Editörler Prof. Dr. Hasret ÇOMAK Doç. Dr. Caner SANCAKTAR Yrd. Doç. Dr. Zafer YILDIRIM Uluslararası Politikada Suriye Krizi

Transkript

1 Editörler Prof. Dr. Hasret ÇOMAK Doç. Dr. Caner SANCAKTAR Yrd. Doç. Dr. Zafer YILDIRIM Uluslararası Politikada Suriye Krizi İstanbul

2 Yay n No : 3434 İşletme-Ekonomi Dizisi : Bask Temmuz 2016 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 İçindekiler III ÖNSÖZ 2010 sonunda Tunus ta başlayan ve kısa sürede geniş bir coğrafyayı etkisi altına alan Arap Baharı Orta Doğu da kırılgan bir yapı oluşturmuştur. Yeni parametrelerin egemen olduğu Orta Doğu daki bölgesel gelişmeler, küresel ve bölgesel aktörleri içine çekerek küresel bir jeopolitik ve jeostratejik rekabet ortamı yaratmıştır. Orta Doğu da ortaya çıkan istikrarsız bu ortam etnik, ideolojik, siber ve dini motifli terör örgütlerinin faaliyetlerini kolaylaştırmış, etki alanlarının genişlemesine olanak vermiş ve bölgedeki siyasi sınırları belirsiz hale getirmiştir. Bu gelişme aynı zamanda Batı Dünyası ile Müslüman Toplulukları arasındaki ilişkileri giderek olumsuz hale getirmektedir. Özellikle son dönemde yaşanan düzensiz göçler ve sığınmacı/mülteci olgusu Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkeleri için önemli sağlık, sosyal, ekonomik ve güvenlik sorunlarının oluşmasına neden olmuştur yılında Kırım ın işgal ve ilhakı ile ortaya çıkan yeni durum Karadeniz de güvenlik ve istikrarı olumsuz etkilemiştir. Bu istikrasız ortam, Orta Doğu da da etkisini aktör düzeyinde kendisini göstermektedir. Tarihi, sosyal ve kültürel bağlarımızın olduğu Suriye ile 911 km. ortak kara sınırımız bulunmaktadır yılının Mart ayından itibaren Rejimin, Ülke halkının meşru taleplerini karşılayamaması ve demokratik reformları gerçekleştirememesi sonucunda barış ve istikrar bozulmuş, şiddet eylemleri yaygınlaşmış ve iç savaş kaçınılmaz hale gelmiştir. Suriye Halkının demokrasi, özgürlük, insan hakları, hukukun üstünlüğü, evrensel demokratik değerlere yönelik taleplerinin karşılanmaması, bunun yanında bu taleplerde bulunan halka silah kullanılması ve silah kullanılarak yaygın şiddet eylemlerini bastırma girişimleri ülkeyi daha derin bunalıma sürüklemiştir. Rejim, söz konusu olayları bastırmak için Şam kırsalında karadan karaya atılan füzelerle kimyasal silah dahi kullanmıştır.

