KOBi'LERiN DlŞA AÇlLMA SÜRECiNDE SEKTÖREL

Transkript

1 EKONOMİK YAKLAŞlM ı KOBi'LERiN DlŞA AÇlLMA SÜRECiNDE SEKTÖREL DIŞ TiCARET ŞiRKETLERiNiN ROLÜ VE TEKSTiL-HAZIR GiYiM SEKTORUNDEUYGULAMALAR GİRİŞ Öznur Yüksel* Gülşen Erenler Çakar ** Küçük ve orta boy işletmeler (KOBİ) ülke ekonomilerinde istihdam sağlama, yeni iş imkanları yaratma, bölgesel kalkınınayı hıziandırma gibi işlevler yüklenirler. Bu işlevlerinin yanında KOBİ'lerin üretimde esneklik, karar verınede çabukluk, yenilik ve yaratıcılık yeteneklerini ortaya çıkarmada kolaylık, kişisel inisiyatif kullanınada teşvik sağlama gibi kendilerine has özellikleri vardır. Daha az yatırım harcaması ile kurulduklarından KOBİ'ler ekonominin durgun olduğu dönemlerde dahi. ortama kolaylıkla uyum sağlayarak faaliyetlerini sürdürme imkanı bulabilirler. KOBİ'ler tüm toplum kesimlerine yayılarak rekabeti teşvik etmek suretiyle sağlam bir ekonomik yapının oluşturulmasına katkıda bulunurlar. Ülkemizde KOBİ'ler mevcut firmaların yüzde doksansekizini oluşturmaktadır. Gümrük Birliği'ne girilmesi sonucu KOBİ'lerin karşılaştıkları rekabet nedeniyle dışa açılmalan zorunlu hale gelmiştir. Dı şa açılmanın örgütlenmesi için Sektörel Dış Ticaret ~irketleri (SDŞ) uygulamasından yararlanılabillir. Sağladı~ı istihdam olanakları ve cirosu bakımından ülkemizin en önde gelen üç sanayi dalı arasında yer alan tekstil ve hazır giyim sanayii de büyük ölçüde KOBİ'lerden oluşmaktadır. Fakat, toplam ihracatın üçte birine yakın kıs- * Doç. Dr., Gazi Üni. ilbf Işletme 13ölüınü Öğretim Üyesi **Dr.. Gazi Üni. MEF Giyim End. ve Giyim San. Böl. Öğretim Görevlisi "Ekonomik Yaklaşım, Cilt 8, Sayı 24 25, İlkbahar Yaz 1997"

2 2 rh:nur )"(ikse/. C:iilscıı!~'ren/cr Cakar mını tek başına sa~layan sektörde ihracat ço~unlukla büyük ölçekli işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Tekstil ve hazır giyim sektöründe I\0- Bİ'lerin daha az yatırım harcaması ile kunılabilmeleri. ınodaya dayalı değişken müşteri taleplerine daha kısa sürede cevap verebilmelcri. çeşitli yönetim tekniklerini daha kolaylıkla uygulayabilmeleri sektörel ihracat içinde daha geniş ölçüde yer almalarına imkan sağlayabilecek özelliklerdir. Ancak sektördeki KOBİ'lerin, teknolojik yeniliklere uyum sa~lama, finansal kaynaldan bulma, insan kaynaklarını etkin kullanma, AH-GE çalışmalarını sürdürme ve Jolayısıyla dış pazarlara açılma konularında ciddi sorunları vardır. Ocak 199() tarihinden itibaren Gümrük Birliği'ne girilmesiyle birlikte dış rekabet tehdidi de artmıştır. Geleneksel, dışa kapalı üretim ve rekabet anlayışı ile sektördeki KO Bİ'lerin tek tek bu sorunları aşmalan zordur. İşletmelerin sorunların üstesinden gelebilmeleri bilgi, deneyim ve güçlerini birleştirmeleri ile mümkün olabilir. Bilgi, deneyim ve güçlerin birleştirilerek ortak ihracat gruplannın oluşturulmasıyla hem sektör ve hem ele ülke ihracatının artırılmasına katkıda bulunulabilir. Bu çalışmada tekstil ve hazırgiyim sektörünele yer alan 1\0Bİ'lerde ortak ihracat gruplannın oluşturulmasmcla önemli bir örgütlenme biçimi olan Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) ele alınmaktadır. Bu amaçla yasallaştığı günden bu güne kadar Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin düzenlenmesi konusundaki gelişmeler açıklanacak, yurtdışındaki ve yurt içindeki uygulama örneklerine yer verilecektir. Ayrıca konuyla ilgili işletmelerin görüşlerini kapsayan ve 30 işletmede uygulanan araştırma bulguları sunulacak ve sonuçlar tartışılarak değerlendirilecektir. TEKSTiL VE HAZlRGiYiM SEI\TÖHÜNDE KOBİ'LEI~ KOBİ'lerin iç ve dış ticaretteki önemleri konusunda görüş birliğine varılmış olmasına rağmen henüz nasıl tanımlanacakları konusunda fikir birli~i oluşmamıştır. Tanımlamalarda çeşitli ölçütler kullanılmaktadır. Bunları nice! ve nitel ölçütler olmak üzere başlıca iki grupta toplamak mümkündür (Müftüoğlu, 1991: 41-98): a. Nicel ölçütler: işletmede çalışan per~onel ~ayı~ı.!<ullanılan makine ve teçhizat. sayı~ı. işletmenin üretim kapasitesi. işletmedeki sabit varlıkların değeri, sermaye miktarı, belirli dönemler içerisinde harcanan enerji miktarı. belirli dönemler içerisinde elde edilen k~ır,!<ullanılan hammadde miktarı, üretim hacmi, pazar payı, satış tutarı vb.

