İKTİSADİ ARAŞTIRMALAR BÖLÜMÜ NİSAN

Transkript

1 İLKER ŞAHİN Uzman İKTİSADİ ARAŞTIRMALAR BÖLÜMÜ NİSAN 2015

2 İÇİNDEKİLER I. Yönetici Özeti II. Dünyada Demir Çelik Sektörü Hammadde Kapasite Üretim Tüketim Ticaret III. Türkiye de Demir Çelik Sektörü Hammadde Kapasite Üretim Tüketim Dış Ticaret IV. Beklentiler ve Riskler 2

3 I. YÖNETİCİ ÖZETİ 3

4 YÖNETİCİ ÖZETİ Küresel Gelişmeler Demir çelik sektöründe kapasite ve üretim 2000 li yılların başından itibaren küresel ölçekte hızlı bir büyüme eğilimi sergilemektedir. Küresel ekonomik krizin etkilerinin yoğun olarak hissedildiği 2008 ve 2009 yıllarında üretimde gerileme yaşansa da, 2010 yılından itibaren artış eğilimi yeniden güçlü bir şekilde devam etmiştir. Kapasitedeki artışlarda ise kriz dönemlerinde dahi duraksama yaşanmamıştır. Dünya ham çelik üretiminde toplam kapasite döneminde %95 oranında artarak 1,06 milyar ton/yıldan 2,07 milyar ton/yıla yükselmiştir. Devam eden yatırımların etkisiyle 2014 yılı sonunda kapasitenin 2,2 milyar ton/yıl seviyesine ulaştığı tahmin edilmektedir. Kaydedilen bu kapasite artışının %77 sini tek başına gerçekleştiren Çin, demir çelik arzında belirleyici ülke konumuna gelmiştir. Üretim kapasitesindeki artış paralelinde küresel ham çelik üretimi de döneminde %89 artışla 849 milyon tondan milyon tona ulaşmıştır. Söz konusu 757 milyon tonluk artışın 650 milyon tonu yine Çin tarafından gerçekleştirilmiştir. Çin in küresel ham çelik üretimi içinde 2000 yılında %14,1 olan payı, bu çerçevede hızla artarak 2013 yılında %48,5 e yükselmiştir. Sektörde kullanılan hammaddeler üretimde kullanılan yönteme göre farklılaşmaktadır. Bazik Oksijen Fırını (BOF) tabanlı tesislerde demir cevheri, hurda ve taş kömürü birlikte kullanılmaktadır. Buna karşın Elektrik Ark Ocaklı (EAO) tabanlı tesislerde hurdadan üretim gerçekleştirilmektedir. Başlıca girdiler olarak demir cevheri ve hurdanın öne çıktığı sektörde krom, çinko, manganez, molibdenyum, vanadyum, silikon, kalay, nikel ve tungsten de kullanılmaktadır. Küresel ham çelik üretiminin %71,2 si hammadde olarak demir cevherini kullanan BOF tabanlı tesislerde gerçekleşmektedir yılından sonra özellikle Çin in BOF tabanlı tesislere yaptığı yatırımlar bu ülkenin demir cevherine dönük talebini önemli seviyelere çıkarmıştır. Demir cevherine dönük talebin artmasıyla madencilik sektörü firmalarının demir cevherine dönük yatırımlarının da hızlandığı izlenmiştir. Avustralya ve Brezilya yla birlikte Çin başlıca demir cevheri üreticileri olarak öne çıkmaktadır. Küresel çelik tüketiminin yarıdan fazlası inşaat sektörü tarafından gerçekleştirilmektedir. İnşaatı otomotiv, makine-ekipman ve petrol-doğalgaz sektörleri izlemektedir. İnşaat sektörünün 4

5 yoğunlukla yapısal metal ürünleri ile inşaat demirini kullandığı görülürken, otomotiv sektöründe soğuk/sıcak haddelenmiş ürünler ile galvanizli ürünler yaygın biçimde kullanılmaktadır. Sektörün gündemindeki en önemli sorun, hızlı yatırımlar paralelinde oluşan küresel kapasite fazlasıdır. Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde küresel ekonomik krizin halen devam eden etkileri nedeniyle küresel ham çelik tüketimindeki artışlar, kapasite ve üretimdeki gelişmelerin gerisinde kalmış ve sektörde küresel ölçekte bir arz fazlası oluşmuştur. Bu çerçevede, nihai ürün fiyatları düşerken, üreticilerin kâr marjları da daralmıştır. Demir çelik sektöründe oluşan arz fazlasına benzer bir durum demir cevheri için de söz konusudur. Azalan talep nedeniyle demir cevheri fiyatları gerilerken, daha ucuz maliyetlerle cevher çıkartabilen Brezilya ve Avustralya firmalarının pazar paylarını kaybetmemek amacıyla üretimlerine devam ederek fiyatlarda yaşanan aşağı yönlü seyri pekiştirdikleri gözlenmektedir. Ancak, bahsedilen durumun sürdürülebilir olmadığı düşünülmekte olup ham çelik talebinde olumlu gelişmeler yaşanmadığı takdirde demir cevheri üreten firmaların oluşan stoklar nedeniyle sorun yaşayacakları değerlendirilmektedir. Böylesi bir durumun önümüzdeki yıllarda demir cevheri arzında aksamaya neden olabileceği tahmin edilmektedir. Türkiye deki Gelişmeler Türk demir çelik sektörü de son 15 yıllık süreçte kapasite ve üretim artış hızı açısından önde gelen ülkelerden biri olmuştur yılında 20 milyon ton civarında olan ham çelik üretim kapasitesi 2006 yılından sonra yassı ve yapısal çeliğe dönük yatırımların ivme kazanmasıyla birlikte 2013 sonunda 50 milyon ton seviyesine ulaşmıştır. Yurtiçinde kapasite artışına paralel olarak 2000 yılından itibaren üretimde yaşanan artışlarla Türkiye dünya ham çelik üretimi sıralamasında 17. sıradan 8. liğe yükselmiştir. Üretim teknolojileri açısından ise, dünyadaki tablonun tersine Türkiye de ham çelik üretimi büyük oranda EAO tesislerde gerçekleştirilmekte ve sektöre dönük yeni yatırımlar da bu alanda yapılmaktadır. Hammadde olarak hurda demir kullanan bu işletmelerin üretimdeki ağırlığına bağlı olarak yoğun biçimde hurda ithalatı gerçekleştirilmekte olup yaşanan süreçte Türkiye %22 lik pay ile dünyanın en büyük hurda demir ithalatçısı konumuna gelmiştir. Demir çelik sektörünün hurdada ithalata bağımlılığını azaltmak ve ithalatta pazarlık gücünü yükseltmek amacıyla ekonomi yönetimi ve sektörün paydaşlarının çalışmaları sürmekle birlikte orta vadede söz konusu tablonun değişmeyeceği tahmin edilmektedir. 5

