SAYI: 9 / EYLÜL 2012 TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ KUR RĐSKĐ DEĞERLENDĐRME RAPORU

Transkript

1 SAYI: 9 / EYLÜL 2012 TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ KUR RĐSKĐ DEĞERLENDĐRME RAPORU

2 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ KUR RĐSKĐ DEĞERLENDĐRME RAPORU (Eylül 2012)

3 Bu Rapor kamuoyunu bilgilendirme amacıyla, Türk Bankacılık Sektörünün Eylül 2012 geçici verileri üzerinden hazırlanmış olup, içinde yer alan bilgi ve verilere dayanılarak verilecek yatırım ve benzeri kararların sonuçlarından BDDK ve raporu hazırlayanlar sorumlu tutulamaz. BU YAYIN TÜM ĐÇERĐĞĐ ĐLE BDDK ĐNTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR. BDDK AROKS DOKÜMAN MERKEZĐNDE 110 ADET BASILMIŞTIR. Görüş ve Önerileriniz Đçin: Volkan TAŞ Denetim IV Daire Başkanlığı. (312) vtas@bddk.org.tr P.Eda KAYA Denetim IV Daire Başkanlığı (312) dogane@bddk.org.tr 2

4 ĐÇĐNDEKĐLER TABLO DĐZĐNĐ... 4 GRAFĐK DĐZĐNĐ... 5 GĐRĐŞ YABANCI PARA NET GENEL POZĐSYONUNUN GELĐŞĐMĐ Türk Bankacılık Sektörü Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Banka Grupları Bazında Yabancı Para Net Genel Pozisyonunun Gelişimi Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları TMSF Bankaları (Birleşik Fon Bankası ve Adabank) Katılım Bankaları Türk Bankacılık Sektörü Yabancı Para Pozisyonunun Döviz Cinsleri Đtibarıyla Dağılımı KUR - FAĐZ RĐSKĐ ĐLĐŞKĐSĐ Türk Bankacılık Sektörünün Yeniden Fiyatlama Dönemine Göre Döviz Bazında GAP Analizi TÜREV SÖZLEŞMELER SONUÇ

5 TABLO DĐZĐNĐ Tablo 1: Türk Bankacılık Sektörü YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 2: Kamu Bankaları Grubu YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 3: Özel Bankalar Grubu YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 4: Yabancı Bankalar Grubu YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 5: Kalkınma ve Yatırım Bankaları Grubu YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 6: TMSF Bankaları Grubu YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 7: Katılım Bankaları Grubu YPNGP Haftalık Seyri (Bin USD) Tablo 8: Bankacılık Sektörü Yabancı Para Pozisyonunun Döviz Cinsleri Đtibarıyla Dağılımı 46 Tablo 9: Türk Bankacılık Sektörünün Yeniden Fiyatlama Dönemine Göre Döviz Bazında GAP Analizi Tablo 10: Türev Đşlemlerin Vadesine Göre Dağılımı Eylül 2012 Đtibarıyla (Bin USD) Tablo 11: Türev Đşlemlerin Vadesine Göre Dağılımı Eylül 2012 Đtibarıyla (% Pay) Tablo 12: Türev Đşlemlerin Para Birimlerine Göre Dağılımı (Eylül 2012) (Bin USD) Tablo 13: Türev Đşlemlerin Karşı Taraf Bazında Dağılımı (Eylül 2012) Tablo 14: Türev Đşlemlerin Ülke Bazında Dağılımı (Eylül 2012)