3 EKONOMİK YAKLAŞlM 3 b. Nitel ölçütler: Girişimcinin işletmede fiilen çalışması, risk üstlenmesi, yönetimin bağımlı/bağımsız olması, işletmede iş bölümü ve uzmaniaşma derecesi. sermayenin sınırlı olması, finansal yetersizlik, yönetim tekniklerinin uygulanmaması veya yetersizliği, Yukarıda sıralanan ölçütlerin sayıları daha da artınlabilir. Ancak birelen fazla ölçütic yapılan tanımlamalarda karınaşıldık yaşanıi1akta. teknik sorunlar ortaya çıkmaktadır. Tek ölçütic yapılan tanımlar ise yetersiz kalmaktadır. Ülkemizde tanımlar kurumdan kuruma da farklılık göstermektedir. 1\0SGEB 1-50, DiE 1-25, Halkbank 1-150, Ticaret Müsteşarlığı ise işçi çalıştıran işletmeleri KOBİ olarak tanımlamaktadır. Bu tanını kargaşasını önlemek ve Avrupa Birliği'nde (AB) tanını birlikteliği sağlamak için Avrupa Komisyonu ve Avrupa Yatırım Bankası tarafından geliştirilen ortak bir tanımda 1\0Bİ'Ier; 500' elen az işçi çalıştıran, Yıllık cirosu 27 milyon ECU'yu geçmeyen, Sermayesinin en fazl~l ]/3'ü büyük bir işletmeye ait olabilen işletmeler, şeklinde tanımlanmıştır (Şenyurt, 1995: 26). KOBİ'lerin gerek Türkiye'deki tanımlarına ve gerekse AB ortak tanımına bakıldığında kullanılan ölçüllerin daha çok ekonomik anlam taşıdıkları görülmektedir. Bu ekonomik ölçütler de üll~elerin ekonomik yapılarına, gelişmişlik düzeylerine bağlı olarak değişmektedir. Ancak, tanımlamalarda sektöre ilişkin özelliklere de yer verilmesinde yarar vardır. Tekstil ve hazırgiyim sektöründe KOBİ'ler yapılan tanımlamalar dışında şu özellikleri de taşımaktadırlar: Genellilde yönetici pozisyonunda bulunanlar aynı zamanda işletme sahibidirler. İşletme sahibi/yönetici üretim sürecinin tamamını bilmekte, çoğu zaman bir usta gibi çalışmaktadır. Çalışanların çoğu işletme sahibi/yöneticinin ailesi ve yakınları olduğundan işletmeler genelde aile işletmesi niteliği taşımaktadır. İşçi-işveren ilişkileri usta-çırak ilişkisi içerisinde dost bir ortamda geçmektedir. Böyle bir ortaında üretim, grup-takım çalışması niteliği taşımaktadır. İşletme sahibi/yönetici; işletmenin yönetimi, risk alma, işletme politikalarını belirleme, karar alma, hala önleme konularında tek yetkili ve sorumlu kişisidir. Hatalara anında müdahale etme ve karar alma süreçleri kısadır. Ortak amaçlarda birleşilmiştir, genelde işletme içi çıkar çatışmaları ve karşıt güçler mücadelesi en az durumdadır. Pazarlama stratejileri işletme sahibi-yönetici tarafmdan kişisel ilişkiler içerisinde ve direkt pazarlama ile gerçekleşmektedir. Bu yöntem işletme için hem pahalı ve hem de karmaşık satış örgütlerinin oluşmasını gündeme getirmektejir. Ancak işletme

4 4 Öznur Yüksel- Gii!,'iC/1 /:'reııfer ('akar Hazırgiyim sektöründeki KOBİ'lerde atölyc tipi fason üretim t;.ı.rzı sahibi/yöneticinin uygubdı~ı bu yöntem, pazarlama esnekliğini yüksek bir düzeye çıkarmaktadır. Kişisel ilişkiler ve direkt pazarbma sonucunda tekstil ve hazırgiyim ürünleri yakın ve küçük pazarlara sunulmakla ve faaliyet ~ıbnları bu pazarlar olmaktadır. yaygındır. Üretim süreci içerisinde akış dilimleri insan ve makina için net bir şekilde ayrışmamıştır. işçiler siparişin tamamı hakkında teknii< beceri ve bilgi düzeyine sahip, akış bütününün tamamını yerine getirebilir niteliktedirler. Bitmiş ürün stok sorunları bulunmaınakta, rekabetle en önemli ölçüt obrak siparişi zamanında teslim etme ilkesi üzerinde durulmaktadır. Atölyc tipi üretim uygulamalan sektördeki 1\0Bİ'lerin üretimde esnek olmalarına hem imkan tanımakta, hem de bu uygulamayı zorunlu kılmaktadır. Örgüt yapısındaki usta-çırak ilişkileri işletme içi insan kaynaklarının ust~h.;ıral< eğitimi sistemi ile yetişmelerini sağladığmdan esnek üretim kolaylaşınaktadır. Hazırgiyim sektöründeki I\ OBİ 'lerde yaygın olarak emek-yoğun telmoloji kullanılmaktadır. Emek-yoğun teknoloji kullanıını ise beraberinde nitelikli işgücü kullanma zorunlulu~unu güneleme getirmektedir. Üretim teknolojileri genelde eski olup, üretim işgücü becerisi ile gerçekleşmektedir. Teknolojinin emeği donatnıası faktörü, bu işletmelerele emeğin teknolojiyi donatması olarak işlerlik kazanmaktadır. Hazırgiyim sektöründe yer alan KOBİ'lerin örgütlenmede. pazarlaınada. üretim tekni~incle. makincleşnıede ve insan kaynakları yönetimiııcle sorunlan olmakla birlikte; gelişmeye açık. yenilikçi. girişimci işletmeler olarak ulusal ekonomide önemli yere sahip oldukları söylenebilir. Ancak bu özellikler yanın da sektördeki KOBİ'lerde önemli sorunlar da mevcuttur. En belirgin sorunlar personel. finans ve AH-GE işlevlerinde yaşanmaktadır (Yüksel ve Çakar. 1996: ). Uzman personel ve finans sıkıntısı firmaların AI~-GE çalışmalarını sürdürmelerini ve içlerinde mevcut girişimci-yenilikçi potansiyeli ortaya koymalarını engellemektedir. 1\0Bİ'LEI{ VE SEI\TÖHEL DIŞ TİCARET ŞİW\ETLEI{iNiN GEREKLİLi(;i 1\0Bİ'Ierin sahip oldukları potansiyel ile yoğun rekabet ortamlannda ihracata yönelmeleri daha önceki l<ısımlarda da açıklandıılı gibi epeyce zordur. iç pazar ile dış pazar arasındaki geleneksel ayrımın kalkınası ile rekabetle kalıcı pazarlar sa!llamak. ancak güç ve eleneyimlerinin birleştirilmesi ilc mümkündür. Bu ortak güç ve deneyimlerinin birleştirilmesine yönelik örgütlenme bi-