6 Yurtiçinde çeliğe dönük en güçlü talep dünya genelinde de olduğu gibi inşaat sektöründen gelmektedir. İnşaat sektörü, yurtiçinde tüketilen çeliğin 2/3 ünü tek başına kullanmaktadır. Yurt içinde talep gören uzun ürünlerin neredeyse tamamını bu sektör kullanırken, son yıllarda yapı kalitesinde yaşanan değişimle birlikte yassı çelik ürünlerinin de inşaatlarda daha fazla kullanım alanı bulduğu gözlenmektedir. Diğer taraftan, yassı ürün tüketiminin imalat sanayinde yaşanan gelişmelere paralel olarak da arttığı görülmektedir. Otomotiv ve makine imalatı gibi yoğun metal girdisi olan imalat sanayi sektörlerinin yurtiçi üretimleri arttıkça demir çelik tüketimleri de aynı doğrultuda yükselmektedir. Sıcak haddelenmiş ürünler başta olmak üzere farklı süreçlerden geçirilmiş ürünleri girdi olarak kullanan bu sektörlerin önümüzdeki dönemde de yurtiçi yassı çelik tüketimini belirlemeye devam edecekleri değerlendirilmektedir. Öte yandan, yassı ürüne dönük nitelik kaygısının uzun ürüne kıyasla daha fazla olmasına bağlı olarak, imalat sanayi sektörlerinde ithal yassı çelik ürünlerinin daha fazla tercih edildiği izlenmektedir yılında yurtiçinde ekonomik aktivitenin ivme kaybetmesi çelik tüketimine de yansımıştır te yurt içi nihai mamul tüketimi 2013 e kıyasla %1,9 gerilemiştir. Ülke grupları içinde Türk demir çelik sektörü için en büyük pazarı Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri (MENA) oluşturmaktadır. Türk müteahhitlik firmalarının bölgede yoğun biçimde faaliyet göstermesi ve kullandıkları ürünleri Türkiye den temin etmeleri sektörün bölgeye dönük ihracatını desteklemektedir. AB ülkeleri Türk demir çelik sektörü için bir diğer önemli pazarı oluşturmaktadır. Türkiye nin Avrupa nın en büyük ikinci çelik üreticisi olmasının yanı sıra sahip olduğu lojistik avantaj bölgeye yapılan ihracatı olumlu etkilemektedir. Ayrıca, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ile imzalanan ve 1996 dan beri yürürlükte olan Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca bölgeye yapılan ihracatın vergi yükünün olmaması yerli üreticiler için bir diğer avantaj olarak değerlendirilmektedir. Öte yandan, sektördeki küresel arz fazlası ve demir cevheri fiyatlarında yaşanan gelişmeler çerçevesinde oluşan dinamikler, Türkiye demir çelik sektörüne de olumsuz yansımaktadır. Demir cevheri fiyatlarında önemli gerilemeler yaşanmasına rağmen hurda fiyatlarında benzer bir eğilim görülmemektedir. Cevher ve hurda fiyatlarında yaşanan bu ayrışma BOF tabanlı entegre tesisler ile EAO tabanlı tesislerin maliyetlerinin ve dolayısıyla kâr marjlarının farklılaşmasına neden olmaktadır. Buna bağlı olarak maliyetleri yükselen EAO tabanlı tesislerin üretimi aşağı yönlü bir seyir izlerken, hammadde olarak cevher kullanan entegre tesislerin 6

7 yurtiçi üretimden aldığı pay yükselmektedir yılında da devam etmesi beklenen bu durum, Türkiye de BOF tabanlı tesislerde üretim gerçekleştiren üç firma hariç olmak üzere (İsdemir, Erdemir ve Kardemir) sektörün geneli için olumsuz bir tabloya işaret etmektedir. Beklentiler ve Riskler Hammadde Dünyanın en fazla ham çelik üreten sekizinci ülkesi olan Türkiye, hammadde bakımından ithalata bağımlıdır. Sektör, hemen tüm girdilerde net ithalatçı konumdadır. Bu nedenle tedarikçi ülkelerde yaşanan sıkıntılar sektöre doğrudan yansıyabilmektedir. Örneğin, sektörün yoğun biçimde hurda ithal ettiği Ukrayna ve Rusya arasındaki gerginlik bu ülkelerden yapılan hurda ithalatının maliyetinin artmasına neden olmuştur. Ayrıca son dönemde ülkelerin kendi demir çelik üreticilerini korumak amacıyla aldıkları tedbirlerin başında gelen hammadde güvenliği tedbirleri de Türk üreticilerin hammadde temininde sorun yaşamasına neden olmaktadır. İthalat Baskısı Türk demir çelik sektörü 2000 lerin başından itibaren yatırımlarına devam etmektedir. Sektörün yatırımları son yıllarda, Türkiye nin yoğun biçimde ithalat yaptığı yassı ve vasıflı çelik ürünlerine dönük olmuştur. Gerçekleştirilen yatırımlarla birlikte Türkiye yassı ürün kapasitesi açısından kendine yetebilecek seviyeye gelmiş olmasına rağmen yurtiçi yassı ürün tüketiminin önemli bir kısmı hala ithal ürünlerle karşılanmaktadır. Üretimde kapasitesindeki artışa karşın maliyet avantajına sahip olan yabancı menşeli firmaların pazar paylarını koruyabildikleri gözlenmektedir. İhraç Pazarlarındaki Gelişmeler Küresel ölçekte oluşan yüksek düzeydeki kapasite fazlası ihracat pazarlarında rekabetin artmasına neden olmuştur. Başta Uzak Doğu ülkeleri olmak üzere üretici ülkelerin Türkiye nin ana ihraç pazarları olan MENA ülkeleri ile AB ülkelerinde faaliyetlerini arttırdıkları izlenmektedir. Türk üreticilerin, büyük oranda hammaddede ithalatına bağımlı olmaları nedeniyle uluslararası rakiplerine göre maliyet açısından dezavantajlı olması da pazar kayıplarına neden olmaktadır. Ayrıca, yoğunlaşan küresel rekabet paralelinde ülkeler kendi sektörlerini korumaya dönük tedbirlerini arttırmaktadır. ABD ve Mısır ın Türk menşeli firmalara getirdiği ilave vergi bunun örneklerindendir. Önümüzdeki dönemde dış ticarette pazar kayıplarının artabileceği tahmin edilmektedir. 7

8 Düşük Kapasite Kullanım Oranı Özellikle son 10 yılda hızlı biçimde artan kapasiteyle birlikte Türkiye 50 milyon ton/yılın üzerinde ham çelik üretim kapasitesine kavuşmuştur. Ancak gerek tüketimde ve ihracatta bu ölçüde artışların sağlanamaması, gerekse iç piyasada ithal ürünlerin ağırlığını koruması nedeniyle sektörün kapasite kullanım oranları, entegre tesisler hariç olmak üzere, hurda ile üretim gerçekleştiren EAO tabanlı tesislerde düşük seviyelerdedir. Dış talep koşullarında düzelme yaşanmadığı ve iç pazarda yerli ürünlerin ağırlığı artırılamadığı sürece bu sorunun da devam edeceği tahmin edilmektedir. 8

9 II. DÜNYADA DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ 9

10 DÜNYA / Hammadde %100 Ham Çelik Üretiminin Üretim Sürecine Göre Dağılımı %80 %60 %40 %20 %0 Çin Japonya Brezilya Ukrayna Dünya Almanya Rusya Güney Kore ABD Hindistan Türkiye Kaynak: World Steel BOF EAO OHF & Diğer Demir çelik sektöründe kullanılan hammaddeler üretim yöntemine göre farklılaşmaktadır. Bazik oksijen fırını (BOF) tabanlı tesislerde demir cevheri, hurda ve taş kömürü birlikte kullanılmaktadır. Buna karşılık Elektrik Ark Ocaklı (EAO) tesislerde hurdadan üretim gerçekleştirilmektedir. Bu çerçevede, başlıca girdiler olarak demir cevheri ve hurdanın öne çıktığı sektörde krom, çinko, manganez, molibdenyum, vanadyum, silikon, kalay, nikel ve tungsten de kullanılmaktadır yılında, küresel ham çelik üretiminin %71,2 si BOF tabanlı entegre tesislerde, %28,2 si EAO tesislerde, %0,6 sı ise Siemens Martin fırını (OHF) ve diğer tesislerde gerçekleştirilmiştir. Üretim teknolojisi kompozisyonu açısından Türkiye, Hindistan ve ABD de çelik üretiminin küresel eğilimlerden farklı olarak EAO tesislerde yoğunlaştığı dikkati çekmektedir. 10