6 GRAFĐK DĐZĐNĐ Grafik 1: Türk Bankacılık Sektörü YP Pozisyonunun Haftalık Seyri Grafik 2: Sektörün Bilanço Đçi Pozisyonunun Seçilmiş Banka Grupları Đtibarıyla Gelişimi Grafik 3: Sektörün ve Özel Bankaların Net Genel Pozisyonunun Gelişimi Grafik 4: Seçilmiş Döviz Varlıklarının Gelişimi Grafik 5: Seçilmiş Döviz Yükümlülüklerinin Gelişimi Grafik 6: Mevduat ve Kur Gelişimi Grafik 7: Seçilmiş YP Bilanço Đçi Kalemlerin Değişimi (Eylül ) Grafik 8: Dövize Endeksli Varlıkların Gelişimi Grafik 9: Yurtdışından Kullandırılan YP Krediler Grafik 10: Türev Đşlemler ve Kambiyo Kar/Zarar Gelişimi Grafik 11: Kur Riski Đçin Gerekli Sermaye Yükümlülüğü ve Özkaynaklara Oranı Grafik 12: Türk Bankacılık Sektörü Bilanço Dışı Döviz Pozisyonunun Bileşenleri (Net Türev Đşlemler) Grafik 13: Türk Bankacılık Sektörü Bilanço Dışı Döviz Pozisyonunun Bileşenleri (Net Türev Đşlemler) Grafik 14: Banka Grupları Đtibarıyla Bilanço Đçi ve Dışı Döviz Pozisyonu (Eylül 2012) Grafik 15: Banka Grupları Đtibarıyla Net Genel Pozisyon (Eylül 2012) Grafik 16: Kamu Bankaları YP Pozisyonunun Haftalık Seyri Grafik 17: Kamu Bankalarının Bilanço Dışı Pozisyonunun Bileşenleri Grafik 18: Özel Bankaların YP Pozisyonunun Haftalık Seyri Grafik 19: Özel Bankaların Bilanço Dışı Pozisyonunun Bileşenleri Grafik 20: Yabancı Bankaların YP Pozisyonunun Haftalık Seyri Grafik 21: Yabancı Bankaların Bilanço Dışı Pozisyonunun Bileşenleri Grafik 22: Kalkınma ve Yatırım Bankalarının YP Pozisyonun Haftalık Seyri Grafik 23: Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Bilanço Dışı Đşlemler Bileşenleri Grafik 24: Katılım Bankaları YP Pozisyonunun Haftalık Seyri Grafik 25: Katılım Bankaları Bilanço Dışı YP Pozisyonu Bileşenleri Grafik 26: Katılım Bankaları Bilanço Dışı YP Pozisyonu ve Swap Đşlemlerin Etkisi Grafik 27: USD-EUR-GBP Bazında Bilanço Đçi Net Pozisyon Grafik 28: Ocak 2011 Kasım 2012 Dönemi USD ve EUR Kuru ile /$ Paritesi Grafik 29: Döviz Kurlarının Volatilitesi Grafik 30: Türev Đşlem Hacminin TP-YP Gelişimi

7 Grafik 31: Tür Bazında Türev Đşlemler Grafik 32: Konu Bazında Türev Đşlemler Grafik 33: Banka Gruplarınca Gerçekleştirilen Türev Đşlemlerin Dağılımı (Eylül 2012) Grafik 34: Türev Đşlemlerin Banka Grupları Bazında Dağılımı (Eylül 2012)

8 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri CHF : Đsviçre Frangı BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu DEK : Dövize Endeksli Kredi DTH : Döviz Tevdiat Hesabı EUR : Avrupa Birliği Para Birimi FED : Federal Reserve System (ABD Merkez Bankası) GBP : Đngiliz Sterlini HS : Hisse Senetleri JPY : Japon Yeni KKDF Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu MD : Menkul Değer MDC : Menkul Değerler Cüzdanı PP : Para Piyasaları TCMB : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TMSF : Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu TP : Türk Parası USD : Amerikan Doları YP : Yabancı Para YPNGP : Yabancı Para Net Genel Pozisyonu TL : Türk Lirası XAU : Altın 7

9 GĐRĐŞ Küresel ölçekte yıllardır sürmekte olan krizin yarattığı düşük ve hatta neredeyse reel olarak sıfır politika faiz oranları, büyük parasal genişleme paketleri, iflas eşiğine gelen büyük finansal kuruluşlar ve ülkeler, kurtarma paketleri, işsizlik ve son dönemin sıcak gündemi mali uçurum gibi konular ülkeleri ve ülke birliklerini ciddi şekilde meşgul etmektedir. Söz konusu çalkantılı, karamsar ve belirsiz ortam hane halklarından şirketlere, bankalardan sigorta şirketlerine, ülkelerden ülke birliklerine kadar hemen tüm aktörleri olumsuz etkilemekte, bu sorunların gölgesi altında işleyen piyasalar geleceği görebilmekte zorlanmaktadırlar. Tüm taraflar açısından açık ve net bir şekilde anlaşılmıştır ki gündemdeki sorunların çoğu, kimsenin tek başına değil bir şekilde tüm dünyanın sorunlarıdır. Bu noktada tüm tarafların mutabık kalacağı optimal kararlar alınamaması, bir yandan söz konusu sorunları derinleştirirken diğer yandan süre giden belirsizlikler yeni sorunlara yol açma potansiyeline sahip bir görünüm arz etmektedir. Uluslar arası konjonktür küresel krizin ardından, likidite ihtiyaçları, parasal genişleme, borç krizi sarmalı ile şekillenirken; belki de ilk kez bu derece olumsuz koşulların hüküm sürdüğü küresel makro ekonomik ortamda, bir çok ülkeden daha iyi göstergelere sahip olan Türkiye son 4 yılı, kendi dışındaki yani dışsal faktörlerin sınırlayıcılığı altında küresel krizden etkilenmeden yoluna devam etme çabalarıyla geçirmektedir. Her ne kadar piyasalar Türkiye yi sahip olduğu ratingin üzerinde itibarla fiyatlıyor ve Kasım ayı başında bir derecelendirme kuruluşu yatırım yapılabilir notu vermiş olsa da ülkemizin henüz hak ettiği yatırımları alamadığı konusunda hemen tüm çevrelerde ortak bir yargı oluşmuş görünmektedir. Öte yandan Türkiye de, yüksek cari açık, hızlı kredi artışı ve hızlı büyümenin yarattığı riskler ve kırılganlıklara karşı duyulan endişe, ekonomi yönetimini bazı tedbirler almaya yöneltmiştir. Merkez Bankası nın uyguladığı politika karması ve 2011 yılının ortalarında Kurumumuzun kredi karşılıklarında yaptığı düzenleme ile kredi genişleme hızı kademeli olarak düşürülmüş, cari açıkta bir miktar iyileşme sağlanmıştır. Bundan sonraki aşamada, uluslararası çevrelerde hüküm süren tüm olumsuz makro ekonomik ve siyasi koşullar atında ülkemizin gündemini tüm göstergeler bakımından sürdürülebilir ve istikrarlı bir ekonomik kalkınma ve yapısal dönüşüm sürecinin oluşturacağı öngörülmektedir. Yapısal dönüşüm kapsamında cari açığa neden olan yapısal unsurların giderilmesi ve büyümede yabancı 8

