoloji de Artropod hastalıkları ve Vektörler. Özcel MA, Daldal N. Özcel in Tıbbi Parazit Hastalıkları. Özcel MA. Temel Tıbbi Parazitoloji. Saygı G. Diagnostic Medical Parasitology. Garcia LS. Human Parasitology -Bogitsh BJ. Miyaz ve Uyuz 56