11 DÜNYA / Hammadde Demir Cevheri Üretimi ve Tüketimi (milyon ton) (2012) Üretim Tüketim Avustralya 525,0 4,9 Brezilya 367,0 40,5 Çin 280, ,2 BDT 200,9 130,7 Hindistan 140,0 114,4 Diğer Ülkeler 336,9 523,4 Toplam 1.850, ,1 Kaynak: World Steel Çin in BOF tabanlı tesislere yaptığı yatırımlar dünya genelinde demir cevherine yönelik talebin artmasına neden olurken, madencilik sektörü firmalarının demir cevherine dönük yatırımlarının da hızlandığı izlenmiştir. Avustralya, Brezilya ve Çin önemli demir cevheri üreticileri olarak öne çıkmaktadır. Öte yandan sektörde nihai ürün fiyatlarının gerilemesinde etkili olan kapasite fazlası sorunu, dolaylı olarak demir cevheri piyasasına da yansımakta ve demir cevheri fiyatlarında gerilemeye neden olmaktadır. Bu süreçte, başlıca demir cevheri üreticilerinin cevher üretimlerini artırmaya devam etmeleri de fiyatlardaki gerilemenin belirginleşmesinde önemli rol oynamıştır. 11

12 DÜNYA / Hammadde Küresel Hurda İthalatı (2013) İthalat Pay (milyon ton) (%) Türkiye 19,7 22 Güney Kore 9,3 10 Almanya 5,3 6 İtalya 5 6 İspanya 4,7 5 Çin 4,5 5 Tayvan 4,5 5 Belçika 4,2 5 ABD 3,9 4 Diğer ülkeler 4,5 22 Dünya 90,5 100 Kaynak: World Steel Sektörde kullanılan diğer hammadde olan hurda üretiminde AB ülkeleri, ABD ve Çin başlıca ülkeler olarak öne çıkmaktadır. Üretim yöntemi açısından hammadde olarak hurdaya bağımlı ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. Hurda üretimi konusunda kendine yeterli olmayan Türkiye, küresel hurda ithalatında %22 ile ilk sırayı almaktadır. EAO ların 1 ton sıvı çelik üretebilmek için 1,15 ton hurdaya ihtiyaç duyduğu göz önüne alındığında, Türkiye nin EAO bazlı tesislere dayalı üretim kapasitesinin kullanılabilmesi için ciddi miktarda hurda ithal etmeyi sürdürmesi gerekmektedir. 12

13 Ara.06 Haz.07 Ara.07 Haz.08 Ara.08 Haz.09 Ara.09 Haz.10 Ara.10 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Ara.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Ara.14 DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ DÜNYA / Hammadde endeks, 2001=100 Hammadde Fiyatlarının Seyri USD/kuru ton Hurda Fiyat Endeksi* Demir Cevheri** (Sağ Eksen) Kaynak: Dünya Bankası, The European Steel Association (EUROFER) (*)Hurda Fiyat Endeksi: Fransa, Almanya, İtalya, İspanya ve İngiltere piyasalarındaki EUR/ton hurda demir fiyatlarının ortalamasının 2001=100'e endekslenmesiyle bulunmuştur. (**) Demir cevheri: USD/kuru ton, %63,5 demir Son dönemde demir cevheri fiyatlarında kaydedilen gerilemeye karşılık Ukrayna-Rusya krizinin yanı sıra başlıca hurda tedarikçisi ülkelerin hurda ihracatına kısıtlama getirmeleri hurda fiyatlarının demir cevherine göre güçlü seyretmesine neden olmuştur. Bu çerçevede, hurda ve cevher fiyatlarında özellikle 2013 yılından itibaren ayrışma yaşandığı izlenmektedir. Söz konusu ayrışma EAO tabanlı üretim gerçekleştiren ülkelerin maliyet dezavantajına uğramasına neden olmaktadır. Öte yandan, son dönemde, hurda fiyatlarında da aşağı yönlü bir eğilim gözlenmektedir. 13

14 * 2014* DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ DÜNYA / Kapasite milyar ton/yıl Küresel Ham Çelik Üretim Kapasitesi 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,0 2,1 2,2 1,0 Kaynak: World Steel (*) Tahmin Dünyada ham çelik üretimi kapasitesi döneminde %95 oranında artarak 1,06 milyar ton/yıldan 2,07 milyar ton/yıla yükselmiştir. Devam eden yatırımların etkisiyle kapasitenin 2013 yılında 2,1 milyar ton/yıla, 2014 sonunda ise 2,2 milyar ton/yıla ulaştığı tahmin edilmektedir döneminde, dünya ham çelik üretimi kapasitesinde meydana gelen 1 milyar ton/yıllık artışın 887 milyon ton/yılı Asya ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemde Çin de kaydedilen 771 milyon ton/yıllık kapasite artışı hem Asya hem de küresel ham çelik üretim kapasitesi artışında belirleyici olmuştur. 14

15 DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ DÜNYA / Üretim milyon ton Küresel Ham Çelik Üretimi Küresel Ham Çelik Üretiminde İlk 10 Ülke (milyon ton) 2014/ Pay (%) % Değişim Çin 731,0 779,0 822,7 5,6 49,5 Japonya 107,2 110,6 110,7 0,1 6,7 ABD 88,7 86,9 88,3 1,6 5, Hindistan 77,3 81,2 83,2 2,5 5, Güney Kore 69,1 66,1 71,0 7,4 4,3 Rusya 70,4 68,7 70,7 2,9 4,3 Almanya 42,7 42,6 42,9 0,7 2,6 600 Türkiye 35,9 34,7 34,0-2,0 2,0 Brezilya 34,5 34,2 33,9-0,9 2,0 Ukrayna 33,0 32,8 27,2-17,1 1,6 Kaynak: World Steel Dünya 1.599, , ,5 3,5 100,0 Kaynak: World Steel Global krize bağlı olarak yıllarında gerileyen ham çelik üretimi 2010 dan itibaren tekrar istikrarlı bir şekilde artmaya başlamıştır yılında 849 milyon ton olan küresel ham çelik üretimi %95 oranında artarak 2014 yılında milyon ton seviyesine ulaşmıştır. Küresel ham çelik üretimi 2014 yılında bir önceki yıla göre %3,5 artış kaydetmiştir. Dünya ham çelik üretiminde Çin ilk sırada yer almaktadır. Japonya, ABD ve son dönemdeki atılımı ile Hindistan öne çıkan diğer üreticilerdir. Türkiye 2014 yılı itibariyle en fazla üretim yapan 8. ülkedir. 15

16 DÜNYA / Üretim Çelik Üretiminin Bölgesel Dağılımı (2013) Avrupa %12 BDT %7 K. Amerika %8 Orta Doğu %2 Asya %67 Afrika %1 G. Amerika %3 Küresel çelik üretiminde Asya ülkelerinin ağırlığı söz konusudur. Dünya Çelik Birliği nin sınıflandırmasına göre küresel üretimin %67 sini gerçekleştiren Asya grubunun altında Çin, Japonya, Hindistan, Güney Kore ve Tayvan yer almaktadır. 16

17 DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ DÜNYA / Üretim - Çin %100 Çin'in Küresel Çelik Üretiminden Aldığı Pay %80 %60 %49,5 %40 %20 %15,2 %0 Kaynak: World Steel Çin Çin Hariç Dünya Çin, küresel ham çelik arzında son 15 yıldır belirleyici ülke konumundadır. Çin hükümetinin demir çelik sektörüne dönük güçlü desteği özellikle global kriz döneminde belirginlik kazanmıştır. Bu dönemde demir çelik sektörü hükümetin reel sektöre destek olmak amacıyla sağladığı kredi imkânlarından en fazla yararlanan sektörler arasında yer almıştır. Çin de döneminde her yıl ortalama %21 artan ham çelik üretimi, yıllarındaki krizle birlikte ivme kaybetmesine rağmen yükselişine devam etmiştir. Bu çerçevede, küresel çelik arzında hâkim konumu giderek belirginleşen Çin in dünya çelik üretimi içerisindeki payı, 2000 yılındaki %15,2 seviyesinden 2014 yılında %49,5 seviyesine kadar yükselmiştir. 17