10 sermayeye olan bağımlılığın azaltılması ile tasarruf eğiliminin artırılması gibi konuların öncelikli olacağı değerlendirilmektedir. Tüm piyasa aktörlerinin iyimser olmak istediği, herkesin iyimser beklentiler içinde olmasının piyasalara pozitif yansıyacağı temalı anlayışın önümüzdeki döneme hakim olacağı gözlenmekle birlikte bu görüşü destekleyecek doneler de bulunmaktadır. Bu kapsamda uluslararası piyasalarda, özellikle ABD nin mali uçuruma düşmesinin önleneceği, Avrupa da kurtarma paketlerinin kabul edileceği beklentileri ile iç piyasalarda Türkiye nin not artışına başka derecelendirme kuruluşlarının da ekleneceği, bunun artıracağı sermaye girişinin büyümeye ve istihdama katkı sağlayacağı beklentileri öne çıkmaktadır. Ülkemiz açısından, uluslararası piyasalardaki gelişmelerin yanı sıra özellikle 2010 yılının sonlarından itibaren Merkez Bankası nın fiyat istikrarı ile birlikte finansal istikrarı da hedeflemesi ve buna dönük geliştirdiği yeni politika araçları uygulamalarının sonuçları ile önümüzdeki dönemde bu kapsamda atılacak adımlar ve bu adımların başarısı belirleyici olacaktır. Bilindiği üzere, döviz kurunun seviyesi ve oynaklığı TCMB nin enflasyon ve finansal istikrar hedefleri ile yakından ilintilidir. Dolayısıyla döviz kurunun oynaklığının azaltılması, makro ekonomik istikrara da katkı sağlamaktadır. Türkiye nin ticari ve mali hayatında önemli yer tutan USD ve EUR para birimlerinin TL karşısındaki oynaklığının azalmasında, EUR/USD paritesinin istikrar kazanması ve oynaklığının azalması yanında, TCMB nin uyguladığı oynaklığı azaltmaya dönük politikaların da önemli katkısı bulunmaktadır. Bu itibarla özellikle bankaların TCMB de bulunduracakları zorunlu karşılıklarda uygulanan Rezerv Opsiyonu Mekanizması ile piyasalarda oluşan oynaklığa TCMB nin doğrudan alım veya satım yönünde müdahale etmesine gerek kalmaksızın, bankaların kendi durumlarını ayarlayarak otomatik bir denge sağlanması hedeflendiği, böylece TCMB nin daha önce birçok açıklamasında ifade edilen ve her doğrudan müdahale sonrasında tartışılan kurun seviyesine değil oynaklığa müdahale ihtiyacının azalacağı değerlendirilmektedir yılının son çeyreğinde EUR/USD paritesi oynaklığının 2007 yılı başındaki düzeye yaklaştığı görülmekle birlikte, anılan dönemden farklı ve pozitif bir gelişme olarak USD/TL ve EUR/TL kurlarında da istikrarın sağlandığı, bir başka ifadeyle içsel nedenlerle kurlarda yaşanan oynaklığın bu dönemde olmadığı gözlenmektedir. Bununla birlikte büyümek için cari açık vermek durumunda olan ve sermaye giriş-çıkışlarına duyarlı bir ülke olduğumuz gerçeğini de göz önünde bulundurarak, uluslararası piyasalardaki ne kadar süreceği belirsiz 9

