Damızlık Stok Yönetimi

Transkript

1 Damızlık Stok Yönetimi Tülin ARSLAN Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Yetiştiricilik Bölümü, Menteşe, MUĞLA-TÜRKİYE

2 Damızlık stok yönetim stratejileri üretim amacına göre farklılık gösterir!!! Hangi amaç doğrultusunda yavru üretimi? Doğal stokları desteklemek Ticari sofralık balık

3 GELENEKSEL BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI Amaç: Popülasyonları kuluçkahanelerde üretilmiş bireylerle destekleyerek su kaynaklarının verimliliğini artırmak ve türlerin sayıların azalması veya yok olmasının önüne geçmek. DSİ DEĞİŞİK MERKEZLERDE ÜRETTİĞİ SAZAN, ŞABUT, YAYIN, BİZİR, ÇEŞİTLİ TÜRLERDE ALABALIK VE MERSİN BALIĞI YAVRULARINI İÇSULARA BIRAKTI.

4 GELENEKSEL BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARININ TEMEL ÖZELLİKLERİ A. Damızlık stokların yerel popülasyonlardan oluşturulmaması, Yerel koşullara adaptasyon genetik değişikliklere ve aynı türün farklı popülasyonlarının farklı genetik ve fenotipik özelliklere sahip olmasına sebep olmaktadır, Farklı genetik kökenden gelen balıkların yerel balıklarla eşleşmesi, yerel genetik yapının değişmesine ve hatta yok olmasına sebep olabilir.

5 GELENEKSEL BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARININ TEMEL ÖZELLİKLERİ B. Stoklanan yavru balıkların nesiller boyunca kuluçkahanelerde bulunan bireyden üretilmesi, Kuluçkahane ortamı; hazır besin, predatörlerin yokluğu, atıkların temizlenmesi, yoğun stoklama oranları, yavru üretiminde kullanılan manipülasyonlar, üretimde az sayıda anaç kullanılması, akrabalı eşleştirmeler kuluçkahane ortamına adaptasyon sırasında gerçekleşen evcilleşme seleksiyonu, bilinçli seleksiyonlar, doğal ortama uyumu (fitness) azaltan, doğada yaşama şansı ve üreme performansını düşüren davranışsal ve genetik değişikliklere sebep olabilir.

6 İzleme (Monitoring) Kuluçkahanede üretilip doğal ortama bırakılan yavruların Yaşama ve üreme başarısının değerlendirilmesi Genetik çeşitliliğe etkilerinin değerlendirilmesi

7 GEN KAYNAKLARININ KORUNMASINA YÖNELİK GÜNCEL BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI Nihai amacı: popülasyonları yerel anaç stoku kullanarak, mevcut genetik yapı ve çeşitliliği koruyarak, doğal yaşam koşullarına uyumu (fitness) azaltacak uygulamalardan kaçınarak kuluçkahanelerde üretilmiş bireylerle destekleyerek, yaşam ortamı koşulları düzeldiğinde kendi kendini idame ettirebilecek kabiliyette doğal popülasyonlar oluşturmaktır.

8 GEN KAYNAKLARININ KORUNMASINA YÖNELİK GÜNCEL BALIKLANDIRMA ÇALIŞMALARI Öncelikle kapsamlı bir durum değerlendirilmesi yapılmalı; Yerel popülasyonun azalması veya yok olmaya yüz tutmasının nedenleri ortaya konulmalı, Bu nedenleri ortadan kaydırmak veya en azından hafifletmek üzere önlemler alınmalı, Yerel popülasyonun büyüklüğü ve yapısı tespit edilmeli, Yerel popülasyondaki bireylerin genetik ve fenotipik çeşitliliği belirlemeli, Çalışmanın net hedefleri ve çalışma planı belirlenmeli.

9 DOĞAL STOKLARI DESTEKLEMEK AMAÇLI ÜRETİMDE DAMIZLIK STOK YÖNETİMİ Genetik çeşitlilik = değişen ortam koşullarına adaptasyon kabiliyeti Damızlık stok yerel su kaynağından alınan bireylerle oluşturulmalı, Mümkün olduğu kadar yüksek sayıda (>500) birey ile (N) oluşturulmalı, Damızlık balıklar markalanmalı, Üretimde yüksek sayıda birey kullanılmalı (Ne), Yavru üretimi için damızlıklar birebir eşleştirilmeli, Birebir eşleştirilerek oluşturulan her bir aileden stoklamalar için eşit sayıda yavru alınmalı, Stoklamada kullanılan yavru sayısı yerel popülasyondaki birey sayısının altında olmalı, Her yeni neslin üretimi için yerel kaynaktan yeni bir damızlık stok oluşturulmalı veya kuluçkahanenin damızlık stoku birkaç nesilde bir yenilenmeli.