18 * 2015* DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ DÜNYA / Tüketim milyon ton Küresel Ham Çelik Tüketimi kg Kişi Başına Düşen Çelik Tüketimi (2013) Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Dünya Kaynak: Türkiye Çelik Üreticileri Derneği (TÇÜD) (*) Tahmin 0 Kaynak: World Steel 2013 yılında 1,5 milyar tona yakın gerçekleşen küresel ham çelik tüketiminin 2014 yılında 1,5 milyar tonu aştığı tahmin edilmektedir. Son yıllarda gelişmekte olan ülkelerin demir çelik talebi istikrarlı biçimde yükselirken, gelişmiş ülkelerin talebinde belirgin dalgalanmalar yaşanmaktadır yılından önce gelişmiş ülkelerin küresel çelik talebinden aldıkları pay %35-40 aralığında seyrederken, takip eden dönemde %25-30 bandına inmiştir. Ülkelerin kişi başına ham çelik tüketimleri inşaat ve yoğun biçimde çelik tüketen imalat sanayi sektörlerinin gösterdiği performansa bağlı bir seyir izlemektedir. Ayrıca, kişi başına düşen çelik tüketiminde yoğun biçimde altyapı yatırımı gerçekleştiren ülkelerin ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir yılında dünyada kişi başına 236 kg çelik tüketilirken, en fazla tüketim kg ile Güney Kore de gerçekleşmiş, bu ülkeyi kg ile Katar takip etmiştir. Çelik üretiminde önde gelen ülkelerden Çin de kişi başına 568 kg ham çelik tüketimi gerçekleşirken, Türkiye de kişi başına düşen ham çelik tüketimi 442 kg seviyesindedir. 18

19 DÜNYA / Tüketim %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 Küresel Çelik Tüketiminin Sektörlere Göre %51 %20 Dağılımı %12 %7 %3 %3 %2 %1 Kaynak: Çelik İhracatçıları Birliği (ÇİB) Küresel Bazda Sektörel Tüketimin Ürün Türlerine Göre Dağılımı (%) Makine İnşaat Otomotiv Ekipman Petrol & Doğalgaz Tarım Elektronik Ambalaj Beyaz Eşya Filmaşin ve Tel Profil ve çubuk İnşaat Demiri Yapısal Çelik Ray Plaka Sıcak Haddelenmiş Sac Soğuk Haddelenmiş Sac Teneke Galvanizli ürünler Boru Toplam Kaynak: ÇİB Küresel çelik tüketiminin yarıdan fazlası inşaat sektörü tarafından gerçekleştirilmektedir. İnşaatı otomotiv, makine-ekipman ve petrol-doğalgaz sektörleri izlemektedir. İnşaat sektörünün inşaat demirini yoğunlukla kullandığı, bununla birlikte artan yapısal çelik kullanımıyla bu ürün grubunun aldığı payın da önemli bir seviyeye geldiği görülmektedir. Otomotiv sektöründe soğuk/sıcak haddelenmiş ürünler ile galvanizli ürünler yaygın biçimde kullanılırken, dünyada gerçekleşen boru tüketiminin büyük bir kısmının petrol ve doğalgaz iletim hatlarının inşasında gerçekleştirildiği görülmektedir. 19

20 DÜNYA / Kapasite Fazlası milyon ton/yıl Küresel Ölçekte Oluşan Kapasite Fazlası Kapasite Fazlası Tüketim Kapasite Kaynak: World Steel Küresel ölçekte talep koşullarının kriz ertesinde kalıcı biçimde istikrar kazanamaması nedeniyle küresel ham çelik tüketimindeki artışlar, kapasite ve üretimde kaydedilen artışların gerisinde kalmış ve sektörde küresel ölçekte kendini gösteren bir kapasite fazlası oluşmuştur yılında 636 milyon ton/yıl civarında bir kapasite fazlası oluştuğu tahmin edilmektedir. Söz konusu rakam Türkiye nin toplam ham çelik üretiminin 12 katından fazladır. Oluşan büyük kapasite fazlasının bir sonucu olarak küresel ölçekte rekabet belirgin biçimde artmıştır. 20

21 DÜNYA / Ticaret Milyon Ton Küresel Çelik İhracatının Seyri İhracat Üretim İhracatın Payı (%) (Sağ Eksen) Kaynak: World Steel % Küresel İhracat ve İthalat (milyon ton) (2013) İhracat İthalat Çin 61,5 AB 27* 30,8 Japonya 42,5 ABD 30,3 AB 27* 38,7 Almanya 22,1 Güney Kore 28,9 Güney Kore 19 Ukrayna 24,7 Tayland 15,9 Almanya 24,3 İtalya 15,6 Rusya 23,6 Çin 14,8 Türkiye 17,3 Türkiye 14,5 İtalya 16,9 Fransa 13,2 Belçika-Lüksemburg 16,6 Endonezya 12,3 Kaynak: World Steel (*) Bölge içindeki ülkelerin birbiriyle ticareti dahil edilmemiştir. Ticarete konu çelik miktarı 2009 yılı öncesinde küresel üretimin %35 i civarında seyrederken, krizle birlikte bu oran %30 un altına gerilemiştir. Oran olarak yaşanan bu düşüşe karşın üretimdeki hızlı artışlar paralelinde miktar bazında küresel ticarete konu ham çelik miktarı 2006 dan itibaren genel olarak (2008 ve 2009 yılları hariç) 400 milyon tonun üzerinde seyretmiştir. Bölgelere göre sınıflandığında, küresel çelik ticaretinde en büyük pazarın AB olduğu görülmektedir. Küresel ithalatın 1/3 ünden fazlasını tek başına gerçekleştiren AB ülkeleri uzun, yassı, yarı mamul ve boru ithalatında diğer tüm bölgelerin önünde gelmektedir. Bölgenin en fazla ithal ettiği ürün grubu yassı ürünler olup toplam bölge ithalatının yarıdan fazlası bu gruptadır. Artan rekabet paralelinde pek çok ülke kendi üreticilerini korumak amacıyla ithalat koruma tedbirleri uygulama yoluna gitmiştir. Bunun en yakın örneği olarak ABD, kendi iç pazarını koruma adına aralarında Türkiye nin de bulunduğu bazı ülkelere soruşturma açmış ve başta petrol ve sondaj boruları (OCTG) olmak üzere birçok demir çelik ürünü için ek ithalat vergisi uygulamasına gitmiştir. Benzer önlemlerin dünya genelinde yaygınlaşacağı tahmin edilmektedir. 21

22 III. TÜRKİYE DE DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ 22

23 TÜRKİYE / Hammadde - Demir Cevheri Demir Cevheri İthalatı (2012) Miktar (bin ton) Değer (milyon USD) Brezilya İsveç Rusya Federasyonu Ukrayna Kanada Diğer Ülkeler Toplam Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) Sektörde toplam maliyetin %75-%80 ini hammadde maliyetleri oluşturmaktadır. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tahminlerine göre Türkiye de 122 milyon ton işletilebilir demir cevheri rezervi karşılığı 82,5 milyon ton metal demir bulunmaktadır. Bilinen yurt içi demir cevheri kaynakları kalite ve miktar açısından yetersizdir. Bunun yanı sıra yurt içinde cevher üretiminin maliyet açısından dezavantajlı olması, bu sektöre yönelik madencilik yatırımlarını sınırlandırmaktadır. Yurt içi kullanımın yaklaşık %50 sinin ithal edildiği demir cevherinde, ithalat yapılan başlıca ülkeler Brezilya, İsveç ve Rusya dır. Onuncu Kalkınma Planı kapsamında demir cevherinde ithalata bağımlılığın önüne geçilmesi planlanmaktadır. Bu kapsamda, 2015 sonuna kadar sektörün cevherde ithalat bağımlılığını azaltmak adına düşük tenörlü cevherden üretim yapmaya dönük teknolojilerin geliştirilmesine yönelik olarak verilecek teşviklerin gözden geçirilmesi planlanmaktadır. 23