11 olan parasal genişlemenin ve devam eden süreçte oluşabilecek yeni dengesizliklerin etkilerine karşı tüm ekonomik birimlerin tedbirli olmasında fayda bulunduğu değerlendirilmektedir. Raporda detaylı olarak anlatıldığı üzere, Türk Bankacılık Sektörü genel olarak bilanço içi açık pozisyonla çalışmakta ve bilanço dışı türev işlemler ile net genel pozisyonunu sınırlandırmaktadır. Ayrıca bankacılık sektörünün kur riskinin yönetiminde ciddi bir tecrübeye ve beceriye sahip olduğu değerlendirilmektedir. Önceki dönemlerde olduğu gibi bu rapor döneminde de sektörün bilanço içi pozisyon açığının temel nedeni döviz tevdiat hesapları ile yurtdışından sağlanan YP fonların bir kısmının swap işlemleri yoluyla TL ye çevrilerek plasman yapılmasıdır. Banka ve banka grupları bazında farklılaşabilmekle birlikte genel olarak bakıldığında, önceki dönemlerden farklı olan husus ise USD ve EUR kurlarında sağlanan oynaklık azalışının da etkisiyle pozisyonların TL nin değer kaybına veya kazanmasına göre değil, farklı yatırım stratejilerine ve makro politika uygulamalarına göre değiştirilmesidir. Özellikle son dönemde TCMB nin rezerv opsiyon mekanizması uygulamaları sonucu TL olarak tutulması gereken zorunlu karşılıkların %60 ının döviz ve %30 unun altın olarak tutulabilmesi imkanı, başta özel bankalar olmak üzere sektörün bilanço içi açık pozisyonunun azalmasına katkı sağlamıştır. Öte yandan şirketler kesiminin yabancı para pozisyonu ile ilgili önceki raporlarda dikkat çekilen hususların geçerliliğini koruduğu, bankaların dolaylı bir kur riskine maruz kalmamaları için kredi kullandırım sürecinde şirketlerin kur riskini senaryo analizini de içerecek şekilde analiz etmeleri gerektiği ve şirketlerin kur riskinin azaltımında gerekirse danışmanlık yapmalarının kendi çıkarlarına olduğu değerlendirilmektedir. Raporun ilk bölümünde bankacılık sektörü ve gruplar bazında yabancı para pozisyonun haftalık gelişimi incelenmektedir 1. Bankalarca taşınan yabancı para net genel pozisyonu ile ilgili olarak, incelenen dönem boyunca yasal sınırlara uyumsuzluk gözlenmemiştir. Banka grupları bazında farklılıklar gözlenmekle birlikte, genel olarak bilanço içi pozisyonlar bilanço dışında türev işlemler ile dengelenmiş, net genel pozisyon sıfıra yakın düzeylerde oluşmuştur. Kurumumuzca yürürlüğe konulan Bankacılık Hesaplarından Kaynaklanan Faiz Oranı Riskinin Standart Şok Yöntemiyle Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine Đlişkin Yönetmelik 2 ile bankaların döviz cinsleri bazında faiz oranı riskinin yönetimi konusunda daha duyarlı ve dikkatli olmaları hedeflenmiş ve bu alanda önemli kazanımlar sağlanmıştır. 1 Katılım bankaları dahildir Ağustos 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 10

12 Raporun ikinci bölümünde sektörün kur ve faiz riski irdelenmiş ve yeniden fiyatlama dönemine göre döviz bazında GAP analizine yer verilmiştir. Sektörün yeniden fiyatlama dönemine göre varlık ve yükümlülük yapıları incelendiğinde bankaların önceki dönemlerde olduğu gibi kısa vadede en fazla TL, USD ve EUR bazında negatif GAP taşıdıkları ve bu anlamda faiz riskine maruz oldukları anlaşılmaktadır. Raporun üçüncü bölümünde, bankaların bilanço içi pozisyonlarını dengeledikleri türev işlemlerin detayları incelenmektedir. Banka grupları bazında farklılaşabilmekle birlikte sektörde en fazla başvurulan türev işlemin swap sözleşmeleri olduğu görülmektedir. Öte yandan, yurtdışı şubelerden yurtiçi yerleşiklere yapılan YP kredi kullandırımının azaldığı, yurtiçi şubelerden yapılan YP kredi kullandırımının ise arttığı izlenmektedir. Rapor içinde kullanılan veriler BDDK veri tabanında yer alan haftalık ve aylık veriler, kurlar ise ilgili dönemlere ait TCMB döviz alış kurlarıdır. Türk bankacılık sektöründe gerçekleşen hisse devirleri sonucunda yabancı sahipliğine geçen bankalar, incelenen dönem boyunca dahil oldukları grupta değerlendirilmiştir. 11