5 EKONOMİK YAKLAŞlM 5 çimlerinin çeşitli ülkelerde örnekleri vardır. Bu tür örgütlenmeler daha verimli ve rasyonel bir çalışma düzenine kavuşmayı gctircce~i gibi: ürün geliştirme. pazar araştırması. enformasyon. satış-dağıtım. geliştirme-tutundurma ile ilgili yararlar da sağlayacaktır. Ayrıca makro düzeyde; döviz girdisinde artış. ihracatla know-how'dan elde edilen yararın maksimize edilmesi, hedeflere ulaşmada kolaylık, istihdam artışı, rekabetçi stratejiler geliştirme olanakları: mikro düzeyde ise büyük talebc cevap verebilme, riskin paylaşılması, birim üretim giderlerinde azalma, başarıyı elde ctme-p<ıylaşjna. bilgi ve deneyimin artması gibi yararlar beklenebilir. YURT DIŞINDAKi SEKTÖREL DIŞ TİCARET ŞİRI\ETİ UYGULAMALAHI KOBİ'lerin ihracata yönelmeleri için çeşitli ülkelerde gerçekleştirilmiş etkin örgütlenme örnekleri mevcuttur. Bunlardan bazıbrına aşağıda yer verilmektedir: Web-Pomerene: A.B.D.'nde 1918 yılında Dış Ticaret Yasası ile kurulan bir organizasyondur. Vinos Argentinos: Arjantinde şarap üreticileri tarafından kurulmuştur. Consxport: Kolombiya'da kadın konfeksiyonları konusunda kurulmuştur. Eta: İsrail'de hassas tezg[ıh ve hazırgiyim alanında kurulmuştur. Beta: Fransa'da kurulmuştur. Del ta: İsviçre' de kurulmuştur. Federexport: italya'da kurulmuştur. Kotra-Jetro: Japonya ve Güney Kore'Je kurulmuş olup, bugünkü başarılı ihracat performanslarının en önemli iki faktörüdür (Baykal. 1996: 4). Bu organizasyonlar içerisinde Türkiye'deki l\obi örgütlenmesinde örnek bir model olarak alınan İtalya'daki "FeJerexport'' modelinin açıklanmasında yarar görülmüştür. İtalyan ulusaf İhracat Birlikleri Federasyonu kuruluşunun baş harflerinden oluşan FEDEI~EXPOI~T:!talyan Medeni Kanunu'nun 2602 ve Malidelerine göre tüzük hazırlanarak kurulmuştur. BuraJa temel amaç birliğe üye şirketlerin ürünlerini ihraç etmek ve bunu gerçekleştirmek için gereken promosyonu yapmaktır. İtalyan KOBi yasasına göre bu birliklerin oluşturulabilmesi için en az 8 şirketin olması. her yıl belirlenen aidatiarın ödenmesi ve birlik organının kararlarına uyulması esas almmıştır. Mali açıdan yükümlülülderi ise birlik adına oluşturulan fona katılım payları 2,5 milyon Liret'ten az ve birlik fonunun %25'inden fazla olmayacak şekilde sınırlandırılmıştır.

6 6 Öznur Viiksd - Cı'i/;;en!~ren/er Çakar TÜRKİYE'DE SEKTÖREL DIŞ TiCARST ŞİRI\ETi DÜZENLEMELEI~İ VE UYGULAMALARI KOBİ'lerin tek başlarına ihracat yapamamaları sorumı Türkiye'de de kendini ciddi bir biçimde göstermiştir. Bunun üzerine KOBİ'lerin ihracatı, devletin de desteği ile ihracatçı sermaye şirketleri ve diğer örgütlenmeler aracılığı ile gerçekleştirilmiştir_ Tekstil ve hazırgiyim alanında bunlara en belirgin örnek "Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD)'"dir. TGSD'nde tekstil ve hazırgiyim alanına yönelik üretim yapan işletmeler bu kuruluşun çatısı altında ihracat yapma olanağını bulmaktadırlar. Ancak 1\0Bİ'Ierin ihracat potansiyelinin artırılması ve daha düzenli organizasyonlara gidilmesi gerekliliği de giderek yoğunluk kazanmıştır. Bu gereklilik ile Türkiye'de de KOBİ'leri ihracata yönlendirmek amacı ile çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmalann gelişmesi şöyle özetlenebilir: 1. Çok Ortaklı Dış Ticaret ~irketleri : tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 92/9 sayılı tebliğ ile kurulmuştur. Bu tebliğ ilc aynı sektörde yer alan en az 10 işletmenin birleşmesi ile Çok Ortaklı Dış Ticaret Şirketi (ÇOŞ) kurulabilmesi ve Çok Ortaklı Dış Ticaret Şirketi sermayesinin tamamının ödenmiş ve en az 1 milyar lira olması koşulu getirilmiştir 1 Ayrıca bu tebliğ ile "Taahhüt Karşılığ I~otatif Kredi!\ullanımı ve Pazarlama Kredisi" kolaylığı sağlanmıştır. Daha sonra 10 Nisan 1992 tarihli Hesmi Gazete'de 92/2 sayılı "Yurtdışı Tanıtım ve Pazarlama faaliyetlerine İlişkin Ek Tebliğ" ile yurtdışı pazarlama büroları ve fuarlara katılım için maddi destek verilmesi konusu düzenlenmiştir~. Bu tebliğ ile İzmir'de kurulan Ege Giyim Sanayicileri-EGS Dış Ticaret A.Ş., ÇOŞ unvanı almıştır. 2. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri : Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin kuruluş ve işleyişlerine ilişkin düzenlemeler 1994 tarihinden bugüne birçok değişiklik geçirmiştir. Bunları sırayla inceliyelinı: a. Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine İlişkin, ihracat 94/1 O sayılı tebliır. Bu tebliğ; Sektörel Dış Ticaret Şirketlerini "aynı üretim dalındaki küçük ve orta ölçekli firmaların ihracat sektörü içinde bir organizasyon altında toplanarak dünya pazarlarına açılmalannı, dış ticarette uzmanlaşmalarını ve bu suretle daha etkin faaliyet göstermelerini temin amacıyla.kurulan şirketler" olarak tanımlamakta ve bu şirketlerin nitelik ve işleyişlerini kapsamaktadır.. Bu tebliğe göre bir Sektörel Dış Ticaret Şirketi'nin oluşması için gereken koşullar şöyledir:

