BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAM OLARAK İŞSİZLİK, NEDENLERİ

Transkript

1 ÖZET Günümüzde, gerek toplumlar gerekse bireyler giderek karmaşıklaşan, çeşitlenen, kronikleşen ve küreselleşen sorunlar yaşamaktadırlar. İşsizlik, ekonomik, sosyal, kültürel, etik ve psiko-sosyal anlamda ciddi ve önemli etkileri olan sorunlardan biri olma yolundadır. İşsizlik, bireyin yaşamın tüm alanlarına (aile, iş, iş dışı yaşam), atfettiği anlam ve önemde farlılıklar yaratabilen bir süreçtir. İşsizliğe bağlı olarak yaşanan psiko-sosyal sorunlar, bireyin gereksinimleri, beklentileri ve değerlerinin önceliğini değiştirebilir. Bu bağlamda, çalışma yaşamına ilişkin değerlerde de değişimler söz konusu olabilir. Bu çalışmada, işsizliğin neden olduğu psiko-sosyal sorunlar incelenmiş ve çalışma yaşamı değerlerinin değişimi, işsizliğe bağlı olarak yaşanan psiko-sosyal sorunlar ile birlikte değerlendirilmiştir. Tez çalışması teorik ve uygulamadan oluşan dört bölümü içermektedir. İşsizlik, benzer kavramlar, işsizliğin nedenleri, türleri ve Türkiye ile diğer ülkelerde yaşanan işsizlik oranlarının açıklanmasına birinci bölümde yer verilmiştir. İkinci bölümde, bireyde işsizliğe bağlı olarak yaşanan psiko-sosyal sorunlar, işsizliğin etki alanları, toplumsal maliyeti, işsizliğin psiko-sosyal boyutunun işgücü piyasasına etkisi ve bilişsel süreci açıklanmıştır. Teorik açıklamaların son bölümünü oluşturan üçüncü bölümde ise, çalışma yaşamı değerleri sınıflandırılmış, değerlerin değişim sürecinde yer alan temel motivasyon kuramları ele alınmış, süreç ve toplumsal bakımdan değişim koşulları ve işsizliğin psiko-sosyal sonuçları ile çalışma yaşamı değerlerinin etkileşimi incelenmiştir. Tez çalışmasının uygulama kısmında, araştırmanın yapıldığı kent olan İzmir ve Ege bölgesine ait, nüfus ve istihdam yapısına ilişkin genel bir görünüm verildikten sonra, İzmir Emniyet Müdürlüğü nde yapılan işsizlik ve suç bağlantısını araştıran çalışmanın bulguları ve İşsizliğin psiko-sosyal sonuçları ve çalışma yaşamı değerlerini tespit etmeye yönelik olarak İzmir İş ve İşçi Bulma Kurumu nda (İŞKUR) gerçekleştirilen anket çalışmasının sonuçları sunulmuştur.

2 ABSTRACT Present-day, both societies and individuals are suffering from prevailing chronic, complex and globalised problems. In near future and beyond among these problems, unemployment will seriosly effect the economic, social, cultural and physio-social situation of the society. Unemployment is a process that an individual s life concept can easily be changed by its existence to the extent that individuals attribution of importance. In this study, psychosocial problems caused by unemployment have been examined and the changing value of the working life taken into consideration along with these psychosocial problems due to unemployment. Thesis consists of four parts including both theorie and application. First part includes, concept of unemployment and similar literature, the causes of unemployment, the variety of unemployment and the ratio of the unemployment in Turkey and some other countries. Second part is about the explanation of psychosocial problems occured in individuals because of unemployment, the effect zone of the unemployment, its cost to the society and the effect of psychosocial dimension of the unemployment on labour market. The third part which is the last theoric part in the thesis, classified the values of the working life, the basic motivation theories that are in the centre of the process of changing values, examined the conditions of the change in terms of the society and studied the interaction of the working life s values. In the application part of the thesis, the outlook of the demographic and employment situation of İzmir the city in which the application took part- and the Aegean Region been examined. After this general outlook, İzmir Police Department s study which is about to build a meaningful relation between unemployment and crime has been added into the part and lastly my inquiry on the psychosocial consequences of the unemployment and the study to confirm the working life values which is realized in İzmir Public Employment Office has been added into thesis.

3 İÇİNDEKİLER ÖZET...V ABSTRACT...VI İÇİNDEKİLER...VII KISALTMALAR...XIII TABLOLAR LİSTESİ...XIV ŞEKİLLER LİSTESİ...XVII GRAFİKLER LİSTESİ...XVIII GİRİŞ...XX BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAM OLARAK İŞSİZLİK, NEDENLERİ ve TÜRLERİ I. İŞGÜCÜ ve İSTİHDAM... 1 A. İşgücü ve Türleri Çağ-İçi Nüfus Çağ-Dışı Nüfus İşgücüne Dahil Olmayan Nüfus Mesleki Statülerine Göre İşgücü... 6 B. İstihdam ve Türleri... 7 II. İŞSİZLİK-TANIMI ve ANLAMI A. İşsizliğin Tanımı B. İşsizliğin Çeşitli Açılardan Anlamı İşsizliğin Bireysel Açıdan Anlamı İşsizliğin Ekonomik Açıdan Anlamı a. Satın Alma Gücü Yönüyle b. Üretim Kapasitesi Yönüyle c. İşletmenin İnsan Kaynakları Politikası Yönüyle İşsizliğin Toplumsal Açıdan Anlamı a. Servetin Dağılımı Yönüyle... 18