10 DOĞAL STOKLARI DESTEKLEMEK AMAÇLI ÜRETİMDE DAMIZLIK STOK YÖNETİMİ Mümkün olduğu sürece üreme ile ilgili manipülasyonlardan kaçınılmalı, Damızlık balıkların üreme davranışlarını sergilemesine ve eş seçmesine izin veren üretim teknikleri kullanılmalı, Yavru balıklar doğal ortamda hayatta kalabilecekleri en küçük boyda stoklanmalı, Yavru balıkların formula yemlerle beslenilmesinden mümkün olduğu sürece kaçınılmalı, İzleme (Monitoring)

11 TİCARİ AMAÇLI ÜRETİMDE DAMIZLIK STOK YÖNETİMİ Ticari amaçlı yetiştiriciliğinin kuluçkahanelerde temel başarı ölçütü = 1. yüksek sayıda, 2. kaliteli (yüksek yaşam ve düşük deforme oranlarına sahip), ve 3. nitelikli; çeşitli biyoteknolojiler ve ıslah yoluyla büyüme hızı, hastalık direnci, yem dönüşüm oranı vb. ekonomik karakterlerde üretim verimi artırılmış, yavru üretimidir.

12 TİCARİ AMAÇLI ÜRETİMDE DAMIZLIK STOK YÖNETİMİ Hedefler Genetik çeşitliliği yüksek ve genetik olarak üstün özelliklere sahip kurucu (başlangıç) damızlık stok/stoklar oluşturmak, Damızlık stokun kuluçkahane ortamına adaptasyonunu sağlayarak (evcilleştirme seleksiyonu yoluyla) üretim verimini artırmak, Çeşitli biyoteknolojiler yardımıyla damızlık stok ve yavruların üretim performansını artırmak, Islah (yapay seleksiyon) yoluyla üretim performansı genetik olarak iyileştirilmiş hatlar geliştirmek.

13 Damızlık Stok Oluşturulması Damızlık balıklar doğal kaynaklardan toplandığında; Yerel koşullara adaptasyonun genetik değişikliklere ve aynı türün farklı su kaynaklarındaki popülasyonlarının farklı genetik ve fenotipik özelliklere (üretim performanslarına) sahip oalbileceği göz ardı edilmemeli. Damızlık bireyler markalanmalı veya ayrı gruplar halinde tutulmalı, Farklı su kaynaklarından toplanan damızlıkların üretim verimini etkileyen karakterlerdeki performansı ayrı ayrı değerlendirilmeli, Damızlıkların kökeni ve performans kayıtları tutulmalıdır.

14 Damızlık Stok Oluşturulması Farklı genetik kökenden gelen balıkların eşleştirilmesi genetik çeşitliliği artıracaktır, fakat genetik yapının değişmesine sebep olacaktır. Farklı kökenden gelen balıklar karşılıklı çaprazlamalar yapılarak F1 bireyler oluşturulmalı ve Karşılıklı çaprazlamalarla oluşturulan F1 bireyler üretim verimini etkileyen karakterlerde gösterdikleri heterosis belirlenmeli.

15 Damızlık seçerken dikkat edilecek karakterler Normal vücut şekli ve renklenmesi olması, İskelet deformasyonu olmaması, Genel sağlıklı görünümde olmaları, Stok tanklarında normal davranış sergilemeleri (hızlı ve dengeli yüzme, besin verildiğinde hemen tepki gösterme vb.), Kendi yaş grubunda en iri balıklar olmaları, Kendi yaş grubunda en iyi büyüme hızına sahip, En iyi yem dönüşüm oranına (FCR) sahip, Yumurta ve yavru yaşam oranları yüksek, Deforme yavru oranlarının düşük.

16 Damızlık Stok Büyüklüğü Kriterler Üretim hedefleri Ovulasyon oranı Dişi ve erkek eşleşme oranı Türün fekunditesi (döl verimi) Yumurta ve yavru yaşam oranları vb.