4 IV Uluslararası Politikada Suriye Krizi Bugün ülke nüfusunun ortalama 2/3 ü yerinden edilmiş, yardıma muhtaç durumda olan nüfus 13 milyonu geçmiştir. Komşu ülkelere sığınan Suriyeli sığınmacıları sayısının 5 milyonu geçmiş olduğu ileri sürülmektedir. Ülkemizdeki 3, 3 milyon olan sığınmacıların yaklaşık 2, 8 milyonu Suriye Arap Cumhuriyeti vatandaşıdır. Suriye de mevcut olan ve devamlı derinleşen bu kriz, başta Türkiye olmak üzere bölgesel ve küresel düzeyde ciddi güvenlik sorunu yaratmakta ve her geçen gün daha çok hissedilir hale gelmektedir. Bölgesel ve küresel güvenlik açısından ciddi tehdit oluşturan bu durum, ülke içinde etnik ve mezhepsel temelde ayrışmaya ve şiddetli çatışmalara neden olmuştur. Etnik ve mezhepsel ayrışma ve şiddet sarmalı bölge geneline yayılma eğilimi göstermekte ve risk her geçen gün daha da artmaktadır. Son dönemlerde sınırımıza yakın bölgelerdeki terör unsurlarının silahlı çatışmaları, ülkemizin bazı yerleşim bölgelerini tehdit eder konuma ulaşmıştır. Türkiye, uluslararası sözleşmelerin verdiği hak ve yetkiler gereğince aldığı önlemleri hassasiyetle uygulamak zorunda kalmaktadır. BM Güvenlik Konseyi nin 2118 ve 2209 sayılı kararları gereğince Rejime ait kimyasal silahların üretim ve stok merkezlerindeki denetimler halen devam etmektedir. Suriye de iç barışın sağlanabilmesi için Rejimin şiddet ve baskılarına son vermesi gerekmektedir. Mevcut alt yapı tesislerine yeniden işlerlik kazandırılması ve kamu kurumlarının işlevselliklerinin yaratılması gerekmektedir. Suriye Halkının meşru istek ve talepleri ile beklentilerinin karşılanması yönündeki reformlar için planlar oluşturulmalı ve yürürlüğe konulmalıdır. Etnik köken, din ve mezhep ayrımı yapılmaksızın bütün Suriye vatandaşlarının temel hak ve özgürlükleri eşitlik temelinde ulusal ve uluslararası hukuk güvencesine kavuşturtulmalıdır. Ülke, bölge ve dünya güvenliği için Suriye de hür ve demokratik bir barışçıl sistemin en kısa sürede tesisi ve sürekliliği sağlanmalıdır. Bu kapsamda Suriye nin ulusal birliğinin ve toprak bütünlüğünün korunması için barışçı ve dostça girişimler devam ettirilmelidir. Suriye de evrensel düzeyde değerlerin yerleşmesi barış, istikrar ve refahın sağlanması, ancak demokratik ve bilimsel düşünceyi esas alan devlet ve toplum yapısı ile mümkündür.

5 İçindekiler V Suriye de yaşanan süreç ve bu süreci hazırlayan nedenler ile gelecekte yaşanması muhtemel gelişmeleri içeren Uluslararası Politikada Suriye Krizi isimli bu eserin bilim alanına kazandırılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bu eser bilim insanlarına, araştırmacılara ve öğrencilere son derece güncel, orijinal, özgün niteliği ile katkı sağlayabilecektir. Eser, Uluslararası İlişikler bilimine, bölgesel ve küresel güvenlik ve çalışma alanlarına derinlik ve zenginlik kazandırabilecektir. Uluslararası Politikada Suriye Krizi kitabımıza bölüm yazarak katkı veren çok değerli meslektaşlarıma, dostlarıma ve arkadaşlarıma içten teşekkür eder şükranlarımı sunarım. Kitabımızın editörlüğünü birlikte yürüttüğümüz değerli meslektaşlarım Doç. Dr. Caner Sancaktar ve Yrd. Doç. Dr. Zafer Yıldırım son derece dikkatli, özenli ve özverili çalışmalarda bulundular. Olağanüstü gayret ve desteklerinden dolayı çok teşekkür ederim. Yardım ve katkılarını hiç esirgemeyen ve kitabımızın baskısını nitelikli olarak zamanında sağlayan BETA Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar a teşekkür ederim. Eserin bilim alanına yararlı olmasını, güncellik, derinlik ve zenginlik kazandırmasını yürekten dilerim. HAZİRAN / 2016 Prof. Dr. Hasret ÇOMAK İstanbul Arel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı ve İstanbul Arel Üniversitesi Uluslararası Stratejik Araştırmalar Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü

6 VI Uluslararası Politikada Suriye Krizi

7 İçindekiler VII İÇİNDEKİLER Önsöz Hasret ÇOMAK... iii BİRİNCİ BÖLÜM SURİYE NİN KISA TARİHİ Suriye Siyasi Tarihi Zafer YILDIRIM...3 Sykes-Picot Anlaşması nın 100. Yılında Suriye yi Anlamak Uğur ÖZGÖKER, Serdar YILMAZ...31 İKİNCİ BÖLÜM SURİYE NİN SİYASAL VE EKONOMİK YAPISI Suriye nin Siyasal Yapısı Mesut ŞÖHRET...39 Suriye nin Ekonomik Yapısı Mesut ŞÖHRET...85 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SURİYE SAVAŞI: HALKLAR, ÖRGÜTLER VE CEPHELER Arap Baharı nın Dış Faktörleri Caner SANCAKTAR...119