4 b. Devlet Politikalarının Değişimi Yönüyle c. Suça Eğilim Yönüyle d. Eğitim Politikaları Yönüyle e. Göçün Sonuçları Yönüyle III. İŞSİZLİĞİN NEDENLERİ A. İşgücü Arzı Açısından İşsizliğe Yol Açan Nedenler Nüfus Faktörü Göç Hareketleri İşgücünün Eğitim Düzeyi Kendi Hesabına Çalışma Yerine, Bir Kuruluşta Çalışma Tercihi Çalışma Hayatını Düzenleyen Hukuki Kuralların Yapısı ve İşlerliliği Bireye Bağlı Tercihler Toplumsal Değer ve Tutumlar İşsizlik Oranının Etkisi Ücret a. Vergilerin Yükseltilmesi b. Ücretlerden Kesilen Vergi Oranlarının Etkisi c. Sektörler Arası Ücret Farklılıkları d. Asgari Ücret B. İşgücü Talebi Açısından İşsizliğe Yol Açan Nedenler Ekonomik Gelişmişlik Teknolojik Gelişmeler Piyasa Koşulları ve Girişimci Davranışları Üretim Sürecinin Rasyonel Ölçülerde Düzenlenememesi Verimlilik Artışı Tasarrufların Yetersizliği Özelleştirme Sendikaların Tutumu... 54

5 9. İstihdamın Küçülmesi IV. İŞSİZLİĞİN TÜRLERİ A. Çalışma İsteğine Göre İradi işsizlik İrade Dışı İşsizlik B. İstihdam Durumuna Göre Açık İşsizlik a. Geçici Açık İşsizlik a.a. Friksiyonel İşsizlik a.b. Konjonktürel İşsizlik b. Sürekli Açık İşsizlik c. Teknolojik İşsizlik d. Mevsimlik İşsizlik Gizli İşsizlik Sürelerine Göre İşsizlik a. Kısa Süreli İşsizlik b. Uzun Süreli İşsizlik c. Çok Uzun Süreli İşsizlik C. Diğer İşsizlik Türleri Üniversite Mezunlarında İşsizlik Genç İşsizliği Yönetici İşsizliği V. DÜNYADA ve TÜRKİYE DE İŞSİZLİK A. Çeşitli Ülkelerde İşsizliğin Boyutu B. Türkiye de İşsizlik Boyutu ve Yapısal Özellikleri Türkiye de İşsizliğe Genel Bakış Yaşanan İşsizlik Türleri... 88

6 İKİNCİ BÖLÜM PSİKO-SOSYAL YÖNÜYLE İŞSİZLİK I. KAVRAM OLARAK İŞSİZLİĞİN PSİKO-SOSYAL BOYUTU II. İŞSİZLİĞİN ETKİ BOYUTU III. İŞSİZLİĞİN PSİKO-SOSYAL SONUÇLARI A. Stres Stres Kavramı Stres Belirtileri a. Tükenmişlik b. Gerilim/Uykusuzluk c. Kaygı d. Psiko-Somatik Sorunlar B. Depresyon Eğilimleri C. Çaresizlik D. Umutsuzluk / İçine Kapanma E Özsaygının ve Kendine Güvenin Azalması F. Topluma ve Aileye Karşı Roldeki Çatışmalar G. Belirsizlik Sonunda Yaşanan Psikolojik Baskı H. Yabancılaşma I. İşsizliğin Psiko-Somatik Sonuçları IV. İŞSİZLİKTEN ETKİLENEN ALANLAR A. Etkide Öncelikli Faktörler İşsizliğin Süresi Yaş B. İşsizliğin Toplumsal Maliyeti İşsizlik ve Boşanma İlişkisi İşsizlik, Suç ve İntihar İlişkisi İşsizlik Sorunlarının Medyaya Yansıması C. İşsizliğin Politik Yönü

7 D. İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarının İşgücü Piyasasına Etkisi Toplam İşgücü Arzı Açısından Toplam İşgücü Talebi Açısından İşsizliğin Psiko-Sosyal Durumu ve İşgücü Piyasası Analizi E. İşsizliğin Bilişsel Süreci ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇYD ve PSİKO- SONUÇLARIYLA İŞSİZLİK ETKİLEŞİMİ I. ÇALIŞMA YAŞAMININ ANLAMI ve KAPSAMI A. İşin Anlamı ve Önemi B. Çalışma Yaşamı Kavramı C. ÇYD Kavram Olarak Değer, Tutum ve İnançlar Benzer Kavramlardan Farkı ÇYD Kavramı a. ÇYD nin Makro Boyutu b. ÇYD nin Mikro Boyutu c. ÇYD nin Sınıflandırılması D. ÇYD nin Değişim Süreçlerinde Temel Kuramlar Motivasyon Kuramları ÖÇ Kuramı II. ÇYD NİN DEĞİŞME KOŞULLARI A. Süreç Bakımından Ekonomik Gelişmeler Teknolojik Değişimler İş Tecrübesinin Artması Eğitimin Artması Ekonomik Rol ve Görevlerin Değişimi

