Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Konya-Türkiye

Transkript

1 Orta Anadolu Sulu ve Kuru Koşulları İçin Tescil Edilmiş Makarnalık Buğday lerinin Verim ve Bazı Kalite Özellikleri Yönüyle Çok Yıllık Performanslarının Belirlenmesi Mehmet ŞAHİN a Seydi AYDOĞAN a Aysun GÖÇMEN AKÇACIK a a Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Konya-Türkiye Özet Bu araştırma / / yılları arasında sulu ve kuru koşullarda (8+5) 13 adet makarnalık buğday çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Deneme tesadüf blokları desenine göre 4 tekerrürlü olarak kuru koşullarda Konya-merkez, Obruk, Çumra, sulu koşullarda Konya-merkez, Çumra lokasyonlarında yürütülmüştür. lerin sulu ve kuru koşullar da tane verimi ve bazı kalite özellikleri (protein oranı, mini-sds sedimantasyon testi, bin tane ve hektolitre ağırlığı) incelenmiştir. Sulu koşullarda çeşitlerin üç yıllık performansları incelendiğinde; tane veriminin kg/da, protein oranının % , mini SDS sedimantasyon testinin ml, bin tane ağırlığının g ve hektolitre ağırlığının kg/100lt, kuru koşullarda ise tane veriminin kg/da, protein oranının % , mini SDS sedimantasyon testinin ml, bin tane ağırlığının g ve hektolitre ağırlığının kg/100lt arasında değiştiği tespit edilmiştir. İncelenen tüm özellikler bakımından çeşitler arasında önemli farklılıklar bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Makarnalık buğday, tane verimi, kalite özellikleri. Determination of grain yield and some quality traits performance of registered durum wheat varieties for center Anatolia irrigated and rainfed conditions Abstract This research was conducted to determine grain yield and some quality traits of 13 (8+5) durum wheat genotypes under irrigated and rainfed conditions between for 3 years according to randomized block designed with four replications. In this study, grain yield, protein rate, mini SDS sedimantation test, thousand kernels weight, test weight and grain hardness were investigated over durum wheat genotypes under irrigated and rainfed conditions. When the determined values were investigated over three year means under irrigated conditions; it s found out that the values are changed in genotypes between kg/da in grain yield, % in protein rate, ml in mini SDS sedimantation, g in thousand kernels weight and kg/100lt in test weight, while rainfed conditions; kg/da in grain yield, % in protein rate, in mini SDS sedimantation, g in thousand kernels weight and kg/100lt in test weight In respect of all the traits studied, differences between year, location and genotypes were found out significant. Key words: Durum wheat, grain yield. quality traits. 1. Giriş Tahıllar, beslenmede temel besin kaynağı olmaları, hayvancılıkta yem ve tarıma dayalı sanayide hammadde gereksinimlerinin karşılanması ve toprak verimliliğinin korunması amacıyla tarla bitkileri ekim nöbetlerinde vazgeçilmez ürün gruplarından birisidir (Kün ve ark. 2005). Dünyada ha gibi çok geniş bir alanda ekilen buğdayın yıllık üretimi tondur (Anonim 2004). Dünyada, makarnalık buğday üretiminin % 58' lik bölümü İtalya, ABD, Rusya, Brezilya ve Türkiye gibi ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir (Çetin ve Turhan, 2002). Dünya üretiminde % 4'lük bir pay alan ve önemli Mehmetsahin222@yahoo.com seydiaydogan@yahoo.com aysun888@yahoo.com bir makarnalık buğday üreticisi olan ülkemizde, makarnalık buğday ekim alanı 1.1 milyon hektar olup üretim yaklaşık 4 milyon ton verim ise 2.3 ton/ha civarındadır (Çetin ve Budak 1999). Ülkemiz de toplam buğday ekim alanının yaklaşık % 11'i, üretimin ise % 9'unu makarnalık buğdaylar oluşturmaktadır (Ayçiçek ve Yürür 1997). Makarnalık buğdaylar ülkemizde gıda sanayi tarafından genellikle çeşitli biçim ve büyüklükteki makarna üretiminde değerlendirilmektedir. Bununla birlikte bazı imalatçı ve üreticiler durum buğdayını irmik, bulgur, kuskus ve yüksek

2 kalitede böreklik yapımında kullanmaktadırlar. Makarnalık buğdayın makarna ve diğer şekillerde kullanımında tanedeki protein oranı hem hamur ve hem de pişirme özelliklerini etkileyen en önemli faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Kabul edilebilir özellikte bir makarna için durum buğdayı tanesinde asgari düzeyde bir protein içeriğine ihtiyaç vardır. Makarnanın pişme kalitesi ve beslenme değerinin protein içeriği ile bağlantılı olduğuna işaret edilmektedir. Ülkemiz, buğday üretiminde kendine yeterli olmasına karşın, üretimin iklim koşullarına bağlılığı ve bazı yıllarda hastalık ve zararlıların yoğunluğuna bağlı olarak ürün kalitesinde ve üretimde önemli düşüşler gerçekleşmektedir (Kün ve ark. 2005). Makarna sanayi açısından en önemli sorun, makarna yapımına uygun yüksek kalitede buğday bulunmamasıdır. Kaliteye önem veren makarna sanayicileri, protein miktarı yüksek, protein kalitesi iyi, renk bakımından yeterli ve pişme kalitesi uygun çeşitler istemektedir. Bu çalışma sulu ve kuru koşullarda Konyamerkez, Çumra ve Obruk lokasyonlarında yetiştirilen makarnalık buğday çeşitlerinin verim ve bazı kalite özelliklerinin tespit edilmesi amacıyla yürütülmüştür. 2. Materyal Ve Yöntem Çizelge 1. Araştırmanın Yürütüldüğü Yıllara ait Yağış Miktarı Ortalamaları(mm) Toplam Lokasyonlar yağış Konya Çumra Obruk Bu araştırma / ve yetiştirme sezonlarında sulu koşullarda Ç- 1252, Meram-2002, Kızıltan, Altın-98, Mirzabey- 2000, Yelken-2000, Selçuklu-97 ve Zenit çeşitleriyle Konya-merkez ve Çumra da kuru da ise Kunduru- 1149, Mirzabey-2000, Yelken-2000, Zenit ve Altıntaş çeşitleriyle Konya-merkez, Çumra ve Obruk lokasyonunda tesadüf blokları deneme deseninde 4 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Denemelerin ekimi parsel mibzeri ile suluda 6 sıra 1.2*7 m ve 450 adet/m 2, kuruda ise 550 adet/m 2 tohum olacak şekilde yapılmıştır. Yetiştirme sezonunda sulu denemeler iki defa sulanmıştır. Denemenin yapıldığı lokasyonların toprak özellikleri; Konya- merkez; killi alüviyal ph 8.2, Çumra; killi hidroformik alüviyal ph 7.8 ve Obruk: lokasyonu ise killi ve ph 8.0 dir. Araştırmada çeşitlerin tane verimi ve bazı kalite özellikleri (tane verimi, protein oranı, mini SDS sedimantasyon testi, bin tane ağırlığı ve hektolitre ağırlığı) incelenmiştir. Williams ve ark 1988 e göre, hektolitre ağırlığı AACC metodu 55-10, protein oranı (NIR) AACC metodu (Anon 1990), mini SDS sedimantasyon Pena ve ark a göre, yapılmıştır. Veriler SAS istatistik programında analiz edilmiş ve ortalamaların karşılaştırılması aynı programda LSD testine göre yapılmıştır. Çizelge 2. Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait 3 Yıllık ( , , ) Verim ve Bazı Kalite Adı Hektolitre ağırlığı Ç a 14.3 ab 7.9 ab 39.8 b 77.0 b Meram a 13.7 b 8.6 a 39.0 b 74.8 c Kızıltan ab 14.1 ab 7.1 bc 38.9 b 73.9 cd Altın ab 14.2 ab 9.0 a 38.6 b 76.3 b Mirzabey ab 14.1 b 6.4 c 40.0 b 72.8 de Yelken ab 14.4 ab 6.9 bc 39.0 b 77.2 ab Selçuklu bc 14.8 a 8.1 ab 34.5 c 72.7 e Zenit c 13.9 b 6.1 c 42.2 a 78.3 a Ortalama AÖF DK %

3 Çizelge Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait Verim ve Bazı Kalite M Ç Ort M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort Mirzabey Yelken Altın Kızıltan Ç Meram Selçuklu Zenit Ortalama AÖF DK % *M:Merkez, Ç: Çumra, O: Obruk Çizelge Yılı Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait Verim ve Bazı Kalite M Ç Ort M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort Mirzabey Yelken Altın Kızıltan Ç Meram Selçuklu Zenit Ortalama AÖF DK % *M:Merkez, Ç: Çumra Çizelge Yılı Konya-Merkez Sulu Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait Verim ve Bazı Kalite ler Mirzabey Yelken Altın Kızıltan Ç Meram Selçuklu Zenit Ortalama AÖF DK %

4 Çizelge Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait Verim ve Bazı Kalite M Ç O Ort M Ç O Ort. M Ç O Ort M Ç O Ort. M Ç O Ort Yelken Kunduru Altıntaş Mirzabey Zenit Ortalama AÖF DK % *M:Merkez, Ç: Çumra, O: Obruk Çizelge Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait Verim ve Bazı Kalite O Ç Ort. O Ç Ort. O Ç Ort O Ç Ort. O Ç Ort. Yelken Kunduru Altıntaş Mirzabey Zenit Ortalama AÖF DK % *Çumra, O: Obruk Çizelge Yılı Kuru Koşullarda Denenen Makarnalık Buğday lerine ait Verim ve Bazı Kalite M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort. M Ç Ort. Yelken Kunduru Altıntaş Mirzabey Zenit Ortalama AÖF DK % *M:Merkez, Ç: Çumra

5 Çizelge 9. Kuru Koşullarda Makarnalık Buğday lerine ait 3 Yıllık ( , , ) Verim ve Bazı Kalite Adı Kunduru a 13.8 b 7.6 a 28.1 c 76.9 a Mirzabey ab 13.9 b 4.8 c 30.3 b 75.6 b Yelken abc 14.7 a 5.8 b 28.4 bc 76.9 a Zenit bc 14.1 b 5.6 b 39.5 a 77.2 a Altıntaş c 14.1 b 5.3 c 28.0 c 77.2 a Ortalama AÖF DK % Araştırma Bulguları ve Tartışma Tane Verimi Çalışmanın yapıldığı 1. yıl sulu lokasyonların tane verimi ortalaması değerlerine bakıldığında; Konya-merkez ve Çumra sırasıyla kg/da, 2. yıl deneme ortalaması sırasıyla kg/da ve 3. yıl ise Konya-merkez lokasyonunun deneme ortalaması kg/da elde edilmiştir. Üç yıl ve beş ayrı çevrede çeşitlerin tane verimi performansları değerlendirildiğinde, Ç-1252, Meram-2002 ve Kızıltan sırasıyla 445.5, ve kg/da ile en yüksek değerler elde edilmiştir (Çizelge 2). Kuru koşullarda çalışmanın yapıldığı 1. yıl tane verimi değerlerine bakıldığında; Konya-merkez, Çumra ve Obruk sırasıyla 314.3, , kg/da, 2. yıl Obruk ve Çumra lokasyonlarında 129.2, kg/da ve 3. yıl ise Konya-merkez ve Çumra sırasıyla , kg/da tane verimi elde edilmiştir. Üç yıl ve yedi ayrı çevrede çeşitlerin tane verimi; Kunduru- 1149, Mirzabey-2000 ve Yelken , ve kg/da ile en yüksek değer elde edilmiştir (Çizelge 9). Aydoğan ve ark. (2005), Konya yöresinde makarnalık buğdaylarda üç alt bölgede yaptıkları bir çalışmada; tane verimi lokasyon ortalama değerleri incelendiğinde Kunduru-1149, Mirzabey-2000 ve Zenit çeşitlerinin sırasıyla 279, 226 ve 220 kg/da ile ön sıralarda yer aldığını tespit etmişlerdir. Yine Yalvaç ve ark. (1999), Orta Anadolu da yaptıkları bir çalışmada Kunduru un tane veriminin 321 kg/da olduğunu belirlemişlerdir. Buğdayda kaliteyi belirleyen en önemli faktörlerin protein içeriği ve kompozisyonu olduğu, protein içeriğinin genetik ve çevresel faktörlere bağlı olarak değiştiği, ancak protein kompozisyonunun çevresel faktörlerden etkilenmediği bilinmektedir (Autran 1979). Çalışmanın yapıldığı 1. yıl sulu lokasyonların protein oranları ortalama değerlerine bakıldığında; Konya merkez ve Çumra sırasıyla % 17.0, 12.7, 2. yıl ise sırasıyla %12.6, 9.2 ve 3. yıl ise Konya- merkez lokasyonunun deneme ortalaması %14.9 olarak tespit edilmiştir. Görüldüğü gibi protein oranı yönünden çevreler arasında önemli farlılıklar tespit edilmiştir. Üç yıl ve beş ayrı çevrede çeşitlerin protein oranı performansları incelendiğinde, Selçuklu-97, Ç-1252, Mirzabey- 2000, Zenit ve Meram-2002 sırasıyla % 14.8, 14.3, 14.1, 13.9 ve 13.7 ile en yüksek değere sahip olmuşlardır. (Çizelge 2). Kuru koşullarda çalışmanın yapıldığı 1. yıl protein oranı değerlerine bakıldığında; Konya-merkez, Çumra ve Obruk sırasıyla % 14.3, 12.7 ve 13.2, 2. yıl Obruk ve Çumra lokasyonlarında % 13.5, 15.0 ve 3. yıl ise Konya-merkez ve Çumra sırasıyla % 16.7, 13.8 olduğu tespit edilmiştir. Üç yıl ve yedi ayrı çevrede çeşitlerin protein oranı performansları değerlendirildiğinde; Yelken-2000, Zenit, Altıntaş, Mirzabey-2000 ve Kunduru-1149, % 14.7, 14.1, 14.1, 13.9 ve 13.8 en yüksek değere sahip olmuşlardır. (Çizelge 9). -sedimantasyon Makarna ve bulgur sanayinin kalite talepleri birbirinden farklı olmakla birlikte (Dalçam 1993) yüksek protein ve SDS sedimantasyon değerine sahip çeşitler her halükarda tercih edilmektedir. Protein miktarı ve kalitesiyle sedimantasyon değeri arasında önemli bir pozitif ilişki olduğu bildirilmiştir (Bushuk ve ark. 1969). Çalışmanın yapıldığı 1. yıl sulu lokasyonların mini SDS sedimantasyon ortalaması değerlerine bakıldığında; Konya-merkez ve Çumra sırasıyla ml, 2. yıl deneme ortalamaları sırasıyla ml ve 3. yıl ise Konyamerkez lokasyonunun deneme ortalaması 5.9 ml elde edilmiştir. Üç yıl ve beş ayrı çevrede çeşitlerin mini SDS sedimantasyon performansları değerlendirildiğinde, Altın-98, Meram-2002, Selçuklu-97 ve Ç-1252 sırasıyla 9.0, 8.6, 8.1 ve 7.9 ml en yüksek değer elde edilmiştir (Çizelge 2). Kuru koşullarda çalışmanın yapıldığı 1. yıl mini SDS sedimantasyon değerlerine bakıldığında; Konyamerkez, Çumra ve Obruk sırasıyla 6.0, 4.8 ve 7.7 ml,