17 Damızlık Stok Büyüklüğü Yumurtaları pelajik türler yumurtaları demersal türlerden çok daha yüksek döl verimine sahiptir. Döl verimi yüksek türlerde az sayıda damızlık kullanılarak üretim hedeflerine ulaşmak mümkün olabilmektedir. Fakat az sayıda bireyle üretime başlanması veya üretim yapılması kuluçkahane populasyonlarının gen havuzu küçük, genetik zenginliği sınırlı populasyonlar haline gelmesine sebep olacaktır. Bu durum akrabaların eşleştirilme riskinin ve soy içi eşleşme oranlarının artmasına sebep olur.

18 Damızlık Stok Büyüklüğü Soy içi eşleşme oranının artması, balık populasyonlarının üretim verimlerinde düşüşe ve deforme yavru oranlarında artışa sebep olmaktadır. Soy içi eşleşme oranı (F) üretimde kullanılan anaç sayıları (dişi sayısı=, erkek sayısı= ) ile direkt bağlantılıdır. F=1/8 +1/8 Ayrıca kullanılan eşleştirme dizaynlarından da etkilenir. F=1/2Ne, Ne=4 / + Ne=nesli oluşturmada etkili anaç sayısı

19 Damızlık Stok Büyüklüğü Tablo 1. Anaç sayıları ve kullanılan eşleştirme dizaynlarının her yeni nesilde oluşacak soy içi eşleşme oranlarına etkisi. Eşleştirme dizaynı / / Ne F (%) Tam kardeş 1: Yarı kardeş 1: : : Faktöriyel 2x x x

20 Damızlık stokun yenilenmesi Üretim verimindeki düşüşlerin, deforme yavru oranlarındaki artışların önüne geçmek için kuluçkahane yöneticileri damızlık stoklarının farklı kaynaklardan yenilenmesini/desteklemesi düşünebilir. Doğal stoklardan yenileme; Evcilleştirme sürecinde elde edilen kazanımların kaybedilmesine sebep olur, Diğer kuluçkahane stoklarından yenileme; Uygun anaç yönetim stratejileri uygulayan bir işletme seçilmeli, Alınacak balıkların üretiminde kullanılan damızlık sayısına (Ne) dikkat edilmeli, Özellikle farklı bölge ve ülkelerden gelen balıkların bölgede görülmeyen hastalık patojenlerini taşıma riskine dikkat edilmeli, Ayrıca farklı bölge ve ülkelerden gelen balıkların işletmenizdeki üretim performansları kendi damızlık stokunuzla eşleştirilmeden değerlendirilmelidir.

21 Üretim veriminin artırılması Biyoteknojik metotlar Tek cinsiyet kültür Triploid (steril) üretimi Tamamı dişi triploid üretimi Islah?

22 Kaynakça Allendorf, F. W Delay of adaptation to captive breeding by equalizing family size. Conservation Biology, 7: Allendorf, F. W. Ve N. Ryman Genetic management of hatchery stocks. N. Ryman ve F. Utter, (ed), Population Genetics and Fishery Management, Araki, H. vd. 2007a. Effective population size of steelhead trout: influence of variance in reproductive success, hatchery programs, and genetic compensation between life-history forms. Molecular Ecology,16: Araki, H. vd. 2007b. Reproductive success of captive-bred steelhead trout in the wild: evaluation of three stocking programs in the Hood River. Conservation Biology, 21: Araki, H. vd. 2007c. Genetic effects of captive breeding cause a rapid, cumulative fitness decline in the wild. Science318: Araki, H. vd Fitness of hatchery-reared salmonids in the wild. Evolutionary Applications, 1: Bert, T. M. vd Genetic management of hatchery based stock enhancement. T. M. Bert (ed), Ecological and Genetic Implications of Aquaculture Activities, Springer Fraser, D.J How well can captive breeding programs conserve biodiversity? A review of salmonids. Evolutionary Applications, 1: Gjedrem, T., Selection and breeding programs in aquaculture. Springer, Dordrecht, Hollanda. Hendrick, W.P Genetic conservation in captive populations and endangered species. S.K. Jainand ve L.W.Botsford(ed), Applied Population Biology, Kluwer Academic Publishers. Lynch, M. ve O Hely M Captive breeding and genetic fitness of natural populations. Conservation Genetics, 2: Piper, R. C. ve diğ Fish hatchery management. USDI, Fish and Wildlife Service, Washington DC, ABD. Tave, D., Inbreeding and brood stock management. FAO, Fisheries Technical Papers, No:392., Roma, İtalya. Tave, D., Genetics for fish hatchery managers. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Hollanda. Thorpe, G.E Life history responses of fishes to culture. Journal of Fish Biology, 65(SupplementA): Snyder, N.F.R. vd Limitations of captive breeding in endangered species recovery. Conservation Biology, 10: