Türk Vergi Sistemi. Öğr. Gör. Yusuf Bahadır Kavas TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN TARİHÇESİ

Transkript

1 Türk Vergi Sistemi Öğr. Gör. Yusuf Bahadır Kavas TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN TARİHÇESİ Cumhuriyet öncesinde uygulanan Osmanlı dönemi vergileri, genel olarak şeri vergilerden oluşuyordu. Bunların arasında Müslüman tebaadan alınan zekât, öşür; Müslüman olmayan tebaadan alınan haraç, cizye vergileri vardı. 1

2 TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN TARİHÇESİ Cumhuriyet in kabul edildiği 1923 yılında öşür, temettü (gelir), müsakkafat (bina), ağnam (hayvanlar) gibi vergilerden oluşan basit, adaletsiz bir vergi sistemi yürürlükte idi. Cumhuriyet in kabulünden sonra, Osmanlı vergi sisteminin yerine çağdaş Batılı devletlerin uyguladıkları sisteme geçiş süreci başlatılmıştır. İlk olarak, zirai ürünlerden alınan vergi olan aşar, 1925 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. Bu olay, Cumhuriyet döneminin ilk vergi reformu olarak kabul edilebilir. TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN TARİHÇESİ 1876 yılında ilan edilen ve ilk anayasa olarak kabul edilen Kanun-u Esasi ile yasaya dayanmayan vergi ve diğer mali yükümlülüklerin konulması yasaklanmıştır. Savaş yılları olan 1942 ve 1943 de varlık vergisi ve toprak mahsulleri vergisi gibi olağanüstü vergiler uygulamaya konulmuştur. 2

3 TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN TARİHÇESİ 1949 yılında Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ve Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) kabul edilerek ciddi bir vergi reformu gerçekleştirilmiştir. Bu kanunların hazırlanmasında Batı hukukundan, özellikle Alman vergi kanunlarından yararlanılmıştır. Yürürlükteki Kanunların Kabul Edilme Tarihleri Veraset ve intikal Vergisi Kanunu (VİVK-1959), Motorlu Kara Taşıtları Vergisi Kanunu (MTVK-1963), Emlak Vergisi Kanunu (EVK-1970), Damga Vergisi Kanunu (DVK-1964) ve Harçlar Kanunu (1964) VERGİ GELİRLERİNİN KOMPOZİSYONU Bilindiği üzere gelir ve servet vergileri dolaysız, harcama vergileri ise dolaylı vergileri oluşturur. Dolaylı vergiler tüketim üzerinden ve devletin verdiği bazı hizmetler karşılığında alınmaktadır. Ülkemizde toplam vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin payı %70 e yaklaşmıştır, servet vergilerinin payı ise %2 lerde kalmaktadır. 3

4 Dolaylı Ve Dolaysız Vergi Ayrımı Mükellef kendi vergisini ödüyorsa ve bu vergi yükü başkalarına devredilmiyorsa bu vergi dolaysız vergi olarak adlandırılır. Emlak Vergisi ve Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi bu tür vergilere en güzel örneklerdir. Bir mükellefin vergisi başkalarına devrediliyorsa, mükellef vergisini kendisi ödemiyorsa devredilen vergi dolaylı vergi olarak adlandırılır. Örneğin Katma Değer Vergisi. 4

5 GELİRİN ÖZELLİKLERİ VE KAPSAMI Gelirin Özellikleri Gelir Vergisi Kanunu nun 1. maddesine göre, Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Bu tanımdan, gelir kavramıyla ilgili olarak aşağıdaki özellikleri çıkarabiliriz: Gelir gerçek kişi tarafından elde edilmelidir. Kural olarak, tüzel kişilerin elde ettikleri gelirler, başka bir verginin (kurumlar vergisinin) konusunu oluşturur. Gelir bir takvim yılı içinde elde edilmiş olmalıdır. Her takvim yılı bir vergileme dönemi oluşturmaktadır. 5

6 Gelirin Özellikleri Gelir elde edilmiş olmalıdır. Gelir kazanç ve iratlardan oluşur. Kazanç; bedensel, zihinsel çalışma ile veya (ve) sermaye konularak elde edilen gelirdir. Örneğin, serbest meslek kazançları, ücretler, ticari kazanç ve zirai kazançlar. İrat ise sermayenin başkasına kullandırılması neticesinde sağlanır. Örneğin, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı. GVK nin vergilendirilmesini öngördüğü gelir, kazanç ve iratların safi tutarı dır. Gelirin safi tutarının dikkate alınması, bu gelirin elde edilmesiyle ilgili masrafların, gayri safi gelirden düşülebilmesi anlamına gelmektedir. Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar, yedi başlık halinde GVK nin 2. maddesinde sayılmıştır: 1. Ticari kazançlar, 2. Zirai kazançlar, 3. Ücretler, 4. Serbest meslek kazançlar, 5. Gayrimenkul sermaye iratlar, 6. Menkul sermaye iratlar, 7. Diğer kazanç ve iratlar. 6

7 GELİR VERGİSİNDE TAM MÜKELLEFLER Tam / Dar Mükellef Ayırımının Nedeni Gelir vergisinde, tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet olmak üzere iki çeşit yükümlülük vardır. Bu iki grubun vergilendirme rejiminde farklılıklar bulunmaktadır. Tam mükelleflerin hem Türkiye de hem de Türkiye dışında elde ettikleri gelirler dar mükelleflerin ise sadece Türkiye de elde ettikleri gelirler vergileme kapsamına alınmıştır. Dar mükelleflerin yurt dışı kazançları ile ilgilenilmemektedir. Kimler Dar ; Kimler Tam Mükellef İkametgâh ölçüsüne göre, Türkiye de yerleşmiş olanlar tam mükellef olarak kabul edilirler. İş yerinin merkezi Türkiye de olup başka ülkelerde çalışan gerçek kişiler. Örneğin, bir Türk bankasının Londra şubesinde veya bir inşaat şirketinin Moskova bürosunda çalışan elemanlar, bu bende göre tam mükellef olarak vergiye tabi olacaklardır. 7

8 Dar Mükellef Türkiye de yerleşik olmayan gerçek kişiler Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratlardan dolayı dar mükellef olarak vergilendirilirler. Dar mükellef gerçek kişiler, sadece Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilir, yabancı ülkelerde elde ettikleri kazanç ve iratlarını Türkiye de beyan etmezler. 8

9 Tam mükelleflerin hem Türkiye de hem de Türkiye dışında elde ettikleri gelirler dar mükelleflerin ise sadece Türkiye de elde ettikleri gelirler vergileme kapsamına alınmıştır. Dar mükelleflerin yurt dışı kazançları ile ilgilenilmemektedir. Kimlerin tam mükellef sayılacağı konusunda iki ölçü göz önünde bulundurulmuştur (GVK m. 3). Bunlardan birincisi ikametgâh, ikincisi ise tabiiyettir. İkametgâh ölçütüne göre, Türkiye de yerleşmiş olanlar tam mükelleftirler. Resmi daire ve müesseselerin veya merkezi Türkiye de bulunan teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla başka ülkelerde oturan Türk vatandaşları tam mükellef olarak vergilendirilir. Bir kişi 6 aydan daha uzun süreyle bir ülkede yerleşik yaşarsa o kişi dar mükellef olmaktan çıkar. 9

10 10

11 Çifte Vergilendirme Türk vatandaşlarının elde ettikleri gelirler için yurt dışında vergi ödemeleri halinde, bu gelirlerin ayrıca Türkiye de vergilendirilmeyeceği öngörülmüştür. Bu hüküm çifte vergilendirmenin önlenmesi amacıyla konulmuştur. Çifte vergilendirme, geniş anlamda, aynı matrah üzerinden aynı dönem içinde ve aynı nitelikli mükerrer vergi alınmasıdır. Bu şekilde iki defa vergi almak vergi adaletini ve eşitliğini bozmakta ve modern vergilendirme ilkelerine de ters düşmektedir. Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları ile gelirin, ikamet veya kaynak ülkelerden yalnızca birinde vergilendirilmesi veya vergilendirme hakkının her iki ülke arasında bölüşülmesi konularında düzenlemeler yapılmakta ve bu yolla gelirin her iki ülkede birden vergilendirmesi engellenmektedir. 11

12 Ticari Kazanç Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır.(sınai Faaliyetleri: ham maddeleri, işlenmiş ya da yarı işlenmiş ürünlere dönüştürme eylemi şeklinde tanımlayabiliriz.) Gayrimenkul alım-satım ve inşaat faaliyeti ile devamlı olarak uğraşılması, kendi adına menkul kıymet alım-satım faaliyeti ile devamlı olarak uğraşılması, coberlik (borsa uzmanlığı) işleri, özel okul, hastane işletilmesi, diş protezciliği faaliyeti Ticari Kazanç Ticari faaliyette devamlılık, faaliyetin bir takvim yılı veya daha uzun bir süre içinde birden çok yapılması anlamına gelir. Örneğin, bir kişinin arabasını satması ticari faaliyet sayılmaz ama bu kişi bir yıl içinde birkaç defa araba alıp satarsa bu faaliyeti ticari faaliyet, kazancı da ticari kazanç olur. 12

13 Ticari Kazanç Ticari kazancın kanuna ve ahlaka aykırı faaliyetlerden elde edilmesi bu kazançların ticari kazanç olma özelliğini değiştirmez. Örneğin, yasalara aykırı olarak kumarhane işletilmesi ticari faaliyet olarak kabul edilir; buradan sağlanan kazanç da ticari kazanç olarak vergilendirilir. 13

14 BİLANÇO ESASINDA VERGİYE TABİ OLAN TİCARİ KAZANÇ SAHİPLERİ VE ŞEKLİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ Bu usulde tespit edilen ticari kazanç, 1. sınıf tüccarların kazancıdır. Birinci Sınıf Tüccarların Tutacakları Defterler: 1. Yevmiye defteri, 2. Defteri kebir, 3. Envanter defteri 4. Karar defteri Kimler 1. sınıf Tüccardır? Her türlü ticaret şirketleri (Yasa adi şirketleri hariç tutmaktadır. Adi şirketlerin değerlendirilmesi aşağıda açıklanacak olan alış tutarı veya satış tutarı ölçüsüne göre yapılmaktadır), Ticaret şirketlerinden; anonim şirketler, limitet şirketler, paylı komandit şirketler daha sonra incelenecek olan kurumlar vergisi mükellefi olarak vergiye tabi tutulmaktadırlar. 14

15 Kimler 1. sınıf Tüccardır? Kendi istekleri ile bilanço usulünde vergilendirilmeyi talep edenler. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı veya yıllık satış tutarları 177. maddede açıklanan tutarları aşanlar. Kimler 1. sınıf Tüccardır? (V.U.K. MADDE 177. Maddedeki belirtilen tutarlar) 1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı den itibaren TL veya satışları tutarı itibaren TL lirayı aşanlar 2.Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatı TL aşanlar; 3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı TL lirayı aşanlar, 15

16 BİLANÇO ESASINDA TİCARİ KAZANCIN TESPİTİ Bilanço esasında ticari kazancın tespiti, (dört ayrı aşamada) izah edilmektedir. Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanması İşletmeye ilave edilen ve işletmeden çekilen Değerlerin Dikkate Alınması Giderlerin Düşülmesi Amortismanların Ayrılması Değerleme ve Diğer Benzeri Hükümlerin Uygulanması Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanması GVK nın 38. maddesine göre, bilanço esasında ticari kazanç, teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki müspet farktır. Bu farkın olumsuz olması durumunda, kazanç değil zarar söz konusu olmaktadır. 16

17 Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanması İşletmeye ilave edilen ve işletmeden çekilen Değerlerin Dikkate Alınması Dönem içinde işletme sahiplerinin işletmeye ilave ettikleri değerler varsa (Örneğin, işletme sahibi özel varlığından işletme kasasına TL para koymuşsa veya işletmeye yeni bir makine almışsa), bunlar bulunan miktardan düşülür. Çünkü bu artış, ticari faaliyetten dolayı ortaya çıkan bir artış değildir. Bu işlem vergi matrahını azaltacaktır. Buna karşılık, işletmeden çekilen değerler varsa, (örneğin, işletmeci geçim giderlerini karşılamak için, dönem içinde, işletme kasasından TL almışsa veya işletmeye ait bir kısım demirbaş eşyayı evine götürmüşse), bunlar bulunan miktara ilave olunur. Çünkü bu eksilişin bir zarar unsuru olarak görülmesi mümkün değildir. Bu işlem vergi matrahını artıracaktır. 17

18 Giderlerin Düşülmesi GVK nın 40. maddesi, vergi matrahından indirilebilecek giderleri düzenlemektedir. Bu giderler, şu şekilde özetlenebilir. Ticari kazancın elde edilmesi için yapılan genel giderler: Bunlara örnek olarak; işle ilgili aydınlatma, ısıtma, haberleşme, reklâm, kira, kırtasiye, sigorta giderlerini verebiliriz. Giderlerin Düşülmesi Personel ücretleri, işçiler için sosyal güvenlik kurumlarına ödenen pirimler, işverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, işçilerin işyerindeki tedavi, ilaç ve giyim giderleri. İş yerinde veya iş yerinin eklentilerinde işçilerin barınması ve beslenmesi için yapılan giderler: Yemek giderleri ile ilgili olarak, yemeğin iş yerinde veya iş yerinin eklentilerinde yenmesi durumunda yapılan giderlerin tamamı düşülmektedir. 18

19 Giderlerin Düşülmesi İşle ilgili yapılan işin önemi ve genişliğine uygun seyahat ve konaklama giderleri. İşle ilgili olmak şartıyla; sözleşme, mahkeme kararı veya kanun hükmü gereği ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar. İşletmede kullanılan taşıtların giderleri: Bu taşıtlar bizzat işletmeye ait olabileceği gibi, dışarıdan kiralama yoluyla edinilmiş de olabilir. Giderlerin Düşülmesi İşletme ile ilgili ödenen bazı vergi, resim ve harçlar. Örn: Damga, Belediye Vergileri, İşletmeye ait araçların MTV leri. İşverenlerin, işveren sendikalarına ödediği aidatlar. Özel kişiler veya şirketlerin hesabına tahsilde bulunan öğrenciye yeme, içme, yatma ve tahsil gideri olarak ödenen paralar. 19

20 Amortismanların Ayrılması Amortisman: Üretim faaliyetleri sonucunda mal ve hizmetler üretilirken, geçmiş yıllardan devralınan sermaye mallarında meydana gelen aşınma ve eskimenin parasal değeridir. Ticari Kazanç belirlenirken yıllık ayrılan amortisman giderleri toplam hasılattan düşülmelidir. V.U.K nun şirketlerin ayırmalarına izin verdiği amortisman yöntemleri: Normal Amortisman Yöntemi Azalan Bakiyeler Amortisman Yöntemi Fevkalade Amortisman Yöntemidir. Değerleme ve Diğer Benzeri Hükümlerin Uygulanması Değerleme konusundaki hükümlerin uygulanması da, vergi matrahını artırıcı veya azaltıcı etki yapabilir. Değerleme kavramı, VUK un 258. maddesinde, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir şeklinde tanımlanmıştır. Örneğin Şirket adına kayıtlı gayrimenkullerin değerlemesinin yapılması Ticari Kazanç belirlenirken yapılması gerekir. 20

21 İŞLETME HESABI ESASINDA TİCARİ KAZANCIN TESPİTİ Ticari kazancın gerçek usulde ikinci tespit şekli, işletme hesabı esasıdır. VUK 177 de sayılan 1. sınıf tüccarların dışında kalan tüccarlar 2. sınıf tüccarlardır. İkinci sınıf tüccarlar 1. sınıf kadar büyük olmayan şirketlerdir. Kazancı bu esasta tespit edilenler, yalnızca işletme defteri tutarlar. İşletme defterinin sol tarafına giderler; sağ tarafına ise hasılat kaydedilir. 21

22 İŞLETME HESABI ESASINDA TİCARİ KAZANCIN TESPİTİ İşletme hesabı esasına göre ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler arasındaki olumlu farktır. Mal alım satımı ile uğraşan işletmelerin ticari kazancının bulunmasında gelir kısmına dönem sonunda elde bulunan mevcutlar (para ve mal); gider kısmına ise yapılan harcamalar (mal almak için ve gider olarak) yer almaktadır. İŞLETME HESABI ESASINDA TİCARİ KAZANCIN TESPİTİ 22

23 İşletme Esasında Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esasına Göre Farklılıklar İşletme Esasında Ticari Kazanç Tespit Edilirken: Gider Kısmında dönem giderleri içinde, fiilen yapılan ödemelerin yanında aynı zamanda ödenecek borçlar da yer almaktadır. Gelir kısmında bulunan satış geliri içinde, tahsil edilen paralar yanında, alacaklar da yer almaktadır. Şüpheli hale gelen alacaklar düşülmez ancak eğer ki alacak değersiz hale dönüşmüşse o zaman gider kaydedilerek yok edilir. İşletme Esasında Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esasına Göre Farklılıklar Amortisman ayırma imkânından, işletme hesabı esasında vergilenen mükellefler de yararlanmaktadır (VUK, m. 194). Bu mükellefler sadece, azalan bakiyeler usulü ile amortisman uygulamasından yararlanamamaktadırlar. 23

24 TİCARİ KAZANCIN BASİT USULDE TESPİTİ Basit usul; geliri sınırlı bakkal, kasap gibi küçük ticaret erbabıyla, tamirci, terzi gibi küçük sanat erbabı için getirilen bir uygulamadır. Ayrıca, şehir içinde taşımacılık faaliyetinde bulunan taksici, dolmuşçu gibi bazı hizmet işletmelerinin de bu grupta vergilendirildiği görülmektedir. Bu meslek sahipleri küçük esnaf olarak da anılmaktadır. Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbabı Kolektif şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları Sarraflar, Her türlü ilan ve reklam işiyle uğraşanlar, Gayrimenkul alım satımı ile uğraşanlar, şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar, Büyükşehir belediye sınırları içinde emtia alım satımı yapanlar. 24

25 Basit Usule Tabi Olmanın Şartları Yasa nın 51. maddesinde sayılan küçük esnafın dışında kalan mükelleflerin basit usul uygulamasından yararlanabilmesi için: Kendi işinde bilfiil çalışması veya bulunması İş yeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması durumunda emsal kira bedelinin, (kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamının) belirlenen miktarları aşmaması. Bu bedel Büyükşehir Belediye sınırları içinde:5300 TL, diğer yerlerde 3700 TL dir. Başka bir ticari, zirai veya mesleki faaliyet dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmaması gerekir. Basit usulde vergilendirmenin avantajları nelerdir? Basit usulde vergilendirilmede; - Defter tutulmaz. - İsteyen mükellefler ödeme kaydedici cihaz kullanabilirler. - Geçici vergi ödenmez. - Mal teslimi ve hizmet ifası işlemleri katma değer vergisinden istisnadır. - Ticari kazancın tespitinde amortismana tabi iktisadi kıymet alışları ve satışları dikkate alınmaz. - Alınan ve verilen belgelerin kayıtları mükelleflerin bağlı oldukları meslek odalarındaki bürolarda tutulur. Ancak, isteyen mükellefler kayıtlarını hiçbir yerden izin almadan kendileri tutabilecekleri gibi meslek mensuplarına da tutturabilirler. - Vergi tevkifatı yapılmaz ve muhtasar beyanname verilmez. 25

26 Stopaj Vergisi nedir? Stopaj (Vergi tevkifatı), Gelir ve Kurumlar Vergisine tabi kazançlara ilişkin hasılatın ilgililere ödenmesi aşamasında kaynakta kesilen ve o ilgili adına vergi dairesine yatırılan bir vergidir. Stopaj ticari kazançlarda kanunda belirtilen miktarda ödenir. Herhangi bir kişiye serbest meslek hizmeti yaptırdığınızda, yaptığınız ödemenin içerisinden Stopaj Vergisi kesilir ve kesilen kısımdan kalan kısmı siz karşı tarafa ödersiniz. Stopaj Vergisi olarak yaptığınız kesintiyi de muhtasar beyannamede devlete ödersiniz. Stopaj vergisi nerede ortaya çıkar? Stopajı doğuran işlem, stopaja tabi istihkakın nakden veya hesaben ödenmesidir. Kimler Stopaj Vergisi verir? Gelir veya kurumlar vergisine tabi bir kazanca ilişkin hasılatın (gelir, kazanç) ilgilisine ödenmesi aşamasında, ödemeyi yapanlarca, yasa ile belirlenmiş oranlar üzerinden istihkakın bir kısmının tutulup, hasılatı elde eden adına ve onun peşin vergisi olarak vergi dairesine yatırılması şeklinde uygulanan vergileme yöntemi ve vergi güvenlik tedbiridir. Bu verginin ödenmesinden, kaynakta kesintiyi yapan sorumludur. 26