7 EKONOMİK YAKLAŞlM 7 En az 5. en bzb 200 i~<.:i istihdam etmek. Aynı üretim <.ILılında en az 20 firmadan olu~ınak. Ödenmi* sermayesi ilc ihtiyatları toplamı 20 mily~ır lira olmak. Anonim sirket ~eklinde kurulmu~ olmak ~.... Tebliğ ilc Sektörel Dış Ticaret :)irkctlcri'ne ilişkin bazı kısıtbınalar da getirilmiştir: Aynı *ahsa veya sermaye grubuna ba~lı firmalar. aym zamanda bir Sektörel Dış Ticard şirkcli'ııc üye olamazlar: Hiç bir ortaı},ııı sermaye p;.ıyı toplam şirkcl scrm;_1ycsiniıı (!ı~ 10\ıııd;.m fazla olamaz. Sektörel Dış Ticaret ~irketleri do~rudan üretimde buhını.ımazbr. Sektörel Dış Ticaret ~irketleri ait oldukları üretim dalı dışındaki malları ihraç edemezler. Bu kısıtlamalara karşılık Sektörel Dı~ TiGırd şirketlerine kendilerine ortak olan!\obi 'le re yardımcı olm;_ık için bünyelcrindc: nakliye, sigort;_ı, finansman, hamm;.1dde tedariki. tanıtım ve pazarlam;_ı gibi birimler oluştur;.ıbilmeleri o!j.na~ı tanınmıştır. Katılım ko~ullarını oluşturan Sektörel Dış Ticaret ~irketleri. Hazine w Dış Ticaret J\1 üsteşaı-lı~ından alacakları forımı doldu ra rak başvuruda bulunabilecelderclir. inceleme sonucunda gerekli koşulları taşıyaniara "Sektörel Dış Ticaret Şirketi" statüsü verilir ve!~esmi Gazete'de yayımlanır. Scktürcl Dı~ Ticaret Şirketleri faaliyete geçtikten sonra: Kuruldukları yıl hariç, takip eden bir takvim yılı i<,:erisinde en az lo milyon ABD dolarlık ihracat yapmanıaları halinde bu statüleri geri alınır (13u limit ekonomik ortamiara göre tekrar belirleııebilir). Sektörel Dış Ticaret Şirketleri, kendi adianna yaptıkları ve aclların~ı fatura kesilen ve kendilerine teslim edilen malların ihracatında: ilıracal. kambiyo vb. mevzuattan sorumludurlar. Ancak ihracata konu olan malın üretimi veya temini konusunda düzenlenen tüm belgelerden Sektörel Dış Ticaret Şirketinin yazılı sözleşme ilc ;_ı\\it tarafı olan iınal<ıtçı veya tedarikçilcr sorumludur. Sektörel Dış Ticaret ~irketi ortakları ve :-icrmayelcri ile ilgili değişiklikleri Hazine ve Dış Ticaret l\1üsteşarlı~ına bildirmekle sorumludurlar.. Daha önce kurulan Çok Ortaklı Dış Ticaret Şirketleri () ay içerisinde koşullarını yerine getirerek Sektörel Dış Ticaret Şirketi uııvaııı almakla sorumludurlar.

8 8 Öznur YOksel - Gı"ilşen!~ren/cr Çakar liğ': b. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Statü~ üne İlişkin. İhracat 95/4 sayılı te b Bu tebli~ ile yürürlükten kaldırdığı tebliğden farklı olarak Sektörel Dış Ticaret Şirketi olmay~t ve kurulduktan sonraki faaliyetlere ilişkin düzenlcnıelcrde bazı de~işiklcr yapılmıştır. Statü alabilmek için gereldi koşullarda: istihdam edilen işçi sayısı arasında tutulmuş, işletme ~ayısı aynı üretim dalında olmak koşuluyla en az lo işletıneye inciiriimiş ve ödenmiş sermayesi ile ihtiyatları toplamının en az 5 milyar TL.?lması koşulu yeterli bulunmuştur. 1\urulduktan sonraki çalışmalarında getirilen değişiklik ise şöyledir: Kuruldukları yıl hariç, takip eden bir yıl içerisinde ait oldukları üretim dalında en az 5 milyon ABD Dolarlık ihracat yapamamaları halinde statüleri geri alınır. ihraç ürünlerimizin tanıtılması, çeşitlendirilmesi, pazar payının artırılması ve yeni pazarlara girilmesi amacıyla Sektörel Dış Ticıret Şirketlerinin Dış Ticaret Müsteşarlı~ı'na sunacakları projelere farklı finansman. tanıtım ve pazarlama destekleri verilebilir. Yukarıda değiştirilcliğine işaret edilen maddeler dışındaki düzenlemeler aynen yeni tebliğde de yer almaktadır. Görülüyor ki, bu tebli~ ile Sektörel Dış Ticaret Şirketi kurulmasını teşvik etmek amacıyla işçi istihdamında, şirket kurma sayısında. ihracat yapma limitinele sayısal indirime gidilmiştir. Ayrıca faaliyetlerini düzenleyen maddeele "ait oldukları üretim dalı dışındaki malları ihraç edemezler" hükmüne yer verilıneyerek zımnen de olsa kendi üretim dalları dışında da ihracat yapabilecekleri kabul edilmiştir. c. Sektörel Dış Ticaret Şirketi Slatüsünc ilişkin. Ihracat 9G/5 sayılı tebliğ:; : Bu tebliğ ilc şu değişiklikler getirilmiştir: Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin kurulması ve gelişmesine yardımcı olmak amacıyla şirketin bl"ınyesinde 200\len fazla işçi istihdam eden ortak bulund urulabilir. (Toplam ortak sayısının %1 O' unu aşmamak kaydı ile) Yörelerinde Sektörel Dış Ticaret Şirketi kurulması için aynı üretim dalında faaliyet gösteren yeterli sayıda firmanın bulunmaması halinde ilgili meslek kuruluşunun onayı ile "en az 1 O firma" koşulu "en az 5 firma" olarak uygulanır. Ayrıca kalkınmada birinci ve ikinci derecede öncelikli yörelerde faaliyet gösteren firmalar için de 5 firmanın katılımı yeterli bu-