24 TÜRKİYE / Hammadde - Hurda EAO Maliyet Yapısı milyon ton Türkiye'nin Hurda Tedariki %10 %10 %4 Hurda Enerji %24 %24 %27 %24 %30 21,5 %31 %35 22,4 19,7 %40 %30 %20 %76 Tüketim Giderleri Servisler ,2 17,1 17,4 15,7 9, ,7 5,5 5,5 5,9 6, %10 %0 Yerli Hurda İthal Hurda Yerli/ İthal (Sağ Eksen) (%) Kaynak: OECD Kaynak: TÇÜD Yurt içinde üretim yapan EAO tabanlı tesislerin maliyet kompozisyonunda hurda demirin payı %76 düzeyindedir. En fazla hurda ithalatı gerçekleştirilen ülkeler ABD, Rusya, Romanya, İngiltere, Belçika, Hollanda, Kanada ve Ukrayna olup hurda ithalatının yaklaşık %75 i bu ülkelerden yapılmaktadır. Son yıllarda çelik sektöründe yaşanan sıkıntılara karşılık ülkelerin kendi üreticilerini korumak adına attığı adımların başında hammadde tedarikini güvence altına almak gelmektedir. Bunun için ülkelerin özellikle hurdada ihracatı engelleyici tedbirler aldığı görülmektedir. En fazla hurda ithalatı gerçekleştirdiğimiz bölge olan AB de, Avrupa Komisyonu nun hurda ihracatını sınırlamaya dönük aldığı karar da bu kapsamdadır. Ayrıca, Türkiye nin önemli hurda tedarikçilerinden ikisi olan Rusya ve Ukrayna arasındaki politik ve askeri gerilim, sektörün bu iki ülkeden ithalatını sınırlamasının yanı sıra hurda fiyatlarını yukarı yönlü etkilemektedir. 24

25 TÜRKİYE / Kapasite Türkiye Ham Çelik Üretim Kapasitesi (milyon ton/yıl) 49,0 49,6 47,1 Yurt İçi Kapasitenin Üretim Yöntemine Göre Dağılımı ,3 42,7 %24, ,1 27,7 32,0 34,1 EAO BOF %75,9 Kaynak: TÇÜD Kaynak: TÇÜD 2000 li yıllarda hızlanan yatırımlarla birlikte dünyanın başlıca ham çelik üreticilerinden biri haline gelen Türkiye de sektörün üretim kapasitesi yılları arasında %150 artarak 20 milyon ton/yıldan 50 milyon ton/yıla çıkmıştır. Söz konusu 13 yıllık dönemde sektörün kapasitesindeki en hızlı artış küresel kriz yıllarını da içine alan döneminde yaşanmıştır. Türkiye demir çelik sektörü diğer gelişmekte olan ülkelere benzer biçimde, küresel ekonomik krizin etkilerinin yoğun biçimde görüldüğü yıllarında da yatırımlarına devam etmiştir. Yatırımların, nihai ürünlerde ithalat bağımlılığının yüksek düzeyde olduğu yassı çelik üretimine yoğunlaştığı görülmektedir. Sektörde yeni yatırımların büyük bölümü EAO tabanlı tesislerden oluşmakta olup 2013 yılı sonu itibarıyla EAO tabanlı tesislerin toplam kapasitesi 38 milyon ton/yıla ulaşmıştır. 25

26 TÜRKİYE / Kapasite Yurt İçi Kapasitenin Ürün Türüne Göre Dağılımı Sektörde kütük ve slab olarak iki ana yarı mamul grubu üretilmektedir. Kütük, inşaat sektörü tarafından kullanılan uzun çelik ürünlerinde girdi olarak kullanılırken; slab yassı ürün %28,9 %71,1 Kütük Slab grubunun temel girdisini teşkil etmektedir. Gerçekleştirilen yeni yatırımların büyük oranda yassı çeliğe dönük olmasının yanı sıra öncesinde uzun ürün üreten işletmelerin üretim hatlarını yassı çelik üretimine uyumlu hale getirmeleri ile birlikte yassı çeliğin toplam çelik üretim kapasitesindeki payı %30 seviyesine yaklaşmıştır. Kaynak: TÇÜD 26

27 TÜRKİYE / Kapasite Demir Çelik Üreticilerinin Bölgesel Dağılımı Sektörde faaliyet gösteren firmalar dört bölgede kümelenmiştir. En fazla kurulu kapasite İskenderun ve Osmaniye yi içine alan İskenderun bölgesinde bulunurken, bu bölgeyi kapasite miktarına göre sırasıyla Marmara, İzmir ve Karadeniz bölgeleri izlemektedir. Son dönemde, yatırımlar hem önemli demir çelik üretimi merkezlerinden İskenderun a hem de Orta Doğu ya yakın konumu nedeniyle Osmaniye çevresinde yoğunlaşmaktadır. 27

28 TÜRKİYE / Üretim 40 Türkiye Toplam Ham Çelik Üretimi (milyon ton) 35,9 34,1 34,7 34, ,0 23,4 25,8 26,8 25,3 29, Kaynak: TÇÜD Küresel kapasite fazlası nedeniyle oluşan rekabetin olumsuz etkilediği sektörde üretim 2012 den sonra gerileme eğilimine girmiştir. Türkiye ham çelik üretimi 2013 yılında yıllık bazda %3,4, 2014 yılında %2 oranında gerilemiştir. Üretimdeki gerilemeye rağmen 2014 yılı itibarıyla gerçekleşen 34 milyon tonluk üretimle Avrupa nın ikinci, dünyanın sekizinci büyük çelik üreticisi konumunu koruyan Türkiye nin küresel üretimdeki payı %2 seviyesindedir. Öte yandan, geçtiğimiz yıl en büyük sekiz ham çelik üreticisi ülkeden yalnızca Türkiye nin üretimi düşmüştür. En büyük on üretici ülke içinde ise, Ukrayna dan sonra üretimi en hızlı gerileyen ikinci ülke Türkiye olmuştur. 28

29 TÜRKİYE / Üretim Kütük ve Slab Üretiminin Seyri Kütük Slab Kaynak: TÇÜD 4 16 Uzun Ürün Yassı Ürün (milyon ton) Nihai Ürün Üretimi (milyon ton) Artan küresel rekabet koşullarında çelik üreticilerinin giderek daha fazla ithal girdi kullanımına yöneldiği ve bu durumun yerli ara mamul üretimini baskıladığı görülmektedir. Kütük üretiminin tarihsel seyrine bakıldığında, 2009 yılındaki ekonomik kriz döneminin ardından gelen toparlanmayla 2012 yılına kadar artış kaydeden üretimin bu tarihten sonra yeniden gerilemeye başladığı görülmektedir. Bu durumun en önemli nedeni, ara mamullerde artan küresel rekabete bağlı olarak nihai ürünlerin üretiminde ithal girdilere yönelimin yaygınlaşmasıdır. İnşaat sektörünün yarattığı talepteki gerilemenin etkisiyle 2014 yılında nihai uzun ürün üretiminin de düşmesi, kütük üretimine olumsuz yansımıştır. Benzer bir durum yassı ürünlerde de görülmektedir. Nihai yassı çelik üretiminde gerileme yaşanmamasına rağmen üreticilerin ithal ara mamullere yönelmesi son yıllarda slab üretimine de ivme kaybettirmektedir Kaynak: TÇÜD 29