8 B. Toplumsal Bakımdan Sanayileşmedeki Değişimler Bir Kültürel Etki Olarak PE Yaklaşımı Refah Düzeyindeki Değişimler III. İŞSİZLİĞİN ÇYD YE ETKİSİNİ AÇIKLAMAYA YÖNELİK BİR KURAMSAL ÇERÇEVE OLUŞTURMA DENEMESİ A. Düşünsel / Algılama Süreci İşin Birey İçin Anlamı İşsizliğin Birey İçin Anlamı B. Davranışsal Süreç C. Psiko-Sosyal Açıdan İşsizlik Süreci DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İZMİR EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ ve İİBK DA YAPILAN PİLOT ARAŞTIRMALAR I. EGE BÖLGESİ VE İZMİR İN İSTİHDAM YAPISININ GENEL GÖRÜNÜMÜ A. Ege Bölgesi ve İzmir in Nüfus ve İstihdam Yapısı B. Ege Bölgesi ve İzmir de İşsizlik II. İZMİR ÖRNEĞİNDE, İŞSİZLİK ve SUÇ BAĞLANTISINI İNCELEYEN BİR ARAŞTIRMA A Yılı Verilerine Göre İşsizlerin Profili B Yılı Verilerine Göre İşsizlerin Profili C Yılı Verilerine Göre İşsizlerin Profili D Yılı Verilerine Göre İşsizlerin Profili İşsizlerin Yaş Dağılımları İşsizlerin Göç Durumları İşsizlerin Eğitim Durumları E Yılları Arası YGK ya Göre Suç Sürekliliği III. İİBK DA YAPILAN ARAŞTIRMA A. Amaç ve Yöntem Araştırmanın Amacı

9 2. Araştırmanın Önemi Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırmanın Yöntemi Evren ve Örneklem Veri Toplama Araçları Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi IV. ARAŞTIRMA BULGULARI A. İşsizlerin Demografik ve Sosyal Özelliklerine Yönelik Bulgular Cinsiyet, Karakter, Yaş, Eğitim ve Medeni Durum Bakmakla Yükümlülük, Gelir, Çalışma Yaşamındaki Durumları ve İşsizlik Süreleri B. İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarına Yönelik Bulgular C. Çapraz Tablolar Cinsiyet Faktörüne Göre Çapraz Tablolar a. Cinsiyet ile İşin Anlamında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki b. Cinsiyet Faktörü ve ÇYD Arasındaki İlişki c. Cinsiyet ile İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki d. Cinsiyet ile Gelecekten Umutlu Olma Faktörü Arasındaki İlişki Yaş Faktörüne Göre Çapraz Tablolar a. Yaş ile İşin Anlamında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki b. Yaş Faktörü ve ÇYD Arasındaki İlişki c. Yaş ile İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki d. Yaş ile Gelecekten Umutlu Olma Faktörü Arasındaki İlişki Eğitim Faktörüne Göre Çapraz Tablolar a. Eğitim ile İşin Anlamında Yer Alan Öncelikli Faktörlerin İlişkisi b. Eğitim Faktörü ve ÇYD İlişkisi

10 c. Eğitim ile İşsizliğin Psiko Sosyal Sonuçlarında Yer Alan Öncelikli Faktörlerin İlişkisi d. Eğitim ile Gelecekten Umutlu Olma Faktörü Arasındaki İlişki Bakmakla Yükümlülük Faktörüne Göre Çapraz Tablolar a. Bakmakla Yükümlülük ile İşin Anlamında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki b. Bakmakla Yükümlülük Faktörü ve ÇYD Arasındaki İlişki c. Bakmakla Yükümlülük ile İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki d. Bakmakla Yükümlülük ile Gelecekten Umutlu Olma Faktörü Arasındaki İlişki Gelir Faktörüne Göre Çapraz Tablolar a. Gelir ile İşin Anlamında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki b. Gelir Faktörü ve ÇYD Arasındaki İlişki c. Gelir İle İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki d. Gelir ile Gelecekten Umutlu Olma Faktörü Arasındaki İlişki İşsizlik Süresi Faktörüne Göre Çapraz Tablolar a. İşsizlik Süresi ile İşin Anlamında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki b. İşsizlik Süresi Faktörü ve ÇYD Arasındaki İlişki c. İşsizlik Süresi ile İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarında Yer Alan Öncelikli Faktörler Arasındaki İlişki d. İşsizlik Süresi ile Gelecekten Umutlu Olma Faktörü Arasındaki İlişkisi SONUÇ ve DEĞERLENDİRME KAYNAKÇA EKLER EK 1. ANKET FORMU