13 1. YABANCI PARA NET GENEL POZĐSYONUNUN GELĐŞĐMĐ 1.1. Türk Bankacılık Sektörü Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Türk Bankacılık Sektörü bilanço içinde taşıdığı açık (kısa) pozisyonu, bilanço dışında oluşturduğu fazla (uzun) pozisyon ile dengelemekte, bu sayede nette önemli tutarda pozisyon taşımamaktadır. Sektör genelinde nette tutulan pozisyon, bazı dönemlerde negatif, bazı dönemlerde pozitif değerler almakla birlikte, sektörün özkaynaklarına oranla yüksek seviyelerde olmamakta, yasal sınırlar dahilinde kalmaktadır. Sektörün bilanço içi pozisyonu, bilanço dışı pozisyonu ve yabancı para net genel pozisyonunun gelişimine aşağıdaki grafikte yer verilmektedir. Grafik 1: Türk Bankacılık Sektörü YP Pozisyonunun Haftalık Seyri Milyon USD Bilanço İçi Pozisyon Bilanço Dışı Pozisyon Net Genel Pozisyon Sektörün yabancı para pozisyonu genel olarak değerlendirildiğinde; - Đncelenen dönemde, kurların gelişimi ile sektörün bilanço içinde ve dışında taşıdığı pozisyon arasındaki ilişkinin devam etmekle birlikte 2011 yılının ikinci yarısından itibaren zayıfladığı, 2011 yılının son çeyreğinden itibaren ise sektörün yabancı para pozisyonunun seyrinde Merkez Bankası nın izlediği rezerv opsiyon mekanizmasına ilişkin politikalarının etkili olduğu görülmektedir. - Sektörün bilanço içi pozisyon açığının incelenen dönemde genel olarak özel bankaların ve yabancı bankaların pozisyon değişimlerine bağlı olarak 12,1-32,2 milyar USD arasında değerler aldığı gözlenmiştir yılında Ağustos ayının ortalarına kadar 12,1-21,5 milyar USD aralığında dalgalanan sektörün bilanço içi açık pozisyonu, 19 Ağustos Haziran 12

14 2012 döneminde kademeli bir artış izleyerek 22 Haziran 2012 haftasında 32,2 milyar USD ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Bu dönemdeki 19,3 milyar USD artışta, özel bankalar (10,6 milyar USD) ile yabancı bankaların (5,3 milyar USD) bilanço içi açık pozisyonlarını artırması etkili olmuştur. Diğer taraftan, özel bankaların (9 milyar USD) ve yabancı bankaların (2,7 milyar USD) 22 Haziran Eylül 2012 döneminde, önceki dönemde açtıkları pozisyonların bir kısmını kapatmaları, sektörün bilanço içi açık pozisyonunun 13,5 milyar USD azalmasında belirleyici olmuştur yılı Eylül ayının son iki haftasında ise sektörün bilanço içi açık pozisyonunda sınırlı düzeyde bir artış görülmüştür yılının Eylül ayına kadar bilanço içinde en fazla açık pozisyonla faaliyet gösteren banka grubu yabancı bankalar grubu olurken, Eylül 2011 den itibaren özel bankaların bilanço içinde taşıdıkları açık pozisyonun yabancı bankalarınkine yakın değerler aldığı, hatta bazı dönemlerde yabancı bankalar grubunun açık pozisyonunun üzerinde açık pozisyonla faaliyet gösterdiği gözlenmiştir. Öte yandan yabancı bankaların taşıdığı açık pozisyonun seyri, özel bankalarınkine kıyasla daha durağandır. Özel bankaların yabancı bankalara göre piyasadaki dalgalanmalardan ve kur hareketlerinden nispeten daha fazla etkilenerek pozisyon açma veya kapatma eğiliminde oldukları değerlendirilmektedir. Sektörün bilanço içinde taşıdığı açık pozisyonun seyrinde en çok etkisi olan banka grupları olan özel bankalar ve yabancı bankalar gruplarının bilanço içi açık pozisyonlarının seyri Grafik 2 den de izlenebilmektedir. Grafik 2: Sektörün Bilanço Đçi Pozisyonunun Seçilmiş Banka Grupları Đtibarıyla Gelişimi Milyon USD Sektör Özel Bankalar Yabancı Bankalar - Đncelenen dönemde sektörün bilanço dışı pozisyonunun gelişimi bilanço içi pozisyonunun gelişimine paraleldir yılı Ağustos ayının ortalarına kadar 12,7-23,5 milyar USD aralığında dalgalanan sektörün bilanço dışı fazla pozisyonu, 12 Ağustos Haziran 2012 döneminde 18,7 milyar USD artmıştır. Bu artışta özel bankaların (10,7 milyar 13