30 TÜRKİYE / Üretim Türkiye'de Üretimin Kullanılan Yönteme Göre Dağılımı (milyon ton) EAO 14,8 17,3 19,4 19,8 17,7 20,9 25,3 26,6 24,7 23,8 BOF 6,1 6,2 6,4 7,0 7,6 8,2 8,8 9,3 9,9 10,3 Toplam 21,0 23,4 25,8 26,8 25,3 29,1 34,1 35,9 34,7 34,0 Kaynak TÇÜD Küresel rekabetin üretimlerini ve kapasite kullanım oranlarını baskı altına aldığı EAO tabanlı tesislerden 2 milyon ton ve üzerinde üretim kapasitesine sahip TÇÜD üyesi olanlar; Çolakoğlu, Ege Çelik, Habaş, İçdaş, Kroman, MMK, Tosçelik ve Yolbulan-Baştuğ dur. Öte yandan, Türkiye de yalnızca üç firma BOF tabanlı tesislerde üretim gerçekleştirmektedir. Bunlar ülkenin üç temel entegre tesisi olan İsdemir, Erdemir ve Kardemir dir. EAO ve BOF tabanlı tesislerin girdi maliyetlerinde, EAO aleyhine yaşanan ayrışmaya bağlı olarak üretimde BOF tabanlı tesislerin payının arttığı izlenmektedir. BOF tabanlı fabrikaların 2012 yılı itibarıyla toplam kapasitesi 10,7 milyon ton/yıl olup, üretim rakamlarındaki gelişmeler incelendiğinde bu tesislerin çok yüksek kapasite kullanım oranlarına ulaştığı anlaşılmaktadır. 30

31 TÜRKİYE / Tüketim Uzun Yassı Yurt içi Nihai Ürün Tüketimi (milyon ton) Kaynak: TÇÜD 2013 yılında %10 artış gösteren yurt içi toplam nihai mamul tüketimi 31,3 milyon ton seviyesinde gerçekleşmiştir yılında ise iç talep koşullarında yaşanan ivme kaybı ile nihai ürün tüketimi %1,9 düşmüş ve 30,74 milyon ton olmuştur te inşaat sektöründeki yavaşlamanın da etkisiyle uzun ürün tüketimi %3,3 gerileyerek 16,14 milyon tona inmiş, yassı ürün tüketimi ise %0,2 gerilemiş ve 14,6 milyon tona düşmüştür. 31

32 TÜRKİYE / Tüketim %80 %70 Türkiye'de Çelik Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı %67 %50 %44 Türkiye'de Kullanılan Çelik Ürünlerinin Dağılımı %60 %40 %50 %40 %30 %30 %20 %17 %20 %10 %0 %13 %6 %6 inşaat Otomotiv Petrol ve Makine Doğalgaz Ekipman %2 %2 %2 %2 Tarım Ambalaj Elektronik Beyaz Eşya %10 %0 İnşaat Demiri Sıcak Sac %11 %11 Boru Filmaşin ve Tel %5 %5 Soğuk Plaka Sac %3 %2 %1 %1 %0 Galvaniz Yapısal Profil ve Teneke Ray Çubuk Kaynak: ÇİB, veriler 2010 itibarıyladır. Kaynak: ÇİB, veriler 2010 itibarıyladır. İnşaat sektörü, yurt içinde tüketilen çeliğin 2/3 ünü tek başına kullanmaktadır. Yurt içinde talep gören uzun ürünlerin neredeyse tamamını inşaat sektörü kullanırken, son yıllarda bina dışı inşaat projelerinin yaygınlaşması ve yeni yapı teknolojilerinin giderek daha fazla kullanılması başta olmak üzere inşaat sektöründe yaşanan değişimle birlikte yassı çelik ürünlerinin de inşaatlarda daha fazla kullanım alanı bulduğu gözlenmektedir. Otomotiv, makine ve elektronik yoğun çelik girdi kullanan diğer sektörler olarak öne çıkmaktadır. Ancak son dönemde petrol boru hatları inşaatlarında yaşanan artışla birlikte petrol ve doğalgaz sektörünün demir çelik kullanımı da hız kazanmıştır. 32

33 TÜRKİYE / Tüketim Türkiye de Sektörel Tüketimin Ürün Türlerine Göre Dağılımı (%) İnşaat Otomotiv Petrol & Doğalgaz Makine Ekipman Tarım Ambalaj Elektronik Beyaz Eşya İnşaat Demiri Sıcak Sac Filmaşin ve Tel Boru Plaka Yapısal Çelik Soğuk Sac Galvanizli Ürünler Profil ve Çubuk Teneke Ray Toplam Kaynak: ÇİB 33

34 TÜRKİYE / Dış Ticaret - İhracat 25 Türkiye'nin Demir Çelik Sektörü İhracatı Milyon ton Milyar USD Kaynak: TÜİK Türkiye nin toplam ihracatının yaklaşık %10 unu tek başına gerçekleştiren demir-çelik sektörünün 2014 yılı ihracatı 2013 e kıyasla miktar bazında %5 düşüşle 18 milyon ton, tutar bazında ise %4 gerileyerek 15,2 milyar USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Özellikle Çin firmalarının yarattığı rekabet nedeniyle pazar paylarını korumaya çalışan üreticilerin fiyat kırmak zorunda kaldığı ve bu durumun firmaların kârlılığı üzerinde ciddi bir baskı yarattığı görülmektedir. 34

35 TÜRKİYE / Dış Ticaret - İhracat İhracatın Ürün Gruplarına Göre Dağılımı (2013) Miktar Bazında Değer Bazında %70 %60 %50 %40 %60 %50 %40 %30 %44 %28 %30 %20 %10 %0 %8 %12 %10 %10 %0 Kütük Slab Uzun ÜrünYassı Ürün Borular Diğerleri %20 %10 %0 %11 %11 %6 %0 Kütük Slab Uzun ÜrünYassı Ürün Borular Diğerleri Kaynak: TÇÜD Kaynak: TÇÜD Sektörün ürün bazında ihracat kompozisyonu incelendiğinde, üretim kapasitesine paralel bir şekilde uzun ürünlerin toplam ihracat içindeki ağırlığı göze çarpmaktadır. Grafikte diğer ürünler başlığı altında yer alan ve yoğunluklu imalat sanayi sektörleri tarafından kullanılan nitelikli çelik ürünlerinin miktar bazında payının düşük düzeyde olmasına rağmen tutar bazında bakıldığında önemli bir paya sahip olduğu dikkat çekmektedir. Son yıllarda yapılan yatırımlarla yassı ürünlerde önemli bir üretim kapasitesi oluşmuş olmasına rağmen, küresel rekabet koşulları nedeniyle bu kapasitenin ihracata yönelik olarak kullanılamadığı ve yassı ürünlerin ihracatının görece sınırlı kaldığı görülmektedir. 35

36 TÜRKİYE / Dış Ticaret - İhracat İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (2013) %50 Miktar Bazında %43 %40 Değer Bazında %37 %40 %30 %30 %20 %10 %6 %17 %5 %11 %19 %20 %10 %5 %22 %8 %10 %18 %0 %0 ABD AB 27 BDT Uzak Doğu MENA Diğer ABD AB 27 BDT Uzak Doğu MENA Diğer Kaynak: TÇÜD Kaynak: TÇÜD Sektörün en büyük ihracat pazarlarını, yurtdışı müteahhitlik faaliyetlerinin yoğunlaştığı Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri (MENA) oluşturmaktadır. Bu bölgenin demir çelik ürünleri ithalatında Türkiye nin payı %20 civarındadır. Öte yandan 2014 yılında özellikle Türkiye nin önemli pazarlarından Libya ve Mısır başta olmak üzere bölgede yaşanan iç savaşlar ve diğer siyasi gelişmeler, bu bölgeye dönük ihracatın 2014 yılında olumsuz etkilenmesine neden olmuştur. Pazar hacmi olarak MENA bölgesinin iki katından daha büyük olan AB, Türkiye açısından önemli olan diğer bir bölgedir. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ile imzalanan ve 1996 dan beri yürürlükte olan Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca Türk firmalarının bölgeye yaptıkları çelik ihracatında vergi yükü söz konusu değildir. Buna rağmen, AB nin toplam demir çelik ithalatı içinde Türkiye nin payı %4 gibi düşük bir seviyededir. Yassı ürünlerin ve özellikle nitelikli çelik ürünlerin öne çıktığı AB bölgesinde pazar payının artırılabilmesi, sektörde bu ürün gruplarında kalite, maliyet ve ürün gamı açısından kaydedilecek gelişmelere bağlıdır. 36