9 EKONOMİI\ YAKLAŞlM 9 lunmuştur. S firma ik kurulan şirketler için kuruldukları yıl hariç onu takip eden 1 yıl içinde ait oldukları üretim d~dıııda S milyon AUD doları satış limiti 2.5 milyon AnD doları na indirilmişt ir. Yukarıda açıklanan de~işiklikkr u ışında. yürüı-lükten kaldırdı0:ı 95/!ı sayılı tebliğ hükümlerini aynen muhafaza eden bu tebli0: ilc Sektörel Dış Ticaret Şirketi kurma sayısı yeterli olmayan alanlara da Sckti.>rel Dış Ticaret ~irkcti kurma olana~ı getirilmiş ve ihracat liıııitlerimlc de kolaylık sa~lanmışlır. d. Sektörel Dış Ticaret ~irketleri Statüsüue İli~kiıı. ihracat 9()/]2 sayılı tebliğ": Bu tebli~ ile 1992 yılmdan itibaren yayımlanan tebli~lerden farklı olarak Sektörel Dış Ticaret ~irketleri iki farklı gnıpta de0,edendirmcye alınmış \'C Sektörel Dış Ticaret ~irkeli olma koşullan bu de0,erlere bağlı olarak belirlenmiştir. Bu sınıflamaya göre; ( 1) normal yörelerde. yalnızg\ tck scktürdcn oluşan Sektiirel Dış Ticaret ~irketleri. (2) kalkmmada birinci ve ikinci derecede öncelikli yörelerde birden çok sektörden oluş~m Sektörel 1 >ış Ticaret ~irketleri şeklinde ikili bir ayının yapılmıştır. Normal ve kalkmmada öncelikli yi)rclcrdc istihdam sayısı J -200, bir araya gelen küçük ve orta büyüklüktd\i şirket sayısı 10 olarak belirlenmiş; şirketin normal yörede ödenmiş sermaye mil \tarı 10 milyar TL, öncelikli yörede 5 milyar TL olan anoıniııı şirket statüsünde kurulması iingörülınüştür. Bu tebli0. ilc kalkınmada birinci ve ikinci derecede öncelikli yörelerde de Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin faaliyete geçmesinin tcşvil< cdildi~ini giirmekteyiz. Ancak. hu düzenlemeler de yeterli görülmcdi~inden yeni bir tebli0. ile 96/32 sayılı tcbli~ yürürlükten kaldırılmıştır. e. Scktürcl Dış Ticaret Şirketleri Statüsüne İlişkiıı. İhracat ~)fi/3~) sayılı tebliğ~ : Bu son tebligde Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin tanımında. orlaklarında. faaliyet kapsammda yeni dl"ızenlcmclcrc yer verilmiştir. Si)z konusu tebliıldc Sektörel Dış Ticaret Şirketleri " küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (!\O Bi) ihracat sektörü içinde bir org:mizasyoıı altında toplanarak dünya paz~trlanna yönlendirilmesi amacıyla; ihracat ve ilgili konularda (finansman. tedarik. nakliye, sigorta. güınrükleme vb.) hizmet sa~layarak. dış ticarette uzmaniaşınalarım ve bu surelle dah~ı etkin faaliyet güskrınelerini teınincn kurulan şirketler'' şeklinde tanımlaııarak. işlevlerine açıklık kazandırılmıştır. lhı şirketlerin nikiikieri bclirlcnirkcıı de normal yörelerde. aynı sektörden olu~~\11 Scktö-

10 lo 6:nur )'(ikscl- (,'(i{scıı f~'rcıılcr Cakur rel Dış Ticaret Şirketlerinde arasmda işçi istihdam eclen. aynı üretim dalında faaliyette bulunan 10 küçük ve orta büyüklükteki şirketin bir araya gelmesi ve en az 1 O milyar TL ödenmiş sermayeli anonim şirket olarak k mu lması; kalkınmacla öncelikli yörelerde ise aynı veya farklı sektörlerden oluşan Sektörel Dış Ticaret ~irketlerinin yine arasında işçi istihdam etmelde beraber asg<ıri 5 küçük ve orta büyüklükteki şirketin bir araya gelmesiyle ve 5 milyar TL. sermayeli anonim Şirket olarak kurulması öngörülmüştür. Sektörel dış ticaret şirketlerinin hiçbir ortağının sermaye payı, toplam şirket sermayesinin, normal yörelerde% 1 O, ve kalkınmada öncelikli yörelerde %20'sinden fazla olamaz. Hisse senetlerinin tamamınm nama yazılı olması ve nakit karşılı~ı çıkartılması gerekmektedir. Böylece kalkınmada öncelikli yiirelere bazı kolaylıklar sağlandığı görülmektedir. Diğer tebliğlerdeki düzenlemelerden brldı olarak son tebliğele şirketin kurulması ve gelişmesinde yardımcı olmak am<ıcıyla ve Sektörel Dış Ticaret ~irketi sermayesinin %10'unu aşmamak kaydıyla şu unsurlardan en fazla ikisini bünyesinde bulundurabilmesi imk~mı tanınmıştır: a. lwrucu ortak olarak, 200'den fazla işçi istihdam eden şirketler; b. şirkette profesyonel yönetici olarak çalışmak kaydıyla gerçek kişiler, c. Sektörel Dış Ticaret Şirketi'nin faaliyette bulunduğu üretim dalına mal. ekipman ve hizmet sa~layan şirketler. d. kooperatif. birlik. vakıf ve mesleki federasyon v.b. kunıluşlar. 13u kuruluşlardan en çok ikisinin şirkette bulunabilmcsi, Sektörel Dış Ticaret ~irketi'nin bu kuruluşların bilgi ve deneyim kapasitelerinden yararlanmasına imkan verecek, buna karşılık sermaye sınırlandırmasının mevcudiyeti ise, bu unsurların Sektörel Dış Ticaret Şirketi'ne hakim olmalarını önleyecektir. Ayrıca ortaklıktan ayrılmak isteyenler paylarını Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın onayı ile ve %10'luk (öncelikli yörelerde %20'1ik) azami oranı aşmamak kaydıyla. mevcut veya yeni ortaklara dcvredebileccklerdir. Diğer taraftan Sektörel Dış Ticaret Şirketleri de normal yürelerde ve yurt dışında "hizmet" sektöründe faaliyette bulunmak üzere kurulan şirketlere. kalkınmada öncelikli yörelerde ise "üretim ve hizmet'" sektöründe faaliyette bulunmak üzere kurulan şirketlere iştirak edebilcceldcrdir. Bir firmanın üretim veya hizmet sektöründe çalışıyor olması günümüzde artık kesin hatlarla aynlamadığından, normal yöreler ve yurtdışı için sadece hizmet sektöründeki firmaların alınması gerçekçi görülmemekle beraber, bu düzenleme Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine yeni örgütlennıclerlc güçlenme olanağı sa~layabilecektir.