15 USD) ve yabancı bankaların (4,7 milyar USD) fazla pozisyonunu artırması belirleyici olmuştur. 22 Haziran 2012 de 32,4 milyar USD ile incelenen dönemde en yüksek seviyesine ulaşan sektörün bilanço dışı pozisyon fazlasında, bu haftadan 14 Eylül 2012 haftasına kadar gözlenen 12,3 milyar USD azalışta özel bankalar (8,5 milyar USD) ve yabancı bankalar (2,2 milyar USD) etkili olmuştur yılı Eylül ayının son iki haftasında ise sektörün bilanço dışı pozisyon fazlasında sınırlı düzeyde artış gözlenmiştir. - Đncelenen dönemde sektörün yabancı para net genel pozisyonunun, çoğu zaman pozitif değerler almakla birlikte, zaman zaman negatif değerler aldığı da görülmüştür. Bu dönemde milyon USD ile en yüksek net genel pozisyon fazlası 6 Mayıs 2011 haftasında görülürken, en yüksek pozisyon açığı milyon USD ile 25 Mayıs 2012 haftasında gerçekleşmiştir. Sektörün taşıdığı net genel pozisyonun yönünde ve seyrinde, diğer banka gruplarına kıyasla yabancı para pozisyonunda (bilanço içi, bilanço dışı ve net pozisyonu) daha fazla dalgalanma gözlenen özel bankalar grubunun belirleyici olduğu Grafik 3 ten de izlenebilmektedir. Grafik 3: Sektörün ve Özel Bankaların Net Genel Pozisyonunun Gelişimi Milyon USD Sektör Özel Bankalar - 28 Eylül 2012 itibarıyla sektörün bilanço içi açık pozisyonu milyon USD seviyesindedir ve özkaynakların %19,2 sini oluşturmaktadır. Aynı tarihte milyon USD tutarındaki bilanço dışı fazla pozisyon da dikkate alındığında, sektörün net pozisyon fazlasının (1.592 milyon USD) özkaynaklara oranı %1,6 dır. - Sektörün bilanço içi pozisyonunda belirleyici olan seçilmiş YP cinsinden aktif ve pasif kalemlerin 3 gelişimi izleyen grafiklerde verilmektedir. 28 Eylül 2012 itibarıyla sektörün YP 3 Dövize endeksli varlık ve yükümlülükler YP hesaplar olarak dikkate alınmıştır. 14

16 varlıkları içerisinde en fazla paya sahip kalemler krediler (%55,8), zorunlu karşılıklar 4 (%23,7), menkul değerler (%9,9) ve bankalardan alacaklar 5 (%5,5) olarak sıralanmaktadır. Sektörün YP yükümlülükleri ise büyük ölçüde mevduat (%53), bankalara borçlar 6 (%33,5) ve repo işlemlerinden sağlanan fonlardan (%7,3) oluşmaktadır. Grafik 4: Seçilmiş Döviz Varlıklarının Gelişimi Grafik 5: Seçilmiş Döviz Yükümlülüklerinin Gelişimi Milyon USD Milyon USD Bankalardan Alacaklar Krediler MDC Zorunlu Karşılıklar ve TCMB'den Alacaklar Mevduat Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar Bankalara Borçlar İhraç Edilen Menkul Kıymetler (Net)-Sağ Eksen - Bankacılık sektörünün YP pasifleri içinde en fazla ağırlığa sahip olan YP mevduatın, TL nin değer kaybettiği dönemlerde tasarruf sahiplerinin dövizlerini TL ye çevirme yönündeki tercihleri neticesinde azalış eğilimine girdiği gözlenmiştir. TL nin değer kazandığı dönemlerde ise döviz tevdiat hesaplarında artış görülmektedir. Öte yandan, kurlardaki değişimin nispeten daha az olduğu ve volatalitenin azaldığı dönemlerde YP mevduat daha istikrarlı bir seyir izlemektedir (Grafik 6). Đncelenen dönemde YP mevduat en düşük seviyesini ( milyon USD) 4 Şubat 2011 haftasında, en yüksek seviyesini ( milyon USD) 14 Eylül 2012 haftasında görmüştür yılının üçüncü çeyreğinden itibaren genel olarak YP mevduatta kademeli olarak artış eğilimi izlenmekte olup, YP mevduat Eylül döneminde %12,4 oranında artarak 138,3 milyar USD seviyesine yükselmiştir. 4 Bloke olarak tesis edilen YP zorunlu karşılıklar ile ortalama olarak tesis edilen Merkez Bankasından alacaklar toplamıdır. 5 Bankalardan ve para piyasasından alacaklar toplamını ifade etmektedir. 6 Bankalararası mevduat, özel cari hesaplar-bankalar, para piyasasına borçlar ve alınan krediler toplamını ifade etmektedir. 15