37 TÜRKİYE / Dış Ticaret - İthalat 16 Türkiye'nin Demir Çelik Ürünleri İthalatı Milyon Ton Milyar USD Kaynak: TÜİK Özellikle yassı ürün ve nitelikli çelik ürünlerinde yurtiçi üretimin imalat sanayiinin ihtiyaç duyduğu kalite ve özelliklerde çelik arzını sağlamakta yetersiz kalması nedeniyle demir çelik ürünleri ithalatı tarihsel olarak yüksek düzeyde seyretmektedir. Son yıllarda küresel demir çelik sektöründeki gelişmelere bağlı olarak üreticilerin ucuzlayan ithal ara ürünleri daha fazla tercih etmesi de ithalatın artışında önemli rol oynamıştır. Öte yandan, 2009 yılından itibaren yükseliş trendinde olan demir çelik ürünleri ithalatı imalat sanayiindeki ivme kaybının da etkisiyle 2014 yılında bir önceki yıla göre gerilemiştir yılında 12,8 milyar USD karşılığında 14,9 milyon tonluk ithalat gerçekleştirilmişken, 2014 yılında 12 milyar USD değerinde 13,8 milyon tonluk ithalat gerçekleştirilmiştir. 37

38 TÜRKİYE / Dış Ticaret - İthalat İthalatın Ürün Gruplarına Göre Dağılımı (2013) %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 Miktar Bazında %48 %21 %15 %10 %3 %3 Kütük Slab Yassı Ürün Uzun Ürün Borular Diğerleri %50 %40 %30 %20 %10 %0 Değer Bazında %45 %14 %14 %11 %9 %7 Kütük Slab Yassı Ürün Uzun Ürün Borular Diğerleri Kaynak: TÇÜD Kaynak: TÇÜD Demir çelik sektörünün yapısal özellikleri nedeniyle imalat sanayiinin yassı çelik ihtiyacının önemli oranda ithalatla karşılanması, sektörün ithalat rakamlarında da bu ürün grubunun ağırlıklı olmasına neden olmaktadır yılında yassı çelik ithalatı 7,1 milyon ton düzeyinde gerçekleşmiş ve bunun karşılığında 5,8 milyar USD döviz çıkışı yaşanmışken, 2014 yılında imalat sanayiindeki ivme kaybının etkisiyle söz konusu ithalat %5,4 gerileyerek 6,73 milyon tona inmiştir. Özellikle 2012 ve 2013 yıllarında olmak üzere sektördeki küresel gelişmelerin etkisiyle kütük ve slab ürünlerinde dünya fiyatlarının düştüğü ve yurtiçi üreticilerin maliyetlerini düşürebilmek amacıyla bu ürünlerde de ithalata yöneldiği dikkat çekmektedir. 38

39 TÜRKİYE / Dış Ticaret - İthalat İthalatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (2013) %50 %40 %41 Miktar Bazında %44 %50 %40 %47 Değer Bazında %30 %30 %29 %20 %20 %19 %10 %0 %10 %0 %2 %3 ABD AB 27 BDT Uzak Doğu MENA Diğer %10 %0 %1 %1 %3 ABD AB 27 BDT Uzak Doğu MENA Diğer Kaynak: TÇÜD Kaynak: TÇÜD Demir çelikte Türkiye nin, Rusya, Ukrayna, Romanya ve Fransa başta gelmek üzere ağırlıklı olarak AB ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinden alım yaptığı görülmektedir. İthalatta bu ülkelerin tercih edilmesinin, coğrafi yakınlığın yanı sıra imalat sanayi tarafından kullanılan yassı ve vasıflı ürünlerin temininde belirli kalite standartları gözetilmesinden kaynaklandığı ifade edilmektedir. Son dönemde ise küresel rekabet koşullarına bağlı olarak Çin in öne çıkmaya başladığı izlenmektedir. Küresel talep koşulları ve dünya fiyatlarında yaşanan değişimlerin etkisiyle önümüzdeki dönemde ithalat kompozisyonunda Çin lehine değişimin süreceği değerlendirilmektedir. Nitekim 2014 yılında Asya ülkelerinden yapılan ithalat %38,5 artışla 2 milyona tona ulaşmıştır. Buna karşın, lojistik ve niteliksel kaygılar nedeniyle AB ve BDT ülkelerinin sahip oldukları payları da büyük oranda koruyacağı düşünülmektedir. 39

40 TÜRKİYE / Hammaddeye İlişkin Yapısal Reformlar Ekonomi Bakanlığı, cari açıkla mücadele kapsamında ara malı ithalatını azaltmak için 2010 yılında Girdi Tedarik Stratejisi ni (GİTES) açıklamıştır. Bu kapsamda yoğun biçimde girdi ithalatı yapan demir çelik sektörünün ithalata bağımlılığını azaltarak rekabet gücüne katkı sağlamayı amaçlayan GİTES ile; Dış ticarette ihtiyaç duyulan girdilere en uygun şartlar ve fiyatlarla, engelsiz olarak erişim imkânının sağlanması, Girdi tedarikinde, mümkün olabildiğince, atıl kalan iç kaynaklara yönelinmesi ve ithalat bağımlılığının azaltılması, Girdi tedariki ve kullanımında kaynak verimliliğini sağlayacak çözümler üretilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda hayata geçirilen uygulamaların etkisiyle ithal hurda kullanım miktarında son dönemde kısmi bir düşüş yaşandığı görülmektedir. GİTES öncesinde döneminde ortalama %24 olan yerli hurda kullanım oranı, 2013 te %35 seviyesine kadar yükselmiştir. Hurdada dışa bağımlılığın halen %65 düzeyinde bulunduğu göz önüne alındığında sektörün maliyet dezavantajının sürdüğü görülmektedir. Demir çelik sektörünün hurda ithalatına bağımlılığının azaltılması, Kasım 2014 te açıklanan Onuncu Kalkınma Planının İthalata Olan Bağımlılığın Azaltılması Programı Eylem Planı çerçevesinde de önemli yer tutmaktadır Haziran sonuna kadar hurda üretim ve tüketimine ilişkin güncel bir veritabanı oluşturulması ve yıllık bazda üretim ve tüketim projeksiyonları hazırlanması hedeflenmektedir yılsonuna kadar hurda toplama işinin mahalli idareler aracılığıyla kontrol ve takip edilerek atık toplama merkezlerine getirilmesini sağlayacak olan İkili Toplama Sistemi nin yasal altyapısı ve mevzuatı oluşturulacaktır yılsonunda ise bahsedilen bu sistemin işlev kazanmış olması ve yurt içi hurda tedarikinin mevcut seviyelerin üstüne çıkması planlanmaktadır. 40