8 VIII Uluslararası Politikada Suriye Krizi Arap Baharı ve Suriye Savaşı Doğan Şafak POLAT Nusayrîler: Arap Alevîleri Yasin ATLIOĞLU Suriye Hükümeti ve Ordusu Volkan TATAR, Gaye ALTUNER Suriyeli Sünniler Uğur C. ÖZGÖKER, Hüseyin ÇELİK Özgür Suriye Ordusu Saadat Rustemova DEMİRCİ Irak Şam İslam Devleti Doğan Şafak POLAT El-Nusra Cephesi Yasemin Özden CHARLES Suriyeli Kürtler Aşkın İnci SÖKMEN Suriyeli Türkmenler Emin ABBASOV Suriye Türkmen Ordusu Saadat Rustemova DEMİRCİ Suriyeli Hıristiyanlar Hüseyin ÇELİK, Uğur C. ÖZGÖKER Ortadoğu ve Suriye de Terör Örgütleri Huriye YILDIRIM Suriye Savaşı ve Propaganda Hüseyin ÇELİK...305

9 İçindekiler IX DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BÜYÜK GÜÇLERİN SURİYE POLİTİKALARI ABD nin Suriye Politikası Ufuk CERRAH NATO ve Suriye Krizi Sertif DEMİR, Hasret ÇOMAK Avrupa Birliği nin Suriye Politikası Zhaleh ABDİ Soğuk Savaş tan Günümüze Rusya nın Suriye Politikası Fatma Aslı KELKİTLİ Rus Dış Politikasında Dinin Rolü ve Suriye Dilek YİĞİT Türkiye ve Rusya İlişkileri Denkleminde Suriye Krizi Giray Saynur DERMAN Çin in Büyük Stratejisi Açısından Suriye Çağdaş DEDEOĞLU Suriye Jeopolitiğinin Uluslararası Güçlerin Suriye Politikalarına Yansıması Halil ERDEMİR Siyasal İletişim Bağlamında Suriye Dış Politikası Emine KILIÇASLAN BEŞİNCİ BÖLÜM BÖLGE DEVLETLERİN SURİYE POLİTİKALARI Türkiye nin Suriye Politikası Zhaleh ABDİ...449

10 X Uluslararası Politikada Suriye Krizi Suriye Krizinin Türkiye nin Değişen Güvenlik Algısına Etkisi Murat YORULMAZ İran ın Suriye Politikası Doğan Şafak POLAT Suudi Arabistan ın Suriye Politikası Dilek YİĞİT Mısır ın Suriye Politikası Nuri Gökhan TOPRAK, Volkan TATAR İsrail in Suriye Politikası Nuri Gökhan TOPRAK ALTINCI BÖLÜM SURİYE KRİZİNDE ENERJİ FAKTÖRÜ Uluslararası Enerji Politikaları Çerçevesinde Suriye Krizi M. Oktay ALNIAK, Pelin BOLAT Boru Hatları Kördüğümünün Kilit Ülkesi Suriye Azime TELLİ YEDİNCİ BÖLÜM SURİYE KRİZİ VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER UN Security Council Resolution 2254 and Its Implementations in Syria Hasret ÇOMAK, Burak Şakir ŞEKER Birleşmiş Milletler in Suriyeli Mültecilere Yönelik Politikası Volkan TATAR Suriye de İnsani Kriz: Uluslararası Hukuk Neden Çaresiz? Cenap ÇAKMAK...575

11 İçindekiler XI SEKİZİNCİ BÖLÜM SURİYE DEN GÖÇLER VE MÜLTECİLER KRİZİ Uluslararası Hukukta Mülteci Kavramının Gelişimi Adnan SEYAZ, Sezin İba GÜRSOY Mixed Migration by Sea and Maritime Security: Syrian and Libyan Cases Burak Şakir ŞEKER, Hakan Selim CANCA Savaş Mülteciliğinin Biyopolitikası: Türkiye de Suriyeliler H. Yaprak CİVELEK Türkiye nin Suriyeli Mülteciler Politikası Zhaleh ABDİ Suriyeli Mülteciler Sorununun Türkiye ye Yansıması Soyalp TAMÇELİK, Gülin Merve AYVAZ Türkiye deki Suriyeli Sığınmacı Çocuklar ve Eğitim Hakkı İlhan ARAS, Abdullah DİRİKOÇ...661

12 XII Uluslararası Politikada Suriye Krizi