27 Stopaj Vergisinin amacı nedir? Bu uygulamanın amacı vergilerin tahsilini daha kolay ve garantili şekilde gerçekleştirmek, küçük matrahların vergiden kaçırılmasını önlemek, maliye idaresinin ve vergi mükellefinin işlem yükünü azaltmak, verginin, gelirin doğuşundan çok kısa bir süre içinde maliye dairesine geçmesini sağlamak ve nihayet verginin mükellef üzerindeki psikolojik etkisini gidermektir. Muhtasar Beyanname Nedir? Muhtasar beyanname gelir vergisi beyanlarından biridir. Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine mahsustur(gvk md.84). Muhtasar beyannamede stopaj usulü vergilendirme söz konusudur. Stopaj usulünde vergi asıl borçludan değil, vergi sorumlusundan talep edilir. Bu tür vergiler kaynakta kesilen vergilerdir. Bu yolla gelir daha sahibinin eline geçmeden önce vergilendirilmiş olmaktadır 27

28 Basit Usulde Gelirin Tespiti Basit usulde ticari kazancın tespitini şu şekilde ifade edebiliriz: Hasılat - (giderler + satılan emtianın alış bedeli) (Bu arada dönem sonu mal mevcudu hasılata; dönem başı mal mevcudu ise giderlere eklenmektedir.) Bu mükellefler açısından gelir tespit edilirken, bilanço ve işletme hesabı esasındaki mükellefler için geçerli olan; Amortisman, Değerleme, Karşılık ayırma gibi uygulamalar söz konusu olmamaktadır. ZİRAİ KAZANÇLARIN TANIMI VE BAŞKA KAZANÇLARA DÖNÜŞMESİ Zirai faaliyetlerden doğan kazançlar zirai kazançtır. Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme yollarıyla bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretilmesini, avlanmasını, taşınmasını, satılmasını vb. ifade eder. 28

29 ZİRAİ KAZANÇLARIN TANIMI VE BAŞKA KAZANÇLARA DÖNÜŞMESİ Zirai işletmenin boyutları, sınai bir müessese önem ve genişliğinde olursa zirai kazanç değil; ticari kazanç söz konusu olur. Örneğin, zeytin üreten bir çiftçinin, ürettiği zeytinlerin satışından elde ettiği gelir, zirai kazançtır. Eğer bu çiftçi, bir de fabrika kurar ve bu fabrikada kendi ürettiği veya başkalarından satın aldığı zeytinleri işleyerek zeytinyağı yapıp satarsa, bu ikinci işten elde ettiği kazanç, ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir. İkinci bir örnek, çiftçinin ürettiği ürünleri bir dükkân veya mağaza açarak oraya götürüp satması durumunda elde ettiği kazanç, yine ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir Kazancın Tespit Usulleri Ve Vergileme Çiftçilerin elde ettikleri kazançlar iki usulde vergilendirilir. Bunlardan: Birincisi Tevkifat usulü İkincisi ise gerçek usuldür. Gerçek Usulde Kendi İçinde İkiye ayrılır. Zirai işletme hesabı Diledikleri taktirde Bilanço hesabı 29

30 Çiftçilerin elde ettikleri kazançlar genellikle hasılatları üzerinden kesinti(tevkifat) yapılmak suretiyle vergilendirilir. Gerçek Usule Tabi olan çiftçilerin işletme hesabı ya da bilanço esasından birisini seçmeleri için herhangi bir ölçü öngörülmemiştir. Çiftçiler diledikleri taktirde işletme hesabı yerine bilanço esasına tabi tutulmalarını isteyebilirler. Bu yazılı beyan ile mümkündür. Yıl sonunda araç satın almak, ödenecek vergiyi düşürür mü? 30

31 Ücretler, Serbest Meslek Kazançları, Gayrimenkul-Menkul Sermaye İratları, Diğer Kazanç ve İratlar ÜCRET GELİRLERİNİN TANIMI VE STOPAJ YOLUYLA VERGİLENDİRİLMESİ İş Kanunu madde 32 de Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır şeklinde tanımlanmaktadır. Ücretin ödenek, tazminat, zam, avans, aidat, prim, ikramiye veya başka adlar altında ödenmesi onun mahiyetini değiştirmemekte yani bunların tamamı ücret olarak vergilendirilmektedir. 31