41 IV. BEKLENTİLER VE RİSKLER 41

42 TÜRKİYE / Beklentiler ve Riskler Hammadde Dünyanın en fazla ham çelik üreten sekizinci ülkesi olan Türkiye, hammadde bakımından ithalata bağımlıdır. Sektör, hurdadan cevhere, kömürden ferro alyaja kadar hemen tüm girdilerde net ithalatçı konumundadır. Bu çerçevede, tedarik pazarlarında yaşanan sıkıntılar sektöre doğrudan yansımaktadır. Örneğin, sektörün yoğun biçimde hurda ithal ettiği Ukrayna ve Rusya arasındaki gerginlik bu ülkelerden yapılan hurda ithalatının maliyetinin artmasına neden olmuştur. Ayrıca son dönemde ülkelerin kendi demir çelik üreticilerini korumak adına aldıkları tedbirlerin başında gelen hammadde güvenliği tedbirleri de, Türk üreticilerin hammadde temininde sorun yaşamasına neden olmaktadır. İthalat Baskısı Türkiye demir çelik sektörü 2000 lerin başından itibaren yatırımlarına devam etmektedir. Sektörün yatırımları son yıllarda Türkiye nin yoğun biçimde ithalat yaptığı yassı ve vasıflı çelik ürünlerine dönük olmuştur. Gerçekleştirilen yatırımlarla birlikte Türkiye yassı ürün kapasitesi açısından kendine yetebilecek seviyeye gelmiş olmasına rağmen yurt içi yassı ürün tüketiminin önemli bir kısmı halen ithal ürünlerle karşılanmaktadır. Özellikle yarı mamul ürünlerde ithal ürün kullanımı yoğunlukla sürmektedir. Yurt içi üretim kapasitesinde gelinen seviyelere karşın maliyet avantajına sahip olan yabancı menşeli firmaların pazar paylarını korumaya devam ettikleri gözlenmektedir. 42

43 TÜRKİYE / Beklentiler ve Riskler İhraç Pazarlarındaki Gelişmeler Küresel ölçekte oluşan ciddi düzeydeki kapasite fazlası ve üretici ülkelerin azalma eğilimi gösteren tüketimleri başta Çinli üreticiler olmak üzere bu ülkelerin ihracata yönelmelerine neden olmuştur. Özellikle Uzak Doğu ülkeleri olmak üzere üretici ülkelerin Türkiye nin ana ihraç pazarları olan MENA ülkeleri ile AB bölgesinde faaliyetlerini arttırdıkları izlenmektedir. Türk üreticilerin, üretim yapısına ve hammaddede ithalatına bağımlı olması paralelinde uluslararası rakiplerine göre maliyet dezavantajına sahip olması, pazar kayıplarını da beraberinde getirmektedir. Ayrıca, yoğunlaşan küresel rekabet paralelinde, ülkeler kendi sektörlerini korumaya dönük tedbirlerini arttırmaktadır. ABD, Kanada, Avustralya, Ürdün, Fas, Tayland ve Mısır ın Türkiye menşeli belirli ürünlere getirdiği ilave vergi bunun örneklerindendir. Önümüzdeki dönemde bu çerçevede pazar kayıplarının artacağı tahmin edilmektedir. Düşük Kapasite Kullanım Oranı Özellikle son 10 yılda hızlı biçimde artan kapasiteyle birlikte Türkiye 50 milyon ton/yılın üzerinde ham çelik üretim kapasitesine kavuşmuştur. Ancak, tüketimin ve buna bağlı olarak üretimin aynı şekilde artmaması BOF tabanlı entegre tesislere kıyasla maliyet dezavantajı olan EAO tabanlı tesislerde kapasite kullanım oranlarının son yıllarda düşük seyretmesine yol açmıştır. Yassı ürün ithalatının sürmesi EAO tesislerde KKO nun %55 civarında kalmasına neden olmaktadır. Dış talep koşullarında bir düzelme ve iç talepte yerli ürünlere bir kayma olmadığı sürece bu sorunun süreceği tahmin edilmektedir. 43

44 TÜRKİYE / Beklentiler ve Riskler yılında küresel likidite koşullarına ilişkin beklenen gelişmelerin, sektörün finansman giderlerini yukarı yönlü etkileyebileceği düşünülmektedir yılı genelinde gerek küresel piyasalarda yaşanan dalgalanmalar gerekse yurtiçinde artan politik belirsizliklere bağlı olarak Türk Lirası nda artan volatilitenin, 2015 yılında da sektörün finansman yapısını ve mali bünyesini olumsuz etkilemeyi sürdüreceği tahmin edilmektedir. Türkiye de genel ekonomik performansın 2015 te nispeten önceki yıla benzer bir seyir izlemesi beklenmekle beraber, sektör açısından özellikle önemli konumdaki imalat sanayiinde yaşanan ivme kaybı dikkat çekmektedir. İnşaat sektöründe gerek yurtiçi aktivitede beklenen yatay seyrin, gerekse yurtdışı müteahhitlik faaliyetlerinin yoğunlaştığı önemli pazarlardaki olumsuz gelişmelerin, özellikle uzun ürünlerde demir çelik talebini sınırlandırması beklenmektedir. Öte yandan, petrol fiyatlarında son dönemde kaydedilen gerilemenin kalıcı olması 2015 yılında Türkiye ekonomisini dış denge ve fiyat istikrarı açısından olumlu yönde etkileyebilecektir. Bu durum tüm sektörlerde maliyet baskısını da zayıflatabilecektir. Hurda ve demir cevheri fiyat hareketlerinin son dönemde ayrışması ve cevher fiyatlarının hurdaya göre düşük seviyelerini korumasının beklenmesi, sektörde başta Çin olmak üzere yurtdışı üreticilere karşı maliyet dezavantajının süreceğine işaret etmektedir. Bu paralelde küresel hammadde fiyatlarındaki seyrin 2015 yılında sektördeki firmaların kârlılığını baskı altında tutmaya devam edeceği öngörülmektedir. 44

45 TÜRKİYE / Beklentiler ve Riskler Türkiye Ekonomisi (T) Reel Büyüme (%) 2,9 3,5 Cari Açık/GSYH (%) 5,7 5,1 DİBS Faizi (%) 8,8 8 TÜFE (%, yılsonu) 8,2 6,5-7 Kaynak : İktisadi Araştırmalar Bölümü (T) Tahmin Makroekonomik Değişkenlerin Sektör Üzerinde Beklenen Etkileri İç Talep Döviz Kuru Gelişmeleri Faiz Oranları AB Ekonomisi MENA Ekonomisi Demir Cevheri Fiyatları Hurda Fiyatları 45

46 EK - I NÖTR OLUMSUZ OLUMLU Başlıca makroekonomik değişkenlerin demir çelik sektörü üzerinde önümüzdeki döneme ilişkin olarak beklenen olumlu veya olumsuz etkileri görsel olarak ifade edilmiştir. Göstergelerin incelenmesinde, belirtilen beklentinin makroekonomik değişkenin kendisi ile değil, bu değişkenin sektöre muhtemel etkisiyle ilgili olduğu dikkate alınmalıdır. Buna ilave olarak, belirli bir makroekonomik değişkenin sektöre etkisinden bahsederken bu etkinin tek bir performans göstergesine özgülenmesinden çok, daha genel bir yaklaşım esas alınmıştır. Bu çerçevede olumlu veya olumsuz yöndeki etki kârlılıktaki, cirodaki, finansman giderleri ve diğer maliyetlerdeki, pazar gelişmelerindeki etkilere veya bunların bileşimlerine işaret edebilmektedir. 46

47 YASAL UYARI Bu rapor Bankamız uzmanları tarafından güvenilir olduğuna inanılan kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılmak suretiyle, sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde finansal enstrümanların alım veya satımı konusunda tavsiye veya finansal danışmanlık hizmeti sağlanması olarak yorumlanmamalıdır. Bu raporda yer verilen görüş ve değerlendirmeler, hiçbir şekilde Türkiye İş Bankası A.Ş. nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamakta olup, raporu kaleme alan uzmanların kişisel görüş ve değerlendirmeleridir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgi, görüş ve değerlendirmelerin doğru, değişmez ve eksiksiz olması konusunda herhangi bir şekilde garanti vermemektedir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgilerde herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan Türkiye İş Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. İşbu rapor üzerinde Bankamızın telif hakkı olup, Bankamızın yazılı izni alınmaksızın herhangi bir kişi tarafından, herhangi bir amaçla, kısmen veya tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz veya yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. 47