11 EKONOMİK YAI\LAŞIM ll Bu tebliğde diğer tebliwen.: göre en iineınli ve olumlu gelişme. Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine, bu statünün kazanıldı~ı yılda ve onu takip cdeıı yıl içinde aynı sektörde faaliyette bulunan ve!\obi niteli~ini taşıyan ancak ortak olmayan işletmelerin ihracatıret aracılık edebilmeleri (madde G.c) kolaylı~mın getirilmesidir. Böylece Sektörel Dış Ticaret Şirketi üye olmayanların faaliyetlerine aracılık etmek suretiyle bir taraftan ihracatını ve ihracat getirisini artırarak daha güçlü bir konuma gelebilecek. di~er taraftan da şirkete ortak olmakta çekimser kalanları. uygulanıayı ve ba~~msını giistcn.:rek üyeli~c teşvik edebilecektir. Ayrıca Sektörel Dış Ticaret Şirketleri. ihracatta devlet yardımlarının hedef grubunu oluşturmaktadır: bu yardımlardan da öncelikle yararlanabileceklerdir. Gösterilen tüm bu kolaylık ve teşvikiere rağmen kurulduldan yıl hariç. izleyen her yıl içinele Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin normal yörelerde en az 5 milyon ABD doları, kalkınmada öncelikli yörelerde ise en az 2.5 milyon ABD doları ihracat gerçekleştirememeleri veya üyelerin hak ve çıkarlarına aykırı faaliyet göstermeleri dunınılarında sektörel dış ticaret şirketi statüsü. Dış Ticaret M üsteşarlığı'nca geri alınabileccktir. 1\ısaca özetlemek gerekirse yılındaki ilk düzenlemeden 1996 Aralık ayındaki tebli~e kadar geçen kısa sürede çok sık de~işiklik yapılmış olması. ülke gerçeklerine teşhis koyamamak ya da mevzuat düzenlemedeki yetersizlik olarak eleştirilebilirse ele. gerek!\obi '!erin güç birli~ini sa~lamak ve gerekse disiplinli bir örgütlenmeye gidebilmck amacıyla olumlu gelişmeler kaycleclilcli~i söylenebilir. Bu gelişmeleri Sektörel Dış Ticaret ~irketleri örgütlenmelerinele izleyebilmek mümkündür. Aşa~ıdaki t'ıbloda görüleceği üzere 15 Ocak J 997 itibariyle toplanı J 1 Sektörel Dış Ticaret Şirketi kurulmuş olup, üye sayısı da 678'e ulaşmıştır. Sektörler itibariyle ele almdı~mda tekstil sektörünün 5 şirketle konuya öncülük etti~i görülmektedir. Gıda sektöründe 2. otomotiv yan sanayiinde 1. mobilya sanayiinde 1. yazılını sektöründe 1. halıcılık sektöründe 1 Sektörel Dış Ticaret ~irketi faaliyete geçmiştir. CoQ:rafi da ~ılım olarak incelendi~inde İstanbul'un 4 şirketle önde gekli~i, onu İzmir ve Gaziantep'in 2'şer şirket\ e izledi~i; s,unsun. Ankara ve!~ursa da da 1 'er Sektörel Dış Ticaret Şirketi kuruldu~u ortaya çıkmaktadır. 1\unıluş yıllarına bakılelığında 1994'te 'te 2, 199G'da yılı Ocak ayında ise 2 Sektörel Dış Ticaret ~irketi'nin kurulduğu görülmektedir. Yasal düzeniemelerin geliştirilmesi. 1\0Bİ'Ierin güç ve deneyinılerinin birleştirilmesinde kolaylık sa~lamıştır yılı içerisinde bu tür ortaklıklann ve ort,ık sayısınm dah~ı da artacağı beklenmektedir.

12 12 Öznur Fiiksel - Gülşen Erenler Çakar Tablo I: SEKTÖREL DIŞ TİCARET ŞİRKETLERİ LiSTESi (15 OCAK 1997 TARİHİ İTİBARİYLE) Tehliıl/R.G.trh/no. Firma Sermaye (TL) 94/11, ı EGS Ege Giyim San ve 250 milyar Dış Tic. A.Ş. 95/ , EGOT Ege Otomotiv 20 milyar Dış Ticaret A.Ş. 95/9, KAR-BIH Karadeniz Birleşik 5 milyar Un San.Hububat ve Bakiiyat 600 milyon Dış Tic. A.Ş. 96/16, , MGS Marmara Dış 5 milyar Ticaret A.Ş. 96/17, ATAI\S Tekstil Dış Ticaret A.Ş. 10 milyar 96/22, , THISAD Dış Ticaret Paz. A.Ş. 6 milyar 250 milyon 96/25, ,22642 GBS Gaziantep Birleşik 15 milyar Sanayiciler Dış Tic. A.Ş. 96/26, ı DGS Do~al Gıda San. Dış 10 milyar Tic.A.Ş. 96/28, TURSOFT Bilişim Hizmetleri 5 milyar San ve Tic. A.Ş. 97/ , ANI\Af{A M081LYA Ankara 5 milyar Mobilya Dış Ticaret A.Ş. 700 milyon 97/ ?>!TGS Marmara Tckstil ll milyar Giyim ve Deri Sanayicileri Dış Ticaret A.Ş. Sektör Tckstil ürünleri imalatı, fason üretim Otomotiv yan ~anayii ürünleri Un. huhuhat. bakliyat. gıda üretimi Tekstil. konfeksiyon Tekstil. konfek~iyon Tekstil. örme?>!akine halısı. halı ipli~i ve dokuma Gıda sektörü (yenı. bulı-(ur. kii,p şeker. kütlü pcımuk. rafine ya~. ve merdmek ürelimil Yazılını ve donanım?>1obilya Tekstil-konfeksiyon Ortak sayısı 290 firma 20 firma 14 firma 1 O firma 20 firma 4 i firma 30 firma lo firma 6il firma 13 firma 56 firnıcı Ülkemiz~eki Sektörel Dış Ticaret Şirketi örneklerinin ilkinin ve çoğunun tekstil ve hazırgiyim sektöründe oluşması, dünyadaki sektörel dış ticaret şirketlerinin gelişmesine paralellik göstermesi açısından göz ardı edilemeyecek önemli bir husustur. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de I\013İ'lerin dışa açılmasında tekstil ve hazırgiyim sanayii öncülük görevi yüklcnmeklcdir. Bu cılanda İzmir'de kurulan 1 şirketin 20 firma, İstanbul'da kurulan 3 şirketin 77 firma, Bursa'da kurulan bir şirketin 56 firma olmak üzere toplam 153 firma kapsadığı göz önünde bulundurularak, Ankara'daki firmalardaki durumun tesbitinin araştırılması kararlaştırılmıştır. AIV\ŞTir{MANIN AMACI. 1\APSAMI. YÖNTEtvl i Araştırmanın <ımacı Ankara'daki hazırgiyim sektöründeki KOBİ'lerin dışa açılmada stratejik işbirlii};i konusundaki örgütlcnınclerc yaklaşımianna ilişkin tutum ve davranışlarını beliı-lcyebilmeklir. Çalışma Ankara ilinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birlii};i'ne kayıtlı 1\0Bİ'Icrin tamamını kapsamaktadır. Veri toplama aracı olarak hazırlanan anket işletmelerin tamamına bırakılmış, ancak 30 işletmeden cevap alınabilmiştir.

13 EKONOMİK YAKLAŞlM 13 BULGULAI{ VE YORUM Ara~tırma kapsamında yer abn hazırgiyim sektöründeki KOBİ'ler ile ilgili veriler aşa~ıda tablolar halinele sunulmuştur. A. İnsan 1\aynaklarının Sayısı İşçi sav ı s ı (n=30) Firma savısı 18 (%60) 10 (%:13) 2 (%7) İncelenen işletmeler insan kaynakları sayısı açısından sektörel dış ticaret şirketlerinde gerekli görülen işçi sayısı sınırları içinde yer almaktaclırlar. Bu işletmelere gelişmelerini etkileyen faktörleri önem sırasına göre sıralamaları sorulclu~unda şu sonuçlar elde cjilnıiştir. 13. işletmelerin Gelişmelerini Etkileyen Faktörlerin Önem Sırasına Göre Da~ılımı F~l~törl~r.E.lliın 01,o Finansman Planlama Teknoloji Bilgi Toplanı Puan 206 ]()() (n<~o) Tabloda sıralanan ve işletmelerin gelişmelerini etkileyen faktörlerin yüzde değerlerinin birbirine yakın olması bu şirketlerin aynı konularda clesteğe ihtiyaçları olduğunu açıkça göstermektedir. Bu açıdan küresel pazarlarda yer alabilmek için birbirleriyle güç birli~i yapmalan yarariarına olacaktır. işletmelerden küresel pazarlarda yer alabilmeleri için gerekli olan faktörleri önem sırasına koymalan istendiğinde şöyle bir tablo elele edilmiştir: C. İşlclnıclcrin 1\ürescl Paz~trbrda Yer Almalanndaki Faktörlerin Önem Sırasına Göre Daı1ı\ıını Faktörler Verimlilik 14 Nitelikli insan kaynağı () Moda-marka imajı G Hammadele temini 4 Toplam 30 (n=30) Firma sayısı ') '),).J 100

14 14 Oznur riiksc/ - (;(i/,\ en l:'renlcr ('akar Tabloda görülece~i üzere firmalar verimlilik faktörünü birinci plana almaktadırlar.!\üçük işletmeler ölçek ekonomilerinden yar~ırlanan büyük firmaların verimlilik oranlarına ulaşaınadıklarından dışa açılınada rekabetle başarılı olamamaktadırlar. 13u açıdan da işbirliğine gitmeininin yararlı obgt~ı düşünülebilir. Ankete katılan firmalara Sektörel Dış Ticaret ~irketlerinin gerekli olup olmadı~ı sorulmuş ve şu sonuçlar alınmıştır: D. KOBİ'lerde Sektörel Dış Ticaret şirketlerinin Gerekliliğinin Dağılımı Seçenekler Firma savısı ~~rı KOBİ'ler icin SDT'Ier gereklidir 23 7G.7 KOBİ'ler için SD~'Ier kısmen gereklidir 5 1G.7 KOBİ'ler için SD~'Ier gereksizdir 2 G.7 Toplam Tablodan da görülece~i üzere hazırgiyim alanındaki 1\0Bİ'Ier büyük bir çoğunlukla Sektörel Dış Ticaret ~irketleri 'nin gerekliliğine inanmaktadırlar. Ulusal ve küresel pazarlarda rekabet etme gücü, bütünleşme. dayanışma ve işbirliği ile mümkündür. Hazırgiyim sektöründeki KOBİ'lerde oluşturulacak Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin güç birleşimi. risk ve başarmın paylaşılması, finans temini bakımlanndan yararlı olagığına işletıneler inanmaktadırlar. Sözkonusu işletmelerden Sektörel Dış Ticaret ~irketlerinden beklentilerinin ne olacağı sorulduğunda ve Sektörel Dış Ticaret ~irketlerinin getirece~ini düşündükleri yararlan öneme göre sıralamalan istendiğinde. işletmelerin istihdam sorununun çözümüne katkı (%20), döviz girdisi artışı (%16.7), ulusal ihracat hedeflerine ulaşmaya katkı (%15.8), devlet-sanayi-üniversite iletişiminde güçlenme(% 15.5) gibi makro hedefler yerine en çok üretim-pazarlama-clağıtımda gelişme (%32) gibi işletmelere ilişkin hedeflerde yararlı olacaklarını düşündülderini belirtmişlerdir. Buna göre hazırgiyim sektöründe yer akın I\013İ'lerin Sektörel Dış Ticaret ~irketlerine yaklaşınılan olumlu olup bu tür bir iirgütlenmenin işletmelerine getireceği yararların bilincindcdider. SONUÇ 1\0Bİ'Ierin işletme organizasyonu, üretim stratejileri. insan kaynakları istihdamı. finans kaynaldan temini. pazarlama ve Al\-GE konularında çeşitli sorunları mevcuttur. Bu sorunların giderilmesinde ihracat yapabilme önemli bir unsur olmaktadır. Ancak, böyutların ve sahip oldukları olanaldann yetersizliği, bilgi eksikliği l\obi'lerin dışa açılmalarını güçleşlimıcktcdir. Yoğun rekabetin yaşandığı ortamlarda başarılı olmaları güç ve deneyinılerini bir araya ge-