32 Ücret sayılan ödemeler nelerdir? Emeklilik, maluliyet, dul ve yetim aylıkları, Daha önce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler(bu maddede banka gibi kuruluşların kurdukları sandıkların ödedikleri yardımlar istisnadır.) TBMM, İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyeleri ile Özel kanunlarına veya İdari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzer diğer kişilere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayınlar Yönetim ve Denetim Kurulları başkanı ve üyeleriyle, tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler, Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler, Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler, Ayın: para dışındaki verilen bütün kıymetli eşyalara denir. Ücretin Unsurları Nelerdir? Gelir Vergisi açısından bir ödemenin ücret olarak mı yoksa başka bir gelir unsuru olarak mı vergilendirilmesi gerektiği üç unsura göre tespit edilecektir. Bu üç unsur birlikte varsa elde edilen gelir ücret olacak, aksi takdirde ücretten söz etmek mümkün olmayacaktır. 32

33 Ücretin Unsurları Nelerdir? Ücret gelirini meydana getiren 3 ana unsur : Bir işverene tabi olma; Herhangi bir ödemenin ücret olarak kabul edilebilmesi için gerekli olan ilk unsur çalışanın işverene tabi olmasıdır. İşveren, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dahilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerdir. Çalışanın işverene bağlılığı fiili olabileceği gibi kanun, tüzük, yönetmelik veya sözleşmelerle de saptanmış olabilmektedir. Belli bir iş yerine bağlı olma; İş yeri ticari, sınai, zirai ve mesleki bir faaliyetin yürütülmesi için tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerlerdir. Bu yerlere bağlılık hukuki anlamda bir bağlılıktır. Hizmetin mutlaka fiilen işyerinde yapılması zorunlu değildir. Hizmetin karşılığı olarak bir ödemenin yapılması; Ödeme bir hizmet karşılığı değilse ücret sayılmasına imkan yoktur. Hizmet karşılığı olarak yapılan ödeme, nakit (haftalık, aylık vb.), ayın (hizmet karşılığının mal olarak verilmesi ) veya para ile temsil edilebilen menfaatler ( konut, araç sağlanması gibi ) şeklinde olabilir. Vergilendirme Usulleri Ücret gelirleri iki şekilde vergilendirilmektedir: Gerçek ücretler Diğer ücretler Gerçek Ücretler Ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde ilke olarak gerçek usul kabul edilmiştir. Vergi, gelirin gerçek ve safi tutarı üzerinden alınmaktadır. Ücretin safi tutarı, işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan yararlar toplamından (yani ücretin gayrisafi tutarından) (Bireysel Emeklilik Katkı Payları, Sakatlık İndirimleri, Sendikalara Ödenen Aidatlar Gibi) belli indirimlerin yapılmasından sonra kalan miktardır. İşletme Esası ve Bilanço Esasına göre Ticari kazanç elde edenlerin yanlarında çalışan işçiler Gerçek Usulde Vergilendirilirler. Gerçek Usulde Tevkifat ( kesinti) yoluyla vergilendirme vardır. 33

34 Vergilendirme Usulleri Diğer Ücretler: Bir kısım hizmet erbabının gerçek ücret üzerinden vergilendirilmesi ücretin saptanmasındaki güçlük nedeniyle mümkün olmamaktadır. Buna göre hizmet erbabının safi ücretleri, takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının %25 i olarak tespit edilecektir. Diğer Ücretle vergilendirmede tek bir beyanname vardır. Bu kişilerin sabit vergileri vardır ve bu bedel 2 taksit halinde ödenir. ÜCRETLER Gerçek Ücretler Diğer Ücretler Basit Usule Tabi Olanların Yanlarında Çalışanlar Özel Şoförler Özel İnşaatlarda Çalışan İşçiler Gayrimenkul sermaye iradı yanında Çalışanlar Maliye Bakanlığınca Kapsama Alınanlar 34

35 Serbest Meslek Kazançları : Kavram Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır. Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır. Bu tanım kapsamında serbest meslek kazançlarına örnek olarak; Avukat, doktor, mali danışman, muhasebeci, mühendis, veteriner, çevirmenlerin kazançlarını, Yazar, şair, bilgisayar programcısı, heykeltıraş, ressam gibi kişilerin telif kazançlarını, Gümrük komisyoncuları, noterlerin kazançlarını, konser veren müzik sanatçılarının kazançlarını, ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi meslekleri icra edenlerin kazançlarını verebiliriz. 35