17 Grafik 6: Mevduat ve Kur Gelişimi Milyon USD ,0000 1,9000 1, , , , , ,3000 Mevduat Kur (Sağ eksen) - Sektörün YP pasifleri içerisinde mevduattan sonra en yüksek paya sahip olan bankalara borçlar kaleminin incelenen dönemde genel olarak artış eğiliminde olduğu, Eylül döneminde %15,6 oranında artarak 28 Eylül 2012 haftasında 87,4 milyar USD seviyesine yükseldiği görülmektedir. Repo işlemlerinden sağlanan YP fonlar da aynı dönemde özellikle özel bankalar ve kamu bankalarının repo işlemlerini artırmasının etkisiyle %28,6 oranında artarak, 19,1 milyar USD seviyesine yükselmiştir. Öte yandan, aynı dönemde ihraç edilen YP menkul kıymetler de %125,4 oranındaki (4,1 milyar USD) artış ile önemli miktarda değişim gösteren diğer bir kalem olmuştur. 28 Eylül 2012 itibarıyla sektörde ihraç edilen menkul kıymetlerin tutarı 7,3 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. Eylül 2012 de bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla mevduatın pasif içerisindeki payının 1,3 puan azaldığı, ihraç edilen menkul kıymetlerin payının ise 1,4 puan arttığı gözlenmektedir. Sektör bir yıllık dönemde mevduata alternatif kaynak olarak menkul kıymet ihracına yönelmiştir. - Eylül döneminde sektörün YP aktifleri içerisinde %124,6 (31,8 milyar USD) ile en fazla artış zorunlu karşılıklarda gözlenmiştir. Söz konusu artış, Merkez Bankası nın geliştirdiği yeni bir politika aracı olan rezerv opsiyon mekanizmasına ilişkin düzenlemelerinden kaynaklanmıştır. Bu kapsamda 12 Eylül 2011 tarihinde TL zorunlu karşılıkların %10 una kadar olan kısmının YP cinsinden tutulması imkanının getirilmesi ve bu imkanın kademeli olarak %60 a kadar yükseltilmesi, 1 Kasım 2011 tarihinden itibaren TL zorunlu karşılıkların %10 una kadar olan kısmının altın olarak tutulabilmesi imkanın getirilmesi ve bu imkanın kademeli olarak %30 a kadar artırılması ile uygulanan döviz/altın 16

18 katsayılarının alternatif fon kaynaklarının maliyeti göz önünde bulundurularak artırılması, YP zorunlu karşılıklardaki artışta belirleyici olan temel düzenlemelerdir. Eylül döneminde bankaların YP pasif hesaplarında tutar olarak en önemli değişimin mevduat ve bankalara borçlar kalemlerinde olduğu göz önüne alındığında, bankaların rezerv opsiyonu mekanizmasından kaynaklı zorunlu karşılıklar artışını büyük ölçüde mevduat ve bankalara borçlar ile finanse ettiği değerlendirilmektedir. Öte yandan, menkul değerlerde ve bankalardan alacaklarda görülen azalış da, zorunlu karşılıkların finansmanında etkili olmuştur (Grafik 7). Grafik 7: Seçilmiş YP Bilanço Đçi Kalemlerin Değişimi (Eylül ) Milyon USD Bankalardan Alacaklar Krediler MDC Zorunlu Karşılıklar Diğer Aktifler Mevduat Bankalara Borçlar Repo Diğer Pasifler İşlemlerinden Sağlanan Fonlar - Bankaların yabancı para pozisyonlarının hesaplanmasında YP kalem olarak dikkate alınan dövize endeksli varlıklar, 2011 yılının ilk yarısında artış trendi gösterirken, ikinci yarısında nispeten durağan bir seyir izlemiştir yılının dokuz aylık döneminde dövize endeksli varlıklar yılsonuna kıyasla 2 milyar USD artarak 21,7 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. Dövize endeksli varlıkların büyük bir kısmı kredilerden oluşmakta ve dövize endeksli kredilere bağlı olarak değişim göstermektedir. Đncelenen dönemde dövize endeksli yükümlülüklerin önemli bir bakiye arz etmemesi nedeniyle, dövize endeksli pozisyon 28 Eylül 2012 itibarıyla 7,6 milyar USD si katılım bankaları kaynaklı olmak üzere 21,7 milyar USD fazla vermektedir. Dövize endeksli pozisyon hariç tutulduğunda, aynı tarih itibarıyla sektörün bilanço içi açık pozisyonu 40,9 milyar USD seviyesine yükselmektedir. 17