15 \ EKONOMİK YAI{LA~Il\1 15 tirip örgütlenmeleri ilc mümkün olabilir. i~te Sektörel Dı~ Ticaret ~irketleri böyle bir örgl'ıtlenmeyc inık~in veren bir ba~langıç adımı olu~turnı~ıkladır. Lllusal ve uluslararası düzeyde uygun i~birlil derinin kurulın~ısı b~ı~arı ve riskin birlikte payla~ılması sektörler ve ülke ekonomisi açısmdan yararlı olabilir. Hazırgiyim sektöründeki 1\0Bİ'Ier esnek organizasyon yapıları gereıli i~birliıli y~ıpnıaya en uygun ortambn.lır. Büyüme e0iliıııli olan bu i~letıııeler yenilikçi-girişimci nileliklerini ihracat başarıları) la destekleycbilmek icin Sektörel Dış Ticaret Şirketleri'nden yar~ırlanabillı-ler. Bu alanda yapılın yas~ıl düzeniemelerin giderek cbha teşvik edici rol oynayagı0,ı söylenebilir. Önemli bir nokta da. kurulmuş bulunan 11 Sektörel Dış Tic~11 et ~irketi'nin giistereceklcri ihracat başarısıdır. Bu öncü şirketlerin başarısı çok s~ıyıda firmanın bu şirketlere katılınalarına veya yenı dı~ ticaret şirketlerinin kurulmasına yol açacaktır. NOTLAH ]. I~esmi Gazete. 1!ı gün ve 92/9 sayılı te bl id,. 2. Resmi Gazete gün w 92/2 sayılı tebli~. 3. I~ esmi Gazete, gün ve sayılı te bii{:(. s. El. 4.!~esmi Gazete, ~)~)4 gün ve sayılı tc bii{:(. s Resmi Gazete gün ve 2251S sayılı tebli~. s Resmi Gazete gün ve sayılı tebli0. s Resmi Gazete () gün ve sayılı tcbli0. s KAYNAl\ÇA BAYI\AL. C. ( 1996), KOBİ'lerin İhracatta Örgütlenmelerinde Sektörel Dış Ticaret Şirketleri. İhracat Genel Mi.'ıdürlüi,ti.'ı, Ankara. MÜFTÜOCLU. T. (1991 ). Türkiye'de!\üçük \'e Ort:ı Ölçekli İşletmeler. 2. bs., Sevinç Yay. ŞENYUH.T. D. ( 1995), Küçük ve Orta Boy işletmelerin Avrupa Topluluılu'nda ve Türkiyc\le Teşviki. T.C. Ba~bakanlık Dış Ticaret Müsteşarlı~ı AB Genel Müdürlü0ü. Ankara. YÜI\SEL, Ö. ve ÇAKAH, G.E. (199()), "işletmelerin l{ekabctinde insan Kaynaklarının 1\olü: Hazırgiyim Sektörü Örne{:(i". l'erimlilik!jemisi. 2.!{esmi Gazete güıı ve 92/9 sayılı Tebli~.!{esmi Gazete. 1 O Nisan 1992 gün ve ~l2/2 sayılı Tcbli0.

16 16 dznur }'ı"iksc/- Gii/şcn!~'ren/cr Çakar Tebliğ. Tebliğ. Resmi Gazete /ı. savı s. 19. İhracat 94/J O sayılı Tebliğ. I"tesmi Gazete, , sayı s İhracat 95/!ı sayılı Tebliğ. Resmi Gazete, 6 Ocak J 996, sayı s İhracat 96/5 sayılı Tebliğ. Resmi Gazete. 27 Eylül 1996, sayı 22770, s İlıracat 9()/32 sayılı Resmi Gazete. 16 Aralık ] 996. sayı s. G7-70. İlır~ıcıt 96/39 sayılı ABSTRACT THE I~OLE OF SECTORAL FOHEIGN THADE COMPANIES IN THE ECONOMIC APEI~TLJHA OF SME's AND IMPLEMENTATIONS IN THE TEXTILE AND CLOTHING SECTORS Approximately 98 percent of business cnterpriscs in Turkey is composed of smail and medium sized business companics. Following the start of Custom's Union, the competition thread for thesc compani~s has incrcased and thus. export has been a vital opportunity for them. The smail capacity. limited technological knowledge. financial resource scarcity and lack of experience in foreign markets are the common denominatoı s of these companies preventing them to market abroad. "Sectorial Foreign Trade Companies'' may be considered an cfficient and cffective way to ovcrconıe thcsc haııdicaps and some other difficulties. In this articlc. the general histarical and!ega! developments of Scctoral Foreign Trade Companies in Turkey are exaınined and the situation related to Textilc and Clothing lndustry is spccified.