6 2. yıl Obruk ve Çumra lokasyonlarında ml ve 3. yıl ise Konya-merkez ve Çumra lokasyonlarında 6.0 ml elde edilmiştir. Üç yıl ve yedi ayrı çevrede çeşitlerin mini SDS sedimantasyon değerleri incelendiğinde; Kunduru-1149, Yelken ve Zenit 7.6, 5.8 ve 5.6 ml ile yüksek değere sahip olmuşlardır (Çizelge 9). Aydemir ve ark. (2003), Ege Bölgesi makarnalık buğday çeşitlerinin sedimantasyon değerlerinin 11.0 ml ile 12.4 ml arasında olduğunu belirlemişlerdir. nda meydana gelen önemli farklılıklar çeşit ve hatların genetik yapısıyla ilgilidir. Çünkü çevre koşullarında en az etkilenen ve en stabil verim öğesi bin tane ağırlığıdır (Blue ve ark. 1990)., irmik verimini belirleyen bir kalite unsuru olduğu gibi üç ana verim unsurundan birisidir (Matsuo ve Dexter 1980). Çalışmanın yapıldığı 1. yıl sulu lokasyonlar bin tane ağırlığı ortalaması değerlerine bakıldığında; Konya-merkez ve Çumra sırasıyla 29.9, 40.4 g, 2. yıl Konya-merkez ve Çumra lokasyonlarında deneme ortalaması sırasıyla 43.1, 43.5 g ve 3. yıl ise Konya-merkez lokasyonunun deneme ortalaması 38.3 g bin tane ağırlığı elde edilmiştir. Üç yıl ve beş ayrı çevrede çeşitlerin bin tane ağırlıkları performansları incelendiğinde, Zenit, Mirzabey-2000, Ç-1252 ve Meram-2002 sırasıyla 42.2, 40.0, 39.8 ve 39.0 g en yüksek performansı göstermişlerdir (Çizelge 2). Kuru koşullarda çalışmanın yapıldığı 1. yıl bin tane ağırlıkları değerlerine bakıldığında; Konya-merkez, Çumra ve Obruk sırasıyla 41.1, 37.3, 38.1 g, 2. yıl Obruk ve Çumra lokasyonlarında 35.6, 37.3 g ve 3. yıl ise Konya-merkez ve Çumra da sırasıyla 34.6, 39.7 g bin tane ağırlığı elde edilmiştir. Üç yıl ve yedi ayrı çevrede çeşitlerin bin ağırlığının performansları değerlendirildiğinde; Zenit, Mirzabey-2000 ve Yelken , 30.3 ve 28.4 g yüksek değerlere sahip olmuşlardır (Çizelge 9). Çalışmanın yapıldığı 1. yıl sulu lokasyon ortalaması hektolitre ağırlığı değerlerine bakıldığında; Konya-merkez ve Çumra sırasıyla kg/100lt, 2. yıl da ise deneme ortalaması sırasıyla kg/100lt ve 3. yıl ise Konyamerkez lokasyonun deneme ortalaması 76.1 kg/100lt elde edilmiştir. Üç yıl ve beş ayrı çevrede çeşitlerin hektolitre ağırlığı performansları değerlendirildiğinde, Zenit, Ç-1252 ve Altın-98 sırasıyla 78.35, ve kg/100lt ile en yüksek değere ulaşılmıştır (Çizelge 2). Kuru koşullarda çalışmanın yapıldığı 1. yıl verimi değerlerine bakıldığında; Konya-merkez, Çumra ve Obruk lokasyonlarında sırasıyla 75.9, 77.1 ve 78.7 kg/100lt, 2. yıl Obruk ve Çumra lokasyonlarında kg/100lt ve 3. yıl ise Konya-merkez ve Çumra sırasıyla kg/100lt elde edilmiştir. Üç yıl ve yedi ayrı çevrede çeşitlerin hektolitre ağırlığı performansları değerlendirildiğinde; Zenit ve Altıntaş, 77.2 kg/100lt, Kunduru-1149 ve Yelken kg/100lt ile en yüksek değerlere sahip olmuşlardır (Çizelge 9). Aydemir ve ark. (2003), Ege Bölgesinde yaptığı bir çalışmada makarnalık buğday çeşitlerinin hektolitre ağırlığının 79.0 kg/100lt ile 81.7 kg/100lt arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. 4. Sonuç Araştırmanın yürütüldüğü lokasyonlarda, sulu koşullardaki makarnalık buğday denemesinde denenen Ç-1252 ve Meram-2002 çeşitlerinin tane verimi yönünden diğer çeşitlerden üstün performans gösterdikleri tespit edilmiş, kalite özellikleri yönüyle değerlendirdiğimizde ise Altın-98, Ç-1252, Meram ve Selçuklu-97 çeşitleri öne çıkmışlardır. Kuru koşullardaki makarnalık buğday denemesinde ise Kunduru-1149 ve Mirzabey-2000 çeşitleri tane verimi yönüyle diğer çeşitlerden üstün performans göstermiştir. Kalite