19 Grafik 8: Dövize Endeksli Varlıkların Gelişimi Milyon USD Dövize Endeksli Varlıklar Dövize Endeksli Krediler - Türk Bankacılık Sektörünün kullandırdığı dövize endeksli krediler hariç YP kredilerin rapor döneminde artan bir seyir izlemekle birlikte, artış hızının azaldığı görülmektedir yılında YP krediler %31,6 (22,2 milyar USD) oranında artarken, 2011 yılında artış hızı %13,5 e (12,4 milyar USD) gerilemiştir yılının dokuz aylık döneminde ise YP krediler %6,1 oranında (bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,2) oranında artarak 111,3 milyar USD seviyesine yükselmiştir. Eylül 2012 itibarıyla YP kredilerin, %79,8 i yurtiçi, %20,2 si yurtdışı şubelerden kullandırılmıştır. 16 Haziran 2009 tarihinde yayımlanan 2009/15082 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ın dövizli ve dövize endeksli kredilerin kullanılmasına ilişkin hükümlerinde yapılan değişiklik sonrasında, önceki raporlarda belirtilen beklentiler paralelinde sektörün reel sektöre yurtdışından YP kredi kullandırımının azalarak yurtiçine kaydığı görülmektedir. YP kredilerin gelişimi, yurtiçi ve yurtdışı şube ayrımında izleyen grafikte gösterilmekte olup, grafikten küresel kriz ve mevzuat değişikliklerinin etkileri görülebilmektedir (Grafik 9). 18

20 Grafik 9: Yurtdışından Kullandırılan YP Krediler Milyon USD Kriz Mevzuat Değişikliği Yurtdışı Şube Yurtiçi Şube - Bankaların yurtdışı şubelerinden kullandırılan YP krediler, Eylül 2012 dönemi itibarıyla geçen yılın aynı dönemine göre %17,2 oranında azalarak 22,5 milyar USD ye gerilemiştir. Yurtdışı şubelerden kullandırılan kredilerin %90,2 si (20,3 milyar USD) Türkiye de yerleşik kişi ve kurumlara kullandırılırken, 4,1 milyar USD lik kısmının riski Hazine Müsteşarlığı na aittir. - Eylül 2012 itibarıyla bankaların konsolidasyona dahil yurtdışı mali iştiraklerinden kullandırılan nakdi krediler %89,8 i YP olmak üzere 24,9 milyar USD tutarındadır ve bu kredilerin Türkiye de yerleşik banka dışı kesime kullandırılan kısmı %80,2 si YP olmak üzere yaklaşık 12,3 milyar USD (Eylül 2011: 10,2 milyar USD) düzeyindedir. - Buna göre Türkiye de kurulu bankaların yurtdışı şubelerinden ve konsolidasyona tabi yurtdışı ortaklıklarından, Hazine Müsteşarlığı haricindeki Türkiye de yerleşik banka dışı kesime kullandırılan kredi tutarı, önceki rapor dönemine göre 1,2 milyar USD artarak yaklaşık 32,6 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. - Sektörün 2011 yılı boyunca kambiyo zararına maruz kaldığı, buna karşılık söz konusu zararı tam olarak telafi edemese de türev işlemlerden kar sağladığı gözlenmektedir. Öte yandan, 2012 yılının başında kambiyo zararı kara, türev işlem karı ise zarara dönüşmüş, sektör Ocak 2012 dönemi hariç nette zarar etmeye devam etmiştir. Đzleyen grafikten, 2011 yılı başından itibaren kambiyo ve türev işlemler sonucunda ortaya çıkan kar-zarar tutarlarının gelişimi ile kambiyo kar/zararı ile türev işlem kar/zararının toplanması ile elde edilen net kar/zararın gelişimi izlenebilmektedir. Eylül 2011 itibarıyla sektörün 692 milyon USD tutarında türev işlem karı, milyon USD tutarında kambiyo zararı bulunmaktayken; 19

21 Eylül 2012 de milyon USD tutarında türev işlem zararı, milyon USD tutarında kambiyo karı mevcuttur. Sektörün nette maruz kaldığı zarar, bir yıllık dönemde 364 milyon USD artarak milyon USD seviyesine yükselmektedir. Grafik 10: Türev Đşlemler ve Kambiyo Kar/Zarar Gelişimi Milyon TL Net Türev Karı (Zararı) Kambiyo Karları (Zararları) (Net) Net Kar/Zarar - Sektörün maruz kaldığı piyasa riskinin hesaplanmasına esas kur riski için ayırması gereken sermaye yükümlülüğü, 2011 yılının Eylül ayına kadar genel olarak artış eğilimi göstererek Eylül 2011 itibarıyla rapor döneminin en yüksek değeri olan 794,2 milyon TL seviyesine ulaşmış, yılın son çeyreğinde bu seviyenin altında dalgalı bir seyir izlemiştir. Diğer taraftan, söz konusu yükümlülük 2012 yılında genel olarak azalma eğilimindedir. Kur riski için hesaplanan sermaye yükümlülüğü, Eylül 2012 dönemi için 630,1 milyon TL düzeyinde olup, özkaynaklara oranı %0,35 tir. Bu oran hesaplanan yükümlülüğünün seyrine paralel olarak, Eylül 2011 de en yüksek (%0,53), Eylül 2012 de ise en düşük değerini almıştır. 20