SANAYİ KENTİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI

Transkript

1 SANAYİ KENTİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

2 SANAYİ KENTİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI 19. Yüzyıl Arayışları 1) Ütopik Yaklaşımlar, Model Kentler (İlerici yaklaşımlar- Ütopik Sosyalistler): Robert Owen (New Harmony-Uyum Köyü), Charles Fourier (Phalanstére), Etienne Cabet (egalitarianism at its extreme), Jean Baptiste Godin (Familistére) 2) Kültüralist Yaklaşımlar: John Ruskin, William Morris (Arts-and Crafts Movement) Camillio Sitte (City Planning According to Artistic Principles)

3 SANAYİ KENTİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI 3) Reformist Yaklaşımlar: a. Kamu Sağlığı kavramı; Sağlık Yasaları; İstimlak Yasaları (Avrupa) b. Park Hareketi, Romantik Altkentler, Güzel Kent Hareketi (A.B.D.) 4) Pragmatik Yaklaşımlar: Altyapı Planlaması Haussman Uygulaması, Paris; Ringstrasse Uygulaması, Viyana

4 SANAYİ KENTİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI 20. Yüzyıl Arayışları Ebenezer Howard ve Garden City Frank Lloyd Wright ve Broadacre City Le Corbusier ve La Ville Radieuse

5 KONUT SORUNUNA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI Sağlıksız koşullar salgın hastalıklar 1830 kolera salgını Bu yaşam çevrelerini görünür kılıyor Sağlıksız yaşam koşullarının düzeltilmesi, konut alanlarının sıhhi koşullar açısından denetlenmesi SAĞLIK YASALARI (Modern Kent Planlama Yasalarının Öncüleri)

6 li yıllar modern şehirciliğin kökleri ARKA PLAN: Sanayi kentinde konut ve her türlü hizmet sunumu özel sektör tarafından: - Niteliksiz konut - Hizmet sunumunda koordinasyonsuzluk, verimsizlik Artan sorunlar kamu denetimi ve müdahalesi gerektiriyor. Ancak yerel organlar bu tür geniş yetkilerle donanmış değil. Toplumda yeniden örgütlenme ihtiyacı doğuyor; yeni regülasyon araçları gerekiyor.

7 li yıllar modern şehirciliğin kökleri ARKA PLAN: Öte yandan, Yeni teknolojilerin kullanımı da yeni düzenlemeleri zorunlu kılıyor: İlk kamuya açık demiryolu 1825 de İngiltere de; ardından tüm Avrupa da Demiryolu yapımı için gerekli arazilerin istimlakı için yasal düzenlemeler (Fransa ve İtalya da demiryollarını devlet kendisi yönetiyor) 19. yy ın ilk yarısında yeni yasalar veya mevcut yasaların revizyonu ile istimlak yetkileri genişletiliyor

8 MODERN KENT PLANLAMANIN TEMELLERİ SAĞLIK YASALARI İSTİMLAK YASALARI

9 Sağlık Yasalarının Ortaya Çıkışı Tıp biliminin egemen paradigması: MİASMA Teorisi Çürümeyle ortaya çıkan koku, duman, buhar ve benzeri MİASMALAR salgın hastalıkların taşıyıcıları Temiz hava ve kokusuz çevre nin 19. yy sağlık yasalarındaki önemi MİASMA Teorisi Kanalizasyon ve havalandırma miasmalar ile mücadele etmenin en iyi yolu

10 Yorkshire

11 Kanalizasyon yatırımları cadde genişletme, bulvar açma operasyonları ile birleştiriliyor. Kimi zaman bunların gerekçesi oluyor. Havalandırma yüksek yoğunluklu, güneş hava ışıktan yoksun konut alanlarını TEMİZLEME / YIKMA operasyonları ile sağlanmaya çalışılıyor. İSTİMLAK YASALARI bu anlamda da önemli bir araç.

12 İngiltere Sağlık Yasalarının öncüsü: 19. yy. dan beri yükselen kentleşme oranı 1832 deki KOLERA salgınından en çok zarar gören ülke (diğer önemli salgınlar = 1848, 1866) Salgınlar geleneksel olarak dışlanan, minimumda tutulan kamu müdahaleleri zorunlu kılmaya başlıyor de - 3 doktorun da içinde yer aldığı Yoksullar Yasası Komisyonu, salgının nedenleri hakkında Londra da bir araştırma yapıyor. Bu araştırmanın sonuçları, özellikle kullanma suyunun olmayışı gerçeğini ortaya koymasıyla kamuoyunda çok yankı buluyor. Bu barınma koşullarında düzelme olmadıkça sağlık sorunlarına köklü çözümler getirilemeyeceği de giderek açıklık kazanıyor.

13 Benzer bir araştırma tüm ülke çapında yapılıyor. Bu araştırmanın sonuçları bir rapor halinde yayınlanıyor de yayınlanan bu rapor ile işçi sınıfının yaşam koşulları ilk kez kapsamlı bir biçimde gözler önüne seriliyor. Büyük Kentlerin Ve Kalabalık Semtlerin Durumu nu incelemek üzere bir Kraliyet Komisyonu kuruluyor ve 1845 te bu komisyonun bulgularını ve kentlerdeki hijyenik koşulların düzeltilmesi için önerileri içeren raporlar yayınlanıyor.

14 Bu öneriler sosyal ve teknik donatılara ilişkin çeşitli hükümler içermekte : Sıhhi koşulları denetlemede yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılması Kanalizasyon ve drenaj sistemlerinin planlanmasından önce kapsamlı bir araştıma yapılması. (çap, plan, röleve) Kanalizasyon sistemine ilişkin çalışmalar ile yol kaplama döşeme işlerinin koordinasyonu Yerel yönetimlere sokak ve caddelerin genişletilmesi, iyileştirilmesi için kaynak aktarılması gerektiği

15 Her konut için minimum sıhhi standartların korunması ve etkin sıhhi tesisatın zorunlu hale gelmesi. Yerel makamlara, mal sahiplerini yeterli havalandırma sağlamaya ve evleri temiz tutmaya zorlayacak denetleme yetkisinin verilmesi pansiyonlara (lodging house) işletme ruhsatı verilmesi. Hıfsı sıhha ya da kamu sağlığı memurlarının atanması. Sanayi kentlerinde halka açık parkların oluşturulabilmesi için gerekli mali kaynakların ayrılması

16 Kamu müdahaleleri yüzyılın son çeyreğinde belirgin bir artma eğilimi gösteriyor; Zira yapılan araştırmaların sonucunda: Kamu sağlığı kavramı öne çıkıyor. İşçi sınıfının konut çevrelerinin, barınma koşulların yetersizlikleri daha iyi algılanmaya başlıyor lerden başlayarak pek çok belediye su ve kanalizasyon sistemlerini iyileştirme gayreti içine giriyor. Aynı zamanda imar yönetmelikleri ile özel mülkiyetteki toprak üzerindeki yapılaşmayı denetlemeye, kısıtlamaya başlıyorlar. local bye law lar ile (yerel imar Doç. yönetmelikleri) Dr. Zeynep Enlil

17 1835 Municipal Corporations Act Yerel Yönetimlerin yetkilerinin artırılması 1844 yasal düzenlemelerle: Londra ve yakın çevresindeki kiralık konutlarda aranacak minimum standartlar belirleniyor; mahzen ve bodrum katların barınma amaçlı kullanımı yasaklanıyor yasal düzenlemelerle: kamuya açık banyo ve yıkanma yerlerinin kurulması hükme bağlanıyor Public Health Act Merkezi hükümete bağlı Sağlık Müdürlüğü (Yerel Sağlık Müdürlükleri kurma yetkisine sahip) 1868 Torrens Act (The Artisans and Labourers Dwellings Act) Yerel Yönetimlere mülk sahiplerini sağlıksız yapılarını Doç. Dr. Zeynep yıkmaya Enlil ya da sağlıklılaştırmaya zorunlu tutma yetkisi ve işçiler için yeni konut üretme yetkisi

18 1875 Cross Act (The Artisans and Labourers Dwellings Improvement Act) Yerel yönetimlere sefalet mahallerini sağlıklılaştırma/ temizleme yetkisi; yıkıma uğrayan alanlarda yaşayanlara yeni konut yapma sorumluluğu 1875 Public Health Act Yerel Yönetimler Müdürlüğüne bağlı Sağlık Bölgelerinin (Sanitary Districts) kurulması YEREL ÖLÇEKTEN ULUSAL ÖLÇEĞE GEÇİŞ

19 1858 de çıkan bir yasa ile: 2 katlı evlerin arkasında en az 14 m2 lik açık alan bırakılması Her konut geniş bir sokağa bakmalı; arkasında yeterince açık alan olması (ki rüzgar alsın, havalansın) Tekerlekli araçlara açık her yolun 30ft genişliğinde olması Giderek, araç trafiğine açık olsun olmasın, 36ft hatta 40 genişliğinde yollar açılması Ancak bu kurallara karşı bir direniş de söz konusu

20 back to back yerleşmiş bir norm bu normun kırılması 1860 lara kadar mümkün olmuyor 1860 larda bazı önemli kentler bu yolda adım atıyor ve kendi yerel by-law larını çıkarıyorlar 1875 yasası ile birlikte model by laws : 1880 lerde pek çok kentte sırt sırta evler yasaklanıyor

21 Bir yandan giderek katı kurallar getiren yönetmelikler öte yandan kentsel topraktan maksimum gelir elde etmeyi hedefleyen girişimciler STANDART YERLEŞME ŞEMALARI

22 İmar Yönetmeliklerine göre oluşan mekanik konut dokusu ( By-Law Housing )

23

24

25 QUEENS, New York İşçi konutlarının oluşturduğu tipik kentsel doku 20. yüzyıl başı Sir R. Unwin ve H. Wright bu mekanik ve monoton yaşam çevresini iyileştirecek alternafifler geliştiriyor

26 İç Kuşak (Merkez) Orta Kuşak Dış Kuşak

27

28

29 Lower East Side, NYC Tenements

30

31

32 Kira Kışlalarının formu ülkeden ülkeye değişiyor. Ortak Nokta: Yoğunluk; özellikle Taban Alanı yoğ. N.Y.C. de tipik parsel 25 ft X 100 ft (7.6 X 30 m = 228 m2) TAKS = daire / kat ; 6-7 kat Sadece 1 oda ışık alıyor WC ler dışarıda, arka bahçede (Dumbbell= Körkuyu) Aydınlık ile ışık alan oda sayısı artıyor..!!?? Her kata 2 adet ORTAK WC 1901 de yasaklanıyor Parsel cephesi = 50 ft P.A. = 15 X 30 = 450 mt 2 TAKS = 0.70 Tüm odalar iç avludan ışık alıyor Her dairede WC

33

34 Oturma odası: 3 X 3.6 = 10.8 m2 Yatak odası: 1.95 X 2.1 = 4.1 m2

35

36 Kira Kışlalarının formu ülkeden ülkeye değişiyor. Ortak Nokta: Yoğunluk; özellikle Taban Alanı yoğ. N.Y.C. de tipik parsel 25 ft genişliğinde (7.6mt) TAKS = 0.90 Parsel cephesi = 50 ft 4 daire / kat ; 6-7 kat Sadece 1 oda ışık alıyor WC ler dışarıda, arka bahçede (Dumbbell= Körkuyu) TAKS = 0.70 Aydınlık ile ışık alan oda sayısı artıyor..?? Tüm odalar iç avludan ışık alıyor Her kata 2 adet ORTAK WC Her dairede WC 1901 de yasaklanıyor

37

38 TENEMENTS, Chicago