özellikleri yönüyle değerlendirildiğinde ise Yelken-2000, Zenit, Altıntaş, Mirzabey-2000 ve Kunduru-1149 çeşitlerinin iyi performans gösterdikleri tespit edilmiştir. lerin verim ve kalite özelliklerinin yetiştirildikleri lokasyonun iklim ve toprak özelliklerinden etkilendiği ve buna bağlı olarak değişim gösterdiği tespit edilmiştir. Kaynaklar Anonim (2004) FaoStatistics. www. fao.org Anonymus (1990) Approved Methods of the American Association of Cereal Chemist, USA. Autran JC, Bourdet A (1979) Lidentification des verietes de ble:etablissement dun tabloau generalde determination fonde sur le diagramme. Annales des plants. 25(3): Ayçiçek M, Yürür N (1997) Türkiye Tarımında Makarnalık Buğday Üretimi ve Önemi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11: Aydemir T, Dönmez Ö, Yılmaz K, Sezer N (2003) Tescilli makarnalık buğday çeşitlerinin verim ve kalite yönünden değerlendirilmesi. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi Ekim 2003 Diyarbakır. I.Cilt Aydoğan S, Şahin M, Göçmen A, Akçura M (2005) Orta Anadolu nun Değişik Ekolojilerinde Ekmeklik ve Makarnalık Buğday lerinin Farklı Çevrelerde Tane Verimi ve Bazı Kalite Özelliklerinin İncelenmesi. Bahri Dağdaş Uluslar arası Tarımsal

7 Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Bitkisel Araştırma Dergisi 1:39-47 Blue EN, Mason, SC, Sander DH (1990) influence of planting date, seeding rate and phosphorus rate on wheat yield. Argon. J. 82: Bushuk W, Briggs KG, Shebeski LH (1969) Protein quantity and quality as factors in the evaluation of bread wheats. Canadian Journal of Plant Science. 49(2): Çetin B, Budak S (1999) Türkiye'de Makarnalık Buğday Üretimi ve Makarnalık Sanayiindeki Gelişmeler. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Simpozyumu, 8-11 Haziran 1999, Konya, s Çetin B ve S Turhan (2002) Türkiye Makarna Sektöründeki Gelişmeler ve Dışsatıma Yansımaları. Hububat Ürünleri Teknolojisi Kongre ve Sergisi, 3-4 Ekim 2002, Gaziantep. s Dalçam E (1993) Makarnalık Buğdaylarda Aranan Kalite Kriterleri. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu. 30 Kasım-3 Aralık 1993 Ankara, Sayfa, Kün E, Çiftçi CY, Birsin M, Ülger AC, Karahan S, Zencirci N, Öktem A. Güler M, Yılmaz N, Atak M (2005) Tahıl ve Yemeklik Tane Baklagiller Üretimi. TMMOB Ziraat Müh. Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği, VI. Teknik Kongresi 3-7 Ocak 2005 Ankara. I. Cilt, s Matsuo RR, Dexter JE (1980) Relationship between some durum wheat physical characteristics and semolina milling properties, can. J. Plant Sci. 60 : Pena RJ, Amaya A, Rajaram S, Mujeeb A (1990) Variation in quality characteristics with some spring 1B/1R translocation wheats. Journal of Cereal Science 12: Williams P, Haremein FJ, Nakkoul H, Rihawi S (1988) Crop quality evaluatıon methods and guıdelines. ICARDA Aleppo, Syria. Yalvaç K, Atlı A, Çetinel L, Düşünceli F, Tuncer T, Ozan A, Albustan S, Yazar S, Zencirci N, Eser V, Baran İ (1999) Tarımın Geliştirdiği Ekmeklik ve Makarnalık Buğday lerinin Orta Anadoluda Verim, Kalite ve Hastalıklara Dayanıklılık Durumları. Orta Anadoluda Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları. s Konya.