36 Serbest Meslek Kazançları : Kavram Bir faaliyetin serbest meslek faaliyeti olup olmadığı faaliyetin; Sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanması Bir işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması, Devamlı olması gerekir. Bu özellikler dikkate alındığı vakit; Serbest meslek faaliyetlerinin işverene tabi olarak yapılması durumunda, serbest meslek kazancı değil, ücret geliri söz konusu olur. Faaliyetin sermaye konularak icra edilmesi (örneğin, doktorun faaliyetini, açtığı poliklinikte yürütmesi) durumunda ticari kazanç söz konusu olur. Aynı şekilde eczacının, diş protezcisinin elde ettiği gelir de serbest meslek kazancı olarak değil; ticari kazanç olarak vergilendirilir. Çünkü bu faaliyetlerin ticari mahiyeti (sermaye yönü) ağır basmaktadır. Serbest meslek faaliyetini mutat (sürekli) olarak değil de arızi (geçici) olarak yapanlar, bu kapsamın dışında kalıp diğer kazanç ve irat hükümlerine göre vergilenirler. Örneğin, emekli olan bir doktorun, zaman zaman ameliyatlara girerek para kazanması durumunda, diğer kazanç ve irat söz konusu olacaktır. 36

37 SERBEST MESLEK KAZANCININ ÖZELLİKLERİ a-) Serbest meslek faaliyeti bağımsızdır. Bir işverene tabi olmaksızın kendi nam ve hesabına yapılması gerekir. b-) Süreklidir. (sürekli yapılmayan serbest meslek faaliyeti, arızi (geçici) serbest meslek kazancı sayılır.) c-) Serbest meslek faaliyeti uzmanlığa dayanır. d-) Serbest meslek faaliyetinde sermaye ikinci plandadır. Sermaye birinci planda olursa ticari kazanç sayılır. e-) Serbest meslek faaliyeti ticari nitelikte olmamalıdır. f-) Muayenehane yazıhane gibi özel iş yerleri açılmalıdır. g-) Mesleki kuruluşlara (baro, tabipler odası gibi) kayıt olunmalıdır. Serbest Meslek Faaliyetine Başlamanın Belirtileri : İş yeri açmak Çalışılan yere tabela asmak mesleki faaliyette bulunduğunu belirten ilanlar yapmak Mesleki kuruluşlara kayıt olmak. TELİF HAKLARI Telif haklarının sahipleri veya mirasçıları tarafından ister satılsın ister kiraya verilsin elde edilen kazanç Serbest Meslek Kazancıdır. (kitap, resim, heykel, nota, şiir, roman, röportaj, senaryo gibi) telif haklarının sahipleri veya kanuni mirasçıları dışında kalan 3. kişiler tarafından satılması Sair Kazanç ve İrat. Telif haklarının sahipleri veya kanuni mirasçıları dışında kalan 3. kişiler tarafından kiraya verilmesi Gayrimenkul Sermaye İradı dır. 37

38 SERBEST MESLEK KAZANCININ TESPİTİ Serbest meslek kazancının tespiti gerçek usulde yapılmaktadır. Gerçek Usulde Serbest Meslek Kazancı: bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığı olarak tahsil edilen para ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra kalan farktır Söz konusu kazanç serbest meslek kazanç defterine göre tespit edilir. Bu defterin sağ sayfasına gelirler sol sayfasına giderler yazılır. Serbest meslek kazancının tespitinde aşağıda yazılı giderler hasılattan indirilir: 1. Mesleki faaliyetin icrasına tahsis edilen işyeri kirası 2. Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen aydınlatma, ısıtma, telefon, kırtasiye vb. giderler 3. Mesleki faaliyetin gerçekleşmesinde başkalarına gördürülen hizmetler için ödenen paralar 4. Alınan meslek kitapları ve meslek dergileri için ödenen bedeller ve mesleki teşekküllere ödenen aidat 5. Mesleki faaliyetle ilgili seyahat ve ikamet giderleri 6. Meslekin ifasına lüzumlu aletlerin eczaların ve sair maddelerin tedariki için yapılan giderler 7. Mesleki faaliyette kullanılan tesisat ve demirbaş eşya için Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar 38

39 Serbest meslek faaliyeti gerçekleştirenler izleyen yılın Mart ayında yıllık beyanname vermek zorundadırlar. Bu kişilerin yaptıkları serbest meslek faaliyetlerinden dolayı kendilerine yapılan ödemeler üzerinden %20 oranında stopaj yapılması öngörülmüştür. Bu tip yapılan stopajlar varsa verilen beyanname üzerinden hesaplanan toplam vergiden mahsup edilecektir. Kalan vergide iki taksit halinde(3. ve 7. aylarda ödenecektir) 39